Monday, February 21, 2011

Who's Woken Up Arabs?

Кӣ арабҳоро бедор кард?

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Дар ҷаҳони араб рухдодҳое ҷараён дорад, ки маҷаллаи “Economist”-и чопи Ландан рӯи ҷилдаш онро “The Awakening” (Бедорӣ) унвон мекунад ва дар расонаҳои дигар бо номи “Баҳори ҷаҳони араб” аз он ёд мешавад. Баҳор муқорини шукуфтан асту шукуфоӣ ва тасаввури ғолиб бар ин аст, ки такону талотуми мардумӣ ва фирори мустабиддони даҳсолаҳо дар ниҳоят ба шукуфоӣ хоҳад анҷомид. Гоҳ расидан ба мақсуд (шукуфоӣ) метавонад ба дарозо бикашад, аммо таҳаввулу тағйир оғози ҳар навъ шукуфоист. Обе, ки бетакону ором барои даҳсолаҳо бимонад, табдил ба мурдоб мешавад.

Раҳбарони шимоли Офриқову Ховари Миёна ҳам акнун маҷбуранд ёд бигиранд, ки ҳар омадане рафтане ҳам дорад, вагарна талотуми мардумӣ аз бистар ба соҳил барашон хоҳад андохт. Ин паёмест, ки мардуми ин минтақаҳо ба саросари ҷаҳон фиристодаанд. Раҳбароне, ки писаронашонро барои варосати “тоҷу тахт” омода карда буданд, акнун на танҳо аз фикри ҳукумати маврусӣ (ирсӣ) дасту дил шустаанд, балки ба фикри ҳифзи ҷону моли худ ва хонаводаашон уфтодаанд ва дарбадар дунболи паноҳгоҳе мегарданд. Таваҳҳушу куштори қаззофигуна дар Либӣ ҳам дар ниҳоят чорасози идомаи истибдодашон нахоҳад шуд.

Аммо ин бедорӣ аз куҷо сарчашма мегирад? Чи гуна аст, ки тӯдаҳои дирӯз сарбазеру фармонбардор имрӯз бо густохии тамом сар баланд кардаанд ва ҳаққашонро мехоҳанд? Магар ҳаминҳо набуданд, ки ба султаи қаҳҳору ҷаббори мустабиддонашон сари итоъату таслим фуруд оварда буданд? Ва раҳбари ин ҷунбишҳо чи касест, ки ҷое номе аз ҳеч кадом ба чашм намехурад?

Бисёре дар ин замина ба қудрати расонаҳо ишора мекунанд. Ҳатто бархе аз риштаҳои рӯзноманигорӣ дар донишгоҳҳои Ғарб бо зикри ин нукта, ки “расонаҳо сарнавишти миллатҳоро шакл медиҳанд” довталабонро ба таҳсил мехонанд. Оё ба ростӣ ҳукумати чаҳорум ба андозае нерӯ гирифта, ки қудрати се ҳукумати аввалро бад-ин гуна ба чолиш, ва дар ниҳоят, ба лаҷанзору фаромӯшхонаи торих мекашонад?

Дар баҳсҳое, ки сари ин мавзӯъ даргирифтааст, ғолибан ду тарафро мебинем. Тарафи нахуст мекӯшад қудрати расонаҳо (матбуъот)-ро ҳаюлоӣ, азим, шикастнопазир ва дарҳамандоз вонамуд кунад. Дар ҳоле ки тарафи дувум расонаҳоро басодагӣ ҳомили ахбору иттилоъот медонад, на бозигаре, ки битавонад дар арсаи сиёсию иҷтимоъӣ таҳаввулоте чун инқилобро биофаринад. Ин як намунаи клоссик аз ифроту тафрит аст. Чун ба назар мерасад, “миёнгини заррин”-и ин баҳс посухи пурсиш бошад.

Дар ҳамаи рӯйдодҳое, ки шимоли Офриқо ва Ховари Миёнаро дарменавардад, ҷои пои расонаҳоро метавон дид. Шояд агар Холид Саъид, як веблогнависи 28-солаи мисрӣ дар шаҳри Искандария, тавассути маъмурони давлатӣ дар моҳи жуан (июн)-и 2010 кушта намешуд, Ҳуснӣ Муборак ҳам бо ин сарнавишт дучор намеомад. Қатли ҳамон веблогнависи ҷавон буд, ки ҷомеъаро такон дод ва доманаи эътирозот рафта-рафта саросари кишварро фаро гирифт ва Муборакро фирорӣ дод. Аммо расонаҳо буданд, ки ин хабарро мунташир ва пайгирӣ карданд ва фазоеро падид оварданд, ки ба поёни сӣ сол истибдоди Муборак анҷомид.

Албатта, инқилоби Тунис аз муҳаррикҳои аслие буд, ки ба муътаризони мисрӣ рӯҳияи инқилобӣ дод. Инқилоби Тунис ҳам муттакӣ ба расонаҳои иҷтимоъие чун Facebook ва Tweeter буд. Талотуми мардумии Баҳрайн ҳам. Яману Урдуну Либӣ ҳам. Ҳама ба гунае бо расонаҳои иҷтимоъии интернетӣ гиреҳ хурдаанд. Ҷунбиши Сабзи Эрон дар соли 2009 нахустин ҷунбиши мардумӣ буд, ки бо иттико ба расонаҳои интернетӣ по гирифт ва ҳамчунон идома дорад. Бо ин ки ҷунбиши Эрон ҳанӯз ба ҳадаф нарасидааст, пешоҳанги ҳамаи ҷунбишҳои мардумии дигар дар минтақа ба шумор меояд, чун ҳамагӣ дорои вежагиҳои ҳамгун ҳастанд: ҳеч кадом раҳбари мушаххас надоранд ва ҳамагӣ муттакӣ ба расонаҳоанд.

Аммо ҷаҳони араб аз неъмати дигаре ҳам ба номи шабакаи телевизюнии “Алҷазира” бархурдор аст, ки ба таври шабонарӯзӣ аз Қатар тамоми рӯйдодҳои ҷаҳони арабро пӯшиш медиҳад ва садои мардуми муътариз бе мумонеъат аз тариқи он ба забонҳои арабӣ ва инглисӣ дар саросари ҷаҳон пахш мешавад. Шояд битавон ба ҷуръат иддаъо кард, ки бузургтарин дастоварди арабҳо дар даҳсолаҳои ахир ҳамин шабакаи “Алҷазира” аст, ки манфури мустабиддон ва маҳбуби мардуми одӣ шудааст. Омрико ҳам дар Кобулу Бағдод дафтари ин шабакаро бумборон карда буд; ҳукуматҳои Мубораку Қаззофӣ ҳам ташнаи хуни гардонандагони “Алҷазира” буданду ҳастанд. Аммо чашми ҷаҳониён дар ин рӯзҳо аз сафҳаи телевизюни “Алҷазира” канда намешавад, ки бо ҳазорон ранҷу заҳмат садову симои мардуми муътаризро ба чашму гӯши ҷаҳониён мерасонад.

Доманаи ҷаҳонгири расонаҳо ба ҷунбишҳои мардумӣ ин имконро додааст, ки бидуни раҳбар ҳам садои эътирозашонро баланд кунанд, дида ва шунида шаванд. Вале агар бишавад мизони таъсиргузории расонаҳо (Интернет, матбуъот, телевизюн, родю)-ро 50 дарсад талаққӣ кард, 50 дарсади дигар ба омилҳои дигаре бармегардад, ки шояд битавон онро “мояи буҳронӣ” (критическая масса – рус.) номид: мизони истибдод, тӯли давраи истибдод, мизони фасоди раҳбарон, мизони огоҳии мардум аз ҳуқуқашон ва аз истибдоди ҳоким ва мизони беҳзистии мардум. Дар кишварҳое, ки яке аз ин омилҳо ба шохиси мавриди ниёз нарасида бошад, наметавон интизори ҷунбишеро дошт, ҳатто бо пӯшиши пайвастаи расонаҳо. Расонаҳо рӯйдодҳоеро пӯшиш медиҳанд, ки дар ҳоли вуқӯъ бошад. Аз ин рӯ мебинем, ки “бедории ҷаҳони араб” давлатҳои мустабидду худкомае чун Арабистони Саъудиро канор мегузорад; ҳарчанд суҳбат аз ҳуқуқи башар дар ин салатанати ҳудуди 80-сола латифаи нобаҷову талхест.

Аммо шакке дар сайри такомулӣ ва рушди худшиносии миллатҳо нест. Он “мояи буҳронӣ” ба дур аз хостаи ину он саранҷом шакл мегирад ва идомаи истибдодро номумкин мекунад.

Thursday, February 17, 2011

Mubarak's Message to Fellow Dictators

Паёмҳои сари нагуни Муборак

(15.02.2011)

Башар шефтаи пирӯзу пирӯзист ва шикасту шикастхурдаро хор медорад. Шикасти Ҳуснӣ Муборак дар баробари хашму муқовимати мардуми Миср ҳатто ононеро, ки шояд то ҳамин чанд рӯз пеш ҳам ба сарсахтии раҳбари куҳнакори Миср имон доштанд, аз ӯ дилсард ва аз пирӯзии мардум гӯё хурсанд кард.

Ҳатто бонкҳои Суис, ки то охирин лаҳзаи зимомдории Ҳуснӣ Муборак дар Миср фармонбардорона умури бонкиашро анҷом медоданд, ба маҳзи шикасти ӯ ҳисобҳояшро масдуд карданд ва аз дигар бонкҳои ғарбӣ ҳам тақозо шуд, ки дастрасии Муборак ба даҳҳо милёрд дулор дороиашро маҳдуд ва масдуд кунанд; даҳҳо милёрд дулоре, ки аз даҳони мардуми бенавои Миср зада ва барои худашу хонаводааш пасандоз карда буд.

620 милюн дулори раҳбарони сарнагуншудаи Тунис ҳам ба ҳамин шева дар Бонки Суис (Швейтсария) масдуд шуд. Аммо ҷолиб ин ҷост, ки танҳо пас аз шунидани хабари суқути раҳбар бонкҳо бо раҳбарони пешин номеҳрубон мешаванд, ҳарчанд фасоди молии он мустабиддон барои ҷомеъаи байнулмилалӣ пештар собит шуда буд. Аз дил биравад, ҳар он ки аз дида бирафт...

Аммо ҷолибтар ин ки шикасти Муборак ва поёни ҳукумати номубораки ӯ давлатҳои мутаъаллиқ ба урдугоҳҳои сиёсии мутафовиту мутазодро гӯё хурсанд кардааст. Ҳам Кохи Сафеди Омрико ва ҳам Теҳрон паёмҳои дуруду шодбошу ситоиш ба мардуми Миср фиристодаанд; дар ҳоле ки ҳам Вошингтуну ҳам Теҳрон сидқан нигарони ин рӯйдоданд. Омрико нигарони аз даст додани паймони сулҳи Мисру Исроил аст, ки 32 сол пеш имзо шуда буд. Теҳрон ҳам нигарони такрори рӯйдодҳои майдони Озодии Қоҳира дар майдони Озодии худаш аст. Аммо ҳар ду бо умеди ба даст овардани ҳимояти давлати ояндаи Миср чанд рӯзест, ки бо ҷидду ҷаҳди тамом дар ҳоли тамҷид аз истиқомати мардуми Миср ҳастанд.

Аз оғози тазоҳуроти мардум алайҳи Муборак то поёни он давлатмардони Эрон талош карданд, ки муътаризони мисриро ба “роҳи рост”, ба сӯи як инқилоби исломии дигар ҳидоят кунанд. Ҳам Маҳмуди Аҳмадинажод ва ҳам ҳатто Алии Хоманаӣ ба забонҳои форсию арабӣ хостанд ин паёмро ба муътаризон дар Қоҳираву Искандария бирасонанд. Дар айни ҳол, мақомоти Ҷумҳурии Исломӣ кишварҳои ғарбиро ба талош барои мудохила дар авзоъи Миср муттаҳам мекарданд ва саъй ҳам намекарданд, ки мудохилаи ошкори худро ба гунае тавҷеҳ кунанд. Посухи муътаризони мисрӣ, албатта, мушти обдоре буд ба даҳони Аҳмадинажод ва Хоманаӣ. Дар суханрониҳои майдони Озодии Қоҳира ин даъватҳои масъулони Ҷумҳурии Исломии Эрон ба сухра кашида шуд ва муътаризони мисрӣ бо ҳимоят аз Ҷунбиши Сабзи Эрон аз Теҳрон тақозо карданд, ки ба ҷои панду андарзи мисриҳо ба садои мардуми муътаризи худаш гӯш фаро диҳад.

Инқилоби Миср ҳам дуруст ба монанди инқилоби исломии Эрон рӯзи 22 баҳман ба самар расид. Аммо инқилобе шуд аз матоъе дигар. Инқилобе фаромазҳабӣ ва миллӣ, ки муборизонаш ба тамоми ақшор ва мазҳабҳои роиҷ дар ҷомеъаи Миср таъаллуқ доранд. Албатта, ҳоло бояд мунтазир монду дид, ки то куҷо хостаҳои мардум бароварда хоҳад шуд. Вале он чи мусаллам аст, сархурдагии Ҷумҳурии Исломӣ аз беэътиноии муътаризони мисрӣ ба хостаҳояш аст.

Се рӯз пас аз пирӯзии майдони Озодии Қоҳира бар 30 сол истибдоди Ҳуснӣ Муборак Ҷунбиши Сабзи Эрон ба нишони ҳимоят аз мардуми пирӯзи Тунису Миср ба хиёбонҳо рехт. Боризтарин паёми тазоҳуроти ҳазороннафараи чандин шаҳри Эрон дар рӯзи 25 баҳманмоҳ (14 феврие) зинда будани Ҷунбиши Сабз алорағми саркӯбҳои дадманишонаи мақомоти Теҳрон буд. Хушунате, ки Ҷумҳурии Исломӣ алайҳи мухолифонаш тайи ду соли гузашта анҷом додааст, бо хушунати давлати Муборак алайҳи муътаризони мисрӣ қобили муқоиса нест. Миср, ки муҳтоҷи ҳимояти бедареғи Ғарб аст, бо ҳудуди ду милёрд дулор кумаке, ки солона аз Омрико дарёфт мекунад, наметавонист бепарво ба латупори мардумаш бипардозад. Дар ҳоле ки давлати Эрон ба дур аз дағдағаи ҳимояти молию маънавии Ғарб ба осудагӣ ба озору шиканҷаи мухолифонаш нишастааст.

Дар Эрон ҳамон мақомоте, ки бо ҳимоят аз муътаризони мисрӣ давлати Муборакро ба эъмоли хушунат алайҳи мардумаш муттаҳам мекарданд, рӯзи 25 баҳман бо фиристодани нерӯҳои интизомию басеҷӣ ба хиёбонҳо муътаризони эрониро саркӯб карданд. Ин тазод дар бархурди мақомоти Теҳрон бо рӯйдодҳои Тунису Миср ва Эрон ба андозае зананда ва мутазоҳирона буд, ки ҷеғи вазирони хориҷаи Ғарбро даровард. Аз Теҳрон суол шуд, ки чи гуна метавон дар айни ҳимоят аз “мардуми мазлуми Миср” ба мардуми худ зулм кард. Яъне “на ҳар ки насиҳат гуфт, насиҳатпазирӣ донад”. Ва мусалламан, Ҷумҳурии Исломӣ он чиро, ки бар Муборак писандид, бар “вуҷуди муборак”- худ намеписандад.

Вале сарнавишти Муборак чизе ҷуз такрори ҳазоронбораи як ҳақиқати торихӣ набуд, ки саранҷоми як ҳокими золиму фосид сарнагунию бадномист. Ин паёмест, ки дили ҳамаи фармонравоёни ситамгару фосиди ҷаҳонро ба ларза овардааст, ки фардо ҳамин сарнавишт суроғи онҳо ҳам хоҳад омад. На аспу шутурҳои муҳоҷими Муборак ва на теғу мутурҳои маъмурони Хоманаӣ қодир ба тағйири ин мантиқи торихист.

Tuesday, February 08, 2011

'Outsiders' Warn Tajikistan

Ҳушдорҳои "бегонагон" ба “Тоҷикистони озоди ман”

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Солҳост, ки бегонагон ба мо ҳушдор медиҳанд. Мегӯянд, ки агар кор ба ҳамин ривол идома дошта бошад ва ислоҳоте сурат нагирад, рӯ ба шикасту нокомӣ ҳастем. Мегӯянд, ки ҳатман бояд илоҷи воқеъаро пеш аз вуқӯъи он ёфту пиёда кард, вагарна вовайлои пинҳонӣ давои дардамон нахоҳад шуд. Таъкид мекунанд, ки агар авзоъ бетағйир бимонад, нооромиҳои Қирғизистон гули баҳмани як силсила таҳаввулоти фарогири минтақаист; гӯ ин ки Аскар Оқоев ва Қурбонбек Боқиев дар интизори расидани ҳамсарнавиштонашон аз минтақа нишастаанд. Бегонагон мегӯянд ва гуфтаҳояшон ба гӯши шунавое намешинад. Чун бегонаанд ва Худо медонад ангезаи ростинашон аз ин ҳама нигаронӣ ва шояд ҳам воҳима чист. Онҳо ки тоҷик ё узбак ё ҳатто қирғиз нестанд, ки сарнавишти мардуми минтақаи мо барояшон ин ҳама аҳамият дошта бошад!

Тоза ба ин намунаҳои тарснок шабаҳҳои гурезон ё парешони раҳбарони Тунису Урдуну Яману Миср изофа шудаанд. Ва боз бегонаҳо ҷор мезананд, ки “Оҳон! Коре кунед, вагарна саранҷоматон чунин асту чунон аст!” Мо ин ҳушдорҳоро ба роҳатӣ пушти гӯш меандозему кашкӯли гадоӣ даври гардан, ва бо лабханде малеҳ дубора дарюзагарӣ мекунему шоҳона зиндагӣ мекунем ва сангеро такон намедиҳему хореро намеканем, ки то бод чунин бодо!

Аммо агар барои як лаҳза пардаи бадгумониҳоро канор бизанем ва ба нури хирад маҷол диҳем, ки ба даруни сарҳои гаронамон биборад, шояд дарёбем, ки қазия аз чи қарор аст. Шояд ҳоҷу воҷу ҳайрон бимонем, ки “бегонагон” чи беҳтар аз бачаҳои Саъдӣ ба дарки ин мисраъҳо расидаанд, ки “Банӣ Одам аъзои якдигаранд, ки дар офариниш зи як гавҳаранд. Чу узве ба дард оварад рӯзгор, дигар узвҳоро намонад қарор”. Ва ин ки мани тоҷики навъӣ имрӯз дучори балое шавам, баночор он бало ба ҳамсояҳои дуру наздикам сироят хоҳад кард. Чун кураи Замин яке бештар надорем ва аз як ҳаво танаффус мекунем ва бо ҳазорон ришта ба ҳам васлем. Бо дарки ин нукта мафҳуми “бегона” ҳам таъбире дигар пайдо мекунад ва паёми “бегона” ҳам ба гунае дигар ба гӯшҳо фурӯ меравад.

Тозатарин ҳушдори “бегонагон” аз Гурӯҳи Буҳрони Байнулмилалӣ (ГББ) расид, ки рисолаташ пешгирӣ ва ҳалли муноқишоти маргбор дар саросари ҷаҳон аст. Ҳарфи ҳисоби ин гурӯҳи байнулмилалӣ ин аст, ки агар давлатҳои Осиёи Миёна шоистасолориро мароми кори худ накунанд, дар ояндаи қобили пешбинӣ дучори бало хоҳанд шуд. Шоистасолорӣ, яъне ин ки як троктурчӣ набояд раиси, масалан, идораи пулис шавад, балки бояд ба пушти фармони ҳамон троктураш баргардад. Яъне танҳо ононе, ки тавоноӣ ва салоҳияти анҷоми як корро доранд, ба анҷоми он кор гумошта шаванд.

Бино ба арзёбии ин гурӯҳ, дар миёни панҷ кишвари Осиёи Миёна Қирғизистону Тоҷикистон бадтарин мавқеъиятро доранд. Коршиносони ин ду кишвар ба ГББ гуфтаанд, ки то чанд соли оянда дигар омӯзгори хубе барои парвариши кӯдакон ва пизишки ҳозиқе барои дармони беморон пайдо нахоҳад шуд. Чун гувоҳиномаи донишро мешавад ба содагӣ дар изои чанд баргаи сомонӣ харид ва дониш ҳақиру беарзиш шудааст. Аз сӯи дигар, зерсохтҳо (инфраструктура)-и ҷомеъа, ба монанди роҳҳову дабистонҳову бемористонҳо, дар ҳоли фарсоишанд. Дар ин гузориш мехонем:

“Муҳимтар аз ҳама ин ки давлатҳо дар саросари минтақа зоҳиран ба ин хаёл буданд, ки мероси онҳо аз Иттиҳоди Шӯравӣ барои ҳамеша давом хоҳад овард ва пулҳое, ки барои анҷоми ислоҳот, беҳбуди омӯзишу парвариш ва таъмиру нигаҳдорӣ ихтисос ёфта буд, маъмулан ба ҳадар мерафту басанда набуд.”

Гузориши ГББ бо таъкиди бештар бар мавзӯъи фарсоиши зерсохтҳо ва паёмадҳои ногувор ва маргбори он меафзояд:

“Фарсоиши сареъи зерсохтҳо шиддати нодорӣ ва бегонагии мардум аз давлатро бештар мекунад. Нопадидии хадамоти аввалия тундравони исломиро, ки ҳамакнун ҳам нерӯе ҷиддӣ дар бисёре аз кишварҳои Осиёи Марказӣ маҳсуб мешаванд, бо муҳиммоти бештар алайҳи раҳбарони минтақа таъмин мекунад ва бунияи иҷтимоъии онҳоро тавсеъа медиҳад. Рушди иқтисодӣ ва коҳиши фақр ба хобу хаёл табдил мешавад; фақиртарини ин кишварҳо беш аз пеш ба содироти нерӯи корӣ вобаста мешаванд. Хашм бар сари коҳиши шадиди хадамоти асосӣ дар нооромиҳои Қирғизистон дар оврил (апрел)-и 2010, ки ба сарнагунии Қурбонбек Боқиев анҷомид, нақши муҳимме дошт. Ин омил метавонад дар кишварҳои дигар, бахусус Тоҷикистон ҳам, дар ояндаи начандон дур нақши мушобеҳеро бозӣ кунад”.

Кадом фарзанди ин обу хок аз хондани сатрҳои боло хурсанд мешавад? Мусалламан, барои якояки мо хондану шунидани чунин пешгӯиҳое ногувор аст ва барои тоҷикони бурунмарзӣ - шармовар. Аммо оё бӯи ҳақиқате аз тавсифи мушкилоти мо дар ин гузориш намеояд? Оё ин ҳақиқатро ба хотири талхиаш бояд тард кард ва нодида гирифт? Ва агар гӯшҳоямонро ба ин гузориш бибандем, мушкилотамон ҳал хоҳад шуд? Гумон аст. Пас шояд “чашмҳоро бояд шуст” ва авзоъро ҷӯри дигар, воқеъитар дид ва ба ислоҳи он андешид.

Гузориши ГББ ба умеди ҷилавгирӣ аз вуқӯъи бало барои давлатҳои Осиёи Миёна, созмонҳои байнулмилалию кишварҳои кумаккунанда ва давлатҳои Чину Русия тавсияҳое ироа кардааст. ГББ аз давлатҳои минтақаи мо мехоҳад, ки ба шеваи кишварҳои Болтик ва Гурҷистон барномаи муфассал ва дарозмуддатеро барои решакании фасоди молӣ тадвин ва иҷро кунанд, тавоноии мудириятии ҳукуматҳои маҳаллиро афзоиш диҳанд, аз баҳракашӣ аз пизишкону омӯзгорон барои анҷоми корҳои номарбуте чун даъват ба раъйдиҳӣ ва хадамоти иҷтимоъии дигар худдорӣ кунанд, ба заминаи омӯзишу парвариш таваҷҷуҳи бештар кунанд ва ба ҷои насби “тахтаҳои сафеди рақамӣ” дар мактабҳо нахуст донишомӯзонро бо китобҳои дарсии муносиб таъмин кунанд ва як ришта ислоҳоти дигарро анҷом диҳанд, ки бояд, дар воқеъ, ибтикори худи мо барои беҳбуди зиндагии мардумамон бошад, на пешниҳоди “бегонагон”.

Ва вақте ки дар яке аз шумораҳои ахири маҷаллаи “Тойм”-и Омрико чеҳраи раҳбари Тоҷикистонро ба унвони яке аз 10 ҳокими худкомаи ҷаҳон мебинӣ, беш аз пеш дар нигаронию сарафкандагӣ фурӯ меравӣ.

Зиндагӣ дар хориҷ пайванди одам бо кишвари зодгоҳашро намегусалад; чи басо ки онро устувортар мекунад. Дар хориҷ мазоҳире чун фарҳанги мардум, фарҳанги давлат ва ҳокими кишвар мизони эҳтироми шумо дар баробари дигаронро таъйин мекунад. Аз ин рӯ тоҷикони бурунмарзӣ ташнаи расидан ба Тоҷикистоне озоду обод ҳастанд, ки мояи сарбаландию ифтихори фарзандони ин сарзамин бошад. Барои расидан ба он ормоншаҳр ногузир бояд ба тавсияҳои созанда гӯш дод ва ислоҳоти лозимро пиёда кард, то ваҷҳаи байнулмилалии кишвар тармим шавад ва мо бо сари баланду садоқати калом канори ҳам меҳанамонро чунин тавсиф кунем: Тоҷикистони озоди ман!

Tuesday, February 01, 2011

Mubarak Under Siege

Рӯзҳои номубораки Муборак

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Мокёвелли, файласуфи сиёсии машҳури садаи 15-уми Итолиё, ба ҳокимон андарзе гуфта буд: Фармонравоён бояд ё мавриди эҳтиром бошанд ё мавриди тарси раъоёашон ва ба ҳар қимате бояд бикӯшанд, ки мавриди нафрати мардум воқеъ нашаванд. Бо ин ки аз баёни ин дидгоҳ ҳаминак 600 сол мегузарад, ҳақиқати он ҳамчунон ошкору мубарҳан аст.

Агар ин иддаъо ҳақиқат надошт, Ҳуснӣ Мубораки 82-солаи Миср ба ин рӯзҳои номуборак намерасид. Намедонам, то замоне ки ин навишта ба дасти хонандагони “Нигоҳ” бирасад, Муборак таслими чи сарнавиште шудааст. Аммо он чи тардидпазир нест, манфур шудани Муборак ва ҳукумати худкомаи ӯ пеши садҳо ҳазор тан аз раъоёаш аст, ки намоиши ин нафратро чандин рӯз аст, ки дар сафҳаҳои телевизюн мебинем.

Ҳукумати Ҳуснӣ Муборак тақрибан ба андозаи Инқилоби исломии Эрон умр кард ва дар моҳи уктубр (октябр)-и имсол сисола хоҳад шуд. Вай, ки соли 1981 сари қудрат омад, барои тамдиди “давраи раёсати ҷумҳурӣ”-аш дар солҳои 1987, 1993 ва 1999 се ҳамапурсӣ баргузор кард ва саранҷом дар соли 2005 дар “интихоботи раёсати ҷумҳурӣ” номзад шуд ва, мусалламан, ба пирӯзӣ расид. Нозирони байнулмилалӣ интихоботро зери суол бурданд, аммо маъмулан дар кишварҳои худкома дидгоҳи нозирони байнулмилалӣ арҷу қимате надорад ва ба зудии зуд фаромӯш мешавад. Ва аммо пеш аз интихобот шоеъ шуда буд, ки қарор аст Ҷамол Муборак, яке аз фарзандони Ҳуснӣ Муборак, ҷойгузини падари солмандаш шавад. Ин шоеъот ба дунболи варосати “тахту тоҷ”-и Сурия тавассути Башор Асад, писари раисиҷумҳури пешин, дар соли 2000 қувват гирифт.

Ин сенорию ба таври дардноке ёдовари барномаҳои ҳокимони минтақаи мо ҳам ҳаст. Варосати ҳукумати Ҷумҳурии Озарбойҷон тавассути Илҳом Алиев, писари раисиҷумҳури пешин, гӯё сармашқе буд барои раҳбарони дигар, ки тарҳи “сулолаҳои подшоҳӣ”-и худро бирезанд. Ғаме нест агар унвони “раёсати ҷумхурӣ” бар рӯяш ҳак шуда бошад, аммо коркардҳои он дуруст ба монанди як дудмони подшоҳӣ хоҳад буд ва ҳазинаи онро мардум хоҳанд пардохт! Ин наҳваи андешидан банохудогоҳ ҳар ҳокимеро табдил ба Ҳуснӣ Муборак хоҳад кард, ки дар деги нафрати мардумаш меҷӯшад. Бадсиголӣ ва заъфи ӯ дар баробари муъомилаи қудрат ва иродаи мардум на танҳо боъиси бадбахтии худи ӯ, балки асбоби азияту озори хонадонаш ҳам шудааст. Ба гунае, ки мегӯянд, акнун Ҷамол Муборак фирорро бар қарор тарҷеҳ дода ва ба Ландан паноҳ бурдааст. Ёдамон ҳаст, ки роҳи Максим Боқиев, писари раҳбари сарнагуншудаи Қирғизистон ҳам ки хиёли подшоҳӣ ба сар дошт, ба Ландан хатм шуда буд.

Рӯзе, ки хабари ҷунбиши мардумии Мисрро шунидам, рӯи сафҳаи “Фейсбук”-ам навиштам:
“Вақте ки Туниси тухмимурғӣ бо 10 милюн ҷамъият ва 165 ҳазор килуметри мураббаъ замин Мисри ҳазратифилӣ бо 80 милюн ҷамъият ва 1.010.000 килуметри мураббаъ заминро такон медиҳад, андоза (қадду қавора) маъниашро аз даст медиҳад ва мегӯӣ: Филфил набин чи рез аст, Бишкан, бибин чи тез аст :)”
Акнун ҳам ба ин натиҷагирӣ бовар дорам, ки андозаи муҳаррик чандон муҳим нест, балки муҳтавои паёми он муҳаррик муҳим аст. Дар Тунис ҳам ки мардум аз бекорӣ, таваррум, фасоди молӣ, хешовандсолорӣ, набуди озодии баён ва шароити бади зиндагӣ ба сутӯҳ омада буданд, фарёди хашмашонро ба хиёбонҳо бурданд ва он фарёд ба андозае баланд буд, ки Зайнулъобидин Бин Алиро пас аз 23 сол ҳукумати худкома фирорӣ дод. Дар паи он ҷунбишҳои мардумии мушобеҳе дар Яману Мисру Урдун роҳ уфтоданд ва ҳамчунон ҷараён доранд; ҷунбише, ки бисёре “бедории ҷаҳони араб” унвон кардаанд.

Аммо бероҳа нагуфтаем, агар ҷарақаи ҳамаи ин додхоҳиҳои хиёбониро “Ҷунбиши Сабзи Эрон” бидонем, ки соли 2009 бонги ғулғулаосои он ҷаҳонро дарнавардиду дар миёни хоку хун фурӯ нишаст. Шояд ҳамаи ҳукуматҳои мустабидди араб, ки бо хашми мардумонашон мувоҷеҳ шудаанд, мехоҳанд бо истифода аз шигирдҳои Теҳрон ошӯбҳои муваҷҷаҳи мардумиро фурӯ нишонанд. Аммо дасташон кӯтоҳ аст, чун дастбадомони Вошингтун ҳастанд. Агар Ҳуснӣ Муборак ҳам ба монанди Аҳмадинажод мардумашро барбарона саркӯб кунад, аз ҳимояти бедареғ ва кумакҳои милёрд-дулории Омрико маҳрум хоҳад монд. Дар ҳоле ки ҳукумати Ҷумҳурии Исломӣ чунин дағдағаеро надошт ва нигарони аз даст додани муттаҳидоне набуд, ки надорад. Аз ин рӯ ҳиммати мардуми муътаризи Эронро наметавон дастикам гирифт, ба вежа бо таваҷҷуҳ ба миқёси басе густардатари эътирозот дар Эрон. Ҳукуматҳо ва наҳваи бархурди онҳо бо мардумонашон фарқ мекунад.

Пас он чи файласуфи итолиёӣ 600 сол пеш гуфта буд, имрӯз ҳам сидқ мекунад: ҳукуматҳои манфур маҳкум ба сарнагунианд. Як унсури дигаре, ки мешавад ба он фармуда афзуд, часпидагии бас тӯлонии ҳокимон ба “тахту тоҷ” аст, ки нахуст боъиси бурузи фасод дар даруни ҳукумат ва сипас боъиси бурузи нафрат аз ҳукумат дар миёни мардум мешавад, ки дар ниҳоят ба сарнагунии ҳукумат меанҷомад.