Уртоқо! Шиносномаи тоҷик “Шоҳнома” аст, на “Қутадғу билиг”!

Ёддоште дар вокуниш ба булъаҷабномаи Низоми Қосим бо номи ғулғулаафкани “ИН ХАЛҚ ҲАЗОРОН СОЛ ПЕШ ҲАМ «ТОҶИК», ИН ЗАБОН ҲАЗОРОН СОЛ ПЕШ ҲАМ «ТОҶИКӣ» НОМ ДОШТ!”

Басе ранҷ бурдам дар ин сол сӣ,

Ъаҷам зинда кардам бад-ин порсӣ. - Фирдавсӣ

“Аз бозе ки вақоиъро таърих қайд мекунад, то имрӯз дар диёри Мовароуннаҳру Туркистон чунон ки як қавми муаззам ба номи тоҷик ё ки тозик истиқомат дорад, ҳамчунон забону адабиёти эшон ҳам ривоҷ ёфта омадааст. Ривоҷи забону адабиёти тоҷик дар Мовароуннаҳру Туркистон махсус ба асре ё тасаллути подшоҳею амире нест. Чунончи мо мебинем, адабиёти тоҷик дар ин сарзамин дар аҳди Сомониён, ки ирқан форсизабон ҳастанд, чӣ қадар ривоҷ дошта бошад, дар замони авлоди Чингиз, Темур, шайбонӣ, астархонӣ ва манғит, ки ирқан муғул, турк ва узбак ҳастанд, ҳамон ривоҷро ёфтааст. Пас, маълум мешавад, ки дар ривоҷи забону адабиёти тоҷик дар ин ҷоҳо маҳз ба сабаби тасаллути Сомониён ё ки муҳоҷирати эрониён набуда, сабаби ҳақиқӣ мавҷудияти як қавми бузург ба номи тоҷик, ки мансуб ба ирқи орист, дар ин ҷоҳост.”

(Сарсухани “Намунаи адабиёти тоҷик”, Садриддини Ъайнӣ)

Ҳар касе дар сарбарги нивиштаи худ гуфтоварде аз касеро мегузорад, ки аввалан, ба ӯ иродат дорад ва сониян, гӯяндаи он калом устоди мавзӯъи мавриди назар аст. Ман фармудаҳои ашу Фирдавсӣ ва устод Ъайниро ба ҳамин ду ҷиҳат овардам. Нахуст ин ки ҳардуро аз беҳин фарзандони миллати тоҷик, яъне эронӣ медонам. Дигар ин ки фармудаҳои онҳо мустақиман марбут ба баҳси мавриди назар аст; баҳсе, ки Низом Қосим бо нивиштани иддиъономае шигарф дубора бо шӯру шарри бештар матраҳ кардааст.

Аммо мебинем, ки Низом Қосим дар сароғоз ё сарбарги матлабаш як сухани куллӣ аз раисҷумҳурии кунунии Тоҷикистонро қарор додааст, ки наметавонад чизе ҷуз як хушхидматии ҳақиронаи дигар ба оқои Раҳмон бошад. Шояд бо гӯшаи чашме ба мақоме дигар, ки болотар аз раёсати кудом шабакаи телевизюнии гумном ва боз ҳам болотар аз мақоми раёсати Иттиҳодияи нивисандагоне бошад, ки лозимаи ъузвият дар он хушхидматӣ барои давлату ҳукумат аст, на мардуму миллат. Вагарна далеле надошт, ки дар бораи мавзӯъи забон (!) аз касе нақли қавл кунад, ки дар ин замина сарриштае надорад. Ва ҳатто дар поён ҳам бо таъзиму курниш ба пешвояш суханашро ба итмом бирасонад.

Агар ҳадафи ман ҳам хушхидматӣ ба давлату дарбор буд, метавонистам ин пора аз китоби “Забони миллат – ҳастии миллат”-ро аз қавли Эмомъалии Раҳмон нақл кунам, ки хилофи бовари кунунии Низом Қосим аст:

“Албатта, «форсӣ» ё «форсии дарӣ» номидани забони ҳозираи тоҷикӣ на хилофи ҳақиқати таърихист ва на халале ба истиқлолияти кишвари мо мерасонад. Дар ҷаҳони имрӯза мо чандин кишвареро, монанди мамлакатҳои араб мешиносем, ки бо вуҷуди истиқлолияти ому том номи забонашон муштарак аст. Ҳанӯз С.Айнӣ навишта буд, ки тоҷикон «халқи форсизабони Осиёи Миёна ва Хуросон мебошанд», ки баъд аз ислом ба онҳо «номи «тоҷик» ва ба забонашон «забони форсӣ» ё ин ки «забони тоҷикӣ» дода шуд.” (Эмомалӣ Раҳмон, Забони миллат – ҳастии миллат)

Аммо ба пиндори ман, ду гуфтоварди боло аз Фирдавсиву Ъайнӣ барои ин баҳс муносибтар аст. Тоҷики нахуст (Фирдавсӣ) мегӯяд, ки забонаш порсӣ асту худаш ъаҷамӣ (эронӣ)-ст. Ва тоҷики дувум (Садриддини Ъайнӣ) бо вуҷуди фишору ситами Шӯравӣ мегӯяд, ки забони Сомониён форсӣ буда ва забони тамоми силсилаҳои турку муғулу узбаки пасомади онон ҳам форсӣ будааст. Ҳаводорони порсӣ дар Тоҷикистон имрӯз ҳам дар мавриди ҳувийяти худу миллаташон дақиқан ҳамин дидгоҳҳои Фирдавсию Ъайниро доранд. Аммо Низом Қосим, ки бар курсии устод Ъайнӣ нишастаасту шояд дар хиёлоти худ ҳатто худро ҳампои устод ҳам бидонад, назаре дигар дорад.

Намехостам ин нивишта ҷанбаи шахсӣ дошта бошад, аммо гӯшаву кинояҳои Низом Қосим дар матлаби казоиаш ъалайҳи порсигӯёну порсидӯстони Тоҷикистон водорам кард, ки таҳу тӯи қазияро дарнавардам ва мавзӯъро равшантар кунам.

Дар мавриди эътиқодоти сиёсиаш ҳамин кофист, ки бигӯям солҳо пеш дар навҷавониам Низом Қосим дар кошонаи устоди шодравонам Имомназари Холназар паҳлӯ ба паҳлӯи ман ҳафтаномаи “Адолат”-ро мунташир мекард. “Адолат” ношири афкори Ҳизби Демукроти Шодмони Юсуфӣ буд. Пешвои Низом Қосим он замон касе дигар буд ва ъалайҳи неруҳои пешвои имрӯзаш матлаб менивишт. Матолиби он замонаш самимонатар ва бархоста аз ҷон буданд. Албатта, шояд он замон ҳам ба ин фикр буд, ки мисли чанд кишвари Шӯравии пешин инҷо, дар Тоҷикистон ҳам неруҳои мардумию миллӣ пирӯз хоҳанд шуд ва саранҷом сиккааш тило хоҳад буд. Бо шинохте, ки имрӯз аз ин дӯсти қадимиам (касе, ки қадимҳо дӯсту ҳамкорам буда) дорам, фикр мекунам, ки ба машоми тези сиёсиаш бӯи марги Ҳизби Кумунист хурда буд ва фикр карда буд, ки ҳизби ишғолгарони Тоҷикистон мурданист. Мурданӣ ҳам буд. Аммо муҳосибаи ӯ ва садҳо милюн тани дигар дар ҷаҳон ғалат аз об даромад ва кумунистҳо бо тағйири пӯшиш дар Тоҷикистон мондагор шуданд ва қудратро бо ташнагии ваҳшиёнаи беш аз пеш дар дасти худ қабза карданд. Ва он дӯсти қадимии ман ҳам таслими воқеъияте тоза шуд. Муддате аз ин дар ба он дар шуд. Саранҷом ба чашми ҳукком нишаст ва ба паймудани пиллакон (зинапоя)-е, ки зоҳиран аз ҳамон аввал дар хобу хиёлаш медид, пардохт.

Ба чашму дили мақомҳо нишаст, чун хушмашрабу хушгуфтору чарбзабону базлагӯ буд. Хуб механдонду хуб механдид. Дар фанни иғроқу муболиға устоди ҳамаи мо буд. Аз ҳамин ъунвоне, ки барои мағлата (яъне мақола)-аш гузоштааст (ИН ХАЛҚ ҲАЗОРОН СОЛ ПЕШ ҲАМ «ТОҶИК», ИН ЗАБОН ҲАЗОРОН СОЛ ПЕШ ҲАМ «ТОҶИКӣ» НОМ ДОШТ!), метавон дарёфт, ки камтар касе дар саноеъи иғроқу ғулувву муболиғаву бузургнамоӣ бар ӯ дасти болое дорад. Ин шояд танҳо баҳраи ӯ аз саноеъи адабӣ бошад, чун дар фанни шеър, ки зоҳиран кори аслиаш буд, ҳаргиз хуш надурахшид. На он замону на акнун. Шоъир нест. Бештар муқаллиди Бозори Собир буду ҳаст. Ва нуктаи мусбати шахсияташ ин буд, ки ба устодаш вафодор монд. Шояд Бозори Собир танҳо касе бошад, ки Низом Қосим ба ӯ вафодор монд. Ва шояд он ҳам ба далели нармии дили давлатдорон дар қиболи Бозори Собир бошад, ки шоъири овора мавриди меҳру муҳаббаташон воқеъ шуду шогириди ӯ ҳам ёрои ибрози вафодорӣ ёфт.

Инҳоро содиқона гуфтам, то дарёбед, вақте ки Низом Қосим мухолифони назарияи зиддимиллии худашро “зархаридони пӯсидареша” меномад, бо чи пешдоварию пешфарзияҳое сарукор дорад. Масали “Кофар ҳамаро ба кеши худ пиндорад” бояд то кунун барои бисёре ошно шуда бошад.

Ҳоло асли матлаб. 

Ончи дар матлаби Низом Қосим иттифоқ уфтода, кашфи Омрикост. Аммо, шӯрбахтона, барои садумин бор. Гӯё чизе ба гӯшу ҳушаш расидааст, ки барояш сахт тозагӣ доштааст (ҳарчанд ба солҳои 1984-85 ишора мекунад). Вагарна чигуна мешавад дар соли 2019 дар бораи “Қутадғу билиг”-и Юсуфи Балосоғунӣ тавре бинивисӣ, ки гӯё он китоб дирӯз мунташир шудаву ин ҳам як хабари доғи фаврист? Суҳбат дар бораи яке аз нахустин китобҳо ба забони туркист, ки дар садаи 11 мелодӣ мунташир шуда ва аз он замон то кунун дар дасти милюнҳо инсон буда ва ба даҳҳо забон тарҷума шуда ва борҳо ба он истинод шуда... Аммо Маликушшуъарои дарбори Тоҷикистон, чун онро тоза кашф кардааст, бояд дар борааш чунон доди сухан бидиҳад, ки дониши ӯ дар бораи забону забоншиносиро бакуллӣ зери суол мебарад.

Рафтори Низом Қосим дар ин кашфи тозааш мисли рафтори мани 13-14-сола буд; бо ду рӯйкарди батамом мутафовит. Замоне ки ёдкарде аз Юсуфи Балосоғунию китоби ӯро дар осори Бортулди ъазиз хондам, дар ҳамон синну сол будам. Ва ёдам ҳаст, ки дуруст ба монанди Низом Қосим ҳаяҷонзада шуда будам. Аммо ончи дар он синну соли навҷавонӣ боъиси ҳаяҷони ман шуда буд, ишораи Балосоғунӣ ба тоҷикон ба ъунвони эрониён буд. Яъне турке аз садаи 11 мелодӣ омада буд, то ба мани тоҷик дар садаи 20 бигӯяд, ки «дар замони мо ба ҳамаи эрониён «тоҷик» мегуфтанд». Ин сухани Балосоғунӣ ҳисси қалбии ниҳодинаи ман дар мавриди эронӣ будани «тоҷик»-ро собит мекард.

Аммо ҳамон далел, ки бавузӯҳ эронӣ будани тоҷикон ва «тоҷикӣ» будани забони порсӣ дар миёни туркҳои он давронро собит мекунад, барои касе чун Низоми Қосим далеле шудааст барои исботи эронӣ набудани тоҷикҳо ва порсӣ набудани «тоҷикӣ». Чигуна мешавад як чизро ду ҷӯр хонд? Мешавад. Ба қавли Мавлавӣ, ҳар касе аз занни худ шуд ёри ман.

Низоми Қосим ва ҳамдастонаш бо заррабину рамлу устурлоб дунболи асноде мегарданд, то тофтаи ҷудобофта будани тоҷикон ва эронӣ набудани онҳо ва порсӣ набудани забонашонро собит кунанд. Коре ҳам намешавад кард; як чунин дастури зиддимиллӣ гирифтаанд ва дасти худашон ҳам нест лобуд. Барои расидан ба ин ҳадафи зиддитоҷику порсиситезона онҳо дастбадомони хурду бузурги даргузашта ва муҳтоҷи як дона ҳарфи муртабит аз диёри бостонанд. Ва ҳатто агар касе аз диёре дигар ва ба забоне дигар номи забони моро «тоҷикӣ» хонда бошад, ҷонбаркаф ба суроғашон мераванду онро дастак мекунанд, ки «ана бинед! Туркҳо ба мо «тоҷик»-у ба забонамон «тоҷикӣ» гуфтаанд! Пас онҳое, ки мегӯянд, забони мо порсӣ аст, ғалат кардаанд!»

Ба он монад, ки солҳо баъд олмониҳо ҳам манкурт шаванду ҳокимонаш мардуми он кишварро «немец» ва забонашонро «немецкий» бихонанд. Фарёди мардум ба фалак мепечад, ки “Ё айуҳаннос, номи забону миллати мо аз қадимулайём Deutsch будааст! Масалан, Гутенбергу Лутеру Боху Гутеву Музору Бисморку Бензу садҳо бузурги дигар забони моро Deutsch номидаанд!” Ва он дастургирифтагон нивиштае аз Путин ба забони русӣ пайдо кунанду ҷор бизананд, ки “Эй бехабарон! Ана, бибинед! Влодимир Путин аз забони мо бо номи “немецкий” ёд кардааст! Шумо, аблаҳон, чиро онро то кунун Deutsch меномед?!”

Моҷарои Низоми Қосим ҳам ъайнан як чунин ҳолате дорад ва мӯбамӯ шабеҳи он вазъияти ғайри қобили тасаввури фарзии олмониҳост. Турке аз пушти ҳазор сол пеш (на “ҳазорон”, ки Низом мегӯяд) ба мо санад медиҳад, ки ба эрониён “тоҷик” ва ба забонашон “тоҷикӣ” мегуфтаанд. Низоми Қосим ҳамон ёфтаашро авлотар аз ҳазорон китобу гуфтори порсизабонон мекунад ва сартоҷи ҳувийяти тоҷикон ва мегӯяд: “Чун он турки бузург дар садаи 11 забони моро “тоҷикӣ” номидааст, мутмаин бошед, ки Фирдавсӣ иштибоҳ кардааст!” Бовар намекунед? 

Дар сафҳаи фейсбукии Рустами Ваҳҳобзода Низоми Қосим дар посух ба пурсиши барҳаққи корбаре, ки “агар номи забони мо “тоҷикӣ” будааст, барои чи Фирдавсӣ “Ъаҷам зинда кардам бад-ин порсӣ” мегӯяд, на “бад-ин тоҷикӣ?”, чунин посух додааст:

Низом Қосим: “Аввалан, як номи хамин забон, дуюм, шоир аз бостони ин забон ва на форси, балки бархак порси мегуяд ва, сониян, ба такозои вазну кофия ва дигар назокатхои сухани мавзун.”

Агар манзури Ъунсурии дарборро дуруст дарёфта бошам, мегӯяд: “порсӣ” яке аз номҳои фаръӣ (ғайриасосӣ)-и забони “тоҷикӣ” аст. Яъне ба бовари ӯ, “тоҷикӣ” ба маънои забони порсӣ дар ъаҳди Фирдавсӣ дар забони порсӣ ҳам роиҷ будааст, аммо Фирдавсӣ аз номи ғайриасосӣ ё фаръии “порсӣ” баҳра бурдааст. Мегӯяд, ишораи шоъир ба порсии бостон буда, аз ин рӯ “порсӣ” гуфтааст, на “форсӣ”. Ва саранҷом, ба бовари ин шоъир, ки тасаввур мерафт, бояд пайрави Фирдавсӣ бошад, Фирдавсӣ маҷбур будааст ба тақозои вазну қофия “ва назокатҳои сухани мавзун” вожаи ғайризарурӣ ва нодақиқи “порсӣ”-ро ба кор бибарад ва агар “назокатҳои сухани мавзун” тақозо намекард, Фирдавсӣ ба ҷои “порсӣ” ҳатман “тоҷикӣ” мегуфт... Ғофил аз ин ки Рустами Ваҳҳобзода, яке дигар аз кунишгарони пайкор ъалайҳи порсӣ, бепарво аз вазну назокатҳои сухани мавзун фармудааст: “Миллатам тоҷик, забонам тоҷикист”... 

Аммо аҳаде нест аз ин шоъири дарбор бипурсад, ки марди Худо, як маврид “назокатҳои сухани мавзун” монеъ шуд, ду маврид..., вале дар миёни 60 ҳазор байти Шоҳнома як дона корбурди “тоҷикӣ” нест ки! Ё ҳама ҷо вазну қофия монеъ шуда ё Фирдавсӣ куллан ҳунари корбурди дурусти назокатҳоро надоштааст, ки номи аслии забони модариашро натавонистааст ҷое бигунҷонад?

Фирдавсӣ бешумор мавориде дорад, ки номи забонро “порсӣ” мехонад, аммо ҳаргиз “тоҷикӣ” забони ӯ набудааст. Чун дар даврони ӯ ҳатто вожаи “тоҷик” ба маънои эронӣ ҳанӯз миёни порсизабонон ҷо науфтода буд. Масалан, оё дар ин ду байти зер ҳам Фирдавсӣ иштибоҳ кардаасту Низоми Қосим мучашро гирифтааст?

Нибиштан яке на, ки наздики сӣ,
Чи румӣ, чи тозию чи порсӣ,
Чи суғдӣ, чи чинию чи паҳлавӣ, 
Зи ҳар гунае к-он ҳаме бишнавӣ.

Охир, чигуна аст, ки ин тоифа, дарсхондааш ҳам, аз суханони берабти худаш хиҷолат намекашад ва ҳатто ҳозир аст гиребони Фирдавсиро бигирад, аммо ба ҳамоқати худаш тан надиҳад?

Ростӣ, чиро ба Русия пешниҳод надиҳед, ки номи кишварашро “ОХУ-ын” бигзорад? Чун ба забони муғулӣ ба Русия чунин мегӯянд ва мутмаин бошед, ки “ОХУ-ын” куҳантар аз “Россия” аст. Чиро ин пешниҳодро надиҳед? 

Хиҷолат мекашед, ки мумкин аст Шуморо девона фарз кунанд? Пас бо кудом ъақл аз номи як турки садаи 11 мелодӣ барои мо, тоҷикон, номи забон таъйин мекунед? Ъақлатон ҷояшба ҳай-мӣ Шумоя ҳамин тобанда?!

Чанд эроди хурду рез ҳам дорам. Аз як шоъири тоҷик дастикам интизоре, ки мерафт, ин буд, ки намунаҳои манзумро дар мақолааш ба порсӣ биоварад, на ба се забони бегона. Кори “Садои Шарқ” ба ҷое кашидааст, ки байтҳоро бетарҷума ба забонҳои русию туркии куҳану чуғатоӣ меоварад ва аз матни порсӣ, ки забони ин маҷалла аст, хабаре нест. Ин ҳам гӯёи мизони эҳтиромест, ки ин шоъиру маҷаллаи хидматгузораш барои забони тоҷикон қоиланд.

Ё зикри номи бегонаи “Благодатное знание” дар саросари нивишта тавҳиномез ба назар мерасад. Дар ҳоле ки ин ъиборати русӣ на ъунвони аслии китоб (“Қутадғу билиг”) асту на тарҷумаи порсии он. Фақат як ҷо тарҷумаи номи китобро ба шакли “Маърифати саодатофар” овардааст, ки он ҳам ғалат аст. “Билиг” ба забони туркии куҳан, яъне “дониш”. “Қутадғу” ҳам ҳумоюн, фархунда, муборак ва муқаддас аст. Пас номи китобе, ки ин ҳама нивисандаи он мақоларо ҳаяҷонзада карда, “Дониши ҳумоюн” ё “Дониши муқаддас” аст. Зимни ин ки “саъодатофар” аз диди дастурӣ батамом ғалат аст ва шакли дурусти он “саъодатофарин” мешавад. Чун феъли амрии “офар” вуҷуд надорад ва “офарин” дуруст аст. Ба ҳамин далел, “творение” ба забони порсӣ “офариниш” тарҷума мешавад, на “офариш”. Чун исми феъл таркибест аз шакли амрии масдар ва пасванди -иш. Рез – резиш, хез – хезиш, парокан – пароканиш, бин – биниш, офарин – офариниш...

Ва як чунин қоъидаи содаи дастуриро раиси Иттиҳодияи нивисандагони Тоҷикистон ва сардабири “Садои Шарқ” намедонанд. Чиро? Чун саргарми пайкори сиёсӣ ъалайҳи забони Рӯдакию Фирдавсию Ъайнӣ ва табдили он аз “порсӣ” ба “тоҷикӣ” ҳастанд. Як пайкори сиёсии беҳуда ва ҷонфарсо, ки натиҷааш ҳамин дурӣ аз дастуру ҳикмати мастур дар забони порсист...

То гуфтам “Ъайнӣ”, ба ёди ин пажӯҳиши хурд, аммо бисёр дардхури Субҳони Аъзамзод уфтодам, ки нивишта буд:

"Як таҳқиқи шояд ночиз, аммо хеле муҳим: 

Истилоҳи «форсӣ» дар китоби "Намунаи адабиёти тоҷик"-и домулло Айнӣ барои ифодаи аслу ҳақиқати забон ва адабиёти тоҷикии қаламрави Осиёи Миёна дар бештар аз 60 маврид истифода шудааст: «забони форсӣ», «осори адабияи форс», «адабиёти форсӣ», «шеъри форсӣ», «ашъори форсӣ», «шоири форсизабон», «шуарои форсӣ», «шуарои форс ва тоҷик», «шоири машҳури форсиён», «девони форсӣ», «насри форсӣ», «назму насри форсӣ», «рисола(ҳо)и форсӣ», «мактаби қироати форсӣ», «адабиёти синфии форсӣ», «мақолоти форсӣ», «асари форсӣ» ва…

Аммо истилоҳи «тоҷикӣ» барои ифодаи забон ва адабиёти минтақаи Осиёи Миёна – «забони тоҷикӣ», «забон ва адабиёти тоҷик», «адабиёти тоҷик», «адабиёти нави тоҷик», «матбуоти тоҷикӣ» танҳо дар 14 маврид корбандӣ шудааст. 

Акнун ба хулоса оед, ки Устоди Бузургвор асли форсияти забон ва адабиёти миллати тоҷики моро хеле хуб дарк мекарда ва медонистаанд ва ин ҳам борҳо исбот шудааст, ки "Намунаи адабиёти тоҷик" ном гирифтани китоб ба хотири посух ба туркигароён будаасту халос..."

Ҳақиқатёбию ҳақиқатнигориро аз Субҳони Аъзамзод биомӯзем.

Устод Ъайнӣ дар буҳбӯҳаи ситами Шӯравӣ поймардона аз ҳувийяти порсии тоҷикон дифоъ кард. Шумо дар авҷи истиқлоли кишварамон чунин ситаме бар ҳувийяту забонамон вомедоред? Ё Шумо ҳам бар ин боваред, ки ҳанӯз ба истиқлол нарасидаем ва ҳамчунон дар ҳоли иҷрои интизороту таваққуъоти Оқпошшо ҳастед? Ё ончи тасаввур мекунед интизороти ӯст...

Кӯтоҳсухан, Низоми Қосим ончи ёфтааст, сухани тозае нест ва риштае бас дароз дорад. Иттифоқан, ба санаде даст ёфтааст, ки эронӣ будани тоҷикон ва порсӣ будани забони онҳоро собит мекунад. Чун ин дар миёни туркҳо буд, ки барои нахустин бор эрониён тозику тоҷик ном гирифтанд ва рафта-рафта дар садаи 11 мелодӣ ин ном дар миёни худи эрониён (тоҷикон) ривоҷ ёфт, ба гунае, ки имрӯз номи расмии бахше аз онҳост. Аммо дар Эрон туркизабонҳое ҳастанд, ки ҳамчунон ба эрониён (эронизабонҳо) “тоҷик” мегӯянд. Ба ҳамин далел ҳам дар осори бузургон вожаи “тоҷик” ба маънои “эронӣ” дар баробари туркон меомад: турку тоҷик. 

Дуруст ба монанди ъарабҳо, ки моро “ъаҷам”-у «ъаҷамӣ» мехонданд ва мо ҳам дар мутуне аз ин вожаҳо баҳра бурдаем, аммо сирфан дар муқобили ъараб ё бо ишора ба муқобила бо аъроб. Ба монанди ҳамон мисроъи нахусте, ки аз ҳазрати Фирдавсӣ дар оғози ин ҷустор овардаам. Нидои Фирдавсӣ барои зинда кардани Ъаҷам барои муқобила бо фарҳангкушии ъараб дар Эронзамин буд.

Аммо ҳаргиз номи забон дар гуфтору нивиштори порсӣ "тоҷикӣ" нашуд, то замоне ки соли 1928 ишғолгарони сурх расман номи забони моро "тоҷикӣ" карданд; бо такя бар ҳамин иддиъоҳои понтуркистмаобонае чун иддиъои Низоми Қосим, ки "Қутадғу билиг"-и туркиро шиносномаи тоҷикон кардааст. 

Ба ҳамин далел ҳам, вақте ки Н. Гребневи рус дар соли 1963 ва В. Раҳмонуфу Ъ. Пардаефи узбакистонӣ дар соли 1971 “тожик”-и Балосоғуниро “форс” тарҷума мекунанд, бероҳа нарафтаанд. Чун онҳо дар ҳоли тарҷумаи як матн аз як забон ба забоне дигар будаанд ва “тожик”-и туркии куҳан ба забонҳои русӣ ва узбакӣ ҳамон “форс” тарҷума мешавад. Ва ҳамин тавр дар мавриди забон. Масалан, як арманӣ, вақте ки ҳамин матни маро ба забони худаш тарҷума кунад, вожаи “арманӣ”-ро ба шакли порсиаш ба кор намебарад, балки онро ба забони худаш тарҷума мекунаду hayk менивисад. Оё бояд ҳаминро ҳам ба Шумо тавзеҳ дод, ки номи қавму забонҳо тарҷумапазир аст?

Агар фурсати бештар даст диҳад, ба нукоти дигар ҳам хоҳам пардохт. Аммо феълан бо зикри ин хабари фархунда иктифо мекунам, ки дуруст пас аз интишори мақолаи тавҳиномезу порсиситезона ва зиддимиллии Низоми Қосим тоҷикони Қазоқистон бо интишори мусаввабае эълом карданд, ки номи расмии забонашон “форсӣ” аст ва аз ниҳодҳои марбута хостанд, ки ба ин нукта таваҷҷуҳ дошта бошанд ва ин муждаро ба сафоратхонаҳои Тоҷикистону кишварҳои ҳамзабон ҳам фиристоданд. 

Шояд бад набошад боз ҳам мағлатаномае бинивисанд, то чанд ҷомеъаи дигари тоҷикон ҳам ба оғӯши порсӣ баргарданд ва саранҷом мавҷи худшиносӣ ба Душанбе ҳам бирасад ва забони Рӯдакиро бар маснади сазовораш бинишонад... 

То бод, чунин бодо! 

15 шаҳривари 1398

(06.09.19)