Чакомаи як гунги хобдида

Маро ба ҷурми сукутам ба дор овезед,
Ва лавҳи лаънати ман бар мазор овезед.

Ба гӯри ман на гуле овареду не сунбул,
Чунонки хор шудам, шохи хор овезед.
Маро ба хотири беҳудагии виҷдонам,
Ки сад дареғ, наёмад ба кор, овезед.
Маро, ки берамақу беҳадафу бетадбир
Нишастаам ба хари интизор, овезед.
Маро, ки бо ситами даҳр дарнауфтодам,
Чу ҷинси зоиди бебанду бор овезед.
Маро, ки қавму таборам ба гӯр метозад,
Ба сони бешарафи бетабор овезед.
Маро, ки тан ба таманнои “пешво” додам,
Ба сони хӯсаи беэътибор овезед.
Маро, ки сели дурӯғу тамаллуқе накушад,
Бар он таноби ҳақи Кирдигор овезед...
2 даймоҳи 1394 (23.12.15)

مرا به جرم سکوتم به دار آویزید
و لوح لعنت من بر مزار آویزید

به گور من نه گلی آورید و نی سنبل
چنانکه خوار شدم، شاخ خار آویزید

مرا به خاطر بیهودگی وجدانم
که صد دریغ نیامد به کار، آویزید

مرا که بی‌رمق و بی‌هدف و بی‌تدبیر
نشسته‌ام به خر انتظار آویزید

مرا که با ستم دهر درنیفتادم
چو جنس زائد بی‌بند و بار آویزید

مرا که قوم و تبارم به گور می‌تازد
به سان بی‌شرف بی‌تبار آویزید

مرا که تن به تمنای «پیشوا» دادم
به سان خوسۀ بی‌اعتبار آویزید

مرا که سیل دروغ و تملقی نکشد
بر آن طناب حق کردگار آویزید...
 

To My Beloved Nephew Who Passed Away...

Ин зиндагӣ масофи диловар намешавад,
Дардо зи ҳисобе, ки баробар намешавад.

Ин зиндагӣ, ки пойи тарозу-ш рост нест,
Бар неку бади мову ту довар намешавад.

Сартосари вафои варо гаштаам ба ҳис,
Ин бевафо ҳабиби саросар намешавад.

Дар зиндагӣ ҳақиқати мутлақ ҳамину бас:
Дарде шабеҳи ғуссаи модар намешавад.

Эй ҷовидона сабзи мунаққаш ба иштиёқ!
Рафтию рафтани туро бовар намешавад!

Андӯҳи рафтани ту ба дилҳо фиғон рехт,
Афғони ҳеч кас чу бародар намешавад.

Рафтию рафтанат ба дилам лаккае гузошт,
К-обод ҷуз ба дидани Ховар намешавад...

این زندگی مصاف دلاور نمی‌شود
دردا ز حسابی که برابر نمی‌شود

این زندگی که پای ترازوش راست نیست
بر نیک و بد ما و تو داور نمی‌شود

سرتاسرِ وفای ورا گشته‌ام به حس
این بی‌وفا حبیب سراسر نمی‌شود

در زندگی حقیقتِ مطلق همین و بس
دردی شبیهِ غصۀ مادر نمی‌شود

ای جاودانه سبزِ منقش به اشتیاق
رفتی و رفتنِ تو را باور نمی‌شود

اندوهِ رفتنِ تو به دل‌ها فغان ریخت
افغانِ هیچ کس چو برادر نمی‌شود

رفتی و رفتنت به دلم لکه‌ای گذاشت
کاباد جز به دیدنِ «خاور» نمی‌شود

Дубора боз...

Дубора боз
Булури меҳри мо шикасту
Қатра-қатра хун шуд
Ливои шаъну маърифат
Яке-яке нагун шуд
Ва сарзамини ъорифон
Дубора ғарқи хиффати ҷунун шуд

Дубора
Биркаҳои сабзи иштиёқ
Ба манҷалоб рехтанд
Ва ъошиқон
Ситезаҷӯ
Висоли ҳам гусехтанд

Дубора боз
Мерасад калоғи нангу мепарад ҳумои ифтихори мо
Дубора боз
Гӯша-гӯшаи Ватан, бирор, мешавад мазори мо

Дубора боз
Хоки арғувониам маро ба бод медиҳад
Ба обу оташи хиҷолате
Ки кас надиду Ҳақ надод, медиҳад
Чаҳор ъунсури Худо
Ъаҷаб ғаме ба ин нажод медиҳад

Баҳори мо
Ҳамеша аз миёна мебуриду боз
Дубора боз
Бешукуфа меравад

Хазони мо
Ҳамеша бо шитоб мерасиду боз
Дубора боз
Бо шитоб мерасад

28 шаҳривари 1394 (190915)

Кабирӣ: Агар ҲНИТ масъули Назарзода аст, пас давлат ва ҲХДТ бояд масъули Худойбердиев, Салимов ва Ҳалимов бошанд

Муҳйиддини Кабирӣ, раҳбари Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон, иттиҳомоти Додситонии кулли ин кишвар ъалайҳи худ ва аъзои ҳизбаш мабнӣ ба ҳамдастӣ бо гурӯҳи женероли шӯришӣ Абдулҳалим Назарзодаро рад кардааст. Оқои Кабирӣ, ки дар табъиде худхоста ба сар мебарад, дар гуфтугӯ бо родю форсии БиБиСӣ дар вокуниш ба иттиҳомоти додситонӣ гуфт, ки ин иттиҳомот “беасос ва дурӯғи маҳз” аст ва афзуд, ки “миёни женерол Назарзода ва ҳизби ӯ ҳеч пайванде набудааст”. Ба гуфтаи ӯ, шӯриши женерол Назарзода ба дасти давлати Тоҷикистон баҳонаи хубе дод, то барои анҷоми хостаи деринааш, ки таътилии Ҳизби Наҳзати Исломӣ аст, дастбакор шавад. Оқои Кабирӣ афзуд, ки сарфи назар аз нақзи паймони сулҳе, ки 18 сол пеш ба ҷанги дохилӣ поён дод, ҲНИТ ҳатталимкон пойбанди муфодди он мемонад ва фаъъолияти мусолиматомези худро идома медиҳад.

(Матни комили гуфтугӯ бо Муҳйиддини Кабирӣ, 17.09.15)

 

Пурсиш: Мақомҳо дар Тоҷикистон мегӯянд, ки дар пушти ошӯби женерол Абдулҳалим Назарзода Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон ва шахси Шумо қарор доред. Посухи Шумо ба ин иттиҳом чист?

М. Кабирӣ: Пеш аз ҳама посухи мо ин аст, ки ин як дурӯғи маҳз аст; ҳам ба ман ва ҳам ба Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон. Назари мо ин аст, ки бо ин туҳмат ҳукумат мехоҳад аз мушкили асосии худаш, ки упузисиюн аст, халос шавад. Танҳо пас аз он ки иқдоми женерол Назарзода хунсо шуд, ба ин натиҷа расиданд, ки фурсат муносиб аст, то ин ки барномаи таътили ҲНИТ-ро, ки солҳо дар фикраш буданд, ба анҷом бирасонанд. Талошҳои зиёде шуда буд, то моро ба фитна ва вокунишҳои ҷиддӣ ё ҳатто хушунатбор бикашонанд, вале натавонистанд. Манъ кардан, задан, кӯфтан, гирифтани моликият ва он ҳама фишоре, ки тайи чанд соли ахир бар ҳизб ворид омад, фақат як ҳадаф дошт: ба ҷомеъаи ҷаҳонӣ ва бахусус ба мардуми Тоҷикистон нишон додан, ки Наҳзати Исломии Тоҷикистон, на як нерӯи упузисиюни мусолиматомез бино ба иддиъои худаш аст, балки як нерӯи хашин аст. Вале ҲНИТ бо сабру таҳаммул ин ҳама фитнаҳову фишорҳоро пушти сар кард ва устуворию субот нишон дод. Диданд, ки бо ин роҳ намешавад. Агар ҲНИТ-ро худашон бибанданд, як доғ (лакка)-и нангини торихие бар дӯши онҳо хоҳад монд. Ва натавонистанд Наҳзатро ба фитнае бикашанд, то далеле дошта бошанд. Талабҳое аз мо шуд, ки мо худамон эълом кунем, ки пароканда шудем ва фаъъолиятро дигар идома нахоҳем дод. Агарчи бисёре аз масъулони мо ин баёнияҳоро бо фишору бо маҳдудиятҳо... гирифтанд. Наворҳои видеуиро, худатон ҳам шоҳид ҳастед, ки дар шабакаҳо пахш карданд, ки гӯё масъулони Наҳзат довталабона мехоҳанд аз масъулият даст бикашанд. Ва ҳатто аз ман дархост карданд, ки фаъъолияти Наҳзатро худамон таътил кунем. Вале диданд, ки ин роҳҳо натиҷа надоданд, ин ъамали женерол Назарзода бисёр як баҳонаи хубе шуд барои онҳо, ки на танҳо ҲНИТ-ро мебанданд, балки онро ба ифротгароӣ ё талош барои кудето ҳам муттаҳам мекунанд.

Пурсиш: Мақомҳо женерол Назарзодаро ба ъунвони ъузви Ҳизби Наҳзати Исломӣ ва фармондеҳи пешини мухолифин муъаррифӣ мекунанд. Чи пайванде миёни женерол Назарзода ва ҲНИТ вуҷуд дошт?

М. Кабирӣ: Пӯшида нест, ки женерол Назарзода яке аз қумондонҳои собиқи Иттиҳоди нерӯҳои упузисиюни тоҷик буд. Ӯ танҳо набуд. Даҳҳо қумандоне чун ӯ буданд. Ҳамон гуна ки Ҷабҳаи Халқӣ (ё ба истилоҳ, Фронти Халқӣ) ҳам даҳҳо қумондон доштанд, ки на ҳамаи онҳо ъузви Ҳизби Халқи Демукрот ё ҳизбҳои дигар шуданд. Аз он ҷумла Ҳоҷӣ Ҳалим ё женерол Назарзода бо ҳамаи он қумондонҳои дигаре, ки қаблан дар ҳайъати Иттиҳоди нерӯҳои упузисиюни тоҷик буданд, на онҳо худашон майли ъузвият дар Наҳзат доштанд ва на қонуни кишвар иҷоза медод, ки онҳо ин ъузвиятро дошта бошанд. Чун барои ҳамагон маълум аст, ки тибқи қонунгузории кишвар, ҳеч корманди мақомоти қудратӣ ҳақ надорад ъузви ин ё он ҳизби сиёсӣ бошад. Гузашта аз ин, худи женерол Назарзода солҳои ахир аз ҲНИТ ва ъумуман аз фаъъолияти сиёсӣ хеле ҳам фосила гирифта буданд. Ва ҳатто мо медонем, ки он баёнияе, ки аз номи як ъидда аз қумондонҳои собиқи упузисиюн ъалайҳи ҲНИТ бо фишори худи ҳукумат ва шояд ҳам матни худи мақомот омода карда буданд, бо фишор ё исрори женерол Назарзода бисёре аз қумондонҳои собиқи упузисиюн имзо карданд.

Агар мо бо ин мантиқ суҳбат кунем, ки женерол Назарзода як замоне қумондони нерӯҳои упузисиюни тоҷик буд ва агар имрӯз кореро хилофи қонун содир кард, бояд ҲНИТ ҷавобгар бошад, пас он женеролҳо ва қумондонҳое, ки қабл аз Назарзода даст ба чунин иқдомҳои ғайриқонунӣ заданд, мисли Ғаффор Мирзоев, сарҳанг Маҳмуд Худойбердиев ё Яъқуб Салимов ва ахиран ин қумондони нерӯҳои вежаи Вазорати кишвар Ҳалимов, ки ба Доъиш пайваст, аз қумондонҳо ва афсарони ҳам Фронти Халқӣ ҳам ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон буданд. Оё метавон гуфт, ки ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, бахусус раҳбарии он ва Ҳизби Халқи Демукроти Тоҷикистон шарики ҷинояткориҳо ва қонуншиканиҳои ин қумондонҳо ва женеролҳо ҳастанд? Назари ман ин аст, ки ин иттиҳомот ҳеч асосе надоранд. Онҳо мехоҳанд бо пайванд додани женерол Назарзода ва дигар дастандаркорони ин иқдоми ғайриқонунӣ пойи ҲНИТ-ро ҳам ба ин иттиҳомҳо бикашонанд.

Пурсиш: Бисёре аз аъзои аршади ҲНИТ-ро боздошт карданд. Як ъиддаро дар фурудгоҳу шумореро дар хонаҳояшон. Ҳамоиши ҳизб ҳам, ки қарор буд 15 септомбр баргузор шавад, ба таъвиқ уфтоду баргузор нашуд. Наҳзати Исломӣ аз ин ба баъд чигуна фаъъолият хоҳад дошт? Дар табъид ё дар дохили кишвар ва ба чи шевае?

М. Кабирӣ: Қабл аз 15 септомбр Раёсати Ъолии ҲНИТ, ки болотарин мақоми ҳизб дар байни анҷуманҳо ҳаст, қарор қабул кард, ки анҷуман (ҳамоиш) ба вақти дигар ба таъхир гузошта шавад, то шароити муносиб фаро бирасад ва тамоми ниҳодҳои ҳизб ва раҳбарии ҳизб салоҳияти худро тибқи қарори Раёсати Ъолӣ идома диҳанд. Вале баъд аз ин ҳодисаҳо, тақрибан як ҳафта баъд аз ҳодисаи рухдодаи 4 септомбр, мақомҳо ба бозпурсӣ, бозҷӯӣ ва даъвати масъулони ҲНИТ, бахусус аъзои Шӯрои сиёсӣ шурӯъ карданд ва фишор бар онҳо оғоз шуд. На ҳамаи аъзои Шӯрои сиёсӣ, балки як ъидда аз онҳо, бахусус муъовини аввал Сайидумар Ҳусейнӣ ва шояд баъзе дигар аз аъзои раёсат, шояд ба хотири он ки фишору бозҷӯиҳо бештар шуд, аз ин вазъияти ногувор канор рафтанд ва хостанд аз кишвар берун бираванд. Ё корҳои дигар ҳам доштанд, ки мо ҳоло маълумоти пурра дар ин бора надорем. Танҳо ду ё се нафарро дар ин ҳолат аз сафар баргардонданд. Боқимонда, бештар аз 10 нафар аз аъзои Шӯрои сиёсӣ ва масъулони аршади ҳизбро дар манзилҳояшон боздошт карданд, ки онҳо на ҳадафи рафтан ба ҷое доштанд ва на ин омодагию имконро доштанд. Пас иддиъои мақомҳо мабнӣ бар ин ки инҳо ҳама дастаҷамъона қасди фирор доштанд, беасос аст. Раҳбарии ҲНИТ ва бахусус аъзои Шӯрои сиёсӣ бо итминони хотир ва бо ҳисси бегуноҳӣ ва даст надоштан дар ин ҳодисаҳо дунболи кору фаъъолияти худашон буданд. Аммо бо ин шароите, ки пеш омад, табиъист, ки фаъъолияти ҳизб дар дохил дигар номумкин аст. Мо ҳам шояд дар рӯзҳои наздик баёнияе хитоб ба аъзо ва ҷонибдорон хоҳем дошт, ки дар чунин шароит чигуна рафтор дошта бошанд. Вале табиъист, ки дигар ҳар гуна фаъъолияте, ки метавонад боъиси афзоиши хатар ба ҷону озодии аъзо ва тарафдорони ҲНИТ шавад, бояд онҳо аз он худдорӣ кунанд. Ва мо касоне, ки дар берун ҳастем ё ононе, ки дар дохил ҳастанду таҳти фишору таъқиб нестанд, талош мекунем пеш аз ҳама барои сабук кардани вазъи бародарону хоҳароне, ки дар дохили зиндонҳо ҳастанд ва равшангарӣ барои созмонҳои байнулмилалӣ ва кишварҳои дӯсту ҳамсоя, то бидонанд, ки инҷо як туҳмату тавтеае ҳаст ъалайҳи ҲНИТ, ки ҳама бояд аз он огоҳ бошанд ва иҷоза надиҳанд, ки аз ин фурсат сӯиистифодае ба ъамал ояд; фурсате, ки ҳам ҳам дар дохили Тоҷикистон падид омадааст ва ҳам дар сатҳи байнулмилалӣ, ки мубориза бо гурӯҳҳои ифротие чун Доъиш ва ғайра, ки дасти бисёреро боз кардааст барои сӯиистифода аз ин вазъият ва тасфияи ҳисобҳо бо рақибони сиёсии худ дар дохил. Мо ҳоло даст ба ҳеч иқдоми дигаре нахоҳем зад, ки боъиси ташаннуҷи бештар ва фишори бештар бар ҳамҳизбиҳо шавад. Табиъист, ки ҲНИТ дар шаклҳои гуногун ва бахусус бо назардошти ҳам қонунҳои кишвар ва ҳам қавонини кишварҳое, ки минбаъд аъзои мо дар онҳо истиқрор хоҳанд дошт, рафтор хоҳанд кард. Барои мо қолиб ё исм ё пӯшиш аҳаммияте надорад. Вале мутмаиннан, он чизе, ки имрӯз метавонем бигӯем, ин аст, ки мо дар оянда ҳам чун гузашта дар чорчӯби қонунҳо, бо мавзеъгириҳои муътадилона ва бо риъояти меъёрҳои демукротик ва арзишҳои байнулмилалӣ фаъъолият хоҳем кард.

Пурсиш: Дар шабакаҳои иҷтимоъӣ бархе аз корбарон чунин изҳори назар кардаанд, ки паймони сулҳе, ки 18 сол пеш имзо шуда буд, рӯзи 16 септомбри 2015 мунқазӣ шуд ё муддати эътибораш гузашт. Оё Шумо мувофиқ ҳастед, ки он паймони сулҳ дигар эътиборе надорад?

М. Кабирӣ: Ъамалан, ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, албатта, на ҳамаи ҳукумат, балки баъзе аз мусъулони ҳукумат, ин паймони сулҳро бо қабули прутукули маъруф ба шумораи 3220 шикастанд. Чун, вақте ки ин прутукул мунташир шуд ва таъйид шуд, ки як санади воқеъӣ ҳаст, дар он ошкоро ъалайҳи як ҳизби қонунӣ ва як тарафи сулҳ иқдомҳое гирифта шуда буд, ки ҳам мухолифат бо Қонуни Асосии кишвар доштанд ва ҳам бо Паймони сулҳ. Вале Наҳзати Исломии Тоҷикистон боз ҳам талош кард ва вонамуд кардем, ки нодида бигирем ин масъаларо. Шояд ин як иқдоми иштибоҳӣ буд, ки дастандаркоронаш бо эҳсоси хиҷолату шармсорӣ ҳам пеши қонун ва ҳам пеши миллату созишномаи имзокардаашон рафтори худро тағйир дода бошанд. Вале мебинем, ки на танҳо тағйироте нашуд, балки иқдомҳои худро идома доданд. То рӯзи охир, то рӯзи анҷоми ин ҳодисаи нохушу ғайриқонунӣ, яъне 4 септомбр, ба рафторҳои худ ъалайҳи Наҳзат идома доданд. Вале ин ҳодиса барояшон боз як дастак ва баҳонаи қавӣ дод.

Вале новобаста ба он ки чи касе ин паймонро шикастааст, Наҳзати Исломии Тоҷикистон, ки меросбари он паймон аст, ҳамчунон ба он назар аст, ки он набояд аз сӯи мо шикаста шавад. Набояд аз тарафи мо коре содир шавад, ки бар хилофи он рӯҳия, ваъдаҳо ва ормонҳо бошад, ки миллат бо имзои он паймон дошт. Агарчи хеле душвор аст ва гоҳ воқеъбинона нест, ки як тараф паймонро бишканад ва боз шумо бихоҳед бар пои он паймону ъаҳди худ устувор бошед. Вале билахира, бояд фарқе байни тарафҳо бошад. Мо бояд исбот кунем, ки як нерӯи вафодор ба ъаҳди худ ҳастем. Гурӯҳе ҳастем, ки ба фикри миллат ҳастем; ба фикри сулҳу оромиш ҳастем. Ва то он ҳадде, ки имкон дорад, пойбанди ъаҳду паймонҳо ва ваъдаи худ ба миллату кишвар хоҳем монд.

Бароят бол мехоҳам

Бароят бол мехоҳам,

Маҷолу ҳоли истиқлол мехоҳам,

Барозанда ҳазорон сол мехоҳам...

Валекин шодбоше дар бисотам нест,

Табу шӯри нишотам нест,

Ки мо, парвардагони обу домонат,

Туро, эй моми меҳан, хор медорем,

На худсолории ту армуғони мост,

На хоки поки ту

Озоду худсолор медорем.

Ки гӯӣ баччаҳои ту

Туро модар намедонанд,

Ки гӯӣ ъошиқи занҷиру зиндонанд,

Туро дар хоб мехоҳанд,

Ъуқобу пар заданро андаруни қоб мехоҳанд,

Туро безори Хуршеду ҳамеша рӯ ба сӯи зулмату маҳтоб мехоҳанд,

Ҳақиру бардаву бетоб мехоҳанд...

Бароят бол мехоҳам,

Маҷолу ҳоли истиқлол мехоҳам,

Барозанда ҳазорон сол мехоҳам...

18 шаҳривари 1394 (090915)

Ришу ришханд

Давлати моро тамоми дағдаға риш асту бас,
Аз ҳиҷобу мӯи рухсора ба ташвиш асту бас.

Нест моро ҳам ба ҷуз аз риш омоле ба сар,
Риш гӯӣ аввалу поёни ин кеш асту бас.

Як тараф бо теғу чоқу ришро бармеканад,
Як тарафро риш танҳо маънии хеш асту бас.

Меваи мамнӯъ ширинтар шуда бо ришкан,
Ришханде гар сазояш мекунӣ, беш асту бас.

10 шаҳривари 1394 (010915)

دولت ما را تمام دغدغه ریش است و بس
از حجاب و موی رخساره به تشویش است و بس

نیست ما را هم به جز از ریش آمالی به سر
ریش گویی اول و پایان این کیش است و بس

یک طرف با تیغ و چاقو ریش را برمی‌کند
یک طرف را ریش تنها معنی خویش است و بس

میوۀ ممنوع شیرین‌تر شده با ریش‌کن
ریشخندی گر سزایش می‌کنی، بیش است و بس
دهم شهریور 1394

Unity Day

Аз сулҳи тоҷикон 18 сол гузашту хотироти он рӯзгори хунинро тоза кард.

Зарфи ин 18 сол як тарафи сулҳ беш аз пеш по гирифту рӯ ба истибдоди тамомъайёр овард ва тарафи дигарро тақрибан бакуллӣ аз ъарсаи сиёсӣ берун андохт.

Як тарафи сулҳ, ки фаромӯш кардааст ҳар сулҳе беш аз як тараф дорад, худро танҳо соҳибҷашни Рӯзи Ваҳдат медонад. Ва хоста ё нохоста, дубора Тоҷикистонро ба партгоҳе савқ медиҳад, ки 23 сол пеш дар он уфтода буд.

Фаромӯш кардааст, ки ҳеч истибдоде ҷовид набуду несту намемонад ва саранҷом ба наҳви фаҷеъе бартараф мешавад. Ҳазфи мухолифон аз саҳнаи сиёсӣ пайомаде ҷуз бадбахтию вопасмондагии бештар надорад. Ин як қонуни табиъат аст ва дасти башар аз тағйири он кӯтоҳ.

Бо ду нерӯи мусбат ҳатто як ломп равшан намешавад, чи бирасад ба равшаноии фардо. Ҳузури нерӯи манфӣ ҳаётист. Ин як қонуни физик аст ва ҳеч банӣ Одаме қодир ба дасткории он нест.

Ба инзиво рондани мухолифон, яъне родиколу тундрав кардани ҷомеъа; яъне пушт кардан ба дарсе, ки торих ҳамин 18 сол пеш ба Тоҷикистон дода буд; яъне туф кардан ба ваҳдату якпорчагӣ ва рӯй овардан ба парешонию мусибат.

Набуди мухолифон, яъне набуди ҷӯшишу таҳаррук; яъне мурдобу гандидан.

Ҳар мусибате, ки аз ин ба баъд бар Тоҷикистон ҳодис мешавад, пайомади ҳамин истикбору истибдоди як тарафи сулҳи 18 сол пеш аст. Дареғ аз шуъури инсонӣ, ки аз он ғалати бузург ва садҳо ғалати мушобеҳи дигар дар тӯли ториху рӯзгори муъосир дарсе нагирифта бошад.

Таҷлил аз Ваҳдат дар кишваре, ки давлати он бар ваҳдат арҷ нагзорад, чанге ба дил намезанад ва сирфан намунае дигар аз фармонравоии дурӯғ аст. Дуруст ба монанди бузургдошти Рӯзи Истиқлол дар кишваре, ки ҳанӯз аз истиқлоли ростин бӯе набурдааст.

Ному ёди 150 ҳазор тане, ки дар ҷанги хонумонсӯзи Тоҷикистон ҷон доданд, гиромӣ бод. Ва он рӯзгори хунин барои ҳамеша ҳабси торих бимонод.

Кабирӣ: Дар Тоҷикистон ваҳдати ростин вуҷуд надорад

Раҳбари Ҳизби Неҳзати Исломии Тоҷикистон, танҳо ҳизби исломии расмӣ дар Осиёи Миёна, мегӯяд, ки тасмим гирифтааст барои муддате ба Тоҷикистон барнагардад. Муҳйиддини Кабирӣ, ки феълан дар Истонбул ба сар мебарад, аз эҳтимоли парвандасозӣ ъалайҳи ӯ ва боздошташ дар Тоҷикистон нигарон аст. Мояи нигаронии оқои Кабирӣ мақолаест, ки ахиран дар матбӯъоти давлатии Тоҷикистон мунташир шуда ва ӯро ба анҷоми як муъомилаи ғайриқонунӣ дар 16 сол пеш муттаҳам мекунад. Боздошту маҳкумияти раҳбарони мухолифон дар Тоҷикистон собиқа дорад.

Машрӯҳи гуфтугӯе, ки шомгоҳи 20.06.15 бо Муҳйиддини Кабирӣ барои БиБиСии форсӣ анҷом шуд:

 

DR: Оқои Кабирӣ, расонаҳо мегӯянд, ки Шумо дар “табъиди худхоста” ба сар мебаред. Оё чунин аст?

М. Кабирӣ: Воқеъан хеле душвор аст таъбире пайдо кард барои вазъияте, ки ал-он дорам. Вақте ки аз Тоҷикистон берун омадем, бароя як табобати кӯтоҳмуддат ва ширкат дар чанд кунфронсу нишасти байнулмилалӣ буд. Чун ҳоло мисли пешин дар порлумон нестам, ки ҳар ҳафта ҳатман бояд онҷо мебудам. Корҳои ҳизбӣ ҳам ки чандон дигар доғ нест. Вале ахиран, баъд аз он ки ба фикри бозгашт ба ватан будам, мақолаҳое дар расонаҳои давлатӣ нашр шуд, ки аз пайдоиши ҳолатҳои ҷадид суҳбат мекард. Бино бар ин, Шӯрои сиёсии ҳизб ҳам тавсия кард, ки барои муддате дар берун бошам; бо назардошти ишороте, ки дар мақола ҳаст, ки эҳтимол дорад парвандаҳои ҷиноӣ ъалайҳи мо боз шавад...

DR: Эҳтимолан манзуратон мақолае ҳаст, ки рӯзи 16 жуан (16.06.2015) дар рӯзномаи давлатии “Ҷумҳурият” мунташир шуд ва дар он Шуморо муттаҳам мекарданд ба анҷоми як муъомилаи ғайриқонунии маскан, ки гӯё 16 сол пеш сурат гирифта. Дуруст аст?

М. Кабирӣ: Бале, ин мақоларо ман хондаам. Шумо дуруст гуфтед. Мехоҳанд моро муттаҳам кунанд ба анҷоми як муъомилаи ғайриқонунӣ. Ҳол он ки аз тарафи мо ҳеч муъомилаи ғайриқонуние сурат нагирифта ва мо тибқи қонун дар музояда он биноро харидорӣ кардем. Баъд аз чанд моҳ он биноро ба номи яке аз дӯстон, ки хоҳишманди гирифтани он бино буд, сабт кардем. Баъдан дар тӯли 15-16 сол бо он бино чи шуд ва чи муъомилаҳое анҷом гирифт, дигар банда ҳеч рабте ба он надорам...

DR: Вале агар Шумо мутмаин ҳастед, ки он муъомиларо ба таври қонунӣ анҷом додаед, чиро нигарон ҳастед ва фикр мекунед, ки агар баргардед, мумкин аст парвандае ъалайҳи Шумо сохта шавад?

М. Кабирӣ: Ман сад дарсад мутмаин ҳастам ва ҳеч қонуншикание сурат нагирифтааст. Тавсияе, ки дӯстон мекунанд, ки бозгашт ба ватанро каме ба таъхир биандозам, дар заминаи таҷрубаи талхест, ки бо дигар афрод рух дод. Оқои Зайд Саидов ҳам мегуфт, ки “ман ҳеч хилофкории қонунӣ анҷом надодаам ва омода ҳастам, ки дар назди додгоҳ ҷавоб бидиҳам” ва бовар ҳам дошт, ки қонун аз ӯ ҳимоят хоҳад кард ва баргашт. Ва чунин ҳодисаи талх рух дод бо эшон. Ҳоло ҳеч касе аз дӯстон, коршиносон ва ҳатто наздикони ман тавсия намекунанд, ки баргардам. Баръакс, тавсияҳо бештар ин аст, ки мо барои як муддати дигар, то равшан шудани шароит ва вазъият дар хориҷ аз кишвар боқӣ бимонeм.

DR: Ишора кардед ба мавзӯъи ҳузури худатон дар порлумони Тоҷикистон. Дар воқеъ, барои 10 сол намояндаи мардум дар порлумон будед, ба намояндагӣ аз Ҳизби Неҳзати Исломӣ, ки маъмулан ду курсӣ дошт. Аммо ин бор ҳеч курсие ба Неҳзати Исломӣ таъаллуқ нагирифт. Дар тӯли ин 10 сол Шумо фикр мекунед ҳеч таъсире рӯи равандҳои сиёсӣ дар Тоҷикистон гузоштед ё ҳузуратон сирфан намои демукросиро ба порлумони Тоҷикистон медод ва чизе фаротар аз он набуд?

М. Кабирӣ: Албатта, бо доштани ду курсӣ бар раванди қонунгузорӣ наметавонистем ҳеч таъсире бирасонем. Вале ҳадди ақал садои мардум, садои як қисме аз ҷомеъа, ба порлумон расонда мешуд ва аз минбари порлумон гуфта мешуд. Ва шояд, агарчи ҳузури мо таъсири ҳуқуқӣ надошт, вале дар ҷомеъа таъсир дошт. Агар бетаъсир мебуд, интихоботро ба ин сурат пуртақаллуб намегузаронданд ва Неҳзатро аз порлумон берун намекарданд. Пас ҳатман як таъсире дошт дар ҷомеъа ва бар мақомот, ки кор ба ин сурат шакл гирифт.

DR: Шояд яке аз таъсирҳои он ин бошад, ки Неҳзати Исломӣ бо ҳузури расмии худаш дар ъарсаи сиёсии Тоҷикистон ба давлати Тоҷикистон як навъ лифофа ё завоҳири давлати демукротикро дoд ва шояд боъиси бақои бештари ин давлат шуд. Фикр намекунед?

М. Кабирӣ: Шояд ин ҳам буд. Чаро на? Чун Ҳизби Неҳзати Исломии Тоҷикистон, дар ҳақиқат, ба кишвар намуди демукросӣ медод ва масъулини кишвару коршиносон дар ҳар маҳфили дохиливу хориҷӣ, вақте ки дар бораи демукросӣ ва вуҷуди бисёрҳизбӣ дар порлумон суҳбат мекарданд, ҳизби моро ҳамчун намуна меоварданд. Вале ҳоло, чун шароити байнулмилалӣ ҳам фарқ кард ва ал-он дар ҷомеъаи ҷаҳонӣ як навъ исломзудоӣ ва исломҳаросӣ рушд мекунад ва ҷаҳон машғули минтақаҳои доғи дигар аст, мисли Сурияву Ъироқу Доъишу Укроину ғайра, шояд хостанд, ки аз ин ҳолат берун биёянд. Мутаассифона, маълум мешавад, ки ин фикр қаблан ҳам вуҷуд доштааст. Фақат дар интизори чунин як шароит ва фурсати муносиб будаанд. Ба ҳар сурат, ман фикр мекунам, ки ин иқдоме, ки гирифта шуд барои ба инзиво кашидан ва ба ҳошия фиристодани Неҳзат, ба фоидаи амнияту субот дар минтақа нахоҳад буд. Баръакс, далели касонеро, ки ба родиколҳову ифротгароҳо тамоюл пайдо кардаанд, бештар (тақвият) мекунад. Мақомоти давлатӣ ҳам бояд бештар дар фикри ин бошанд.

DR: Пайомади ин фишорҳо ъалайҳи Ҳизби Неҳзати Исломӣ, ки ишора кардед, чи хоҳад буд? Оё Ҳизби Неҳзати Исломиро мешавад тасаввур кард, ки ба фаъъолияти зеризаминӣ ва пӯшида баргардад? Чун мебинем, ҳатто афроде ҳастанд, ки тақозо мекунанд Ҳизби Неҳзат комилан мунҳал шавад. Оё тасаввур мекунед, ки Неҳзати Исломӣ ба зеризаминӣ баргардад?

М. Кабирӣ: Мо тамоми талоши худро хоҳем кард, ки аввалан, ин иттифоқ науфтад. Вале билфарз, агар ин иттифоқ ҳам уфтод, боз ҳам талош хоҳем кард, ки ҳама чиз дар чорчӯби қонуну шаффоф бошад ва битавонем ҷавононамонро аз рафтан ба самти фаъъолияти пинҳониву ғайришаффоф ё, Худой накарда, пайвастан ба гурӯҳҳои дигар, ҳифз кунем. Албатта, ҳама чиз дар қудрати мо нест. Неҳзати Исломии Тоҷикистон ҳам наметавонад, ки дар ду ҷабҳа пайкор кунад; ҳам бо родиколҳои дунявӣ ё секулор, ки доранд кишварро ба самти яккаҳизбӣ мебаранд ва ҳам бо родиколҳои динӣ, ки воқеъан ҳам далелҳои зиёде ба дасти душманону рақибони ислому дин медиҳанд. Бояд эътироф кард, ки нерӯву тавони мо ба ин ҳад нест, ки дар ду самт талош кунем. Барои ҳамин ҳам мо ҳамеша ба дӯстонамон дар бахши муътадили дунявӣ дар Тоҷикистон гуфтаем, ки кофист, ки мо дар самти мубориза бо гурӯҳҳои ифротии динӣ фаъъол бошем; дар он сурат лозим меояд, ки дӯстони дунявимон ё секулорҳои муътадил худашон мушкили родиколҳои худро ҳал кунанд, то ин ки як тафоҳум ва ҳамзистии хубе байни қишрҳо ва гурӯҳҳои гуногун дар кишваре мисли Тоҷикистон ба даст биёяд.

DR: Оё мушкил ё далели аслии ин ки Ҳизби Неҳзати Исломӣ дар як чунин вазъияте қарор гирифта, бештар ба родиколҳои секулор ва куллан, родиколисм дар ҷомеъа бармегардад ё шояд ҳамчунин марбут ба камкории Шумо ба ъунвони раҳбари Неҳзати Исломӣ шавад? Шояд ба ъадами қотеъияти Шумо дар мавзеъгириҳотон дар баробари давлати Тоҷикистон бармегардад, ки натавониста суфуфи Неҳзати Исломиро мунсаҷимтар кунад ва мисли гузашта мухолифонро даври Неҳзати Исломӣ ҷамъ кунад?

М. Кабирӣ: Бибинед, меъёр ва маҳак барои баҳо додан ба фаъъолияти як ҳизби сиёсӣ ва ҳатто раҳбарии он танҳо интихобот аст. Маъмулан, вақте ки ин ё он ҳизб дар интихобот баранда мешавад ё он шароити мавриди назарро ба даст меорад, мегӯянд, ки ин ҳизб муваффақ буд. Ё баръакс, агар ба даст наовард, мегӯянд, ки фаъъолияти раҳбарии ҳизб чандон муваффақ набуд. Ҳамаи коршиносон, расонаҳо ва нозирон шоҳид буданд, ки Неҳзати Исломии Тоҷикистон раъйи хубе дар интихоботи ахир овард. Чи интихоботи 2010 ва чи интихоботи 2015. Пас, аз ин нигоҳ наметавон гуфт, ки фаъъолияти раҳбарии Ҳизби Неҳзати Исломии Тоҷикистон ва дигар масъулинаш чандон корсоз набуд. Дуруст аст, ки имрӯз моро ба эътидоли беш аз ҳад, созишкории беш аз ҳад муттаҳам мекунанд. Мегӯянд, шояд як каме тундтар агар ъамал мекардем, ҳизб ба ин вазъият гирифтор намешуд. Баръакс, ман фикр мекунам, агар мо як каме тунд мерафтем, далели бештаре ба дасти дигарон медодем, то ин ки суръати фишор овардан ва ҳатто аз саҳна берун кардани Неҳзатро бештар мекарданд ва далел ҳам доштанд. Вале ҳоло ҳеч далеле барои берун кардани Неҳзат аз саҳнаро надоранду ин корҳоро анҷом медиҳанд. Агар мо далел медодем, чи мешуд?.. Неҳзати Исломии Тоҷикистон ҳамчун як ҳизб он кореро, ки бояд анҷом медод ва раъйи мардумро касб мекард, анҷом дод ва раъйро ҳам касб кард, ки аз чашми коршиносону нозирон дур намонд. Вале ин ки чиро ин мушкилот болои мо омад ва мехоҳанд моро аз саҳна берун кунанд, ин суолҳоро бояд аз тарафи дигар пурсид. Агар муътадилу орому қонунмеҳвар будан камбуди мост, ки боъиси ин рӯзгори мо шудааст, ман бо ин камбудҳо фахр мекунам. Неҳзати Исломии Тоҷикистон дар чунин шароити сангини минтақаӣ ва бо он корҳое, ки родиколҳо доранд дар ҷаҳон мекунанд, тавонист аз худ рафтори дигареро нишон бидиҳад, ки ҳатто бо гузаштан аз худ, аз ҷойгоҳи худ, сулҳу суботро дар кишвар ҳифз кард. Вале агар дар оянда ҳар иттифоқе, ки дар кишвар биуфтад (ва ҳоло маълум нест ба кадом тараф меравад), дигар табиъист, ки масъулияташ ба дӯши Неҳзат ва масъулини Неҳзат нест. Чун мо ҳамаи корҳоеро, ки аз дастамон бармеомад ва мақдури мо буд, анҷом додаем.

DR: Оё қарор ҳаст иттифоқе биуфтад? Куллан, тасаввур мекунед, ки рӯйдодҳои хунини 1992-1997 дар Тоҷикистон такрор шавад?

М. Кабирӣ: Умед дорем, ки он ҳодисаҳо такрор нашавад. Вале тамоми коршиносон ва касоне, ки масоили минтақа ва Тоҷикистонро пайгирӣ мекунанд, бар ин назаранд, ки раванди родикол шудани ҷавонон ва бахусус дар шароите, ки мушкилоти иқтисодию иҷтимоъӣ рӯзбарӯз бештар мешавад, як каме афзоиш ёфтааст. Пайвастани яке аз афсарони баландрутбаи Вазорати кишвар ба гурӯҳе мисли Доъиш ва рафтани садҳо ва шояд ҳазорҳо ҷавони тоҷики дигар ба Сурия, Ъироқ ва Афғонистон далели он аст, ки Тоҷикистон ва минтақаро рӯзгори душворе дар интизор аст. Ҳоло мушаххас наметавон гуфт, ки ин чи душворӣ хоҳад буд. Вале ҳатман иттифоқе хоҳад уфтод. Назари мо ин аст, ки бояд ҳамаи тарафҳо, аз он ҷумла кишварҳои дӯсти Тоҷикистон ҳам бояд бетараф набошанд, ки сулҳи бо ин ҳама душворӣ бадастомадаи тоҷикон ба осонӣ аз байн биравад ва ниёзҳои мардум нодида гирифта шавад, ҳуқуқи мардум поймол шавад. Агар як ҳизбе, ки бо ин ҳама азхудгузаштагиҳо, бо ин ҳама суботу оромиҳову мавзеъгириҳои муътадил аз саҳна биравад, пас ҳеч далели дигар барои ҷавонони тоҷик нахоҳем дошт, ки онҳо биёянд, дар чорчӯби қонун ва меконисмҳои демукротик фаъъолияти сиёсии худро пеш бибаранд. Баръакс, ин як далели қавие барои гурӯҳҳои ифротӣ хоҳад шуд, ки метавонанд ба ҷавонон бигӯянд, ки кишварҳо ва ҳукуматҳои худкома танҳо нерӯ (зӯр)-ро эътироф хоҳанд кард ва таслими нерӯ хоҳанд шуд, на таслими ъақлонияту мантиқу қонун.

DR: Ҳоло ки Шумо берун аз Тоҷикистон ҳастед, раёсати ҳизб дар чи ҳол аст? Раҳбарии ҳизбро чи касе дар Тоҷикистон ба ъуҳда дорад? Ё Шумо аз роҳи дур кунтрул мекунед?

М. Кабирӣ: Бале, мо ҳамарӯза дар тамос ҳастем. Ал-он ҳам чанд дақиқа пеш аз суҳбат бо Шумо суҳбати онлойн бо кулли масъулини ҳизб доштем ва хабарҳои ахирро гирифтем ва машваратҳои имрӯзаро анҷом додем; барои ҳафтаи баъдӣ нақшаҳо кашида шудаанд. Яъне мо аз тариқи онлойн умури ҳизбро дар даст дорем ва дӯстону бародарони мо ҳам ба наҳви аҳсант корҳоро доранд анҷом медиҳанд. Дар он шароите, ки ал-он болои ҳизб аст, аз ин беҳтар онҳо наметавонанд ъамал кунанд.

DR: Чи замоне Шумо бармегардед ба Душанбе?

М. Кабирӣ: Ҳоло маълум нест. Қаблан ҳам гуфтам, ки хеле мехоҳам дар Ҷашни Ваҳдат, ки воқеъан як ҷашни сарнавиштсоз аст, ширкат кунам ва дар паҳлӯи бародарон бошам. Вале чун ҳоло ҳеч рӯҳияи ваҳдату ҷашнӣ дар байни аъзо ва тарафдорони ҳизби мо нест (ва ин суҳбате, ки чанд соъат пеш бо онҳо доштам), тавсияи онҳо ин аст, ки ҳанӯз ъаҷала накунем дар масъалаи бозгашт ба Тоҷикистон. Ва иншоаллоҳ, ки Ҷашни Ваҳдатро, ҳар ҷое, ки бошем, ҷашн бигирем, кофӣ аст. Вале ҳанӯз ҳам тасмими ниҳоиро нагирифтаам. Шояд то чанд рӯзи оянда пас аз машварат бо дӯстон дар Душанбе тасмими дастаҷамъии ниҳоиро хоҳем гирифт, ки дар ҳафтаҳои наздик, ҳадди ақал то Ҷашни Ваҳдат, бармегардем ё на.

DR: Он тавре, ки аз суҳбатҳоятон бармеояд, Ҷашни Ваҳдат барои Шумо хеле аҳаммият дорад. Вале оё бо вуҷуди тамоми иттифоқоте, ки уфтод, ва ин ки аз саҳми 30-дарсадие, ки давлат барои мухолифон дода буд, чизе боқӣ намонд ва вазъият ҳам ба гунаест, ки ал-он раҳбари Ҳизби Неҳзати Исломӣ наметавонад дар Тоҷикистон роҳат зиндагӣ кунад, ҳамчунон Шумо он рӯзро “Рӯзи Ваҳдат” меномед ва гиромӣ медоред?

М. Кабирӣ: Бибинед, чун номашро “Ҷашни Ваҳдат” гузоштанд, дигар ба ҳамон хотир [мо ҳам “Ҷашни Ваҳдат” меномем]. Вале метавон онро Рӯзи Сулҳу Оромиш ҳам гуфт. Чун ин рӯз барои миллати тоҷик сулҳу суботеро овард, ки – агарчи бо мушкилот – тӯли 18 сол аст, ки идома дорад. Ин худ як неъмат аст ва бояд, ки ҷашн гирифта шавад. Агарчи ваҳдат ба маънои воқеъиаш вуҷуд надорад. Вале вуҷуд надоштани ваҳдат барои мо далел нест, ки ин рӯзро ҷашн нагирем. Чун билахира ин рӯз хеле рӯзи муҳим аст; сулҳу оромишро барқарор кард. Ман воқеъан афсӯс мехурам, ки мо Ҷашни Ваҳдат дорему ваҳдати воқеъӣ надорем. Вале ҳанӯз ҳам ҳама чизро аз даст надодаем. Мо, агар фақат дар чорчӯби мақому мансаб фикр кунем, мансабҳои Неҳзати Исломии Тоҷикистонро 4-5 сол пас аз имзои Созишнома ва фаъъолияти Кумисиюни Оштии Миллӣ гирифта буданд. Мо аслан чизе дар мақомҳои иҷроия аз он 30 дарсад дигар надоштем. Ҳоло ҳам ки ду курсӣ дар порлумонро аз мо гирифтанд, ҳатто баъд аз интихоботи порлумонии моҳи морс, мо вокуниши чандон ҷиддӣ нишон надодем. Ҳамагон диданд, ки масъалаи курсию мақом барои мо чандон аҳаммият надорад. Муҳим ин аст, ки дар кишвар тафоҳум бошад, эҳтироми якдигар бошад, ҳамзистии мусолиматомез бошад. Вале вақте ки инҳо аз байн мераванд ва, ҳамон тавре ки Шумо фармудед, раҳбарии ҳизб дигар маҷбур мешавад, ки берун аз кишвар бимонад; барои як муъомилаи сирфан қонунии 16-17 сол пеш имрӯз даъво пеш меоваранд ва баҳонаҷӯиҳои дигар мекунанд, фишорҳои зиёде бар аъзои ҳизб, хонаводаҳои онҳо, ҳатто бар бародари худи ман, ки ъузви ҳизб аст ва падари 90-солаам, ки бемории қалбӣ дорад, эъмол мекунанд... Ҳар рӯз мақомҳои пулис мераванд ва даъват мекунанд ва талаб мекунанд, ки аз ъузвияти ҳизб даст бикашанд, пас ин маънии онро дорад, ки баъзеҳо, мутаассифона, аз ҳамаи марзҳои ахлоқию маънавӣ берун рафтаанд. Ваҳдатро танҳо таслими як тараф ва пирӯзии тарафи дигар тасаввур мекунанд. Ҳол он ки ваҳдат, сулҳ, созиш маънии онро дорад, ки дар онҷо ҳадди ақал ду тараф аст. Агар бештар набошад. Ҳеч кас наметавонад худ бо худаш сулҳ кунад, созиш кунад ва ваҳдат кунад. Вале, мутаассифона, дар мо чун ҳамеша мафҳумҳо чап ва ғалат фаҳмида мешаванд, ки ин мафҳуми “ваҳдат” ҳам, мутаассифона, дучори чунин мушкиле шуд.

Helter Skelter

ОШУФТАБОЗОР

(Дар посух ба он бахш аз матлаби “Падарони миллат” (СССР, 18.04.15) ба қалами устод Бозор Собир, ки ба мавзўъи хатту забон марбут мешавад)

Барои як фарди огоҳ ба масъалаи забон радди навиштаҳои устод Бозор Собир баосонй муяссар мешавад. Чун, мутаассифона, дар ин замина устод Бозор Собир пиёда аст ва набояд аз чизе, ки намедонад, ҳарфу ҳадисе ба миён оварад. 

Аз ҳамон “бисмиллоҳ”-и мақолааш оғоз мекунем, ки устод алифбои порсй ва истилоҳоти забоншинохтиро бахубй балад нест ва тафовути “садо”-ро бо “ъаломат” намедонад ва огоҳ нест, ки садои “ҳ” дар забони порсй ду гуна аст, на 3 гуна ва намедонад, ки ҳарфи алиф ҳаргиз садои “ў”-ро намедиҳад, магар ин ки як “вов” ҳам канораш қарор бигирад. Касе, ки бад-ин андоза аз алифбои порсй ноогоҳ аст, чигуна метавонад ба худ ичоза диҳад, ки дар бораи он изҳори назар кунад ва мардуми бисёри дигареро чун худаш гирифтори гумроҳй кунад? Мусалламан, бо он донише, ки эшон ба намоиш гузоштааст, хат “хичои” мешавад, дабираи порсй “ҳамчун кроссворд гиҷу гарангкунанда” мешавад ва тасаввураш бар ин мешавад, ки ин дабираро “ҳеҷ домуллое беғалат хондаю навишта наметавонад”. Ба қавли маъруф, “кофар ҳамаро ба кеши худ пиндорад”. Касе, ки ба эътирофи устод Бозор, наметавонад ин дабираро беғалат бихонад, худи устод Бозор аст, чун огоҳии кофие аз он надорад. “Худи эрониҳо аз ин хат безоранд” як сухани ғалати бузург аст. Тамоми тамаддуни Эрони имрўзй бар пояи ҳамон дабираи порсй устувор аст ва устод Бозор ҳам аз резахорони хони ҳамин Эрони имрўзист ва бисёре аз ашъори ў дар тақлид аз чакомаҳои Нодири Нодирпур, Симини Беҳбаҳонй, Сиёвуши Касройи ва суханварони бузурги дигар аз Эрон навишта шудаанд.

Устод Бозор дар бораи имлои ду вожаи “мор” ба хатти порсй дар як шеъри устодаш Нодири Нодирпур мегўяд: “2 «мор» айнан 1 хел, чунки хати форсӣ ҳарфи калон надорад, яксон навишта мешавад”. Устод Бозор таваччуҳ накардааст, ки “мор”-и дувум дар мисроъи “Вале ба забони “мор” намеояд” дар гйуме (нохунак) омадааст ва дар имлои порсй гйуме (нохунак) нишондиҳандаи исми хос аст ва ниёзе ба “ҳарфи хурду калон” нест. Ин эрод ҳам ҳокй аз ноогоҳии устод Бозор аз хатти порсй ва ъодати ў ба хатти русй аст. 

Дар идомаи ин истидлол Бозор Собир шигифтзада шудааст, ки чиро дар забони порсй вожаи “мор” ва номи хонаводагии окодемисян Мор (Marr) ба як шакл навишта мешавад. Ва ин мавзўъро марбут ба нотавонии Нодирпур дар навиштани номи донишманди забоншинос донистааст. Мегўяд: “Агар мар менавишт, мур мешуд”. Дар ҳоле ки дар забони порсй вожаи “мар” ҳам вучуд дорад, масалан, дар таркиби “Сипос мар Худойро” ва ҳеч ъақли салиме онро “Сипос мур Худойро” намехонад. 

Мушкил инчост, ки устод Бозор аз як ҳақиқати содаи забоншинохтй огоҳ нест: садои “о” дар имлои порсй муъодили “а” дар хатти лотин аст. Ба хотири ҳамин аст, ки вожаи порсии “бозор” ба русй “базар” ва ба инглисй bazaar навишта мешавад. Marr дар забони порсй бино ба далоили забоншинохтй ва овошинохтй ба шакли “Мор” имло мешавад, на ба далели ин ки Нодирпур натавонистааст онро бинависад. Дар ин миён Бозор Собир аст, ки сардаргум монда, на Нодирпур. Нодирпур бар мабнои қоъидаҳои забони худаш онро “Мор” ҳиччй мекунад. Аммо Бозор Собир имлояшро дудастй тақдими забони русй кардааст ва дар миёни ду хатти русй ва пириллик саргича гирифтааст. Шакли дурусти имлои номи “Николай Марр” ба забону имлои порсй “Никулой Мор” аст. Ба ҳамон шева, ки “бозор” ба имлои русй “базар” мешавад.

Ба ҳамин шева, Canada ба забони порсй “Конодо” навишта ва хонда мешавад ва «Россия» - «Русия». Ҳамон гуна ки “Суғд”-и мо ба русй «Согд» ва ба лотин Soghd имло мешавад. Ҳамон гуна ки “Эрон” ба русй “Иран” ва ба лотин Iran навишта мешавад ва “Точикистон” ба русй “Таджикистан” асту ба инглисй Tajikistan... Чиро ин тоифа аз мо, эрониён, мепурсанд, ки ба чи далеле Canada-ро “Конодо” менависем, аммо аз русҳо ва фарангиҳо намепурсанд, ки чиро “Точикистон”-ро Tajikistan ҳиччй мекунанд? Чиро ъодат кардаанд ҳамвора порсиро зери суол бибаранд ва ба худашон чуръат намедиҳанд забоне чун русиро синчин кунанд? Чун як тарси торихй мачолашон намедиҳад; чун аз худкеҳтарбинй ("комплекс неполноценности") дар азобанд; чун ъодат кардаанд ба задану нобуд кардани худиҳову парвардани бегонаҳо. Ва чун дар бораи забони худ огоҳии кофй надоранд. Шўрбахтона, устод Бозор Собир ҳам аз ҳамон тоифа аз об даромад.

Бозор Собир мегўяд: “Ва ҳамин, ки эрониҳо Канадаро-Конодо, Россияро-Русия, банкро-бонк… менависанд, аз ноилоҷист. Агар Канада нависанд, кунда мешавад, банк нависанд – бунк, бинк мешавад. Россия нависанд тамоман хонда намешавад.”

Бо чунин мантиқе мешавад истидлол кард, ки чиро дар Точикистон ба додгоҳ “суд” мегўянд. Охир вожаи “суд” дар забони мо ба маънои фоидаву баҳра вучуд дорад-ки! Пас чиро онро табдил ба “сод” ё “сид” ё чизе дигар накарданд? Мешавад пурсид, ки чиро ба порсй “Чумҳурии Ингуш” мегўянду менависанд? Охир “Ингуш” ба маънои ин гўшу он гўш ҳам ба кор меравад-ки!.. Ва даҳҳо истидлоли дигар, ки аслан ба ҳақиқатҳои забоншитохтй қаробате надорад ва гўяндаи он бо мақулаи вожаҳои ҳамово ошно нест. Агар номи кишвари Конодо “кунда” мебуд, мусалламан, ба хатти порсй ҳам “кунда” навишта мешуд ва як вожаи ҳамовои дигар падид меомад. Аммо масъала инчост, ки номи он кишвар, бино ба қавоъиди забони порсй, “Конодо” аст, на “кунда” ва на “канада”. “Бонк” ҳам тобеъи қавоъиди овошинохтии забони порсй аст ва боз ҳам ба мавзўъи “о”-и порсй будани “а”-и лотин бармегардад. Ба забони ъарабй “бонк”-ро ба шакли بنک “банк” менависанду мехонанд ва як чунин мушкиле, ки устод мегўяд, барояшон падид наомадааст. Аммо бино ба қавоъиди овошинохтии забони порсй ин вожа ба порсй “бонк” навишта ва талаффуз мешавад. “А”-и лотин ҳамон “о”-и порсй аст. Ба ҳамон шева ки “чойхона”-и порсй ба русй “чайхана” хиччй мешавад.

Бозор Собир мегўяд: “дар гӯишу навиштори мо ҳар ҷо, ки алиф ва «ӣ» бо ҳам оянд, эронӣ ҳатман - «ӣ» мегӯяд, вале тоҷик – «э». Бар ин асос, эронӣ – Ирон, Илак, Ираҷ… ва тоҷик-Эрон, элак, Эраҷ… мегӯяд.”

Ин сухани устод ҳам ношй аз ноогоҳии забоншинохтии ўст. Дар гўишҳои Точикистон ҳам вожаи “ин”, ки бо “алиф” ва “и” این навишта мешавад, “ин” талаффуз мешавад, на “эн”. “Имон” ҳам аз чумлаи чунин калимот аст. Он чи устод мегўяд, марбут ба гўишҳост, ки ҳатто дар Точикистони кўчак якдаст нест. Дар бархе аз маҳалҳои Точикистон ба “бинй” мегўянд “бенй” ва ба “бин” мегўянд “бен”. Пас ҳеч хатту марзе мушаххас миёни ин гўишҳо наметавон кашид.

Бозор Собир мегўяд: “Маъмулан калимаҳои арабии мо дар шакли масдар қарор доранд, мо онҳоро тасриф намекунем. Аз ин ҷиҳат, маҷлис медонем, вале ҷаласа, иҷлосия, маҷолис, ҷулус ва ғайраро намедонем. Аммо эронӣ ҳамаи инҳоро медонад. Бо вуҷуди ин, мо мӯҳтоҷи ин арабиҳои эронӣ нестем.”

Оё ин мояи ифтихор аст, ки мо фақат “мачлис”-ро медонем ва “чаласа”-ву “ичлосия”-ву “мачолис”-у “чулус”-у ғайраро намедонем? Устод Бозор банохудогоҳ эътироф кардааст, ки порсии Эрон ғанитар аст ва барои мафҳумҳои бештаре вожагоне чудогона дорад. Вагарна дучори сарнавишти забони Точикистон мешуд, ки ъибороте аз ин қабил дорад: “мачлиси Мачлиси Намояндагони Мачлиси Олй”... Аз бас барои ҳамаи он мафҳумҳои гуногун як вожа бештар надорад: “мачлис”. Ин нишони фақру гирифторй ва нокоромад будани як забон аст. Нафрату хусумат ба вомвожаҳо ъумдатан дар нафрати нажодй реша дорад ва бо ъилму дониш миёнае надорад. Устод Бозор гирифтори нафрати нажодй шудааст ва пайравй аз суханони ў дар ин замина ба фақру фоқаи вожагонй меанчомад. 

Бозор Собир мегўяд: “Дар мавриди истилоҳот ҳам аҳвол ҳамин аст. Эронӣ мешавем гуфта, паспортро-шиноснома, визаро-раводид, аэропортро-фурудгоҳ кардем. Ҳол он, ки инҳо тарҷумаҳои таҳтулафзӣ ва нисбии ҳамон истилоҳотанд. Паспорт, яъне ба порт гузар, аэропорт, яъне, порти ҳавоӣ, ҷое, ки ҳам фуруд меоӣ ва ҳам парвоз мекунӣ. Хуллас, эрониҳо ҳеҷ истилоҳи солиме насохтаанд.”

Иттифоқан, ҳеч як аз намунаҳое, ки устод Бозор овардааст, “тарчумаи таҳтуллафзй ва нисбй”-и он истилоҳот нестанд. “Шиноснома” кўчактарин иртиботи вожагонй бо “паспорт” надорад, балки муъодили порсии ноби он вожа аст. “Раводид” ҳам аз дили забони порсй бармеояд ва тарчумаи таҳтуллафзии “виза” нест. “Фурудгоҳ” ҳам ҳамин тавр. Дуруст бар хилофи тамоми тарчумаҳое, ки дар Точикистони шўравй сурат гирифта ва бидуни истисно гартабардорй (“калька”) аз забони русист ва бо рўҳи забони порсй ҳеч ҳамхоние надорад. Агар устод бо мантиқи истилоҳсозй дар забонҳо ошно нест ва фурудгоҳро танҳо маҳалли фуруд омадан тасаввур мекунад, бояд савори “лифт”, ки шуд, фақат боло бираваду поин наояд. Чун “лифт” ба забони инглисй ба маънои “бардоштан”-у “боло бурдан” аст. 
Агар “эрониҳо ҳеч истилоҳи солиме” намесохтанд, устод ва мардуми кишвараш имрўза аз истилоҳоте чун донишгоҳ, донишкада, парваришгоҳ, артиш, истгоҳ, пажўҳиш, пажўҳишгоҳ, зоишгоҳ ва вожагону мафҳумҳои бисёри дигаре маҳрум мемонданд.

Устод Бозор дар идомаи навиштаи худ бо ручўъ ба фочеъаи Фархунда, ки дар Кобул иттифоқ уфтод, мегўяд: “Онҳо дар ивази амри маъруфи дурӯғини кадом эмоми масҷид ҳама чизи муқаддаси форсиву эрониро помолу харобу нобуд мекарданд.” 

Шўрбахтона, он чи Бозор Собир бо такя ба пиндорҳои козиби худ дар ин матлаб овардааст ҳам, ъайни ҳамон кори шарурона аст ва худи ў ҳам дар ин навишта ъалайҳи форсиву эронй турктозии тамомъайёр ба роҳ андохтааст.

Сипас устод бо мутлақгароии ғарибе ҳукм мекунад: “Сирилик беҳтарин расмулхатт аст!” Ва мегўяд: “Сарфи назар аз ин ниёгону хати ниёгон алон забони мо аз тамоми ҳамҷинсонаш дақиқтару зиндатару мудернтар аст.”

Чолиб аст, ки дар ин чумла устод аз вожаи “мудерн” баҳра гирифта ва банохудогоҳ хилофи он “асл”-е, ки дар оғози матлаб оварда буд, рафтор карда ва “о”-и лотинро баробари “у”-и порсй донистааст. 

Ва аммо,

Дабираи пириллик яке аз номуносибтарин алифбоҳои мавчуд барои хатти порсй аст. Ҳеч дабираи дигаре бад-ин андоза баёну талаффузи порсиро хароб накардааст, ки пириллик кард. Ин мусибат то ба чое доман паҳн кардааст, ки дирўз яке аз ҳамвандони гурўҳи “Забони порсй” мегуфт, “дом”-и русй ба маънои “хона”-ро ҳамсони “дом”-и порсй ба маънои “қапқон” талаффуз мекунад. Дар ҳоле ки тафовут миёни талаффузи ин ду “дом” аз замин то бом аст. “О”-и русй ҳамон “о”- порсй нест ва “а”-и русй ҳамон “а”-и порсй нест. Дар ин бора фаровон гуфтаему сари фурсат боз ҳам хоҳем гуфт. Хатти пириллик тафовуте миёни “и”-и дароз дар аввалу васати вожа ва “и”-и кўтоҳ дар аввалу васати вожа қоил нест. Дар натича шумори бисёре аз шеърҳои Бозор Собир ҳам лукнати вазнй доранд ё қофияашон мелангад. Ва на танҳо Бозор Собир, балки тақрибан ҳамаи шоъирони ҳамнасли ў ин мушкилро доштаанд. Хатти пириллик шеъри Бозор Собирро хонагй кард ва нагзошт, ки чаҳонро дарнавардад. Нагзошт, ки Бозор ҳам Нодирпуре дигар шавад. Аслан шеъри ўро наметавон дар канори ашъори чомасароёни Эрону Афғонистон гузошт ва далели аслиаш ҳамон садди пириллик аст, ки ҳам ба баёнаш латма ворид кард ва ҳам нагзошт, ки табъи шоъиронаи фитриаш аз лаззати як забони табиъй саршору сархуш шавад ва муъчиза офаринад. Шоъирони чавоне дар Точикистон падид омадаанд, ки ба далели ошнои бо хатти порсй ва иншои ашъорашон ба хатти порсй корҳои бамаротиб дурахшонтаре анчом медиҳанд. Танҳо пас аз раҳойи аз доми хатти пириллик, ки қотили забони порсй аст.

Бозор Собир мегўяд: “Вожаҳои авастоӣ аз ҳама бештар дар забони русӣ боқӣ мондаанд, чунончӣ: чито-чистый; агня-агон; аня-аноҳита-анна; дароя-даря; Индра-Инна; сава-сава; митра-димитрий; эрика-эрика; нона-нона; андра-андоей; сапака-собака; дача-дача; ва ҳоказо.”

Шакке нест, ки миёни забонҳои русй ва порсй пайвандҳои фаровоне машҳуд аст, чун ҳар ду ҳамхонаводаанд, ба монанди порсй ва ҳамаи забонҳои ҳиндуурупоии дигар. Аммо устод ба мавзўъе пардохтааст, ки мутаассифона, дар маҳдудаи донистаҳои ў нест ва бештари намунаҳое, ки овардааст, ғалат аст. Барои намуна, мешавад ба “Дмитрий” ишора кард, ки русй нест, балки юнонист ва маънои дақиқи он “замин-модар” аст: De – замин, meter – модар. Ё “эрика”, ки ба ъунвони вожаи порсии ноб намуна овардааст, асолатан ъарабист, ба маънои тахти ҳичла ё хонаи ъарўс. Ва “Дарья» дар забони русй мустақиман баромада аз “доро”-и порсй аст ва вожаи русии ноб нест ва мавориди дигар, ки ҳеч кадом воқеъияти забоншинохтй ба шумор намеоянд, балки баромада аз зеҳни шоъиранд.

Устод Бозор мегўяд: “Илова бар ин, Тоҷикистон сирф русист, дар замини холӣ бунёд шудааст. Моро рус миллат ва дорои республика кардааст. Бар ин бино, забони русӣ барои мо ҳамоно забони модарист, дар ҳар мақоме, ки набошад дар мақоми забони давлатӣ қарордорад.”

Ҳамон гуна ки пештар таъкид шуд, сирфан ба мавориди марбут ба забон дар ин навишта таваччуҳ мекунем ва изҳороти сиёсии онро нодида мегирем. Боъиси басе таассуф аст, ки устод Бозор дар ъайни пушт кардан ба ҳамзабонони худ, ки забонашон бо забони мо на танҳо ҳамреша аст, балки якест, ниҳояти сарсупурдагии худро ба забоне эълом медорад, ки ҳатто аз гурўҳи забонҳои эронй нест. Бад-ин шева метавон ҳамаи забонҳои ҳиндуурупоиро, ки бо мо қаробати танготанг доранд, модарй донист. Аммо ин изҳори назар сирфан як баёни шоъиронаву эҳсосотист. Як точике, ки русй намедонад, ба мутарчим ниёз дорад, то онро дарёбад. Аммо як точике, ки хатти порсй ҳам балад нест, суханони мардуми Эрону Афғонистонро бемутарчим ҳам мефаҳмад. Ҳамин ҳақиқати сода басанда аст, ки бифаҳмем, Бозор Собир дар ин навишта то чи андоза бероҳа рафтааст.

Бозор Собир: “Зимнан, чанд аломати алифбои русиамонро беҳуда ихтисор кардаем, хусусан «ц»-ро, ки дар беғалат навиштани истилоҳоти русӣ ва байналхалқӣ бисёр зарур аст.”

Ин ҳам як намунаи боризи дигар аз сарсупурдагй ба забону кишваре бегона ва нафрат аз забону ҳамтаборони худ. Чизе фаротар аз ин намешавад афзуд. Вагарна забони порсй, ки бидуни ин садо то ба имрўз расидааст, акнун бештарин рушди интишори осори ъилмй дар чаҳонро дорад. Ва тарафдорони ин дидгоҳи Бозор Собир, ки зери боли Русия чо хуш кардаанд, натавонистаанд ҳатто паридан биомўзанд. Дар ҳасрати рус шудан рўзгорашонро ҳадар медиҳанд.

Бозор Собир: “Ин хати ниёгон, ки солҳо инҷониб мавриди ҳангомаи онҳо қарор гирифтааст, дар дебочаи ҳассосу барангезандаи барномаи мушаххаси панисломӣ ва сионистӣ аст. Ғараз, ҷумҳурии исломӣ сохтан аст.”

Барномаи “панисломй” ва ҳамзамон “сионистй” донистани гузор ба хатти худй (порсй) андешаи носолимест, ки сирфан аз тафаккури носолим метаровад. Ин пиндор, ки душманони дерина (исломгароёну саҳюнистҳо) даст ба дасти ҳам додаанд, то Точикистонро ба хатти худаш баргардонанд, аз ҳитаи тафаккуроти шоъирона ҳам берун аст. Дар чаҳони тахайюл ҳам намегунчад. Ва сирфан як андешаи носолим аст. 

Воқеъият аз ин қарор аст: точиконе ҳастанд, ки медонанд, агар Точикистон ба хатти худаш (порсй) барнагардад, забони Рўдакй хоҳад мурд; точик хоҳад мурд. Ҳамарўза нишонаҳои барчастаи ин марги тадричиро мебинем. Яке аз он нишонаҳо ҳамин матлаби порсиситезона ва азхудбезоронаи як шоъири миллат аст. Лаккаи нангест на танҳо бар пешонии устод Бозор, ки бар баданаи тамоми ин ошуфтабозор, ки ҳар як замзамае дигар зери лаб дорад...

Чанд нуктаи дигар дар мавриди бепоя будани ин мақолаву иддиъоҳояш:

”Ӯ (Ризошоҳи Паҳлавй) буд, ки дар пешгоҳи оромгоҳи Куруши Кабир зонӯ зада гуфт: -Куруши бузург, хоби абадат хуш бод, ки мо бедорем!”

Ин суханонро ("Куруш! Осуда бихоб, ки мо бедорем!") Муҳаммадризошоҳ, фарзанди Ризошоҳ ва Паҳлавии Дувум ба забон оварда буд. Ва на зонузада, балки рост истода, дар маросими бузургдошти 2500-умин солгарди шоҳигарии Эрон дар Тахти Чамшед.

"Ӯ (Ризошоҳи Паҳлавй) буд, ки ба унвони вожаҳои форсӣ созмоне таъсис дод…"

На "созмони вожаҳои форсй", балки Фарҳангистони забону адаби форсй буд, ки Ризошоҳи Паҳлавй соли 1934 мелодй созмон дод. Ва ин ҳамон созмонест, ки истилоҳоти "шиноснома", "раводид" ва "фурудгоҳ"-ро сохтааст. Ҳамон истилоҳоте, ки Бозор Собир дар оғози мақолааш онҳоро "носолим" тавсиф карда буд. Ҳоло чиро аз он созмон тамчид мекунад?.. Худо донад. 

“Агар панисломистон ҳайкали Фирдавсиро (дар Душанбе) хароб кардаанд, ӯ (Раҳмон) барпо намуд.”

Тандиси Фирдавсиро нерўҳои зиддикумунистй дар маркази шаҳри Душанбе ба чои тандиси Ленин барпо карда буданд ва устод Бозор ҳам ончо ҳузур дошт. “Панисломистон” набуданд, ки онро хароб карданд. Ҳукумати Раҳмон дар ҳамон бадви вурудаш ба Душанбе тандиси Фирдавсиро канду ба ҳошияи шаҳр ронд. То он замон Душанбе танҳо пойтахти минтақа буд, ки мучассамаи як чомасароро дар маркази пойтахташ насб карда буд, на як сиёсатмадорро. Аммо дигар чунин нест.

“Аз классикон касе нест, ки ба номи ӯ кӯчаву хиёбону мактаб набошад.”

Ҳамон “классикон”-е, ки Бозор Собир дар ин мақола то тавонистааст, ба онҳо баду бероҳ гуфтааст. Пас бояд мояи нохушнудии устод бошад, ки дар Точикистон ба “классикон” арч гузоштаанд.

“Бинои Китобхонаи миллии мо дар минтақа ягона аст.”

Аммо даруни он пур аз китобҳоест, ки мардум мачбур буданд аз хонаҳояшон бикашанду ба китобхона тақдим кунанд. Дар натича китобҳо ъумдатан аз чинси осори шўравист, ки на пештар ва на ҳоло хонандае надорад.

”Хулоса, мо ҷумҳурии мавҷудаю, хати мавҷудаю забони Айниамонро натанҳо ба хати ниёгон, балки ба 70 пуштамон қурбон намекунем.”

Агар устод Ъайнй ин суханони тавҳиномезро шунида буд, дарди 75 зарбаи шаллоқ бар тахтапушташ тоза мешуд. Садриддин Ъайнй, бар хилофи Бозор Собир, ба дабираи порсй вафодор буд ва ҳамаи осорашро ба хатти порсй навишт ва ҳаргиз ба дабираҳои потину пириллик тан дарнадод. Ва ҳатто пас аз омадани Артиши Сурх ҳам бебокона менавишт: “Мо, форсиён!” Пас Бозор Собир ҳаққи маънавии паноҳ бурдан зери сояи Садриддин Ъайниро надорад. 

“Бигзор, Эрону Афғонистон хаташонро ба хати мо бадал кунанд.”

Ин хобро мешавад танҳо ба об гуфт. Бо ин тақозоҳои музҳик мешавад ҳатто аз тамоми чаҳон хост, ки ба хатти пириллик бигзаранд. Чаро ки на?

“1 муддат шодихори онҳо шуда хеле масҷидсозию мазорсозӣ кардем, бас аст.”

Ин мавзўъ ҳеч рабте ба ҳувияти миллат надорад. Даромехтани масоили сиёсй бо ҳувият саранчомаш ҳамин мақолаи бесарутаҳест, ки устод Бозор навиштааст. Ойинаи тамомнамои ин ошуфтабозор шуд устод Бозор.