Буҳрони равшанфикрӣ дар Тоҷикистон

Дар пайи баҳсҳои пурсарусадои чанд рӯзи ахир, ба назари ман, чанд нукта барҷаста шуд:

1.       Афроде, ки худро равшанфикр медонанд, аммо ъамалан кунишгар (“активист”)-и мазҳабӣ ҳастанд, ҳанӯз тавоноии дарк ва ташхиси масоили воқеъӣ ва мубрамро надоранд. Масоили калонро намебинанд ва дар банди масоили ҷузъӣ ва сатҳие ҳастанд, ки арзише барои пешбурди ҷомеъа надорад. Бар сари як ъакс, ки кажандешона онро ҳамл бар тавҳин ба бовари худ кардаанд, ҳозиранд корзорҳои густарда роҳ биандозанд, соъатҳову рӯзҳову шабҳо баҳс кунанд ва ҳеч ҳосиле аз он набинанд, аммо аз канори масоили калон хомӯшу бепарво мегузаранд. Масалан, дар бораи таҳаввулоти ахир дар Ховари Миёна, ки паёмадҳои он мустақиман ба Тоҷикистон ҳам марбут хоҳад шуд, шоҳиди чунин баҳсҳое нестем. Ва талоше, ки барои тарҳи ин мавзӯъ сурат мегирад, дар ҳангомаи чандинрӯзаи номарбуте лавс мешаваду нодида мемонад. Таваҷҷуҳ дошта бошед, ки фақат ва фақат афроди муддаъии равшанфикрӣ аз Тоҷикистон чунин вокунише ба он ъаксу хабар нишон додаанду бас. Зеро аз тавони ташхиси масоили ъумдаву мубрам бебаҳра ҳастанд ва сирфан саргарми баҳсҳои беҳуда бар сари мавзӯъҳои сатҳии бенатиҷа ҳастанд.  

2.       Ин афрод аз ҷуръати бисёр андаке бархурдоранд. Маъмулан суроғи мавзӯъеро, ки метавонад барояшон дардисар дошта бошад, намегиранд. Марҷаъи мушаххасеро барои ҳалли мавзӯъи мубрам, ки худашонро озор медиҳад, мавриди хитоб қарор намедиҳанд. Маҳкум ба бечоранолӣ ҳастанд. Бо он ҳама ҳамҳама ва тазоҳуре, ки ба диндорию ислом доранд, вақте ки эҳтимоли баста шудани Ҳизби Наҳзати Исломӣ ва гушуда шудани дари нифоқ тарҳ шуд, садои ҳеч як аз онҳоро нашунидем. Ҳеч кадом бо интишори номаи саргушода ё дастаҷамъие хоҳони даст нигаҳ доштан аз ин ғалати ошкор нашуданд. Дар мавриди маҳдудиятҳои ҳуқуқибашарӣ ва динӣ ҳам, ки эъмол шуда ва боъиси рушду густариши тундравӣ дар ҷомеъа мешавад, иқдоме анҷом намедиҳанд. Сирфан ба гилаву шикоятҳои пароканда ва мазлумнамоӣ иктифо мекунанд. Аммо дар ҳамла ба афроди ҷудогонаву танҳо ва дигарандеше, ки аз қудрати қаҳрия бархурдор нестанд, устухон надоранд. Ъофиятталаб ҳастанд ва ҳатто барои даст ёфтан ба аҳдофи худ ҷуръати анҷоми кореро надоранд.

3.       Бештари афроди муддаъии равшанфикрӣ аз Тоҷикистон тамоюли шигарфе ба истибдоди раъй  доранд ва таваққуъъашон ин аст, ки ҳама чун дар корхонаҳои ҷӯҷакашӣ (“инкубатор”) шабеҳи онҳо бошанд. Мизони раводорӣ (таҳаммулу тасомуҳ)-шон ғолибан сифр аст ва таҳаммули дидану шунидани назари на танҳо мухолиф, балки мутафовитро надоранд. Пешдоварӣ аз ъодатҳои ъумдаи эшон аст. Маъмулан чизеро ғалат мефаҳманд ва бар пояи дарки ғалати худ шӯру ғавғое бапо мекунанд, ниҳоятан ғалати худро мефаҳманд, аммо ба гардан намегиранд, ки ин ҳам аз нишонаҳои таъассуб ва дурӣ аз мавозини ҷавомеъи раводор аст. Ин вежагӣ, мусалламан, ба низоми ҳоким дар Тоҷикистон бармегардад, ки банохудогоҳ зеҳни бисёреро мустаъид ба истибдод мекунад. Аммо аз равшанфикрон интизор ин аст, ки аз чорчӯбҳои марсум фаротар бираванд ва худро бо мавозини ҷавомеъи инсонии пешрафта вифқ диҳанд. Ин лозимаи пешрафт аст. Кофист ин ҳақиқатро дарёбанд, ки ҳеч ду инсоне комилан мисли ҳам намеандешанд.

4.       Ин баҳсҳо ба таври барҷаставу бориз ошкор кард, ки дуруст ба монанди Тоҷикистони даҳаи 1990 тамоюлоти сиёсию ъақидатӣ ҳамчунон бо таъаллуқоти маҳаллӣ ҳамроҳ аст. Яъне хутути мувозӣ («параллель») миёни гароишҳои ъақидатӣ ва маҳалро бавузӯҳ мешавад дар баҳсҳо дунбол кард. Ҳанӯз ба дарки ин ҳақиқат нарасидаанд, ки миллатро равшанфикронаш месозанд ва бо чунин равшанфикрони маҳалгаро ҳамин миллати нимбисмил ҳам аз ҳам хоҳад пошиду нобуд хоҳад шуд.

Мавориди хурду рези дигаре ҳам мушоҳида шуд, ки барои ихтисори матлаб аз қалам меуфтад. Аммо ин чанд нуктаи ёдшуда аз мавориди муҳим буд.