“Мо, тоҷикони Узбакистон, забони Рӯдакиро пос медорем!”

Баъзан кофист як бор бо тараф суҳбат кунӣ ва ӯ дар кошонаи дилат бинишинад.

Аслиддини Қамарзода, нивисанда, устоди забону адабиёти тоҷик дар Донишгоҳи Давлатии Самарқанд, як чунин шахсияте аз об даромад. То забон ба гуфтан гушуд, мабҳути шаккари лаҳну лаззати каломаш шудам; бавежа бебокиаш, ки дар саропои гуфтораш рустамвор медурахшид. Далере қаламбардаст, бо саре ҳамвора барафрошта.

Суҳбат аз тоҷикони Узбакистон буд ва рӯйдодҳои хушоянди ахир. Ҳамаи даҳ дақиқа гуфтугӯямонро инҷо пиёда кардам, то ташнагии дидору гуфтор бо ҳамзабонони он сӯи марзамон андаке фурӯ бинишинад.

Дуруд бар сутунҳои устувори фарҳанги порсӣ дар Узбакистон!

 

ДР: Оқои Қамарзода, мо хабарҳое шунидем мабнӣ бар ин ки дар Узбакистон бедории фарҳангии тоҷикон ҷараён дорад, ки гӯӣ озодии нисбии фарҳангӣ барои тоҷикон эҳсос мешавад. Шумо, ки онҷо ҳастед, чи мегӯед?

Қамарзода: Дуруст гуфтед. Тайи чанд соли ахир бо сабабҳои гуногун дар сартосари Узбакистон теъдоди мактабҳои тоҷикӣ хеле кам шуд. Масалан, дар ибтидои қарни 21 дар тамоми Узбакистон бештар аз 300 мактаби миёна (барои тоҷикон) буд. Дар вилояти Самарқанд ва дигар вилоятҳо. Ба ҷуз Хоразму Қароқалпоқ дар ҳама ҷо буд. Лекин тайи солҳои ахир бахусус дар Бухоро тақрибан ҳеч мактабе боқӣ намонд. Дар вилоятҳои Сурхондарё, Қашқадарё ва водии Фарғона ҳам камубеш. Локин дар вилояти Тошканд теъдоди мактабҳо (барои тоҷикон) афзуд. Ба ҳар ҳол, (дар кул) теъдоди мактабҳо кам шуд, ки сабабҳои гуногун дошт. Нисбати тоҷикони Узбакистон эътибор андаке сусттар шуд. Барои дохил шудан ба мактабҳои ъолӣ инҷо тест мегиранд, вале тест ба забони тоҷикӣ нест. Бино бар ин, мардум фарзандонашонро ба мактабҳои узбакӣ ё русӣ гузоштанд. Аз ҳамин лиҳоз кам шуд. Лекин теъдоди тоҷикон дар Узбакистон ба ҳисобе, ки имрӯз мегӯянд, беш аз 2 милюн, вале (дар воқеъ) на камтар аз 10 милюн аст.

ДР: Гуфтед, ки дар оғози қарни 21 беш аз 300 мактаб барои тоҷикон буд ва ҳоло камтар шуда. Ҳоло чандто мадраса ба забони форсӣ барои тоҷикон дар Узбакистон фаъъол аст?

Қамарзода: Андаке бештар аз 200. Ва ин ҳам асосан дар Сурхондарё, Фарғона, Тошканд ва дар Самарқанд аст. Дар Бухоро ва дигар вилоятҳо нест. Буданду аз байн рафтанд.

ДР: Далелаш чист, ки то кунун тайи ин ҳама сол тоҷикони Узбакистон ин мавзӯъро матраҳ намекарданд?

Қамарзода: Сабабҳои гуногун дорад. Муҳиммаш ин ки пештар, дар замони то истиқлол, ба мактабҳои мо китобҳо аз Тоҷикистон меомад. Китобҳои дарсӣ. Ал-он китобҳои дарсиро мо худамон менивисем. Китобҳои дарсӣ барои мактабҳои тоҷикӣ дар Тошканд нашр мешавад... Сабаби асосии кам шудани теъдоди мактабҳо дар мо мактабҳои ъолӣ ҳастанд. Дар мактабҳои ъолӣ имтиҳонҳо ба забони тоҷикӣ тақрибан нест. Фақат дар Донишгоҳи Давлатии Самарқанд. Ва як бахш дар Донишгоҳи Давлатии Тирмиз ҳаст. Як бахш ҳам имсол дар Фарғона боз шуд. Ва сабабҳои дигар нарасидани китобҳо, нарасидани омӯзгорону устодоне, ки ба забони тоҷикӣ, ба забони форсӣ дарс медиҳанд.

ДР: Пурсиши ман ин буд, ки ба чи далеле тайи чандин соли ахир тоҷикҳо дар Узбакистон дар ин бора суҳбат намекарданд?

Қамарзода: Мо, албатта, дар ин мавзӯъ суҳбат мекардем. Мо дар давраи Шӯравӣ ин масъалаҳоро матраҳ мекардем. Хусусан, дар солҳои ҳаштодум (даҳаи 1980), дар замони бозсозии горбачёвӣ, мо хеле афзун шуда будем. Ҳатто дар назди Иттиҳоди Нивисандагони Узбакистон бахши адабиёти тоҷик ташкил шуда буд, телевизюни Тошканд намоишҳои тоҷикӣ нишон медод... Лекин дар замони истиқлол, албатта... Ба назари ман, ҳамон воқеъаҳои ҳузнангези Тоҷикистон ҳам андаке таъсир кард. Баъзе мардум баъд аз ҳамин ҷанҷолҳое, ки дар Тоҷикистон шуд, гуфтанд, ки агар тоҷикҳо ҳамин бошанд, мо пас тоҷик нестем ва дар Узбакистон худро узбак ҳисоб мекунем ё ки тоҷик ҳисоб намекунем. Ранҷиданд. Ин ҳам яке аз сабабҳо шуд. Дигар ин ки раҳбарони давлатии мо ҳам... Дар ибтидо, ки андаке муносибатҳо Тоҷикистону Узбакистон кост, сарҳад баста шуд, рафтуомад душвор шуд, намоишҳои телевизюни Тоҷикистон манъ карда шуд, мо родюи Тоҷикистонро намешунавем, рӯзномаву маҷаллаҳо аз Тоҷикистон намегирем... Ҳамаи ин чизҳо таъсир расонд, албатта.

ДР: Ҳоло умеде ҳаст, ки ин вазъият беҳбуде биёбад?

Қамарзода: Албатта. Тайи соли ахир хеле беҳбудӣ шуд. Албатта, мо дар ҳамон шароити бисёр муташанниҷ ҳам китобҳо нашр мекардем. Аз ҳисоби худамон. Гарчанде ки давлат ба мо ёрӣ намекард, мо ба забони тоҷикӣ китобҳои зиёде нашр мекардем... Хушбахтона, тайи ду соли ахир, яъне соли 2017 ва ҳамин соли равон, дар ин замина беҳбудиҳо шуда истодааст. Беҳбудиҳо ба он маъно, ки ҳамин чанде пеш дар Маркази Байнулмилалии Тошканд маҷлиси бисёр пуршукӯҳе ба вуқӯъ пайваст. Дар онҷо шеъри тоҷикӣ, суруди тоҷикӣ баланд садо дод. Дар онҷо аз вилоятҳо меҳмонҳои бисёре омаданд, шеър хонданд, суруд хонданд, тарона хонданд... Мо шодем! Шодем, агар сарвари имрӯзаи ҷумҳурии мо Шавкат Мирзиёев дастгирӣ кунад. Ҳоли ҳозир иқдомҳои нек анҷом дода истодаанд. Агар рафтуомадҳо бо Тоҷикистон, бо Эрон, бо дигар мамлакатҳои форсизабон ҳамчу пешина дуруст сурат гирад, иншоаллоҳ, мо забони ноби тоҷикӣ, адабиёти ҳазорсолаи тоҷикиро дар шаҳру ноҳияҳои Узбакистон қувват медиҳем. Албатта, мардум ба забони ширини тоҷикӣ суханронӣ мекунанд. Ва мо умед дорем, ки рӯ ба беҳбудӣ хоҳад шуд. Хусусан, агар сарҳад байни Тоҷикистону Узбакистон боз шавад, рафтуомадҳои мо дуруст ба роҳ монда шавад, рӯ ба беҳбуд хоҳад шуд, албатта. Худо хоҳад.

ДР: Қарор аст базудӣ раисҷумҳури Узбакистон ба Тоҷикистон биравад. Оё фикр мекунед, ки дар дидори ӯ бо ҳамтои тоҷикаш суҳбатҳое дар ин замина сурат хоҳад гирифт? Оё, масалан, Тоҷикистон мувофиқат хоҳад кард, ки ба Узбакистон китобҳои омӯзишӣ бифиристад?

Қамарзода: Ҳамин хел мегӯянд. Албатта, пештар мо китобҳои омӯзиширо аз Тоҷикистон мегирифтем. Ҳоло ки инҳо давлатҳои соҳибихтиёру мустақил шуданд, баъзе асарҳову китобҳо, ки дар Тоҷикистон чоп мешавад, аз нуқтаи назари баъзе сиёсатмадорҳо, гӯё, ки барои мо рост намеояд (муносиб нест). Бино бар ин, мо китобҳои дарсиро худамон менивисему таҳия мекунем. Ин гуфтаҳо марбут ба китобҳои ториху адабиёт аст. Лекин дар фанҳои дақиқ хуб мешуд, ки ин китобҳо дар Тоҷикистон нашр шавад. Китобҳое, ки дар Узбакистон нашр мешавад, барои узбакҳои Тоҷикистон фиристода шавад. Ин бисёр хуб хоҳад шуд. Умед аст, ки рафтуомадҳо, рӯзҳои адабиёт, санъат байни Тоҷикистону Узбакистон ҳамчу пешина ба роҳ монда шавад. Хуб мешуд. Чунки тайи ду-се соли ахир дар ин бобат бисёр тазйиқҳо ҳам шуд. “Тазйиқҳо” ба он маъно шуд, ки касе, ки ба Тоҷикистон рафта омад, дар инҷо ба ӯ бо шубҳа нигоҳ карданд. Баъзеҳо бо тасаввури ғалат нигоҳ карданд. Иншоаллоҳ, агар ин чизҳо аз байн бардошта шавад, мо бо Тоҷикистон ҳамкорӣ мекунем. Худи ман, ҳамчун ъолиму адиб ба Тоҷикистон зуд-зуд рафта меомадам, дар маҷлисҳову анҷуманҳо ширкат мекардем, суханронӣ мекардем, аз номи тоҷикони Узбакистон, аз номи тоҷикони Самарқанд ҳарф мезадем, ки дар Самарқанди қандманд Рӯдакӣ, авлоди Рӯдакӣ, аҷдоди Рӯдакӣ имрӯз ҳам ҳастанд. Суруди ноби тоҷикӣ, шеърҳои тоҷикӣ, лафзи тоҷикӣ, албатта, аз Самарқанду аз Узбакистон, аз ҳавзаҳое, ки дар онҷо тоҷикон муқимӣ зиндагӣ мекунанд, гум намешавад. Пос медорем мо.