Persian Secures Your Future

Порсй зомини оянда аст

(Дар посух ба мақолаи "Бартарии хати кирилй аз хати арабй" ба қалами Фирдавс Ниёзй, “Ҷумҳурият”, панҷшанбе, 2 октябри соли 2014, №192(22497)

Ба якояки иддиъоҳои Фирдавс Ниёзии арчманд борҳо дар расонаҳои гуногун посух додаам ва ҳеч як аз онҳоро далели пойбандй ба дабираи бегонаи пириллик намедонам. Аммо чун мавзўъ бори дигар аз сўи фарде дигар матраҳ шуда ва шояд мавриди таваччуҳи афроди дигар воқеъ шуда бошад, посух ба ҳамаи нукоти мақолаи оқои Ниёзиро ногузир медонам.

Муаллиф кўшидааст тавре вонамуд кунад, ки дабираи порсй (он чи ў “хатти арабй” меномад) ба монанди дабираи пириллик бар мардуми мо таҳмил шудааст. Мегўяд: “Ин хат дар давраҳои аввали густариши дини ислом, аз нимҷазираи Арабистон ба дигар минтиқаҳо паҳн гардида, ба сари халқҳои гуногун иҷборан бор мегардид”. Аммо ҳеч далелу санаде наёвардааст, то ин иддиъои миёнтиҳиро собит кунад. Масалан, нагуфтааст, ки чи касе Абўъабдуллоҳи Рўдакиро водошта буд, то на ба хатти паҳлавй, балки ба хатти порсии навин бинависад. Имрўза Рўдакиро аз чумлаи поягузорони нигориш ба хатти порсй медонанд, чун ҳамў буд, ки дабираи порсиро барои навиштани нахустин девони ашъор ба забони порсии навин баргузид. Ва пас аз ў тамоми ганчинаи чаҳонигири порсии навин ба ҳамон дабираи порсии рўдакиёна нигошта шуд.

Пас ин иддиъо, ки дабираи порсй ба монанди пириллик таҳмилй аст, аз беху бун ғалат аст. Дар он даврон аз даму дастгоҳи низоми садаҳои 20 ва 21 хабаре набуд, то битавонад хаттеро ниҳодина кунад. Мардумон ба ҳар хатте, ки муносиб медонистанд, меофариданд. Буданд касоне, ки қарнҳо баъд аз вуруди ислом ҳам дар Эронзамин ба дабираи паҳлавй менавиштанд. Ё ҳатто ба дабираҳои авестоию оромй. Ё мисли Шоҳини Шерозй, чомасарои калимии садаи 14-уми мелодй, порсиро ба дабираи ъибрй (яҳудй) менавиштанд. Аммо танҳо дабирае, ки созгортар бо порсии навин буд ва ба юмни ҳамин созгорй ҳамагир ва мондагор шуд, дабираи порсист. Дабирае, ки дар такомулу такмили он эрониён (точикон) нақши басазое доштаанд. Оқои Ниёзй ҳам ба ду тан аз он чеҳраҳои човидона (Абўрайҳони Берунй ва Дақиқй) ишора кардааст, ки “ҳамеша барои иваз намудани системаи хат талош меварзиданд”. Талоши онҳо барои ҳифзи дабираи порсй ва созгории ҳар чи бештари он бо порсии навин буд ва комгор шуданд.

Чолиб инчост, ки Фирдавс Ниёзй хатти русиро худчўшу ғайритаҳмилй медонад ва мегўяд: “Он чунон ки аз манбаъҳои таърихӣ маълум аст, славянҳо ба мурури замон барои сабти садои махсуси забони худ ҳарфҳои нав ихтироъ намуданд. Ин ҳодиса бидуни назорати давлат ва шахсони алоҳида ба вуқуъ пайваст”. Дар ҳоле ки ин иттифоқ садҳо сол пас аз шаклгирии дабираи порсй сурат гирифта ва ниҳодҳои нозири давлат фаъъолтар будаанд, нависанда муътақид аст, ки сириллик баромада аз ниёзҳои мардуми ислов асту порсй на. Вале додаҳои торихй собит мекунанд, ки дабираи порсй ҳам ба ҳамин минвол бар пояи ниёзҳои порсигўён ва дар дарозои солҳо шакл гирифтааст ва ҳеч таҳмилу ичборе дар густариши он сабти торих нашудааст.

Нависанда дар муқоисаи дабираи порсй бо расмулхатҳои пешини мо ҳам роҳи хато рафтааст. Мегўяд: “хусусияти хуби хати имрӯзаи тоҷикӣ, мисли хатҳои то арабии тоҷикӣ ( паҳлавӣ, мехӣ,оромӣ) дар он аст, ки сода аст; ҳар овоз ба як ҳарф ифода мешавад”. Ононе, ки аз дабираҳои мехию оромию паҳлавй огоҳанд, медонанд, ки чунин нест. Хатти мехй, ки аз бозмондаҳои сумериён аст, чанд гуна дошт. Гунаи ҳахоманишии он, ки барои навиштани порсии бостон ба кор мерафт, хатти нимаалифбойи ва нимаҳичойи буд. Яъне ҳар он чи навишта мешуд, ба ҳамон шакл хонда намешуд. Афзун бар ин, хатти мехй нишона ё идеугромҳое дошт, ки тарзи навишту талаффузи онҳо бакуллй фарқ мекард. Ин навъ нишонаҳо, ки дар порсии миёна бо номи “ҳузвориш” шинохта мешаванд, дар хатти паҳлавй дучандон буд ва танҳо афроди огоҳ ба забони порсии миёна метавонистанд он ҳузворишҳоро дуруст бихонанд. Масалан, “шм” навишта мешуду “ном” талаффуз мешуд. Ва вока (садодор)-ҳо навишта намешуданд ва боз ҳам ба дониши забон ниёз буд, то хонанда бидонад, ки кучо чи вокаеро бигзорад. Хатти оромй ҳам дақиқан ҳамин ҳолатро дошт. Чиро? Чун ҳам оромию паҳлавй ва ҳам дабираи порсии навин як решаи воҳиди сомй доранд. Ва аслан паҳлавй баромада аз ҳамон оромй ва ҳар ду аз муштаққоти дабираи финиқианд. Пас ин иддиъои нависанда ҳам фоқиди пояи ъилмй аст.

Чиро нависанда бо дабираи порсй сари носозгорй дорад? Чун (онгуна ки худ мегўяд) онро таҳмилй медонад, ки собит шуд дарки ғалате аз як раванди тўлонии ташаккули дабираи порсй дар ҳоза (чомеъа)-и порсигўён аст. Аммо дар таҳмилй будани хатти пириллик кўчактарин шакке вучуд надорад ва тамоми асноду мадорики он мавчуд аст. Пас “таҳмилй будан” баҳонае беш нест, вагарна оқои Ниёзй боястй ба ҳамон шиддату ҳиддат бар хатти таҳмилии пириллик битозад, не он ки онро бинавозад.

Фирдавс Ниёзй далелҳои дигареро барои пойбандиаш ба хатти пириллик овардааст, ки ба ҳамаи онҳо хоҳем пардохт. Аммо пеш аз он бояд як нуктаро равшан кард: хатте, ки Рўдакй барои навиштани осораш онро баргузид, хатти забоне дигар буд. Рўдакй мехост ашъори худро, ки ба забоне навин (порсии навин) суруда буд, ба хатти навин (порсии навин) бинависад. Ин забон суғдй набуд, порсии миёна ё куҳан набуд, паҳлавй набуд. Порсии навин буд. Ва тамоми осори гаронвазни порсй, ки баъдан чаҳонгир шуд, ба ҳамин хат (танҳо хатти муътабари порсии навин) навишта шуд. Ҳеч як аз “мушкилоти хатт”-е, ки оқои Ниёзй баршумурдааст, монеъ аз офаринандагй ва дурахшандагии Фирдавсию Мавлавию Хайёму Ҳофизу Саъдй нашуд. Дуруст баръакси пириллик, ки забони порсиро дар Фарорўд табдил ба мурдобе кард, хатти порсй заминаҳои шукуфоии забони порсиро фароҳам сохт ва онро чаҳонгир кард. Дар ҳеч даврае забони порсй ба андозае густариш наёфт, ки дар он давра бо хатти порсии навин ёфт. Худи ҳамин як далел батанҳойи кофист, ки тамоми иддиъоҳои Фирдавс Ниёзиро нақш бар об кунад.

Далели аслие, ки Фирдавс Ниёзй дар мухолифат бо дабираи порсй овардааст, “мушкил будан”-и он аст. Дар бораи зиёнҳои содаписандй барои зеҳни инсон бисёр гуфтаанду гуфтаем. Зеҳни осонписанд ҳамвора танбал бормеояд ва ҳамеша дунболи роҳи ҳалле сода барои мушкилоти печида аст ва дар натича ҳамеша бо бунбаст рўбарўст. Зеҳни мушкилписанд ҳамвора дар чустучўи рифъату боландагии бештар аст. Болотарин зариби ҳуш аз они мардумонест, ки расмулхатташон ба назари мо печидатарин аст; ба монанди жопунию чинй. Ва ҳаргиз мардуми жопунию чинй чиддан ба фикри гузор ба хатти содаи, масалан, лотинй науфтодаанд. Чун медонанд, ки як чунин иштибоҳе онҳоро бебору буна ва береша хоҳад кард.

Нависанда барои тавчеҳи иддиъои худ дар бораи “мушкил будан”-и дабираи порсй аз Мирзо Малкумхон нақли қавл кардааст, ки бо нусхаи асли он татобуқ надорад ва дар воқеъ, нақли мазмун аст, то нақли қавл. Мирзо Малкумхон ба юмни дониши хатти порсиаш забоне фохиртару равону суфтатар аз ин дошт, ки оқои Ниёзй овардааст. Ў дар такмилу тасдиқи суханони Малкумхон мегўяд: “(Дар хатти порсй) қонуни муайяни навишт мавҷуд нест, аз ин рӯ ҳар сатр намуди гуногун дорад. -баъзе ҳарфҳои алифбои арабӣ дар забонҳои дигар овозҳои мувофиқ надоранд. -баъзе ҳарфҳо навишта мешаванд, аммо хонда намешаванд: хвостан(хостан), хвоҳар(хоҳар). Хвеш(хеш) -ҳарфҳои калон вуҷуд надоранд; -фосила дар байни калимаҳо вуҷуд надорад”.

Агар баростй дар дабираи порсй қоъидаи имло вучуд надошт, маълум нест, ки бузургон чигуна осорашонро офаридаанду дигарон аз он осор баҳравар шудаанд. Танҳо як фарди ноогоҳ аз дабираи порсй метавонад чунин сухани нобачое дар мавриди ин расмулхат бигўяд. “Набуди фосила байни калимаҳо” ҳам аз он иддиъоҳои шигифтангез аст, гўйи нависанда аз расмулхатти миррихй мегўяд, ки мо аз он ҳеч намедонем. Вучуди “ҳарфҳои алифбои арабй, ки дар забонҳои дигар овозҳои мувофиқ надоранд”, иттифоқан, аз нуқоти қуввати алифбои порсист, то бишавад ташхис дод, ки вожаи, масалан, “ташхис” (бо сод) аз “шахс” рўида аст, на аз “хис” (бо син). Вучуди ҳарфи “вови торихй”, ки навишта мешаваду хонда намешавад ҳам аз нуқоти қуввати дабираи порсист, чун торихи он вожагонро бармало мекунад ва аз баракати вучуди он аст, ки медонем дар порсии бостон садои худвежаи “хв” будаву “хур” хвар талаффуз мешудаву “хеш” хвеш.

Агар инглисиҳо ҳам бо мантиқи Фирдавс Ниёзй меандешиданд, бояд қарнҳо пеш расмулхатташонро ислоҳ мекарданд, то ҳар вожае тавре навишта шавад, ки талаффуз мешавад. Масалан, дар вожаи throughout ду ҳарфи th як садои миёндандониро медиҳанду ou як вокаи “у”-ро; gh аслан хонда намешавад ва “о” дар поёнаи out “а” талаффуз мешавад. Яъне аз ин даҳ ҳарф танҳо шаш садо талаффуз мешавад ва ҳар кадом ба наҳве дигар. Ё дар забони фаронсавй аз ҳашт ҳарфи beaucoup сирфан 4-тои он талаффуз мешавад. Аз се ҳарфи eau як садои лотини “о” ҳосил мешавад; аз се ҳарфи oup як садои “у”. “С” дар забонҳои фарангй чое “с” хонда мешаваду чое “к” ва дар мавориде “ч” ё “ш” ё аслан хонда намешавад. Дар забони русй ҳам “о” дастикам се садо дорад, “а” ду гуна талаффуз мешавад, “г” ду ва дар бархе аз гўишҳо се талаффуз дорад. Ва иттифоқан мавориди тафовути навишту талаффуз дар он забонҳо бамаротиб бештар аз порсй аст. Ҳамаи забонҳое, ки пешинае доранду бар пешинаашон менозанд, расмулхатте торихй ва табиъй доранд, на маснўъй. Пас ҳамоҳанг кардани хат бо наҳваи талаффуз бисёр кори нобихрадона аст, ки метавонад як забони воҳидро табдил ба садҳо забони чудогона (бар пояи гўишҳо) кунад.

Хандадор аст, ки дар ъасри Интернету роёна нависандаи арчманд барои тақбеҳи хатти порсй дастбадомони тавчеҳҳои дастикам сад сол пеш шудааст. Ў бо ишора ба печидагии кор дар чопхонаҳои қадим аз қавли М. Иброҳимй навиштааст: «Нуқсони дигари алифбои араб нарасидан ва хурд будани шаклҳои он аст, ки барои матбаа муносибат надорад ва вақти азизро талаф менамояд, бо воситаҳои табъии асрӣ созиш намекунад. Сандуқчаи ҳуруф, мошинҳои гуногуни ҳарфчинӣ, анвои мошинҳои табъ, мошинҳои хаттӣ-табъӣ бо алифбои араб мувофиқат намекунанд, дандонҳои заррабини ин алифбои рамзӣ ҳуруфчинони мазлумро ба дараҷае маранҷонад, ки тамоман ба танг омадаанд».

Он “ҳуруфчинони мазлум” саранчом аз паси таклифашон ба наҳви аҳсант баромаданд ва чопхонаҳое роҳ андохтанд, ки аз чопхонаҳои лотин мў намезад (ҳеч тафовуте надошт). Иттифоқан, чопхонаҳои Эрон дар садри чопхонаҳои минтақа қарор гирифтанд; чи аз лиҳози диққат дар чоп ва чи аз лиҳози кайфияти кор. Аммо инҳо ҳама ҳадиси гузаштаҳои дур аст. Имрўза санъати чоп муттакй ба роёна аст. Ва ҳеч инсони огоҳе наметавонад муддаъй шавад, ки санъати чопи роёнаии пириллик пешравтар аз санъати чопи порсй аст. Ва куллан, порсй дар Интернет ва фанни роёнайи дастикам сад сару гардан пешравтар аз пириллик дар ин замина аст. Нест нармафзори судманде, ки гузинаи порсй надошта бошад. Порсй фанни роёнаиро бакуллй фаро гирифтааст ва гумон аст, ки пириллик замоне ба ин ҳадди пешрафт бирасад. Бино ба далелҳои маълум ва бавежа ба далели чандй (каммиятй): шумори корбарони пириллик дастикам 15 баробар камтар аз теъдоди порсинигорон аст. Ва ҳеч шакке ҳам нест, ки порсигўёни порсинавис дорои зеҳнҳои пўётару фаъъолтаре ҳастанд; дар ҳар заминае, ки бихоҳед ном бибаред.

Барои санчидани ин иддиъо ҳар мавзўъеро, ки мехоҳед, биГуглед. Дар чустучўи интернетй ҳатто матолиби марбут ба Точикистон ба хатти порсй бештар дар дастрас аст, то ба хатти расмии таҳмилии Точикистон. Барои санчиши иддиъои худ ҳамин ҳоло ъиборати “шаҳри Душанбе”-ро дохили гйуме (нохунак) дар Гугл чустучў кардам. Ба ҳар ду хат. Ба дабираи порсй 991.000 натича ҳосил шуд ва ба хатти пириллик 314.000. Дар бораи пойтахти Точикистон иттилоъоте, ки дар Интернет муҳайёст, ба хатти порсй се баробар бештар аз хатти пириллик аст. Оё ин далел ҳам басанда нест, ки мухолифони хатти порсиро ба андеша водорад? Ҳоло фикрашро бикунед, ки чи ганчи шойгоне дар бораи мавзўъҳои дигар ба забони мо, аммо ба хатти порсй, дар Интернет нуҳуфта аст, ки пирилхонон ба он дастрасй надоранд. Чилавгирй аз дастрасии мардум ба ин неъмат оё чиноят нест?

Дар идомаи чустор нависанда мехоҳад чунин вонамуд кунад, ки точикон дар тағйири хат ва паёмадҳои мусибатбори он танҳо набудаанд. Мегўяд: “Ҳоло хати русӣ 33 ҳарф дорад, ки қариб ҳамаи хатҳои мардуми собиқ Шӯравӣ дар асоси он сохта шудаанд. Фақат алифбои латишӣ. литвонӣ ва эстонӣ хати лотинӣ буда, гурҷиҳо ва арманиҳо хати қадимаи худро нигоҳ доштаанд”.

Бо як вожаи “фақат” панч миллат (як севум) аз 15 миллати Шўравии пешинро ном мебарад, ки тавсифи “қариб ҳамаи хатҳои мардуми собиқ Шўравй”-ро зери суол мегузорад. Ба ҳисси худшиносй ва сарнавишти сиёсии ин миллатҳо таваччуҳ кунед, то дарёбед, ки чиро онҳо ҳамчунон барои худ ҳуқуқе қоил ҳастанд, худро бардаи касе талаққй намекунанд ва мекўшанд сарнавишташонро ба дасти хеш бинависанд. Иртиботи мустақиме ҳаст миёни забону хат аз як сў ва ҳувияти афрод аз сўи дигар. Иқбол гўяд:

Худованд миллатеро сарварй дод,

Ки тақдираш ба дасти хеш бинвишт,

Ба он миллат сарукоре надорад,

Ки деҳқонаш барои дигарон кишт.

Албатта, пас аз фурўпошии Шўравй, ки даврони зиндагии мост ва бояд мавриди истиноди оқои Ниёзии арчманд воқеъ мешуд, миллатҳои дигар ҳам, ки ба худшиносй расида буданд ва фурўпошии импротуриро ба маънои истиқлоли худ дарк карда буданд, аз хатти таҳмилй фосила гирифтанд. Мулдовй соли 1989 ба хатти суннатии худ (лотин) баргашт ва имсол расман забонашро ҳам ба номи суннатии он (румониёи) сабти Қонуни Асосй кард. Марҳилаи гузори забони узбакй ба хатти лотин соли 2001 оғоз шуд ва саранчом сириллик аз он сарзамин ҳам рахт бар хоҳад баст. Қазоқистон ҳам аз 2007 бад-ин сў ба фикри гузор ба хатти лотин уфтода, ба далели корбурди он дар Туркия. Дар Қирғизистон ҳам нигориш ба хатти лотин рў ба авч аст. Туркманбошй Ниёзуф дар ҳамон бадви истиқлоли кишвараш (1991) дастури бозгашт ба хатти лотинро дод ва имрўза забони туркманй ба хатти лотин навишта мешавад.

Бад-ин гуна, Точикистон танҳо кишвари минтақа аст, ки вафодории шигифтангезе ба хатти пириллик нишон медиҳад. Дар ҳоле ки чудойи аз хатти суннатй бештарин осебро ба фарҳанги Точикистон ворид кард, то дигар кишварҳои минтақа. Нахуст ба ин далел, ки тамоми осори гаронсанги ин сарзамин ба хатти порсй навишта шуда (ки қобили муқоиса бо осори кишварҳои дигар нест) ва дабираи порсй хатти пайванди точикон бо ниёкони худ аст. Ду ин ки забони расмии Точикистон дар берун аз Точикистон ҳам забони расмии кишварҳои дигар аст, аммо ба хатти порсй. Яъне ба забони Точикистон дар берун аз Точикистон ҳам корҳои бамаротиб бузургтар анчом медиҳанд. Ва бозгашти Точикистон ба хатти худй ба маънои чаҳиш дар рушду пешрафт хоҳад буд, на “бозгашт ба қафо”.

Фирдавс Ниёзй дар ин матлаб мақулаҳои дин ва ҳувиятро дарҳам омехтааст, ки сари фурсат ба он ҳам хоҳем расид. Аммо боз ҳам бо истинод ба навиштаҳои дастикам сад сол пеш мегўяд: “Усули таълиме, ки дар мамлакатҳои исломӣ ривоҷ ёфтааст, усули ҳиҷоӣ мебошад. Мувофиқи ин усул калимаҳоро ҳеҷ гуна таҳлил накарда, ба кӯдакон тӯтивор ёд медиҳанд».

Мусалламан, омўзишу парвариш дар кишварҳои мусалмони садаи пеш вазъи низоре дошт. Аммо он вазъият кўчактарин рабте ба дабираи порсй надошт. Пеш аз истилои Шўравй ҳам Бухоро ва ҳам Эрон дар махмасаи ъачибе қарор доштанд ва ҳар ду аз кишварҳои вопасмондаи чаҳон буданд, бо дарсади бисёр андаки мардуми босавод. Иттиҳоди Шўравй сомонаи омўзишу парварише ба роҳ андохт, ки худдорй аз таҳсилро чурму чиноят талаққй мекард. Дар натича ҳама мачбур буданд ё бачаҳои худро ба мадраса бифиристанд ё равонаи зиндон шаванд. Дар Эрон, аммо, чунин бархурди чиноие бо омўзишу парвариш сурат нагирифт. Бо вучуди ин, имрўза 85 дарсади чамъияти Эрон босавод гузориш шудаанд, ки хеле болотар аз миёнгини 62-дарсадии Ховари Миёна аст. Ва албатта, ёдамон наравад, ки мизони савод дар Эрон бо мизони савод дар Шўравии пешин қобили муқоиса нест. Дар Эрон андак фарди босаводе пайдо мешавад, ки бо истифода аз саводаш даст ба халлоқият назанад. Забони порсй яке аз забонҳои матраҳ дар Интернет аст (ба юмни Эрон) ва дар блогистони чаҳон торнигорҳои порсии Эрон бо ҳамтоёни чинии худ, ки садҳо милюн тан ҳастанд, рақобат мекунанд ва яке аз мақомҳои аввали чаҳонро доранд.

Хатти пириллик, аммо, порсигўёни Осиёи Марказиро ба хониши “тўтивор” ъодат додааст. Ин содагие, ки оқои Ниёзй ин ҳама бад-он менозад, ба танбалии мағзу зеҳн анчомидааст, ки дар борааш ҳушдор дода будем. Дабираи порсй ба гунаест, ки бояд мазмуни чумларо бифаҳмед, то онро дуруст бихонед. Хатти пириллик, аммо, ингуна нест ва мешавад онро бо чамъ бастани ҳуруф ва бидуни таъаққулу андеша хонд ва ҳеч чизе ҳам аз матн нафаҳмид. Дар натича босаводони мо сирфан “хондану навиштан” баладанд ва босаводони порсихон ҳам хондану навиштан ва ҳам андешидан. Гурез аз “тўтивор ёд гирифтани забон” гурез ба хатти худй (порсй) аст.

Оқои Ниёзй пурсишеро матраҳ кардааст: “Воқеан, чӣ зарурат аст барои баргаштан ба қафо ва як наслро бесавод кардан, дар ҳоле ки иваз намудани хат ҳам масрафи иқтисодӣ дорад ва ҳам халои бесаводиро ба вуҷуд меорад (?)”.

Посухи мо ин аст: зарурати бозгашт ба хатти худй дар ин ҳитаи мавзўиъе, ки Шумо матраҳ кардед, ҳамон чилавгирй аз “масрафи иқтисодй”-и изофй ва падид омадани “халои бесаводй” аст. (Шакли дурусти он вожа “халаъ” аст, на “хало”). Бо гузор ба дабираи порсй Точикистон ниёз надорад садҳо китоберо, ки ҳамарўза ба порсй (ба хатти порсй) тарчума мешавад, тарчума ва мунташир кунад, нармафзору барномаҳои мачозй ва интернетй бисозад, китобҳои дарсии ъулуми дақиқу табиъй (бо ҳазфи мазмунҳои ъақидатй)-ро бинависаду мунташир кунад, китобҳои порсии дигарро баргардон ва мунташир кунад...  Худи ҳамин чанд маврид садҳо милюн дулорро аз ҳазинаи омўзишу парвариши Точикистон сарфачўйи хоҳад кард. Ва ҳамин чанд маврид “халаи бесаводй”-ро пур хоҳад кард. Бесаводй замоне дармон мешавад, ки чизе дархури хондан дар дастрас бошад. Имрўза дар Точикистон тақрибан чизе нест, ки ба забони модарии мардуми кишвар қобили хондан бошад. Гузор ба хатти порсй ин дардро дармон хоҳад кард.

Оқои Ниёзй дар ин мақолаи худ борҳо ба яке аз навиштаҳои суолбарангези Иброҳим Усмонов паноҳ бурдааст (Баҳси алифбои тоҷикӣ.-Душанбе, ҶММ «Эр-граф», 2008). Ба он навиштаи беандоза  ноқиси оқои Усмонов посух додаем, ки машрўҳи онро метавонед дар пайванди зер пайдо кунеду бихонед:

http://dariussthoughtland.blogspot.co.uk/2010/08/alphabet-for-mr-usmanov.html

Дар он чустори ман тамоми навиштаи Иброҳим Усмонов мўшикофй шуда ва истидлоли ў арзиши ростини худро ёфтааст.

Ба ҳар рўй, Фирдавс Ниёзй бо такя бар он навиштаи мансуху беэътибор мегўяд: “Бар шарҳи омили чаҳоруми профессор И.Усмонов зикрнамуда ҳаминро илова менамоем, ки ҷонибдорони он, ки дар Тоҷикистон хатти арабӣ ҷорӣ карда шавад, аҳдофи динӣ доранд.”

Посухи Умед Бобохонов, рўзноманигори саршинос, ба иддаъои мушобеҳ ин буд, ки баръакс, хосторони бозгашт ба дабираи порсй дар Точикистон имрўза ъумдатан равшанфикрони ғайримазҳабй ҳастанд. Равшанфикроне, ки хоҳони пешрафти чомеъа ҳастанд ва он масири пешрафтро дар як бистари табиъию худй ба худи чомеъа вогузор мекунанд. Ва он бистари табиъию худй ҳамоно хатти порсй аст.

Ба динҳаросон бояд гуфт, ки бешина матолиби тундравона (дар ҳар дине, он чи масеҳият бошаду чи ислом) имрўза ба забонҳои сирилбунёд, аз чумла русй ва ба хатти пириллик дар дастраси ъавом қарор дорад. Он навиштаҳо ба далели ношоист будани ҳузурашон дар чомеъаи инсонй ба забону хатти порсй камтар ба даст мерасанд. Яъне пайдо кардани як навиштаи бунёдгароёнаи мазҳабии доъишй ба хатти порсй сахттар аст, то ба хатти пириллик. Агар пирилликро сипари худ дар баробари он навиштаҳо гумон кардаед, кўр хондаед. Пирилликро саропо вабои тундравй бардоштааст. Хатти порсй бамаротиб муназзаҳтар аз ин музахрафот аст.

Ду ин ки хатти порсй сирфан мутаъаллиқ ба дини ислом нест. Ба ин дабира метавон матолиби мавриди ниёз ба ҳар дине дар чаҳони Парвардигорро суроғ дошт, онро омўхт, канор гузошт ё парвард. Дабираи порсй як расмулхатти чаҳонписанд аст, ки тамоми ҳақоиқи чаҳон дар он бозтоб ёфтааст; чи аз навъи мазҳабй ва чи лоик (ғайримазҳабй)-аш. Бузургтарин осори нависандагони бехудо ё отеист (atheist) ҳам ба забону хатти порсй пайдо мешавад, аммо ба хатти пириллик ному нишоне надорад.

Пириллик як хатти маҳбуси маҳкум ба марг аст. Ва вобастагй ба он аз рўи хирад нест.  

Аз ин рў, танҳо роҳи пайвастани Точикистон ба чаҳони навин, бозпайвастани он ба худй, гусастани он аз хорию зиллату бардагию вобастагй, дурии он аз таъассубу ваҳшигарй, бозёфтани ҳувияти миллй ва ъиззати нафс (эҳтиром ба худ) бозгашт ба дабираи худй аст. Фирдавс Ниёзй гўйи бо киноя аз қавли устод Сафар Абдуллоҳ хатти моро “хатти миллй” номидааст. Аммо дўсторони расмулхатти порсй дар Точикистон онро на танҳо “миллй”, балки “хатти модарй” ва “хатти худй” меноманд. Ва ин расм аз дербоз дар миёни точиконе, ки порсиро забони Рўдакию Фирдавсй ва худашон медонанд, боб шудааст. Ёдатон наравад, ки Рўдакию Фирдавсй на ба хатти авестои (онгуна ки оқои Ниёзй дўсторони порсиро ба чолиш кашидааст), балки ба хатти порсй нигоштаанд. Тамоми ганчинаи фарҳангу тамаддуни мо ба хатти порсист ва лоғайр. Забони кунунии мо порсй аст, на авестойи ё забоне дигар. Порсй танҳо хатти муътабари забони мову шумост. Лутфан чашмҳоямонро ба фарохнои вучудашон боз кунему воқеъиятҳоро бипазирем. Ва худамон бошем.