Чанги Ризо бо горнишинонبه دبيره پارسی
Ризо Диккатй дар садри торнамои Вебистонаш ин бовари шахсиашро навиштааст:
«Чахон майдони диди мост. Мо ровиёни достонхои навъи башаре хастем, ки фарханге муштарак дорад. Ривояти мо васфи холи лахазоте аз зиндагист: аз чанг то сулх, аз касоват то шеъру шуъур.»
Муассисаи National Geographic намунахое аз сй сол кори Ризо ва дурбини уро дар таи ду сол аз миёни ним милюн китъа акс аз саду дувоздах кишвари чахон гулчин карда ва дар китоби хачим ва катуре тахти унвони «Ризо, чанг ва сулх» мунташир кардааст.
Ризо Диккатй муътакид аст, ки «дар чахони карни бисту якум як забони навини байнулмилалй по мегирад, ки хамин забони тасвир аст ва мо – тасвиргарон аз зумраи касоне хастем, ки алифбои корро ёд гирифтаем.» Ризо талош мекунад бо истифода аз ин алифбо инсонхо ва фархангхоеро ба мо нишон дихад, ки даргири чангхои хунинанд, то умки фочеъаи нобудии инсонхо ва фархангхои зеборо дарк кунем.
Ризо мегуяд:
«То инсон як чизро дуст надошта бошад, наметавонад аз он дифоъ кунад. Агар ман чангро нишон медихам, барои ин аст, ки дар дилу зехни мардум аз чанг нафрате ба вучуд биоварам. Чун ба бовари ман, чанг хануз яке аз аъмоли бисёр бадавии инсони горнишин аст.»
Вале мо, ки дигар аз горхо ба осмонхарошхо расидаем, чаро хануз шохиди чангу вайронихои башарй хастем?
Ризо ба ин пурсиш хам посухе дорад:
«Мо саду панчох хазор сол дар гор зиндагй кардем ва хамдигарро куштем ва гушти хамдигарро хурдем. Холо чи тавр метавон интизор дошт, ки он одати дерина ба якборагй аз зехну шуъури хамаи насли башар зудуда шавад?»
Ризо бо диде равшан ба ояндаи дур мегуяд:
Пас аз чанд насл башар ба чое хохад расид, ки ин чумларо дар китобхои торих хохад навишт: «Замоне буд, ки ачдоди мо ончунон вахшй буданд, ки тонку тупу гулула месохтанд, то хамдигарро бикушанд; аммо он замон дигар сипарй шудааст.
Ин орзуро дар чашми бисёре аз кахрамонхои осори у метавон хонд. Он духтараки чашмобию мубури рустойи дар Афгонистон бо рухсори олуда, он завчи логару такидаи офрикойи, ки як финчон чойро бо хам кисмат мекунанд, ва он кудаки саргардон дар урдугохи Кунгу – хама тачассуми ин орзу хастанд.
Чехраи кабехи чанг хам дар китоби Ризо худнамойи мекунад: часадхои парешон дар як чоддаи Афгонистон ва обире, ки аз канори онхо мегузарад; модаре, ки вопасин лолоиро ба гуши писари бечонаш шеван мезанад; тонки девонае, ки бепарво навнихолеро зери чарххояш мегирад... Ва хамаи ин тасвирхоро тафсирхое аз худи Ризо хамрохй мекунад.
Достони так-таки ин аксхо хонданист. Дар канори акси Ахмадшохи Масъуд, ки як даст ба пешонй дорад ва самимона механдад, мехонем:
«Масъуд пас аз судури дастурхои кудбандишуда барои анчоми як хамла алайхи Толибон нишаста буд, ки китоб бихонад. То аз рох расидам, уро гарки мутолеъаи мачмуъаи ашъори «Фуруги умед» дидам, ки дар дарраи Панчшер мунташир шуда буд. Дар сукуни он шаби мохи рамазон шеърхонию сухбатхои мо ба мо кумак кард, то касовати чангро фаромуш кунем.»
Дар хошияи бархе аз аксхои огози китоб суханони бузургоне чун Мавлавй, Саъдй ва Гондй омадааст. Сарбозони хавловари турк, шенелхои чармй ба тан ва кулоххуд (каска)-хои обии баррок бар сар, бо туфангхои худ ба осмон нишона рафтаанд. Милахои туфангхо бо гулдаста (манора)-хои масчид мувозист ва дархам омехтааст Хар ду хам ранги тира доранд. Дар хошияи ин акс мехонем: «Харгиз хилофи амри виждони худ кореро анчом надех, хатто агар давлат бихохад. Олберт Ойнштойн – Albert Einstein.”
Бори маъноии суханони худи Ризо Диккатй низ ки дар дебочаи китоб омадааст, андак нест:
«Ба бовари ман, тамоми торикии чахон кодир нест равшаноии як шамъи кучакро бизудояд.»
Ризо хамчунин муътакид аст, ки вазифаи у ва дигарон бояд фурузон нигох доштани хамон манбаъи равшанойи бошад.
Матни зер порае аз тавсифи Себостиян Юнгер (Sebastian Junger) аз шахсият ва кору кушиш Ризо Диккатист, ки дар огози китоби «Ризо, чанг ва сулх» мунташир шудааст:
«Ризо аккоси бузургест, зеро у дар так-таки афрод кулли башариятро мебинад, чун у аз тарики линзи дурбинаш онхоро ба хубй омухтааст. Руи дигари ин андеша, ки ба хукми сарнавишт мо метавонистем ба содагй дар чои панохандагони афгон карор бигирем, ин аст, ки онхо хам метавонистанд дар чои мо бошанд.
Манзури ман ин аст, ки фасод ва хушунати чахони фурудаст (ру ба тавсеъа) фитрй ё зотй нест. Кори дасти торих аст. Тангдастй ва беъадолатй, ки монанди гиёхе марговар дар он чо нумувв мекунад, ба хамон осонй метавонад дар Гарб хам реша бидавонад. Чаро ки на? Шояд пас аз чанд насл чахони фурудаст битавонад неру ва дороии Бохтарзаминро ба даст оварад. Хеч конуни табиъие вучуд надорад, ки вукуъи ин эхтимолро нафй кунад.
Аз ин ру, вакте ки Ризо ба як чавон дар Афгонистон ё Руондо ё Миср ё сарзаминхои фаластинй нигох мекунад, уро ба чашми махсули як чахони валангор намебинад. Балки дар симои он чавон намояндаи билкувваи як чахони бехтарро мебинад.
Пас аз сукути Кобул ба дасти Эътилофи Шимоли Афгонистон Ризо марказеро барои парвариши рузноманигорони чавон дар он чо рохандозй кард. У ин икдоми худро ин гуна тавзех дод: дастёбй ба озодии иктисодй бидуни озодии сиёсй номумкин аст ва касби озодии сиёсй бидуни озодии матбуъот хам номумкин аст. Аммо барои даст ёфтан ба озодии матбуъот бояд мафхуми дакики рузноманигории мудерн ба як нас аз мардуми Афгонистон муъаррифй ва тадрис шавад.
Бад-ин хотир, замоне ки нерухои омрикойи ва диагр нерухои эътилоф дар саросари Афгонистон кумак тавзеъ мекарданд ва мувозиби амнияти кишвар буданд, Ризо сохтмонеро дар шахри Кобул ичора кард ва ба парвариши насли навини рузноманигорони дар Афгонистон пардохт.»
Созмони «Оина», ки Ризо Диккатй поягузори он аст, хамчунон дар Афгонистон фаъъол аст ва ба таври муназзам мачаллаи рангин ва нафисеро бо номи «Парвоз» мунташир ва дар миёни кудакон ва навчавонони он кишвар ба сурати ройгон тавзеъ мекунад.
Ризо Диккатй соли 1952-и мелодй дар шахри Табрези Эрон ба дунё омад. Вай фориг-ут-тахсили риштаи меъмории Донишгохи Техрон аст. Таи сй соли ахир Ризо Диккатй дар хорич аз Эрон ба сар мебарад ва тобеъияти Фаронсаро дорад.
