Чи касе пушти "кудетои нофарҷом"-и Туркия истодааст?

Дар посух ба дӯсте, ки назари шахсии маро дар бораи "кудетои нофарҷом"-и Туркия ва ин ки Ғарб то куҷо дар он даст доштааст, ҷӯё шуд.

Ончи инҷо мегӯям, на ба ъунвони хабарнигор ё корманди ҷое, балки ба ъунвони як тоҷики маъмулии нозири рӯйдодҳост.

Ман сидқан хушнудам, ки кудетои Туркия ноком шуд; агар баростӣ кудетое дар кор будааст. Кудето ҳаргиз роҳи ҳал набуда ва нест.

Аз диди ман, ҳар кишваре бояд аз роҳе, ки мардуми худаш интихоб кардаанд, бигзарад, то ба ҷое бирасад, ки ҳамагон толибаш ҳастанд. Базӯр ҳеч ҷомеъаеро намешавад ба як бистар ё масири мушаххас андохт.

Туркия дар ҳоли гузор аст. Ва ҳар ъомиле, ки ҷилави ин раванди гузорро бигирад, Туркияро барои чандин даҳа ба ъақиб меронад. Ва ҳамин рӯйдодҳо дубора такрор хоҳанд шуд.

Масалан, кудетои низомӣ дар Миср рӯйдодҳои сиёсии он кишварро барои даҳаҳо ба таъвиқ андохт. Миср дубора Ҳуснӣ Мубораке хоҳад ёфт ва пас аз солҳо Мурсие хоҳад омад ва ин достон дубора такрор хоҳад шуд, то мардум роҳеро, ки дуруст медонанд, бипаймоянд, аз ҳукумати ъақидатӣ безор шаванд ва роҳи мардумсолорӣ (демукросӣ)-ро пеш бигиранд.

Ман кӯчактарин боваре надорам, ки кудетои нофарҷоми Туркия кори дасти Омрико ё Ғарб бошад. Туркия ҳампаймони Ғарб дар НОТУ-ст ва кишварҳои НОТУ ба ҳеч рӯй хоҳони бесарусомонӣ дар онҷо нестанд.

Ин ба он маъно нест, ки кишварҳои ғарбӣ даст ба чунин саҳнасозиҳое ҳаргиз назадаанд. Балки ба он маъност, ки Ғарб дар ин кор манфиъате надошт. Ва агар баростӣ кишварҳои ғарбӣ пушти он буданд, кудето чунин ношиёна ва бе омодагӣ ва сатҳӣ сурат намегирифт.

Дар миёни касоне, ки даст ба кудето задаанд, фармондеҳони аршади Артиши Туркия набуданд, Ардуғон комилан озод буду изҳори назар мекарду мардумро ба қиём фаро мехонд, ҳеч як аз аҳзоби мухолиф аз кудето ҳимоят накард... Хулоса, кудето дар ҳамон оғоз ноком ҷилва мекард.

Баръакс, ин кудетои нофарҷом ба Ардуғон дасту боли бозтаре дод. Ӯ мехоҳад базудӣ Қонуни Асосии ҷадидеро ба раъйи мардум бигзорад ва дар он Қонуни Асосӣ раисиҷумҳур (ки феълан Ардуғон аст) ихтиёроти иҷроии бамаротиб бештаре хоҳад дошт. Ҳамин ҳоло раёсати ҷумҳурӣ дар Қонуни Асосии Туркия ҳолати ташрифотӣ (“протокольный”) дорад ва нахуствазир раиси қувваи иҷроия ба шумор меояд. Акнун Ардуғон бо такя бар ин кудетои нофарҷом метавонад нақшаи худашро пиёда кунад ва Туркияро аз низоми порлумонӣ ба низоми раёсати ҷумҳурӣ савқ диҳад.

Аз сӯи дигар, вокуниши Ардуғон ба ин кудетои нофарҷом ба таври боварнакарданӣ сареъ буд. Ҳанӯз 24 соъат нагузашта, мебинем, ки давлати Туркия ҳудуди 2800 қозиро аз кор барканор карда, беш аз 2800 нафар аз нерӯҳои артишро боздошт ва 5 женеролро таълиқ кардаанд. Феҳрести номҳои ин ҳама қозию сарбозро читавр ба ин зудӣ таҳия карданду ба ҳисобашон расиданд?

Фатҳуллоҳ Гӯлан, рақиби аслии Ардуғон, гуфта, ки шояд раисиҷумҳурии Туркия ъамдан барои анҷоми тарҳи “раёсатӣ” кардани низоми кишвар ва боздоштҳову муҳoкимоти тоза даст ба таҳияи як чунин намоишномае зада бошад.

Дар ин ваҳла наметавон ҳеч як аз ин иддиъоҳоро таъйид ё такзиб кард. Аммо пайдост, ки Ардуғон башиддат хушҳол аст ва онро "мавҳибати илоҳӣ" медонад, то ба поксозиаш идома диҳад ва ҳатто шояд ҳукми эъдомро ба қонун баргардонад ва ба ҷомеъаи тутолитери мавриди назараш чанд гоми дигар наздиктар шавад.

Куллан, ман мухолифи тавтеапиндорӣ (“теория заговора”) ҳастам ва бар ин боварам, ки ҳар ранҷу ганҷе, ки миллат мебинад, сирфан аз дасти худаш аст. Ҳатто агар касоне хостаанд аз миллат истифода ё сӯиистифода кунанд, боз ҳам ба сатҳи шуъури оҳоди миллат бармегардад.

ТАҲАММУЛИ ДИДГОҲҲОИ ҲАМДИГАРРО БИОМӮЗЕМ

Ё айюҳаннос, ё аҳолии Фейсбук дар Тоҷикистон!

Бидонед, ки инсонҳо дар масоили гуногун дорои дидгоҳҳои гуногун ҳастанд ва қарор нест, ки ҳамагон муҳтавои мағзи шуморо дошта бошанд ва ҳамонанди шумо биандешанд.

Бидонед, ки баҳсу мунозира як амри табиъӣ аст ва мубоҳиси Шумо илзоман қасди ҷони шуморо надорад; чи басо дӯсти шумо бошад ё аз шумо кӯчактарин шинохте ҳам надошта бошад ё нахоҳад, ки дошта бошад.

Аз мубоҳисони худ сирфан интизори таъйиди назари худро надошта бошед ва аз онҳо наранҷед, агар суханашонро бар пояи усули мантиқӣ ва омору арқом ё мадраку санад тарҳ кардаанд.

Аз худатон гилоя дошта бошед, агар бидуни омодагӣ вориди баҳс шудаед.

Агар дар мавриди анҷоми баҳсе эътимод ба нафс ва омодагии лозимро надоред, танҳо бо такя бар бовар ё эътиқоди худ вориди баҳс нашавед. Баҳсҳое аз ин даст ба истидлоли мантиқӣ, асноду мадорик ва омору арқом ниёз дорад.

Агар баҳсеро оғоз кардаед, дидгоҳҳои мухолифи худатонро аз он ҳазф накунед, ки аз зишттарини аъмол аст, балки ба дур аз ғараз дар мантиқи он дидгоҳ биандешед. Шояд ончи мегӯяд, маъқултар аст ва Шуморо аз гумроҳӣ наҷот диҳад.

Агар фикр мекунед, он чи мегӯяд ғалат аст, хуб биандешед, ки эроди он назар чист. Оё танҳо эроди он назар ноҳамхонӣ бо дидгоҳи Шумо аст? Пас он дидгоҳ эроде надорад.

Ба ҷои ҷустани далел барои бовари худ бикӯшед боваратон мубтанӣ бар далоил бошед. Яъне нахуст бояд далелҳое дар ихтиёр дошта бошед, то бар мабнои он бовари худро шакл диҳед.

Ё айюҳаннос, аҳолии Фейсбук дар Тоҷикистон!

Он чи барои худ меписандӣ, барои дигарон ҳам биписанд ва он чи барои худ намеписандӣ, барои дигарон написанд! Агар аз лаҳни тунди касе озурда мешавӣ, бидон, ки ӯ ҳам метавонад тундтар аз ту бар ту битозад. Агар ҳазфи дидгоҳатро нақзи ҳуқуқи фейсбукиат медонӣ, бидон, ки ҳазфи дидгоҳи касе дигар ҳам ӯро барошуфта мекунад. Магар ин ки дидгоҳат душномолуда бошаду чиркин ва мустаҳаққи ҳазф шудан.

Ё айюҳаннос, аҳолии Фейсбук дар Тоҷикистон, таҳаммули дидгоҳҳои ҳамдигарро ёд бигиред ва ба дигарон ҳам ёд диҳед!

Ё ҳу!

(Сурӯши Фейсбукӣ)

Тавбафармоён

Тавбафармоён чиро худ тавба камтар мекунанд? Пурсишест, ки шояд то қиёмат ҳам посухе барояш пайдо нашавад.

Ва аммо маҷбур шудам посухам ба иддиъои яке аз рӯзноманигорони муддаъии ҳимоят аз ҳуқуқи башар дар Тоҷикистонро инҷо мунташир кунам, чун ҳар чанд боре, ки дидгоҳамро зери навиштаи ӯ гузоштам, ҳазф шуд.

Навишта буд: “Як нуктаро мехохам таъкид намоям, ки сабаби аз шахсияти Хумайни тавсиф карданам, ин буд, ки у даснишондаи ачнабиён набуд, балки интихоби аксари мардуми худи Эрон буд! Инчониб ба ин андеша будаму хастам, ки барои як кишвар ва як миллат мухимтар аз хама он аст, ки сарнавишташро худаш муайян кунад. Ва имруз Эрон аз ин неъмат бархурдор аст. Ва накши Хумайниро надидан дар ин рох танхо тахрифи таърих аст!”

Навиштам: “Паёмҳои маҳрамонаи Хумайнӣ ба Омрико (аз Кеннедӣ то Кортер) ин дидгоҳро ба чолиш мекашад, ки "ӯ дастнишондаи аҷнабиён набуд". Хумайнӣ бо додани ваъдаҳои дурӯғин ба аҷнабиён ва ба мардуми Эрон рӯи кор омад, ҷойгузини шоҳ шуд ва ҳукумате сохт, ки садчандон истибдодитар аз салтанат аст.”

Салими Аюбзод ҳам навишт: “Ин нукта, ки Хумайнӣ дастнишондаи аҷнабиён набуд, ба камияш баҳсбарангез аст. Ҳоло хадамоти махсуси Бритониё ва Фаронса ҳуҷҷатҳои он давраро дастраси ом накардаанд, чун зери муҳри "комилан махфӣ" ҳастанд. Аммо дар Амрико баъзе санадҳо фош шуд ва нишон медиҳанд, ки Хумайниро киҳо ба қудраст расонданд ва чаро. Афсӯс, ин сарнавишти ҷаҳони савум аст, ки сарваронашро дигарон мегузоранд.”

Се дидгоҳи дигар ҳам дар ҳамин мояҳо буд, ки ҳамагӣ ҳазф шуд.

Баъд аз ин намоиши маҳорати тамом дар сонсур дигар аз маҳдудиятҳо ё набуди озодии баён дар Тоҷикистон нанолед. Ҳанӯз дастатон ба мақоме нарасида, чунин яди тӯлое дар сонсур доред. Агар он болоҳо яккорае бишавед, чи балое бар сари озодии баён хоҳед овард? Баростӣ, тавбафармоён чиро худ тавба камтар мекунанд?

Чaндон шигифтангез ҳам нест, албатта. Як ҳомии низоми Хумайнӣ наметавонад ҳомии ҳуқуқи башару озодии баён ҳам бошад. Ба он монад, ки аз як ҳаводори Истолин интизори мухолифат бо кулхуз ё иқтисоди иштирокиро дошта бошед.