Thursday, October 30, 2008

Goodbye, Zamaneh!

با تو بدرود، ای زمانه!

در اين زمانه
به هر بهانه
نه تو بمانی
نه من بمانم
لطيف پدرام

زمانه پندی آزادوار داد مرا
زمانه را چو نکو بنگری، همه پند است
رودکی

مهدی جامی از کوشاترين انسان هايی است که در زندگی ديده ام. شب های بی خوابی و روزهای پرمشغله او بود که از هيچ، يک راديوی نمونه ساخت.

راديو زمانه در طول بيش از دو سال فعاليت بيشتر از راديوهای دهها ساله آوازه شهرتش جهان را درنورديد و به کندوی چهره های برجسته فرهنگ و هنر پارسی تبديل شد.

راديو زمانه ابتکاری ناب بود در روزنامه نگاری پارسی که سرچشمه آن ذهن مهدی جامی و تلاش کارمندان آن بود. نخستين راديويی بود که امکان همکاری هر کسی با يک رسانه را فراهم کرد. کافی بود به اين راديو نامه ای بنويسيد و طرحی را پيشنهاد کنيد.

من برای مدتی دراز به نامه های شنوندگان و خوانندگان راديو زمانه پاسخ می دادم و سيل درخواست ها تکان دهنده بود. شمار زيادی از کارمندان کنونی اين رسانه از جمله نخستين شنوندگان ما بودند که پيشنهاد همکاری دادند و پذيرفته شدند. سياست "درهای باز" مهدی در ژورناليسم پارسی روزنه تازه ای را باز کرد و روزنامه نگاری را درون توده ها برد و به مفهوم "ژورناليسم شهروندی" گوشت و پوست داد و آن را ملموس ساخت.

مهدی بود که ذهن محدود همشهری هايش را با بازگوی حقيقت ها فراختر می کرد و می گفت که اين راديو نبايد تنها برای ايران باشد، چون پارسی تنها زبان ايران کنونی نيست. در نتيجه، پای پارسیگويان ديگر هم به راديوی جوان ما کشيده می شد.

مهدی ارزش کار روزنامه نگاران را خوب می دانست و در تقدير از کار آنها لحظه ای درنگ نمی کرد. حتا پس از اين که از راديو زمانه آمدم بيرون، صفحه ويژه من در تارنمای راديو سر جايش باقی ماند، تا گاه گداری مطالب خودم را روی آن منتشر کنم. راديو زمانه مهدی، محل چاپ و پخش همه مطالب جالب از سراسر جهان بود. آزادی کار با مهدی را هيچ جای ديگر تجربه نکرده ام.

دلم از زندگی در آمستردام گرفته بود و می خواستم برای مدتی کوتاه به لندن برگردم. پس از مشورتی کوتاه با يک همکارم که مسئول فنی راديو بود، طرح ديوانه وتری به مهدی پيشنهاد کرديم: اين که من برنامه ها را از لندنم به طور زنده اجرا کنم. شايد رئيس ديگری اين ريسک را نمی پذيرفت يا کلا به طرح ما و به ريشمان می خنديد. اما مهدی آن را جدی گرفت و طرح ما را آغاز جهانی شدن راديو زمانه دانست. پس از دو سه روز صدای من از لندن پخش شد: اين جا لندن است، راديو زمانه. پخش زنده با استفاده از يک دستگاه ساده رايانه. پس از مدتی ديگر نيک آهنگ کوثر از کانادا برنامه پخش می کرد: اين جا تورنتوست، راديو زمانه. گذارم به هندوستان افتاد و تصميم گرفتم برای مدت درازتری آن جا بمانم و از آن جا برنامه های گوناگون خبری و تفريحی پخش کنم، با ندای "اين جا دهلی است، راديو زمانه". به راستی، راديو زمانه مهدی که همين گونه برنامه های زنده و ضبط شده را از پاريس و برلين و دوبی هم پخش می کرد، داشت دامن پهن می کرد و جهانی می شد.

اما اسپ سمند زمانه همين امروز (30 اکتبر) سکندری خورد و افتاد. هيئت مديره راديو زمانه مديريت مهدی جامی را که آفريدگار راديوست، به حالت تعليق درآورد. چون مهدی موافقت نکرده است که سردبير راديو باشد و کس ديگری به مسند مديريت بنشيند. يعنی مادر کنار برود و دايه ای به جايش بنشيند. يکی از دوستان مهدی می گفت: "خارجی ها می خواستند مهدی اين راديو را راه بيندازد، تا بعدا خودشان لگامش را به دست بگيرند و هدف های پنهانشان را پياده کنند. نمی دانم. اما با رفتن مهدی راديو زمانه ما هم رفت. درست به مانند رفتن باقر معين از راديو بی بی سی و معصومه طرفه از راديو آزادی. آن راديوها ديگر وجود ندارند. راديوهای آرمانگرا و در عين حال واقع بين که سمندوار به سوی آرمان هايشان می شتافتند. اين دو راديو زمانی است که دوره خمودگی را طی می کنند و راديو زمانه هم امروز (30 اکتبر) به اين جمع ناميمون پيوست.

ديشب از مهدی نامه ای دريافت کردم که به دوستان و همکارانش در زمانه فرستاده است با نام "پايان کار من با زمانه":

"دوستان عزیز

به دوره ای که با شما گذراندم افتخار می کنم و آن را یکی از بهترین دوره های زندگی ام می دانم. متاسفم که بیش از این در توان من نبود. اگر در خدمت قصوری کرده باشم مرا خواهید بخشید. از امروز دیگر با زمانه نخواهم بود. شاید وقتی دیگر دوباره جایی دور هم جمع شدیم. برای هر گونه امور حرفه ای مربوط به زمانه با معصومه ناصری در تماس باشید.

من آنچه انجام دادم صرف برای ایده ای بود که همه شما آن را ممکن کردید. از این بابت طبعا از صمیم جان سپاسگزارم. وامدار هیچکس دیگری جز شما نیستم و به آنچه در زمانه کرده ام افتخار می کنم. امیدوارم روزی بتوانم رسانه ای مستقل ایجاد کنم یا به شیوه ای رسانه ای به ایران و همزبانان ام خدمت کنم. قبله من ایران است و هر چه می کنم و می کشم از اوست و برای اوست.

با بهترین آرزوها
مهدی جامی"


دهها تن به اين نامه پاسخ نوشته و از مهدی خواسته اند که تصميمش را بازنگری کند. من نوشتم:


"مهدی جان،

با اين که اين روزها انتظار دريافت اين خبر شوم را داشتم، اکنون پايان حديث زمانه باورم نمی شود. چون زمانه، يعنی مهدی جامی و وارونه. البته پندارها متغير اند و چه بسا فردا مهدی جامی مترادف رسانه ای رساتر از زمانه شود که هيچ هم بعيد نيست. اما از اين که زمانه يتيم شد، متاسفم. مگر اين که پدر و مادر زمانه که شما باشيد دوباره سر خانه و زندگی اش برگردد

سر بلندتان بلندتر باد"


مهدی ديروز از اتاق مدير راديو زمانه که ديگر پذيرايش نيست، دوتار اهدايی دولتمند خال را برداشت و رفت، تا بساطش را در مکانی ديگر پهن کند و دوتارش را روی ديواری ديگر بياويزد. شخصيت های محوری ای چون مهدی هرگز به چاه آز و نياز نمی افتند و تاسف من به هيچ روی متوجه او نيست. بلکه برای راديو زمانه متاسفم که بی ستون ماند.


Бо ту падруд, эй Замона!


Дар ин замона
Ба хар бахона
На ту бимонй
На ман бимонам

Латифи Пидром


Замона панде озодвор дод маро
Замонаро чу наку бингарй, хама панд аст

Рудакй


Мехдии Чомй аз кушотарин инсонхоест, ки дар зиндагй дидаам. Шабхои бехобй ва рузхои пурмашгалаи у буд, ки аз хеч як родюи намуна сохт.

Родю Замона дар тули беш аз ду соли фаъъолият бештар аз родюхои даххосола овозаи шухраташ чахонро дарнавардид ва ба кандуи чехрахои барчастаи фархангу хунари порсй табдил шуд.

Родю Замона ибтикоре ноб буд дар рузноманигории порсй, ки сарчашмаи он зехни Мехдии Чомй ва талоши кормандони он буд. Нахустин родюе буд, ки имкони хамкории хар касе бо як расонаро фарохам кард. Кофй буд ба ин родю номае бинависеду тархеро пешниход кунед.

Ман барои муддате дароз ба номахои шунавандагону хонандагони родю Замона посух медодам ва сели дархостхо такондиханда буд. Шумори зиёде аз кормандони кунунии ин расона аз чумлаи нахустин шунавандагони мо буданд, ки пешниходи хамкорй доданду пазируфта шуданд. Сиёсати «дархои боз»-и Мехдй дар журнолисми порсй равзанаи тозаеро боз кард ва рузноманигориро даруни тудахо бурд ва ба мафхуми «журнолисми шахрвандй» гушту пуст дод ва онро малмус сохт.

Мехдй буд, ки зехни махдуди хамшахрихояшро бо бозгуи хакикатхо фарохтар мекард ва мегуфт, ки ин родю набояд танхо барои Эрон бошад, чун порсй танхо забони Эрони кунунй нест. Дар натича пои порсигуёни дигар хам ба родюи чавони мо кашида мешуд.

Мехдй арзиши кори рузноманигоронро хуб медонист ва дар такдир аз кори онхо лахзае диранг намекард. Хатто пас аз ин ки аз родю Замона омадам берун, сафхаи вижаи ман дар торнамои родю сари чояш бокй монд, то гох-гудоре матолиби худамро руи он мунташир кунам. Родю Замонаи Мехдй махалли чопу пахши хамаи матолиби чолиб аз саросари чахон буд. Озодии кор бо Мехдиро хеч чои дигар тачруба накардаам.

Дилам аз зиндагй дар Омстердом гирифта буд ва мехостам барои муддате кутох ба Ландан баргардам. Пас аз машварате кутох бо як хамкорам, ки масъули фаннии родю буд, тархи девонаворе ба Мехдй пешниход кардем: ин ки ман барномахоро аз Ландан ба таври зинда ичро кунам. Шояд раиси дигаре ин рискро намепазируфт ё куллан ба тархи мову ба ришамон механдид. Аммо Мехдй онро чиддй гирифт ва тархи моро огози чахонй шудани родю Замона донист. Пас аз ду-се руз садои ман аз Ландан пахш шуд: Ин чо Ландан аст, родю Замона. Пахши зинда бо истифода аз як дастгохи содаи роёна. Пас аз муддате дигар Некоханги Кавсар аз Конодо барнома пахш мекард: Ин чо Турунтуст, родю Замона. Гузорам ба Хиндустон уфтод ва тасмим гирифтам барои муддати дарозтаре он чо бимонам ва аз он чо барномахои гуногуни хабарию тафрехй пахш кунам, бо нидои «Ин чо Дехлист, родю Замона». Ба ростй, родю Замонаи Мехдй, ки хамин гуна барномахои зиндаву забтшударо аз Порису Берлину Дубай хам пахш мекард, дошт доман пахн мекарду чахонй мешуд.

Аммо аспи саманди Замона хамин имруз сикандарй хурду уфтод. Хайъати мудираи родю Замона мудирияти Мехдии Чомиро, ки офаридгори родюст, ба холати таълик даровард. Чун Мехдй мувофикат накардааст, ки сардабири родю бошаду касе дигар ба маснади мудирият бинишинад. Яъне модар канор бираваду дояе ба чояш бинишинад. Яке аз дустони Мехдй мегуфт: хоричихо мехостанд Мехдй ин родюро рох биандозад, то баъдан худашон лагомашро ба даст бигиранду хадафхои пушидаашонро пиёда кунанд. Намедонам. Аммо бо рафтани Мехдй родю Замонаи мо хам рафт. Дуруст ба монанди рафтани Бокири Муъин аз родю Би Би Си ва Маъсумаи Турфа аз родю Озодй. Он родюхо дигар вучуд надоранд. Родюхои ормонгаро ва дар айни хол вокеъбин, ки самандвор ба суи ормонхояшон мешитофтанд. Ин ду родю замонест, ки давраи хамудагиро тай мекунанд ва родю Замона хам имруз ба ин чамъи номаймун пайваст.

Дишаб аз Мехдй номае дарёфт кардам, ки ба дустону хамкоронаш дар Замона фиристодааст бо номи "Поёни кори ман бо Замона":

"Дустони азиз. Ба даврае, ки бо шумо гузарондам, ифтихор мекунам ва онро яке аз бехтарин даврахои зиндагиам медонам. Мутаассифам, ки беш аз ин дар тавони ман набуд. Агар дар хидмат кусуре карда бошам, маро хохед бахшид. Аз имруз дигар бо Замона нахохам буд. Шояд вакте дигар дубора чое даври хам чамъ шудем...

Ман он чи анчом додам, сирф барои идее буд, ки хамаи шумо онро мумкин кардед. Аз ин бобат табъан аз самими чон сипосгузорам. Вомдори хеч каси дигаре чуз шумо нестам ва ба он чи дар Замона кардаам, ифтихор мекунам. Умедворам рузе битавонам расонае мустакил эчод кунам ё ба шевае расонайи ба Эрон ва хамзабононам хидмат кунам. Киблаи ман Эрон аст ва хар чи мекунаму мекашам, аз уст ва барои уст.

Бо бехтарин орзухо,
Мехдии Чомй."


Даххо тан ба ин нома посух навишта ва аз Мехдй хостаанд, ки тасмимашро бознигарй кунад. Ман навиштам:


«Мехдичон. Бо ин ки ин рузхо интизори дарёфти ин хабари шумро доштам, акнун поёни хадиси Замона боварам намешавад. Чун Замона, яъне Мехдии Чомй ва воруна. Албатта, пиндорхо мутагаййиранд ва чи басо фардо Мехдии Чомй мутародифи расонае расотар аз Замона шавад, ки хеч хам баъид нест. Аммо аз ин ки Замона ятим шуд, мутаассифам. Магар ин ки падару модари Замона, ки шумо бошед, дубора сари хонаву зиндагиаш баргардад. Сари баландатон баландтар бод.»


Мехдй дируз аз утоки мудири родю Замона, ки дигар пазирояш нест, дутори эхдоии Давлатманди Холро бардошту рафт, то бисоташро дар маконе дигар пахн кунад ва дуторашро руи деворе дигар биовезад. Шахсиятхои мехварие чун Мехдй харгиз ба чохи озу ниёз намеуфтанд ва таассуфи ман ба хеч руй мутаваччехи у нест. Балки барои родю Замона мутаассифам, ки бесутун монд.

PS. Хамин лахазоте пеш Мину Собирй, аз хамкорон дар родю Замона торнигорашро баруз кард ва матлаберо бо унвони пурмухтавое дар бораи Мехдй чоп кард: "Чомй Замона сохт, аммо Замона бо у насохт". Ин навишта гуёи мехру утуфатест, ки бештари кормандони дуру наздики Замона ба Мехдй доранд.

Friday, October 24, 2008

One Word, Two Worlds

Хамзабонони ноошно
ё Як баёну ду чахон


Абуъабдуллохи Рудакй ба хамон андоза, ки точик аст, мутаъаллик ба Эрону Афгонистон низ хаст. Аммо мо – порсизабонон аз адабиёти муъосири се кишвари хамзабон чи медонем?

به دبيره پارسی

Китобхои порсй бароям мармуз буданд ва ба бародарам сахт гибта мехурдам, ки метавонист – харчанд ба сахтию кундй – хутути нигорини онро бихонад. Иттиходи Шуравй хануз бо хатти порсй миёнаи хубе надошт ва сиёсати чудосозии маснуъии гуишхои забони ягонаи порсй хамчунон идома дошт.

Аз казо рубоъиёти Умари Хайём гирам омад, ки осори шоъирро ба хар ду хатти порсй ва сириллик дарбар дошт. Бо мукоиса ва канори хам гузоштани сатрхои он буд, ки тилисми дабираи порсй бароям шикаста шуд ва рози китобхои порсии хонаамон ошкор гардид.

Дар вокеъ, рози чандоне хам набуд. Хамон китобхои адабии худамон буд, ки интишороти «Ирфон»-и Душанбе ба манзури тагзияи идеулужики Афгонистони хамсоя ба хатти порсй баргардонашон мекард.

Достонхои кутоху баланди нависандагони баноми Точикистони Шуравй, монанди Чалол Икромй, Рахим Чалил, Ибод Файзуллох, Фазлиддин Мухаммадиев ва гайра, ки голибан аз зиндагии мо тасвири равшану фиребандае ба даст медод ва бар тору пуди гузашта метохт.

Чопи ин осор ба хатти порсй дар дахаи 1960 огоз гирифт ва то поёни умри Шуравй идома дошт. Бад-ин гуна, дониши дабираи порсй барои ман хеч имтиёзе намедод. Бо ин хат хам танхо осореро мешуд хонд, ки ба хатти сириллик дар дастрас буд.

Дониши дабираи порсй замоне ба дарди ман хурд, ки перестройкаи Горбачев аз шиддати кунтрули вуруди адабиёти хоричй ба Иттиходи Шуравй кост ва мачаллахои порсй аз Эрону Афгонистон ва Урупову Омрико андак-андак ба Точикистон рох ёфт.

Чун ба шеър алока доштам, шодии маро нихояте набуд, ки дигар метавонистам Фуругу Нодирпуру Ахавони Солису Шомлуву Халилиро ба хатти асл бихонам.

Баргардони достонхои эронй ба хатти сириллик низ такрибан хамзамон огоз шуд. Нахустин мачмуъаи достонхои кутохи эронй, ки ёдам меояд, махсули захамоти Мирзо Бокй – пажухишгари точик буд, зери унвони «Марворидхои бесадаф». Аз тарики хамин китоб ба хатти сириллик буд, ки бо асархое аз Содик Хидоят, Содики Чубак, Бузурги Алавй ва Чалол Оли Ахмад ошно шудам.

Албатта, ошнойии Точикистон бо шеъри муъосири Эрон ба солхо пеш аз таваллуди ман бармегардад. Соли 1967 шахри Душанбе мизбони Кунгреи Шеъри Порсй буд ва ин муносибат вуруди чехрахои барчастаи адабиёти Эрон, монанди Нодири Нодирпур, Парвиз Нотили Хонларй ва Лутфъалии Суратгар ба Точикистонро мумкин сохт.

Афзун бар ин, ба ифтихори ин хамоиш намунае чанд аз ашъори Нодири Нодирпур, Фаридуни Таваллулй, Фуруги Фаррухзод, Хушанги Ибтихоч ва Сиёвуши Касройи ба дабираи сириллик мунташир шуд. Он мачмуъа бос уръати барк ба фуруш рафт ва дигар бозчоп нашуд, аммо руи шеъри муъосири Точикистон накше нозудуданй ба чо гузошт.

Дар давраи сакароти Иттиходи Шуравй дастрасии мо ба китобхои порсй бештар шуд. Интишороти «Алхудо» нахустин шуъбаи худро дар шахри Душанбе боз кард ва селе аз ташнагони адабиёти порсиро ба суи худ кашид. Аммо бештари китобхои ин дуккон мазхабй буд (аз кабили осори Мутаххарй) ва муроди моро хосил намекард. Бо вучуди ин, хурсанд будем, ки равзанае ба адабиёти Эрони имруз боз шудааст.

Аз Афгонистон камтар хабари фархангй ба мо мерасид. Танхо рохе, ки барои ошнойи бо адабиёти он кишвар боз шуд, китобхонаи Халилуллохи Халилй буд, ки ба эхтимоми Чаъфари Ранчбар, як равшанфикри афгонистонй дар шахри Душанбе гушоиш ёфт ва ховии адабиёте аз Афгонистон буд.

Фурушгохи интишороти «Суруш»-и Эрон низ барои муддате дар Душанбе фаъъол буд, аммо мухимтар аз он китобхонаи Рудакй буд, ки дар даруни сохтмони китобхонаи Фирдавсй гунчид ва садхо чилд китоби кухнаву нави эрониро дар ихтиёри порсихонони душанбейи карор дод.

Чопхонаи «Пайванд» бо кумаки Эрон дар шахри Душанбе по гирифт ва осореро ба хатти порсй чоп кард. Хафтаномаи «Пайванд» хам дар ишоъаи адабиёти Эрону Афгонистон дар Точикистон сахм гирифт. Ёди хар ду «Пайванд»ба хайр, ки акнун ба торих пайвастаанд.

Аммо хамин талошхо боъис шуд, ки мо дар Точикистон бо осори нависандагону шоъирони хамхабони хамзамони бурунмарзй ошно шавем. Дар ин миён зикри талошхои шодравон Мухйиддини Олимпур – рузноманигор ва пажухишгари точик низ боиста аст, ки дар чопи ашъори Фуруги Фаррухзод ва Нодири Нодирпур ба дабираи сириллик сахми басазое дошт.

Аммо ба назар меомад, ки ин чунбиш бештар яктарафа аст ва дар Эрону Афгонистон аз дастовардхои фархангию адабии Точикистон камтар огоханд. Баргардони «Ёддоштхо»-и Садриддини Айнй ба дабираи порсй тавассути Саъидаа Сирчонй соли 1983, худуди чихил сол пас аз интишори он ба хатти сириллик, дар Техрон чоп шуд.

Дар огози дахаи 1990 интишороти «Алхудо» гулчини ашъори шоъирони номдори Точикистон, аз кабили Лоик Шеръалй, Муъмин каноъат, Гулрухсор ва Бозор Собирро дар чилдхои нафиси чудогона барои нахустин бор ба хатти порсй мунташир кард. Албатта, пеш аз он, соли 1989, Бокири Муъини – раиси вакти бахши форсию паштуи Би-Би-Си пас аз дидор аз Осиёи Миёна ришта-барномахои «Ёди ёри мехрубон»-ро тахия ва пахш карда буд, ки шомили чакомахои шоъирони муъосири Точикистону Узбакистон низ мешуд.

Дидани китоби «Фируза»-и Чалол Икромй, нависандаи факиди точик дар яке аз китобфурушихои майдони Инкилоби Техрон дар соли 1996 бароям бисёр шигифтангез буд. Чун ин румони бисёр хонданй дар Точикистон бо номи «Духтари оташ» маъруф аст ва баёни он низ хушку омиёнатар аз «Фируза» аст.

Пушти чилди он хондам, ки достонро аз забони фаронсавй ба порсй тарчума кардаанд. Яъне асари як нависандаи саршиноси точик, ки ба порсй навишта шуда буд, нахуст ба русй, сипас аз русй ба фаронсавй ва саранчом аз фаронсавй дубора ба порсй тарчума шуда буд.

Фароянди ошнойии хамзабонон бо осори мунташира дар Точикистон бо кушишхои пажухишгароне чун Рахими Мусалмониёни Кубодиёнй дар Техрон ва Камол Айнй дар Душанбе хамчунон идома дорад.

Акнун ба назар мерасад, ки ин раванд воруна (баръакс) шудааст. Чун дигар такрибан хеч китобе аз осори адибони муъосири Эрону Афгонистон ба хатти сириллик дар Точикистон мунташир намешавад. Садди баланди хат, ки миёни Точикистон аз як су ва Эрону Афгонистон аз суи дигар вучуд дорад, монеъ аз ошноии мо бо адабиёти имрузии хамзабонон шудааст.

Thursday, October 23, 2008

Farzane: There Will Be A Poetic Storm

Фарзона: Туфони шоъиронае дар рох аст

Гуфтугу бо Фарзонаи Хучандй дар Ландан, 13 уктубри 2008

Назари шумо дар бораи шеъри имрузи порсй дар кул чи хаст, то баъдан бо чузъиёт дар борааш сухбат кунем? Оё имруза шеъри порсй комгор аст ё гирифтор?

Фарзона: Бештари пажухишгарон хиёл мекунанд, ки шеъри мо дар рукуд ба сар мебарад ва дар макоме поинтар аз шеъри насли каблй карор дорад. Вале ман бисёр хушбин хастам. Чун бо ашъори чавонони кишвархои порсизабони Эрон, Афгонистон ва Точикистон то андозае ошно хастам, метавонам фол бизанам ва хушбин бошам, ки ояндаи шеъри порсй бисёр равшан аст. Танхо чурми мо ин аст, ки агар адабиёти кишвархои дигар хамеша кадаме пештар ба суи рушду барозандагй ва пешрафт нихад, мо чиход мекунем, то ба маком ва он куллаи баланде, ки ниё расида буд, наздиктар равем. Ин бисёр тафовути бузург аст. Гуё вопас меравем то бузургони худ. Дар холе ки аквоми дигар кадамхои густардатар ба пеш мениханд. Масалан, барои ахли адаби имруз ва шуъарои муъосир наздик рафтан то Хофиз пешравист, на пасравй. Яъне кариб омадан то Мавлоно, ин хам пешрафти бузург аст.

Оё ин бад-ин маъност, ки шеъри мо дар вокеъ пасрафт дошта, ба гунае, ки акнун мо бояд ба хаштсад сол пеш, ба Мавлавй баргардем, то битавонем шеъри хубе бигуем?

Фарзона: Ин пас рафтан аслан мутародифи пеш рафтан аст. Зеро Мавлоно ва Хофиз куллаи шеъри порсй хастанд ва коре, ки мо мекунем, кариб омадан ба суи онхост ва ман хиёл намекунам, ки мо акибнишинй мекарда бошем. Хатман ки рухи Мавлоно ва Хофиз иршод мекунанд, то моро ба пеш бикашанд. Акибнишинй дар холе хохад буд, ки аз гузаштагони худ дур шавем. Дар адабиёти чахон сахт аст касеро монои Мавлоно ва хамсатху хаммакоми Мавлоно пайдо кард. Пас ахли адаби кишвархои дигар хам, бо ин ки пеш мераванд ва суъуд мекунанд, ман фикр намекунам, ки то Мавлоно расида бошанд.

Як идда хам бар ин андешаанд, ки вучуди чехрахои бузургворе – аз Рудакй гирифта то Икболи Лохурию гайра – барои мо – порсизабонон шеър гуфтанро сахт карда. Бархе мегуянд, ки шояд инхо хама маънои мавчудро гуфтанд ва мо дигар харфе барои гуфтан надорем...

Фарзона: Оре, аммо Мавлоно мегуяд:

Гуши бозу чашми бозу ин амо
Хайратам аз чашмбандии худо

Ва ё Санойи мегуяд, ки:

Халкро зери гунбади даввор
Чашмхо куру диданй бисёр

Яъне ки диданию гуфтанй хануз бисёр аст. Факат чашме бояд овард, ки ин диданихоро бибинад. Мисли Сухроби Сипехрй, ки омаду дунёро ба навъе дигар дид ва маърифат кард. Мисли Фуруг. Мисли устод Лоик, ки гуё харфхои бузургони рафтаро мукаррар кард, аммо хамин такрори у ба навъе номукаррар буд. Хеле тоза буд, чун рухе дошт бисёр кавй ва боъазамат. Рухе дошт фарогири хафт осмону нух фалак. Ва инсонхое бо шахсияте бисёр муктадир ва бо пиндору маърифате бисёр кавй шуъарои тозабине омаданду дар кори хунар эъчозхо карданд.

Ин шуъарои тозабин бештар мутаъаллик ба дахаи 1340-и хичрии хуршедй ва 1960-70-и мелодй хастанд. Вале оё имруз чунин чунбишу чушише дар шеъри порсии се кишвари порсигу ва Узбакистон хаст? Чехрахое ба вучуд омадаанд, ки ба монанди Сухроби Сипехрй харфи тозае гуфта бошанд ё мисли Фуруг диди тозае дошта бошанд ё мисли Шомлу колибшиканй ва бутшиканихое дошта бошанд?

Фарзона: Хатман бояд афроде бошанд, ки рухи инкилобгар доранд ва иктидори растохез кардан дар аксои хунар доранд. Факат ин ки дигар ичтимоъи мо пазиранда нест, ба хадде ки замоне буд, ба хиёли ман. Масалан, ин чо, дар Магриб, мебинем, ки мардум ба шеър он кадр рагбату пайванде надоранд, аз шеър буридаанд ва толорхое, ки шоъирон дар онхо шеър мехонанд, холист. Аммо дар кишвархои мо он мухаббату утуфату гармию рабоише, ки шеър дошт, хануз то андозае хаст. Аммо касоне чун Фуругу Шомлуву Ахавони Солису Сухроби Сипехрй ва Рахии Муъайирй ё устод Каноъат ва Восифи Бохтарй, устод Лоик, устод Бозор, Сулаймон Лоик ва мисли инхо... ба ин хадди шухрат нарасидаанд, аммо хунаре доранд бисёр баланд, ки замон мехохад то интишор ёбад. Масалан, то хадде бо осори чавонон хам ошно хастем ва мебинем чи кадр чавонон ковишхо ва чустучухо доранд, дар чустучуи худ ва Худо ва хакикати худ чи кадр пуё хастанд ва мехоханд бо сабкхои чадид харфхои тоза ва паёми нав мунташир кунанд. Аммо дар ин миён монеъе хам хаст. Дар шеъри порсй алам задан кори сода нест. Чуноне ки шумо гуфтем, ин чо Мавлоно ва Хофиз хастанд, ин чо Фуругу Шомлуву устод Лоику Халилуллохи Халилй ва бузургоне хастанд, ки шахоматашон ба хаддест, ки дигархо гох мисли гунча мемонанд ва кафасбанди худ, наметавонанд боз шаванд. Яъне дар вучуди онхо неруе нест, ки онхоро во кунад. Ё нерухои хоричй ичоза намедихад, ки ин касон асли худро дарёбанд ва хакикати худро бигушоянд.

Вале бо вучуди ин, дар Точикистон буданд чехрахое, ки якбора омаданд ва дар шеъри порсии точикй чизи тозае гуфтанд ва хуб дурахшиданд. Худи шумо бехтарин намунааш хастед. Аммо баъд аз он чунин падидае дигар набуд. Касеро надорем, ки шеърро тавре гуфта бошад, ки таваччухи умум ба он чалб шавад ва аз у ба унвони чехраи барчастаи шеър ном бибаранд. Чаро?

Фарзона: Шумо чанд соли ахирро дар назар дорем. Панч то дах соли ахирро, ки мо бештар гирифтори обу дона будем. Чомеъаи мо ба шеър, адабиёт ва отифа камтар таваччух дошт. Ман хиёл мекунам баъд аз ин сукут хатман туфоне хохад омад. Яъне як чехраи бисёр дурахшон ва тобанда бо паёме тоза ва бо сабке нав ва бо рухе боъазамату бошахомат дар рох аст, ки харфхои комилан нав хохад гуфт ва кадаме фаротар хохад гузошт то бузургон. Ва як нафаре хохад буд бо рухи чахонгир. Яъне афроде бо рухи масдуду махдуд наметавонанд коре бикунанд...

Оё дар холи хозир косидакхои он туфонро мебинед?

Фарзона: Вакте ки устод Лоик сарсухани нахустин мачмуъаи ашъори манро навишта буданд, гуфтанд, ки ман аз фол задан худдорй мекунам ва намегуям, ки аз ин шоъир чи пешомадеро дар чахони шеър интизор дошта бошем. Ман хам, ба ростй, наметавонам ба худам ичоза дихам ва бигуям, ки ин ё он нафар хатман дар чоддаи хунар инкилобе хоханд кард ва мардум бори дигар рабоиши гарми шеърро дар вучуди худ эхсос хоханд кард. Аммо хушбахтона, чанд танеро мебинам, ки агар аз дардхои ахли хунар ба монанди бузургманишй рахо бошанд ва ба шухрат камтар биандешанду ба хунар бештар, вокеъан дар хунар растохезхои бузурге хоханд кард ва ба мову шумо дуруде тоза хоханд гуфт.

Ба умеди Худо. Холо аз шеърхои тозаатон, ки чое чоп нашуда, мешавад намунае бихонед?

Фарзона:

Ин кист, ин нишаста дар чиллахонаи дил
Дар чиллахонаи дил хаст он ягонаи дил
Кай тан дихад ба мурдан, бар зиллати фусурдан
Зеро туйи, туйи, ту узру бахонаи дил
Бо номи хазрати Хак, эй ишк, аз хамин дам
Дил – ноздонаи ту, ту – ноздонаи дил
Хамхачми шабнаме шуд чугрофиёи фикрам
Хуршеди ман, бифармо бар бекаронаи дил
Номи маро навиштй аз хошия бурунтар
Номи туро навиштам ман дар миёнаи дил
Бо гардхези айём, бо тундтози даврон
Монад ва ё намонад чамъи таронаи дил

Thursday, October 16, 2008

Culture-Engineering Through Books

Фархангсозй бо китоб

به دبيره پارسی

Ноширони гарбй ба манзури эхдоси пул (купрук)-е бо беш аз 200 милюн арабзабони чахон ва гушудани ин бозори густарда дар холи чустучуи ситорахои навзухур дар осмони адаби араб хастанд.

Интишороти Bloomsbury-и Бритониё дируз (15 уктубр) дар намоишгохи китоби Фронкфурт эълом кард, ки касд дорад дар хамкорй бо кишвари Катар интишороти тозае бо номи Бунёди Интишороти Блумзберй дар Катар созмон дихад. Абдуррахмон Аъзам – сухангуи хамсари амири Катар ва раиси Бунёди катар гуфт: «То кунун дар катар бештар руи мавзуъи саводомузй таъкид кардаем, аммо дуввумин чолиши пешоруи мо гузор аз савод ба адабиёт аст, то фарханге навин шакл бигирад.»

Ин икдом бо умеди ёфтани истеъдодхои тоза дар чахони ислом анчом мегирад ва улгуи он Ало ал-Асвонии мисрй ва Холид Хусейнии зодаи Афгонистон аст, ки осорашон чузъи пурфуруштарин китобхо дар чахон будааст.

Аъзам гуфт, адабиёти араб дар остонаи шукуфоии хамонанди вазъияти феълии адабиёт дар Хинд карор дорад. Зимнан, барандаи чоизаи Букери имсол Оровинд Одиго (Aravind Adiga), як нависандаи хиндист.

Сарфи назар аз ин ки осори андаке ба забони арабй мунташир мешавад, алокаи гарбихо ба адабиёти арабй ру ба афзоиш аст. Забони арабй бо 206 милюн гуишвар панчумин забони бузурги чахон аст. Бисёре аз арабхо бар ин боваранд, ки чахонравойи (глобализатсия) ва султаи инглисй бар забони модарии онхо таъсири манфй гузоштааст. Аммо пули нафту гози Халичи Форс ва талош барои эчод ва харидории моркхои баландовозаи байнулмилалй фурсатхои тозаеро падид овардааст.

Дар авоили хафтаи чорй дар Абу Забй – пойтахти Амороти Муттахидаи Араб эълом шуд, ки ин шахр мизбони як маркази чандрасонаии минтакайи хохад шуд, то истеъдодхои навини арабро дар заминахои хабарнигорй, филмсозй ва табъу нашр омузиш дихад ва таргиб кунад. Интишороти баноме чун Random House ва Harper Collins низ дар ин шахр дафтархои худро гушоиш хоханд дод.

Дар авоили имсол Бунёди Аморот як чоизаи панчох хазордулории адабиётро поярезй кард, ки нахустин барандаи он Бахо Тохир – нависандаи мисрй буд. Ин чоиза бо хадафи иртикои чойгохи адабиёти достонй ба забони арабй таъсис шудааст.

Соли гузашта як бунёди дигари мустакар дар Абу Забй, мавсум ба Бунёди Калима, эълом кард, ки мехохад то соли 2010 понсад унвон китоби хубро аз 16 забони хоричй ба арабй баргардон кунад. Ин китобхо шомили осори Стивен Хокинг ва Хоруки Мурокоми низ мешавад. Чахор сол пеш як гузориши Созмони Милали Муттахид камбуди тарчумаи осори хоричй ба забони арабиро яке аз авомиле унвон кард, ки зиндагии зехнии арабхоро махдуд мекунад. Дар ин гузориш омада буд, ки дар як сол ба забони испониёйи ба хамон андоза китоб тарчума мешавад, ки зарфи хазор соли ахир ба забони арабй баргардон шудааст.

Хамкории Гарб ва чахони араб калиди гушоиш аст. Намоишгохи китоби имсоли Ландан руи чахони араб тамаркуз дошт. Ахдоф Суайф – нависандаи мисрй замоне гуфта буд: «Нуктаи мукобили чангхои пурхушунати чорй ва зарбаи табле, ки хабар аз «бархурди тамаддунхо» медихад, тамоюли мардуми одй дар Гарб ва чахони араб ба хамкорй ва ихтилот бо хам аст.»

Интизор меравад итишороти Блумзберй умдатан осори достонй ва гайридостонй барои бузургсолону кудакон, китобхои омузишй ва осори клоссики арабй ва китобхои мурочеъаи илмй ва адабй мунташир кунад.

Нойчел Нйутун (Nigel Newton) – мудири омили интишороти Блумзберй гуфт: «Фуруши болои достони «Иморати Яъкубиён»-и Ало ал-Асвонй нишон дод, ки мизони такозои бозорхои китоби Ингилистон ва Омрико барои осори арабй чи кадр болост.»

Баргирифта аз Guardian, 16 October 2008

Debt-Ridden Farmers Say They Are the Pawns

Дехконон дар гарави давлат

Дейвид Л. Стерн
The New York Times
14 October

Нохияи Шахритус, Точикистон – Фарход кишоварзест дар ин тиккаи пургубори замин дар чануби гарби Точикистон, ки дар баробари марзхои Афгонистону Узбакистон вокеъ аст. У мегуяд, ки дар мавсими киштукори имсол даст ба амале гайримучоз задааст, ки метавонад мучозоти уро дар пай дошта бошад. Вай дар мазраъаи худ дар канори пунбае, ки хар сол мекошт, тарбуз хам коштааст.

Вазъияти кишоварзон дар ин чумхурии факрзадаи хафтмилюнй ба андозае пурмухотира аст, ки Фарход на ичозаи бардоштани аксашро ба мо дод ва на номи хакикиашро. Фарход бими онро дорад, ки макомот махсули замини уро аз байн хоханд бурд, харчанд макомот ба у итминон додаанд, ки имсол метавонад дар полизаш хар он чиро мехохад, бикорад.

Фарход, ки хашт фарзанд дорад, дар холе ки ба радифхои муназзами тарбузхои «милиюнер», «шокира» ва «маэстро» нигох мекунад, мегуяд: «Онхо аз хар су бар мо фишор меоваранд.»

Пунба сарточи зироъати Точикистон аст. Дастикам аз диди давлати ин кишвар чунин аст. Дар вокеъ, ба гуфтаи коршиносони кишоварзй, ин истеъораи шохона бисёр муносиб аст: сомона (систем)-и кишоварзии Точикистон наздик ба низоми феудолист. Ба гуфтаи як макоми урупойи, кишоварзон дар Точикистон «ба монанди барда» завлонаи замин бар пой доранд ва мачбуранд тибки як сомона (систем)-и саршор аз карзхову таъаххуд (ухдадорй)-хо пунба бикоранд.

Аммо инсироф аз дигар анвоъи махсулот ба хотири пунба метавонад зимистони имсол паёмадхои фочеъаборе дошта бошад. Дар паи тобистони хушк Точикистон ва шояд дигар кишвархои Осиёи Миёна дар пешоруи камбуди хорбор (гизо) карор доранд ва созмонхои байнулмилалии имдод доранд ба як бухрони эхтимолй омода мешаванд.

Пунба дар калби иктисоди Точикистон карор дорад ва бино ба гузоришхо, чойгохи фасод хам дар калби иктисоди ин кишвар аст. Ба гуфтаи диплумотхо ва коршиносони саноеъ, ширкатхои мансуб ба афроди наздик ба раисичумхур Эмомъалии Рахмон иктисоди кишварро дар инхисори худ гирифтаанд ва микдори молиёт (андоз)-е, ки ин ширкатхо мепардозанд, 25 дарсади будчеи солонаи кишварро ташкил медихад.

Ин мукаррарот ба чизе, ки Гурухи Байнулмилалии Бухрон дар гузориши соли 2005-и худ «саркубии сиёсй, рукуди иктисодй, бенавоии густарда ва таназзули зистмухитй» номида буд, мусоъидат мекунад.

Ба гуфтаи ин гурух, чараёни чамъоварии пунба дар Точикистон «сода ва хамрох бо бахракашй» аст.

Бо таваччух ба ин ки бисёре аз мардон дар чустучуи корхои мавсимй мачбур ба тарки кишвар шудаанд, давлатхои Точикистон ва Узбакистон ба таври суннатй даххо хазор донишчуву донишомузро, ки бархешон бештар аз 10 сол син надоранд, басеч мекунанд ва ба пунбазорхо мефиристанд.

Барои Фарход, ба монанди дигар кишоварзони точик, дардисар аз нахустин рузи кораш ба унвони як дехкони мустакил огоз гирифт. Се сол пеш колхози махаллй, ки аз замони шуравй ба мерос монда буд, мунхал шуд ва замини онро миёни мардуми махаллй тавзеъ карданд. 16 хектор замин насиби Фарход шуд, аммо у хануз сохиби расмии он махсуб намешавад. Бо ин мазраъа як вом (карз)-и 5000-дулораи колхози пешин ба таври худкор ба души Фарход уфтод.

Хамасола бештари даромади Фарход чихати пардохти хамон вом хазина мешавад, ки як ширкати пунбафурушй мутакаббил шудааст. Ин ширкат доду ситади пунба дар саросари нохияи Шахритусро дар инхисори худ дорад ва хамаи лавозими киштукори Фарходро ба у ба киматхои хангуфт мефурушад ва аммо махсули замини Фарходро ба кимате поинтар аз нархи бозор мехарад.

Тахти чунин шароите кишоварзон хамеша ниёзманданд ва харгиз пули накд ба дасташон намерасад. Фарход ва дигарон мегуянд, ки хар чи пуле дар меоваранд, барои гизову дигар маводди мавриди ниёзи аввалия масраф мешавад. Ва чун онхо пули накд дар даст надоранд, мачбуранд лавозимашонро аз ширкати пунба ба киматхои осмонй бихаранд.

Фарход мегуяд: «Онхо ба мо пул медиханд, аммо танхо 14 мох баъд, пас аз фурухтани пунба пул ба мо мерасад. Хамасола бидехй (карз)-и мо бештару бештар мешавад.»

Ба гуфтаи коршиносони гарбй, ки нахостанд номашон зикр шавад (чун ба мушорикати макомоти точик ниёз доранд), давлат бо ширкатхои пунбафурушй хамкорй мекунад. То чанде пеш макомот як конуни нонавиштаро эъмол карда буданд, ки аз кишоварзон такозо мекард, то 80-90 дарсади заминашонро ба кишти пунба ихтисос диханд. Вакте ки кишоварзон талош кардаанд чизи дигаре бикоранд, макомот ва ширкатхо бо бастани иттихоми накзи карордод ба дехконхо заминхои киштаи онхоро шухм задаанд. Ин достонро худи дехконон таъриф мекунанд.

Дар авоили имсол, замоне ки ошкор шуд, ки давлати Точикистон захоири арзии вокеъии худро аз Сандуки Байнулмилалии Пул пушида нигох доштааст, то 240 милюн дулор кумаки хоричиро ба ширкатхои пунбафурушй ихтисос дихад, ахамияти пунба барои иктисоди Точикистон барчаста шуд.

Ин чанчол замоне иттифок уфтод, ки Точикистон дар чанги зимистон дасту по мезад ва бухрони набуди гармиву барк кишварро фалач карда буд. Бисёре аз коршиносони гарбй он бухронро нишоне аз беъурзагй ва бекифоятии давлати Точикистон арзёбй карданд. Дар паи чанги дохилии фалачкунанда дар дахаи 1990 дихишгарон (кумаккунандагон)-и байнулмилалй садхо милюн дулорро ба ин кишвар ворез карданд, аммо акнун ба ин хатти машй бо дидаи тардид менигаранд.

Карлос Пинеруа, як макоми Сандуки Байнулмилалии Пул, ки дар гузашта масъули барномахои марбут ба Точикистон буд, дар як гуфтугуи телефунй гуфт, ки точикхо бояд акнун захмати бештар бикашанд, то эътимоди аздастрафтаи байнулмилалиро дубора ба даст оваранд.

Бо ишора ба ин мавзуъ, ки точикхо таи беш аз дах соли ахир борхо ба Сандуки Байнулмилалии Пул дуруг гуфтаанд, окои Пинеруа афзуд: «Мо бояд бибинем, ки чи гуна метавон ба ин кишвар кумак кард. Точикистон узви Сандуки Байнулмилалии Пул аст, аммо тахсиси пул ба ин кишвар кори бисёр душворе хохад буд.»

Акнун ки захирахои арзии Точикистон ба сифр наздик шудааст, ин кишвар нисбат ба таконхои иктисодй, ба монанди бухрони эътиборй (кредитй)-и кунунй, бисёр осебпазиртар аст. Нокоромадии давлат ва фасоди фарогири давлатй тасвирро боз хам печидатар мекунад.

Яке аз намунахои боризи он сарнавишти Муродъалии Алимардон, раиси пешини бонки марказист, ки дар калби чанчоли бидехй (карз) карор дошт. Окои Алимардон на танхо аз макомаш барканор нашуд, балки иртикои маком ёфт ва муъовини нахуствазир шуд ва ислохоти кишоварзй хам тахти тасаддии у карор гирифт.

Имсол давлати Точикистон фармонеро содир кард ва ба кишоварзон замонат дод, ки метавонанд дар заминхои худ хар чиро дуст доранд, бикоранд. Фарход мегуяд, дар 12 хектор аз 16 хектор заминаш пунба коштааст ва дар бокимондаи мазраъа базрхои дигар.

Дехконони дигар мегуянд, ки хадди нисоб (квота)-и пунба сари чои худ бокист, харчанд акнун он камтар аст ва худуди 70 дарсади мазореъро ташкил медихад.

Аммо андак касе дар ин чо ба фармони давлат эътимод дорад. Фарход мегуяд: «То кунун онхо аз тарбузхои ман эроде нагирифтаанд, аммо бояд мунтазир монду дид, ки чи хохад шуд.»

МУРТАБИТ:
Обу шодобй

Who's Dadajan Ataollah?

Додочони Атоуллох кист?

18 раъй

Фарзанди некхохи миллат: 12 (66%)
Бадхохи миллат: 2 (11%)
Дигар: 4 (22%)

Thursday, October 09, 2008

New Members in Tajik Blogosphere

Хамвандони нави торнигористони мо

Муддатест, ки мехохам вуруди ду торнигори нозанин ба Торнигористони точикро ба мову шумо шодбош бигуям, аммо зохиран фурсати он хамин имшаб аст.

«Чароги рузгор» дар мухити кучаки мо ибтикорест тоза. Набиюллохи Суннатй бо гирди хам овардани рузноманигорони чавону кухнакор талош кардааст чои холии рузномахои точикй дар фазои интернетиро пур кунад. Матлабхои ин торнигор ба калами афроди гуногун таъаллук дорад, ки хондани онро чолибтар мекунад. Аз навиштахои чавонон аз ин чумлаи Фирдавси Аъзам хушам омад, ки мегуяд: «Агар Садриддин Айнй зинда мебуд, шояд ҳатман аз рузгори донишчуёни имрузй повести хубе бо номи «Ғуломони безанчири асри 21» менавишт.» Манзур донишчуёне, ки дар пунбазорхо комат мешикананд.

Дар «Чароги рузгор» тасвирхои диданй хам хаст. Ба монанди портреи азими Рахмон дар хиёбони Камоли Хучандии шахри Хучанд, ки чандин хонаи як сохтмонро аз нур махрум кардааст. Чун ин тоблу ба сабки шуравй дуруст руи панчарахои як сохтмон насб шудааст. Рахбаре, ки на танхо ба мардум нур намедихад, балки нури табиъиро хам аз мардумаш дарег медорад...

Барои «Чароги рузгор» равшаноию равшангарй таманно дорам.

Торнигори дигар «Сухансаро»-и Мусофир аст, ки меъодгохи зебои дусторони дурри дарист. Албатта, агар бо дабираи порсй миёнаи хубе дошта бошед. Чакомахои Мусофир хамагй буи механ медихад ва саршор аз дарди бепоёни ин миллати овора аст. Мусофир берахмона лояи хобу хиёлро аз перомуни рузгори мо меканад ва намои лухту урёни онро намудор мекунад:

Ва зиндагй хиёл буд, фасона буд
Зи хештан гурехтан ва сохтан ба нагмаи замона буд
Ва дустиву дустону дуст доштан
Хама, хама бахона буд, бахона буд
Ва вакти ракси руспии зиндагй
Садояки хазини шеъри ман тарона буд
Дар ибтидо замину осмону одамон
Ба чашми содабини ман
Намои шоъирона буд
Ва акли фозилона буд
Ва фазли окилона буд
Ва ишки содикона буд
Ва сидки ошикона буд
Кунун ки тай намудаам тамоми он тарику роххо
Китоби зиндагии ман шуда китоби иштибоххо...

Умедворам, ки рохи Мусофир ба дур аз чоххо бошад ва зури каломаш хамсанги зури сипоххо бошад ва пайваста шиканандаи хумори шоххо бошад.

Кудуми хар ду руи чашм.

From a Novel to the Nobel

Du Roman de Désert au prix de Nobel

Аз "Сахро" то Нубел

به دبيره پارسی

Чоизаи адабиёти Нубели имсолро Жон-Морй Густов Лу Клезиу (Jean-Marie Gustave Le Clezio) – достоннависи фаронсавии шастухаштсола бурд, ки ба гуфтаи Окодемии Нубели Суэд (Шветсия), «нависандаи азиматхои тоза, мочарочуихои шоъирона ва вачду хулсаи нафсонй» аст. Ин маросим имруз (09.10.08) дар шахри Стукхулм (Stockholm)-и Суэд (Шветсия) баргузор шуд ва то лахзаи эъломи номи баранда касе аз кй будани у огох набуд.

Китобе, ки Лу Клезиуро ба маснади шухрат нишонд, достони «Сахро»-и уст, ки соли 1980 мунташир шуд. Окодемии Нубел дар муъаррифии ин достони Лу Клезиу навиштааст, ки он «ховии тасвирхое мучаллал аз фарханги барбодрафтаи сахрои Офрикои Шимолист, ки дар такобул бо тасвирхое аз Фарангистон аз диди мухочирони нохонда карор дорад.»

Жон-Морй Густов Лу Клезиу рузи 13 оврил (апрел)-и соли 1940 дар шахри Ниси Фаронса ба дунё омад ва дар хаштсолагй бо хонаводааш ба Ничерия накли макон кард. Пас аз бозгашт ба Фаронса ва фарогат аз тахсил дар Донишгохи Адабиёти Нис ба унвони омузгор ба Иёлоти Муттахидаи Омрико сафар кард. Лу Клезиу дар тули зиндагиаш дар кишвархои мухталиф сукно гузидааст ва ин мусофиратхо дар осори у бозтоб ёфтаанд. Ишки у ба сафару чобачойи ва огохиаш аз фархангхои гуногун дар осораш мавч мезанад. Вай хидмати низом-вазифа (сарбозй)-ашро ба унвони муъаллим дар Донишгохи Буддоии Бонкук (Бангкок) ва Донишгохи Мекзику-ситй анчом додааст. Лу Клезиу чахор соли зиндагиашро дар канори кабилахои сурхпусти Пономо сипарй карда ва ба минтакахои мухталифи Мекзик ва Иёлоти Муттахида ва Конодо ва чазирахои укёнуси Хинд сафар кардааст.

Нахустин достони Лу Клезиу бо номи Le Proces-Verbal (Бозчуйи) дар синни 23-солагй уро дар Фаронса машхур кард ва нахустин чоизаи миллиро барои у ба армугон овард. То кунун Лу Клезиу худуди сй унвон китоб мунташир карда, ки шомили достонхои кутоху баланд ва тарчума мешавад. Лу Клезиу дар канори достоннависй дар донишгох адабиёти фаронсавй тадрис мекунад, бар осори дигарон накд менависад ва дар холи мутолеъа ва тахкики фархангхои гуногуни сурхпустони Омрико дар гузашта ва хол аст.

Дар огози рох Лу Клезиу бештар ба мавзуъхои марбут ба чунун, забон ва имло мепардохт ва осиёна шевахои тозаи навиштанро тачруба мекард. Аммо дар авохири дахаи 1970 Лу Клезиу он шеваро канор гузошт ва ба мавзуъоти мутаъорифе чун кудакй, навчавонй ва мусофират ру овард ва бад-ин гуна бар шумори хонандагонаш афзуд.

Бино ба назарсанчии мачаллаи адабии «Лир», чопи Фаронса, хатто 14 сол пеш 13 дарсади хонандагони ин мачалла муътакид буданд, ки Жон-Морй Лу Клезиу бехтарин нависандаи фаронсавизабони зинда аст.

Яке аз ачдоди Лу Клезиу дар паи Инкилоби Фаронса ба чазираи Мурис дар хавзаи укёнуси Хинд мухочират карда буд. Лу Клезиу ин бурха аз торихи хонадонашро арч мегузорад ва хисси пайванди танготанге бо чазираи Мурис дорад. Ба хадде, ки мегуяд, эхсос мекунад, ки аз решаи аслии худ канда шуда ва дар фазое бегона бузург шудааст.

Бо ин ки тахсилоти Лу Клезиу умдатан ба забони фаронсавй буда, у бар инглисй хам тасаллути комил дорад ва баъзан тарчех медихад назари худро ба инглисй баён кунад. У муддате дар шахрхои Ландан, Бристул ва Боси Бритониё низ зиндагй кардааст.

Лу Клезиу марди шикастанафсу хачулест, ки нудратан аз зиндагии хусусиаш сухбат мекунад ва моил аст, ки китобхояш танхо забони баёнаш бошад.

Мухимтарин пурсишхои башарият мехвари офаридахои Лу Клезиуст: зистан барои чй? Мурдан барои чй? Миёни фард ва чахони физикй ва назми ичтимоъй ва забон чй пайванде хаст?

Лу Клезиу ба шеваи Жон Жок Руссу дар хасрати асолатхо ва решахо метапад ва аз ин ки зери хар никобе на чехраи асил ё хакикат, балки никобе дигарро меёбад, малул аст.

Табиъат барои у бузургтарин муъаммои гетй аст, ки то кунун хакикати он шикофта нашудааст. Дар вокеъ, Жон-Морй Густов Лу Клезиу низ ба монанди бисёре аз файласуфони асри чадид хамчунон дар холи эътироф ба ачзу нотавонии башар дар кашфи хакикати нихойи аст.

Лу Клезиу дар гуфтугуе, ки кабл аз дарёфти чоизаи Нубел бо торнамои Diplomatie-и Фаронса анчом дода буд, гуфт: «Мо дигар он кадр густох нестем, ки бовар кунем як достон метавонад чахонро иваз кунад. Дар рузгори Сортр ба ин хиёл буданд. Имруза нависандагон метавонанд сирфан нотавонии сиёсии худро руи когаз биёваранд... Адабиёти муъосир адабиёти навмедй аст.»

Дар посух ба ин пурсиш, ки агар чоизаи Нубел ба у таъаллук бигирад, дар маросими эътои он чй хохад гуфт, Лу Клезиу мегуяд: «Дар мавриди чоизаи Нубел мутмаин нестам, аммо медонам, ки дар хузури ом чи мехохам бигуям. Мехохам дар бораи чанге сухбат кунам, ки кудаконро мекушад. Барои ман ин бадтарин чизи даврони мост. Адабиёт хам бояд василае бошад барои ёдоварии ин фочеъа ва чалби таваччухи умум ба он. Ахиран дар Порис барои махкум кардани ин хакикат, ки занон дар Афгонистон озод нестанд, хамаи мучассамахои занро пардапуш карданд, ки кори хубе буд. Ба хамин шева мо бояд чои калби хамаи тандисхои кудакон лаккаи сурх бикашем, то ёдовари он бошад, ки хар он дар гушае аз Фаластин, Омрикои Чанубй ё Офрико кудаке ба зарби гулула кушта мешавад. Ва касе дар ин бора чизе намегуяд!»

Wednesday, October 08, 2008

How Eloquent Are You in Persian?

Оё дар баёни назар ба забони модарй дучори мушкил мешавед?

10 раъй

Оре, хамеша: 2 (20%)
Оре, гох: 5 (50%)
На, харгиз: 3 (30%)
Дигар: 0

Tuesday, October 07, 2008

How It Feels to Be Tajik Journalist

Рузгори як рузноманигори точик

Фарходи Пойдор

Хануз суроги догтарин хабархои Точикистонро бояд аз матбуъоти хоричй гирифт. Чун хамчунон аз бозтоби хабархои «хассос» дар матбуъоти мо хабаре нест.

Шояд ман ба унвони хабарнигори як расонаи хоричии мукими Точикистон дасту боли бозтаре дошта бошам ва дар пушиши ин навъ руйдодхо чуръат ба харч медихам. Аммо расонахои дохилии кишвар ба ин озодии амали мо гибта мехуранд (хасад мебаранд).

Сукути матбуъоти дохилй вобаста ба иродаи дастандаркорони он нест. Далели аслии он тарс аз пардохтан ба мавзуъотест, ки ба гунае бо сиёсати давлат ва рахбари давлат ва хонаводаи у гирех мехурад. Хабарнигорон ин тарсро аз чанги дохилии панчсола (1992-1997) ба ирс бурдаанд.

Харчанд аз поёни чанг 11 сол мегузарад, аммо хотироти катли рузноманигорони саршиносе чун Мухйиддини Олимпур, Хайдаршох, Чумъахон Хотамй, Отахон Латифй ва дар кул беш аз 70 хабарнигор таи он солхои хунин хануз дар зехни мо тоза аст ва хукумате, ки дар паи он чанг сари кор омад, хамчунон бокист.

Бо истикрори сулху субот нахваи фуру нишондани садои рузноманигорон иваз шуд. Ин чо аз ду руйдод ёдовар мешавам.

Дар тобистони соли 2006 адами баргузории кунсерти Ораш – овозхони эронии мукими Урупо дар Душанбе дар рузи мавъид боъиси бурузи нооромихои ичтимоъй шуд. Мо дар ин бора гузориш тахия ва пахш кардем ва чанд акс аз бесарусомониро дар торнамо мунташир кардем. Баъд аз он мачбур будем барои такрибан се мох ба пурсишхои мукаррари маъмурони додситонй посух бидихем, ки он аксро кй гирифта буд ва чи гуна он ба матбуъоти Душанбе дарз кард. Хушбахтона, кормаон ба додгох накашид, аммо муваззаф будем хафтае се то чахор бор кори дафтарро рахо кунем ва дар дафтари истинтоки додситонй хозир шавем.

Руйдоди дигар хам такрибан мушобех аст. Дар баробари сохтмони додгох чанд тан норозй овезахо дар даст шиъор медоданд ва додрасонеро ба ришвахорй ва судури хукмхои номунсифона муттахам мекарданд. Боз хам гузориши мо хамрох бо акс дар торнамо мунташир шуд ва дардисари тозае барои мо офарид. Барои муддате дигар тахти фишори борони суолхои додрасхо карор доштем: «Шумо аз кучо медонистед, ки карор аст ин одамон дар баробари додгох гирди хам оянд? Кй ба шумо хабар дода буд? Шояд аслан худи шумо созмондихандаи эътирозот бошед? Шумо оё мухолифи оромиш дар кишвар хастед?» ва гайра.

Фишору пурсучуи мутаъокиби пушиши руйдодхои кишвар хабарнигорро бимнок мекунад ва уро во медорад, ки дигар дар паи анчоми рисолати худ набошад, балки бо пахшу нашри матолиби бехосият ва бедардисар кори худро идома дихад. Дар натича, дар миёни рузнонманигорони Точикистон падидаи худсонсуриро метавон беш аз пеш мушохида кард. Хабарнигор метавонад аз як руйдод ба хубй огох бошад, аммо тарчех медихад онро дар дафтари хотироташ бинависад, на дар рузнома.

Нашрияхое ба монанди «Неруи сухан» ва «Рузи нав» талош карданд тилисми тарсро бишкананд ва матолиби номутаъориф (гайриъодй)-е мунташир карданд. Пас аз муддате яке пас аз дигаре баста шуданд. Хеч чопхонаи кишвар хозир ба интишори ин хафтаномахо набуд ва чопхонае хам ки чуръат кард мутамарридона онхоро чоп кунад, баста шуд. Дар паи он аксари нашрияхо хавзаи фаъъолияти худро ба дур аз сиёсат ё ба дур аз хукумат таъйин карданд. Мутаъокибан шумори хонандагони нашрияхо низ кохиш ёфт ва акнун тирожи хамаи нашрияхои Точикистон зери 10 хазор нусха аст. Далели он ручуъи камтари хафтаномахо ба масоил ва мавзуъоти мухимми руз аст.

Касодии бозори матбуъот дастмузди рузноманигоронро низ ночиз кардааст. Имруза миёнгини даромади як рузноманигори дохилй дар Точикистон зери 250 дулор дар мох аст, ки барои зиндагии мутавассит кофй нест.

Ниходхои давлатй бино ба дастури раёсати чумхурй нишастхои семохона баргузор мекунанд ва агар дар хилоли ин се мох бо мавзуъе ба вазоратхонае мурочеъа кунам ва дунболи посухи пурсише бошам, маъмулан посух ин аст, ки хамаи масоил дар нишасти хабарй баррасй шуда ва то нишасти оянда бояд мунтазир бимонам. Гох гирифтани таъйиди як хабари кучак рузи маро шаб мекунад. Ин авзоъ бо худуди 17то 18 сол пеш кобили мукоиса нест; замоне ки вазирону вакилонро мешуд ба рохатй дар баробари дурбин ё руи сафахоти рузнома ба чолиш кашид ва мучозоте хам надид.

Акнун Точикистон пур аз муъзалотест, ки бахсу баррасй мехохад. Аммо ононе, ки мехоханд аз вокеъияти умур огох бошанд, мачбуранд ба манобеъи интернетй ва расонахои хоричй мутавассил шаванд.

Тарс ва худсонсурй мухтасси рузноманигорон нест. Борхо намояндагони мачлис ва макомоти баландпоя пас аз гуфтугу бо ман хохиш кардаанд, фалон бахши сухбаташонро хазф кунам, то барояшон дардисар насозад. Он бахши гуфтугу голибан ховии интикоди талвехй (пушида) аз макомоти болотар буд.

То замоне ки ин тарс бокист, орзуи озодии матбуъот барои Точикистон гайривокеъбинона аст.

Ёддошти Як Дарвеш: Ин навиштаро имруз дар миёни «когаз»-хои дичитолам пайдо кардам. Аз дарёфташ замоне гузаштааст, аммо авзоъ хамон аст, ки буд.

Exiled Opposition Leader Flees Russia

Kambiz Arman
EurasiaNet

06 October 2008

in English
на русском

Додочони Атоуллох – сардабири табъидии як нашрияи мухолифи давлати Точикистон ва рахбари чунбиши «Ватандор», бо бими ин ки Русия дархости истирдоди Точикистонро хохад пазируфт, Маскавро ба касди Порис тарк кардааст.

Атоуллох дар гуфтугу бо хабарнигори EurasiaNet гуфт, ки маъмурони амниятии Точикистон вориди Маскав шуда буданд, то уро боздошт кунанд. Макомот дар Душанбе дастури боздошти уро дар авохири мохи септомбр (сентябр) содир карданд, ки бино бар он Атоуллох ба пахши тухмату ихонат алайхи раисичумхурй Эмомъалии Рахмон ва анчоми фаъъолиятхои зиддидавлатй муттахам шудааст.

Додочони Атоуллох пас аз вуруд ба Порис изхори хушхолй кард, ки акнун ба саломат дар Урупост. Доштани санади мусофиратии олмонй парвози Атоуллохро осонтар карда буд. У он санадро дар соли 2001 хамрох бо хакки икомат дар Олмон дарёфт кард. Макомоти Русия монеъи парвози ахири у ба Порис нашуданд. Худи у бар ин гумон аст, ки хузури як тим аз як шабакаи телевизюнии Олмон, ки нахваи хуручи у аз Маскавро филмбардорй мекард, ба берун омадани у аз хоки Русия мусоъидат кардааст.

Шояд тасмими у мабнй бар тарки Русия дар арзи чанд дакика иттихоз шуда бошад, аммо ба гуфтаи Атоуллох, хамин ки макомоти Точикистон ба фикри тачдиди талошхо барои бозпас овардани у ба Душанбе уфтоданд, у ба фикри тарки сареъи хоки Русия уфтод. Вай гуфт: «Ман чанд мулокот бо сиёсатмадорон, диплумотхо, рузноманигорон ва созмонхои гайридавлатии Фаронсаро аз пеш барномарезй карда будам, то бо хам масоили марбут ба Точикистонро баррасй кунем.»

Ба эхтимоли зиёд, Фаронса барои Атоуллох як кишвари тронзит аст. Вай касд дорад ба зудй ба шахри Хомбург сафар кунад ва дар он чо мунтазири фуру нишастани «туфон»-и Маскав бимонад.

Атоуллох умедвор аст, ки дар ояндаи на чандон дур ба Маскав баргардад. Чун точикхо нисбатан осонтар ба Маскав сафар мекунанд ва будубоши у ба унвони як фаъъоли мухолифони точик дар пойтахти Русия корсозтар аст.

Додочони Атоуллох гуфт: «Будани ман дар Урупо чанд ишкол дорад. Нахуст ин ки садои мо аз Урупо ба Точикистон дертар мерасад, то аз Русия. Садхо хазор мухочири точик дар Русия кору зиндагй мекунанд. Дар миёни онхо омузгорон, пизишкон, мухандисон ва дигар афроди хирфайи хастанд. Ин афрод метавонанд сутунмухраи як чунбиши муковиматро шакл диханд. Аз ин ру хукумати Точикистон аз икомати ман дар Русия бим дошт. Ман дар Маскав бо мухочирони точик пайванди мустаким доштам.»

Додочони Атоуллох ошкор кард, ки намояндагони давлати Рахмон дар соли 2007 бо у дар тамос будаанд, то шояд бо хам ба як муъомилаи сиёсй даст ёбанд. Вай гуфт: «Соли гузашта наздиктарин афроди Рахмон бо ман такрибан ним сол гуфтушунуд карданд. Онхо кушиш карданд маро мутакоъид бикунанд, ки ба Точикистон баргардам ва як маком бигирам ё дар изои пули калоне фурухта шавам ва куфли хомушй бар лабонам биовезам. Пас аз ин ки ман ин такозоро рад кардам, онхо парвандаи чинойии маро аз сар гирифтанд.»

Ин чехраи мухолифи точик бо хамлаи лафзй ба давлати Рахмон таъкид кард, ки агар барои аз байн бурдани фишори шадиди ичтимоъй ва иктисодй дар Точикистон тагйироте анчом нагирад, кишвар метавонад дучори бесуботй шавад. Атоуллох муддаъй шуд, ки ин шароит эхтимоли бурузи «Толибони точик» барои пур кардани халаъи рахбариро падид овардааст.

Додочони Атоуллох афзуд, ки талоши Рахмон барои хифзи кудрат дар кабзаи худ рушди насли чадиди рахбаронро, ки метавонистанд кишварро ба суи шукуфоии иктисодй рохнамойи кунанд, аким ва хунсо кардааст. Атоуллох бо ишора ба афроди 30 то 40-у андсола гуфт: «Ин як насли гумшуда аст. Дар миёни онхо чавонони хибрае хастанд, ки метавонистанд бехтарин вазирон, аъзои порлумон ва сиёсатмадорони мо бошанд. Аммо касе онхоро намешиносад. Чун дар хар диктотурие мардум аз ганчхои нихони худ ноогоханд.»

Ёддошти сардабир: Комбизи Ормон тахаллуси як рузноманигори точик аст.

Monday, October 06, 2008

‘Tajik Taliban Might Emerge’

Гуфтугуи телефунй бо Додочони Атоуллох дар Порис

Додочон: Ал-он ман дар Порис хастам. Рузе, ки ман меомадам, аз манзил то фурудгох як гурух дустони олмонй, аз чумла аз Шабакаи аввали телевизюни Олмон маро то фурудгох гусел карданд ва то парвози хавопаймо дар фурудгох монданд. Ин як дастгирии маънавй буд ва талоше буд, ки агар хукумат ё нерухои амниятию интизомии Точикистон максади баде доштанд, ё дар Русия, муваффак нашаванд.

Пурсиш: Дар сухбатхои гузаштаи шумо бо расонахо баъд аз боз шудани парвандаи чиноии тоза алайхи шумо эхсос мешуд, ки шумо як андоза нигарон хастед. Дуруст аст?

Додочон: Бале.

Пурсиш: Пас чи тавр шумо чуръат кардед ба фурудгох биравед?

Додочон: То эъломи хабари боз кардани парвандаи чинойи аз Точикистон борхо хабар расида буд, ки гуруххои махсус ба Маскав омадаанд ва маро чустучу мекунанд. Тайи ду мохи ахир зиндагии ман зиндагии пинхонй буд. Хатто чои зистамро иваз карда будам ва кушиш мекардам, ки дар шахр камтар пайдо шавам. Вале гайр аз берун омадан аз Маскав дигар илоче надоштам. Чун мо медонем, ки дар Маскав нерухои амниятию интизомии Точикистон худашонро бидуни чазо эхсос мекунанд ва хар коре мехоханд мекунанд. Одамрубойи барояшон як кори одй ё суннат шудааст.

Пурсиш: Шумо аз фурудгох бидуни мушкил рад шудед ва касе чилави шуморо нагирифт?

Додочон: На. Дар фурудгох хам шояд будани кормандони телевизюни Олмон, ки бо дурбин филмбардорй мекарданд, кумак кард. То гузаштани ман аз гумруку марз ва то замони парвоз дар фурудгох буданду филмбардорй мекарданд. Билет хам дар огоз ба номи каси дигар буд. Ман онро дар фурудгох тагйир додам. Чун намехостам пеш аз парвоз номам дар компютерхо зохир шавад.

Пурсиш: Олмонихоро шумо даъват карда будед, то шуморо хамрохй кунанд?

Додочон: На. Вакте ки Руйтерзу Ассошиэйтед Прессу дигар расонахо хабар дода буданд, онхо огох шуданд. Баъдан ба ман ваъда карданд, ки хар кумакеро, ки лозим аст, хохем кард, то туро ин чо расман боздошт накунанд. Дар гузарнома (травел документ)-и олмонии ман ба забонхои инглисй, олмонй ва фаронсавй навишта шудааст, ки ба асоси конвенсиюни Созмони Милал аз июли 1951 хеч кишваре хак надорад, ки маро ба кишваре дигар супорад.

Пурсиш: Хелехо интизор доштанд, ки шумо ба Олмон хохед рафт. Чун дар Олмон хакки панохандагй доред ва мадраки олмонй дар дастатон доред. Вале шумо холо дар Порис хастед...

Додочон: Бале, ин хам ба хотири бехатарй буд. Мо гумон мекардем, ки шояд онхо интизор дошта бошанд, ки ман аз парвозхои Олмон истифода мекунам... Хамбург, Берлин ё шахри дигари Олмон. Вале ман ба манзури ин ки онхоро гумрох кунам, ба Порис омадам. Ман пештар хам диду боздидхоеро дар Порис барномарезй карда будам.

Пурсиш: Оё ин диду боздидхо хама марбут ба Точикистон аст?

Додочон: Бале. Бо баъзе сиёсатмадорон, диплумотхо, хабарнигорон, созмонхои гайридавлатии Фаронса. Баъд аз ин ният дорам, ки ба Вйян сафар кунам, баъд аз Вйян ба Бруксел, баъд ба Хамбург.

Пурсиш: Шояд дар Хамбург мондагор шавед, на?

Додочон: Бале. Шояд як муддат, то ин сарусадохо хомуш шаванд, дар Хамбург бошам.

Пурсиш: Ба назари худи шумо, чаро давлат якбора тасмим гирифт, ки парвандаи чинойии тоза боз кунад алайхи шумо?

Додочон: Ба назари ман, далели аслии он тарс ва танхо тарс аст. Зимистони соли гузашта Точикистон як деги чушидаро ба ёд меоварад. Агар ёдатон бошад, аввалин бор дар соли гузашта чандин гирдихамойии кучак баргузор шуд, занону пирмардон эътироз карданд, тазохуроте, ки дар шахрхои гуногуни Точикистон, дар Душанбе баргузор шуданд, махсусан эътирозе, ки дар Бадахшон анчом гирифт ва давлат чи кадр талош кард чилави онро бигирад... Сабаби дигари он марбут ба харакати «Ватандор» аст. Онхо гумон мекарданд, ки дар паси хар як эътирозу тазохурот «Ватандор» меистад. Вокеъан, бисёр одамони машхури Точикистон, аз чумла аз хукумат, вазирон, вазирони собик ё фармондехони собик, хабарнигорон ва рахбарони харакатхои сиёсиро ба кумитаи амнияти миллй даъват мекарданд ва мепурсиданд, ки оё бо Додочони Атоуллох робитае доред ё на, бо у хамрох хастед ё на...

Пурсиш: Оё нигаронихои онхо вокеъият дошт? Оё шумо вокеъан дар он ходисахо даст доштед?

Додочон: На, ман аслан ба ин чизхо дахл надоштам. Вале мусохибахо дар рузномахо, ба вижа дар матбуъоти хорича ва Русия онхоро сахт тарсонда буд. Ва хамин эхсоси тарс инхоро мачбур карда буд, ки ба ин кор даст зананд. Дуввум ин ки, ба гумони ман, вактхои ахир робитахо миёни Рахмон ва Маскав дорад дубора баркарор мешавад. Шояд касе аз суи Маскав ба Рахмон ваъдаи боздошти маро дода бошад. Агар ин тавр намешуд, хукумати Точикистон пешакй бо ихтиёри худаш ба рузноманигорон хабар намедод, ки мо парвандаи чинойи боз кардем ва рузхои наздик фалониро ба Точикистон мебиёранд...

Пурсиш: Ва холо касд доред чи кор бикунед? Хамон барномахоеро, ки доштед, идома хохед дод ё на?

Додочон: Хатман. Аммо мехохам дар идомаи сухбати каблй бигуям, ки матбуъоти Точикистон баъд аз як давраи хомушй таи як соли ахир каме часорат пайдо карда буд, хам дар хорич ва хам дар дохил хабарнигорон ба баррасии мавзуъхои магу пардохтанд, аз чумла ба хонаводаи президент, чанчолхои хонаводагии президент, фасод дар сатхи боло, додгохи Ландан, ки хукумати Точикистон факат барои вакилони мудофеъаш 140 милюн дулор сарф кардааст, дар холе ки аз кишвархову созмонхо 20 милюну 30 милюн гадойи мекунад... Ин чизхо вакте ки дар матбуъот пайдо шуданд, боз кардани парванда алайхи ман хушдоре ба хабарнигорони даруну берун буд, ки дасти мо дароз аст ва то шумо хам мерасад.

Дар ин маврид ки оё фаъъолиятхои худамро идома хохам дод ё на, вокеъан, ман вокуниши хукумати Точикистонро интизор доштам, ки бархурди он бо хар инсони халлок ва озодандеш хамин аст. Хукумате, ки вакте ки ба сари кудрат омад, хабарнигоронро душмани худ дониста буд. Дар пеши назари ман хануз чехраи он хафтод нафар хабарнигори точик, ки дар ахди салтанати Рахмон ба катл расиданд, хаст. Ё он хабарнигороне, ки хонаву дари худро тарк карда ба кишвархои дигари дунё сафар карданд, бехтарин журналистони точик, журналистоне, ки вокеъан хам хунар доштанд, хам озодандеш буданд, Точикистонро тарк карданд. Ин идомаи хамон сиёсат ва муносибати хукумати диктотурии Точикистон бо демукросй, озодии сухан, озодандешй ва озодй аст.

Пурсиш: Вале оё фикр мекунед, ки аз Фаронса ё Олмон садои шумо ба гуши Душанбе хохад расид ва иртиботи шумо бо мардум дар Точикистон хифз хохад шуд?

Додочон: Вокеъан, садои мо аз Урупо ба Точикистон камтар мерасад ва аз Русия зудтару бештар. Чунки дар Русия беш аз 2 милюн шахрванди Точикистон кору зиндагй мекунанд. Яъне такрибан ними ахолии фаъъоли Точикистон. Омузгорону табибону мухандисон ва одамоне, ки метавонистанд асоси як харакати муковиматро ташкил кунанд. Тарси хукумат хам хамин буд, ки ман дар Русия хастам ва мустакиман бо диаспораи точикй ва мардуми Точикистон робита дорам. Дигар ин ки байни Точикистону Русия режими бидуни виза (раводид) амал мекунад ва бисёр одамон меомаданду мерафтанд ва мо бо онхо дидор доштем. Ба назари ман, аз хамин диду боздидхои мо дар Маскав бо сиёсатмадорони Точикистон, хатто бо одамоне, ки дар хукумати Точикистон кор мекунанд, Рахмон огох буд ва ба хамин хотир парвандаи чинойи гушод. Инхо соли гузашта такрибан ним сол наздиктарин одамони Рахмон бо ман гуфтушунуд доштанд, дар бораи бозгашт ба Точикистон. Яъне таслим шудан ва як маком гирифтан ё ба кимати гарон барои онхо фурухта шудан ва ба дахон куфли хомушй задан. Вакте ки ин чизхо амалй нашуд, инхо ин рохро пеш гирифтанд. Бадтар аз хама ин аст, ки ба «Чароги руз» аз доирахои расмй ва ниходхои амниятию интизомии Точикистон ахбор медоданд ва асрору розхои нихони хукуматро мегуфтанд. Хукумат, аз чумла додситони кул Бобочон Бобохонов гуфтааст, ки «Ин вазифаи нангу номуси мост, ки хатман уро дастгир кунем».

Таи 17 сол муносибати Рахмон бо дигарандешон ва мухолифон, бо одамоне, ки зери дафи у намераксиданд, хамин буд, ки ё хабсашон мекард ё ба катл мерасонд ё мачбур мекард, ки тарки ватан кунанд. У хануз аз ин сиёсаташ даст накашидааст. Вале у бехабар аст, ки косаи сабри мардуми Точикистон хам лабрез шуд. Дигар онхо наметавонанд, ки дах ё бист ё хабдах соли дигар ин режимро тахаммул кунанд.

Рахмон имруз перохани «демукротик» ба бар кардааст ва бо кишвархои урупойи хам бозй мекунад. Ва худашро комилан масун ва мучозотнопазир медонад. Худаш шоху табъаш вазир аст. Рахмон чун як хунарпеша дар сахнаи сиёсат хам Русияро гул мезанад, хам Урупову Омрикоро ва факат сиёсати худашро пеш мебарад. Рухи мардум хам дигар шикаста шуд ва дигар ба демукросй, озодии сухан ва озодй, ки замоне дар Точикистон мардум сахт мегаравиданд ва хатто ба хотири озодй бахше аз мардум, аз чумла чавонони Точикистон, донишомузон, равшанфикрон дар хамин рох чони худашонро курбон карданд. Вале имруз гуё хамаи он руйдодхо фаромуш шудааст.

Бадбахтии дигар ин аст, ки агар бокимондаи нерухои демукрот дар Точикистон шикаст хуранд, имкони сад дарсади вуруди Толибони точикй ба арсаи сиёсат ё пирузии онхо вучуд дорад. Ин як насли гумшуда аст. Онхое, ки 30, 35, 40, 45 сол доранд, метавонистанд, ки дар хукумати Точикистон бехтарин вазиру узви порлумону сиёсатмадор бошанд. Аммо мардум дар бораи инхо аслан огохй надоранд. Чун дар кишваре, ки демукросй нест ва диктотурй хаст, аз вучуди ин гуна хубрагону зубдагони ноъайёни миллат мардум огох нестанд. Зеро мардум аз тарики матбуъоти озод, аз трибуни порлумон, гирдихамойи шахсияту зарфияти ин ё он сиёсатмадорро мешиносанд ва арзёбй мекунанд.

Thursday, October 02, 2008

Failed Hunting

Фирор аз шикор

Додочони Атоуллох - сардабири нашрияи Чароги Руз ва аз мухолифони сарсахти давлати Рахмон ин бор хам муваффак шуд аз чанги Душанбе чон ба саломат бибарад. Дар паи такозои мучаддади давлати Точикистон мабнй бар истирдоди Додочон бими он мерафт, ки уро ба Душанбе мустарад кунанд. Расонахои русй дар бораи эхтимоли зиёди комгории давлати Точикистон доди сухан медоданд. Аммо бино ба тозатарин хабархои расида ба Як Дарвеш, Додочони Атоуллох бидуни мушкил хоки Русияро тарк карда ва акнун дар Фаронса ба сар мебарад.

Матолиби муртабит:

Душанбе хостори истирдоди Додочон аст

Чанги лафзй миёни Бобочону Додочон

Tajikistan Hopes Water Will Power Its Ambitions

Обу шодобй

Дейвид Л. Стерн
The New York Times


НОРАК, Точикистон – Навиштаи болои тунели обанбори азими Норак дар чануби маркази Точикистон муъчаз аст: «Об хаёт аст». Оби сарду кафккардаи руди Вахш, ки аз зери тунел мешитобад, гуё таъкиди дидорй (басарй)-и ин навишта аст.

Дар Точикистон, ки сарчашмаи беш аз 40 дарсади обхои Осиёи Миёна аст, ин гуфта сирфан як шиъори пешипоуфтода нест. Ин кишвари кухистонй аз саноеъ ва манобеъи табиъие, ки хамсоягонаш доранд, махрум аст. Об аз маъдуди манобеъест, ки Точикистон ба фаровонй дорад.

Аз ин ру раисичумхурй Эмомъалии Рахмон умедхои иктисодии Точикистон ва шояд хатто мавчудияти сиёсии мудовими онро бо зарфияти барки обии кишвар пайванд додааст.

Се тарх дар ин замина ё мавриди ичрост ё дар дасти баррасист. Аз чумла тархи Рогун – неругохи гулосое, ки болотар аз Норак, дар имтидоди руди Вахш карор дорад. Макомоти точик изхори умедворй кардаанд, ки беш аз 20 адад неругохи обй ва садд бисозанд.

Аммо барои расидан ба ин орзу мавонеъи бузургеро бояд пушти сар кард. Точикистон дар минтакаи ларзахез вокеъ аст ва обанборхо бояд тавре сохта шаванд, ки заминларзахоро тоб оваранд. Интизор меравад макомот асароти зистмухитии эхтимолии ин тарххоро биомузанд, то мабодо гиёхону чондорони минтака дар маърази хатар карор бигиранд.

Афзун бар ин, давлати Точикистон, ки зери бори гарони бидехй (карз) хам шудааст, бояд сармояи хоричии хангуфтеро пайдо кунад, то неругоххоро бисозад. Рузи чахоршанбе кишвари Чин дар мавриди сохтани неругохи 300-милюн-дулораи Нуробод-2 бо зарфияти 160 то 220 меговот мувофикат кард. Аммо ба гуфтаи макомоти точик, эхдоси Рогун ба танхойи 3.2 милёрд дулор хазина хохад дошт.

Аз суи дигар, мумкин аст ин тарххо дар даштхои Осиёи Миёна сиёсати обро печидатар кунад. Кишвархои болообу поиноби минтака пайваста дар мавриди нахваи истифода аз об бо хам мучодила доштаанд.

Дар ин чо майдонхои пахновари пунба обёрй мешавад. Пунба аз мухимтарин сарчашмахои даромади ин сарзамини умдатан кишоварзист. Норак, ки бо 300 метр баландй баландтарин садди чахон аст ва аз тарххои обрумандонаи Иттиходи Шуравй махсуб мешуд, барои бештари чамъияти хафтмилюнаи Точикистон маънои нуру равшанойи ва гармову сармост. Чун такрибан хамаи ниёзи кишвар ба энержй тавассути хамин неругох бароварда мешавад. Норак хамчунин ба корхонаи алюминиюми Талко – бузургтарин муассисаи санъатии кишвар барки арзон медихад.

Он гуна ки пешбинй шуда, карор аст садди Рогун 30 метр баландтар аз садди Норак бошад.

Ба гуфтаи бархе аз коршиносону диплумотхои гарбй, ки бо таваччух ба хассосияти мавзуъ нахостанд номашон зикр шавад, харчанд дар холи хозир авзоъ нисбатан басомон ба назар мерасад, мумкин аст дар оянда Точикистон ба як кишвари нокому варшикаста мубаддал шавад. Кишвар хануз аз балоёи чанги дохилии дах сол пеш ба куллй рахо нашудааст. Ганчинаи давлат такрибан холист ва давлат кодир нест ниёзхои аввалияи мардумашро бароварда кунад.

Зимистони гузашта, замоне ки дамои хавои зери сифр дарача фишори азимеро бар неругохи Норак эъмол кард ва саранчом онро ба хок нишонд ва кишварро гирифтори сармову торикй кард, вазъияти ногувори давлат комилан ошкор шуд. Аз диди макомоти гарбй, ки дар Точикистон кор мекунанд, вазъияти изтирории соли гузашта нокоромадии давлатро бармало кард.

Як корманди як созмони гайридавлатии омрикойи, ки салохияти сухбат бо расонахоро надошт ва тарчех дод номаш зикр нашавад, гуфт: «Далели аслии он бухрон сармои зимистон набуд. Сармо шароити бухронро фарохам кард, аммо далели бурузи бухрон суимудирият (мудирияти бад)-и музмин (хроникй) буд.»

Давлати Рахмон умедвор аст, ки хамаи гирифторихои марбут ба барки Точикистон бо сохтани обанборхои нав бартараф шавад. Неругоххои нав на танхо ниёзи Точикистон ба баркро таъмин хохад кард, балки ба кишвар имкон хохад дод, ки неруи баркро ба хорич содир кунад.

Чон Морган – як макоми созмони имдодрасонии омрикойии Usaid ва коршиноси энержй гуфт: «Ин идеи хуб аст – неруи обй аз маъдуди манобеъест, ки Точикистон дар ихтиёр дорад ва метавонад аз он бахрабардорй кунад. Барки Точикистон метавонад ба Афгонистону Покистон хам содир шавад, ки хар ду ба энержй ниёз доранд; ва хамин тавр ба дигар кишвархои Осиёи Миёна.»

Барои намуна, ба гуфтаи макомоти неругохи Рогун, ин неругох худуди 13 милёрд килувот соъат барк дар сол тавлид хохад кард, ки бо беш аз 80 дарсад аз миёнгини масрафи солонаи кишвар баробар аст. Зимистони гузашта неругохи Сангтуда-1 огоз ба кор кард. Харчанд он муваффак нашуд гирехи бухрони энержиро бигушояд, аммо дар кутохмуддат ин неругох метавонад бахше аз таклифи гарони таъмини энержиро анчом дихад.

Аммо сармоягузорони хоричй дар мавриди Точикистон бадгумон шудаанд. Дар холе ки сармоягузорони инфиродй рискпазиртаранд, созмонхои дихишгар (кумаккунанда) ва бонкхо бо мулохизаву эхтиёти бештар бо Точикистон бархурд мекунанд. Гузашта аз нокоромадй ва фасоди роич дар давлат, ки дар чараёни бухрони зимистони гузашта ошкор шуд, Сандуки Байнулмилалии Пул ахиран эълом кард, ки дар зарфи дах соли гузашта Точикистон шаш бор дар бораи захоири молиаш гузориши галат додааст. Давлат аз мардуми Точикистон хостааст, ки довталабона дастмузди якмохаи худро ба сандуки эхдоси неругох ворез кунанд. Аз ин рох метавон 10 милюн дулор чамъоварй кард.

Мушкилоти марбут ба об низ бояд халлу фасл шавад. Ихтилофи дидгоххои кишвархои Осиёи Миёна дар мавриди чигунагии таксими оби минтака аз печидагй ва зарфияти низоъофаринии шабехи мушкили об дар Ховари Миёна бархурдор аст. Кишвархои поиноб, ба вижа Узбакистон, мусиррона бо накшахои Точикистон барои эхдоси неругоххо мухолифат кардаанд. Ба гуфтаи тахлилгарони гарбии умури диплумотик, ин ду кишвар саргарми чанги сарди эъломнашудае хастанд.

Узбакхо, ки ба хотири пунбазорхои васеъашон ба оби фаровон ниёз доранд, мегуянд, ки обанборхо бо анбоштани об дар тобистон ва рахо кардани он барои тавлиди барк дар зимистон чараёни об дар минтакаро мухтал хоханд кард.

Макомоти точик муътакиданд, ки баръакси ин казия сидк мекунад ва обанборхо тавзеъи обро ба нахви бехтаре танзим хоханд кард: об дар зимистон анбошта ва тобистонхо рахо хохад шуд.

Ба бовари бархе дигар аз тахлилгарон, Узбакистон, ки ба Точикистон барк содир мекунад, намехохад ахрум (фишанг)-и фишор бар хамсоягонашро аз даст дихад.

Як диплумоти гарбй дар шахри Душанбе гуфт: «Казия аз ин карор аст, ки хар андоза шумори неругоххо дар Точикистон бештар шавад, кунтрули точикхо бар оби минтака афзоиш хохад ёфт ва ин чизест, ки узбакхо аз он бим доранд.»

Wednesday, October 01, 2008

Dushanbe Wants Dadajan

Душанбе хостори истирдоди Додочони Атоуллох аст

Eurasianet.net

Дар холе ки як зимистони нохушоянди дигар барои Точикистон дар рох аст, давлати Эмомъалии Рахмон эхсоси тобу таби бештар мекунад. Макомоти тахти фишори точик талош мекунанд кабл аз огози зимистон душманони худро бикубанд ва дар сурати имкон, онхоро ба хомушй водоранд.

Мардуми Точикистон зимистони гузаштаро дар нихояти камбуди барку хорбор ба сар бурданд. Ба назар мерасад, ки зимистони оянда низ мушобех хохад буд. Макомот аз хамин холо пешгуйи кардаанд, ки мизони бардошти галла имсол худуди 30 дарсад камтар аз соли гузашта хохад буд ва далели аслии он хушксолй ва хучуми малаху хашароти дигар аст. Як зимистони сахти дигар метавонад режими Рахмонро руи яхи нозуке карор дихад.

Давлати Рахмон, ки аз вазъияти хатарнок огох аст, ошкоро талош мекунад алайхи шумори баргузидае аз мухолифони сиёсиаш хамлахои боздоранда анчом дихад. Яке аз ин чехрахо Додочони Атоуллох – сардабири табъидии нашрияи мухолифи Чароги Руз аст. Бино ба маколаи тозае, ки дар рузномаи «Время новостей»-и Русия мунташир шуд, Ягон (вохид)-и кунтрули чиноятхои созмонёфтаи Вазорати кишвар (дохила)-и Точикистон кушиш барои пайгарди Атоуллохро аз сар гирифтааст. Додочони Атоуллох ба даст доштан дар фаъъолиятхои зиддидавлатй муттахам мешавад. Макомот муддаъианд, ки ин рузноманигори 53-сола, ки голибан дар Маскав кор мекунад, дар пахши «иттихомхои тавхиномез алайхи Раисичумхурй ва аъзои давлат» даст дорад ва «сарнагунии хушунатомези низоми конунй дар Точикистон»-ро таблиг мекунад.

Атоуллох аз соли 1992 то кунун дар табъид ба сар мебарад. Нашрияи у тайи солхои ахир ба таври номуназзам чоп мешавад. Аммо эъломи ин хабар, ки Додочони Атоуллох раёсати Хизби Ватандорро ба душ гирифтааст, давлати Рахмонро хашмгин кард.

Макомоти Точикистон аз дербоз мехостанд монеъи фаъъолияти Атоуллох шаванд, аммо Маскав бо фикри бозгардондани у ба Душанбе чандон мувофик набуд; дастикам то ин авохир мувофик набуд. Бино ба навиштаи «Время новостей», дар паи хамлаи Русия ба хоки Гурчистон шароит то хадди зиёде тагйир кард. Акнун ба назар меояд, ки Русия ба манзури чалби химояти хар чи бештар аз мавзеъи диплумотикаш дар Кафкозу Осиёи Миёна мехохад Рахмонро хушнуд нигох дорад.

Нозирон дар Маскав мегуянд, ки то кунун давлати Точикистон дар мавриди шиносоии расмии истиклоли Абхозу Иристон (Осетия)-и Чанубй тавассути Русия хомуш мондааст. Хомушии Душанбе метавонад бо хадафи ба даст овардани хадди аксари суди сиёсй ва иктисодй аз Кремлин сурат гирифта бошад.

Ба гузориши торнамои Нансмит (www.nansmit.tj), Додочони Атоуллох ба хабарнигорон гуфтааст, ки боз кардани парвандаи чинойи алайхи у «пас аз дидори Эмомъалии Рахмон бо Сергей Наришкин – раиси дастгохи Кремлин (дар миёнахои септомбр) мумкин шудааст.» Харчанд имкон дорад, ки Рахмон ва Наришкин дар ин гуфтушунуд мавзуъи мухолифи сарсахту озордихандаи Рахмонро хам баррасй карда бошанд, Итор-Тосс гузориш дод, ки ин мулокот рузи 17 септомбр руи мавзуъи тавсеъаи хамкорихои Точикистону Русия дар заминаи барки обй мутамаркиз буд.

Расонахои Русия мегуянд, ки Кремлин ин бор дархости Душанбе мабнй бар истирдоди Додочони Атоуллохро чиддй гирифтааст. Агар ин иттифок биуфтад, рузноманигори точик метавонад ба 25 сол зиндон махкум шавад.

Додочони Атоуллохро дар соли 2001 макомоти интизомии Русия ба дархости Душанбе боздошт карда буданд. Аммо ду руз баъд аз он Атоуллох озод шуд ва Додситонии кулли Русия моил набуд ин мавзуъро расидагй кунад. Дертар Додситонии кулли Точикистон парвандаи чиноии Атоуллохро баст.

Мохи жуан (июн)-и гузашта Додочони Атоуллох бо фарохони мардум ба нофармонии мадании густарда дар Точикистон ба манзури халъи макомоти кунунй аз кудрат таваччухи давлати Рахмонро дубора ба худ чалб кард. Андаке пас аз он Бобочон Бобохонов – додситони кулли Точикистон Додочони Атоуллохро ба унвони «чинояткор ва теруристи матбуъотй» такбех кард ва гуфт, ки додситонй хостори таъкиби ин рузноманигор аст.

Додочони Атоуллох изхори нигаронй кардааст, ки мумкин аст уро конунан ба Точикистон мустарад накунанд, балки бо огохй ва мувофикати Кремлин «бирабоянд» ва ба таври сирррй ба Душанбе тахвил бидиханд.

Дар гузашта зохиран чунин иттифоке уфтода буд. Махмадрузй Искандаров – рахбари Хизби Демукроти мухолифи давлат, ки мохи оврил (апрел)-и соли 2005 дар Маскав ба таври мармузе нопадид шуд, дертар дар боздоштгохи расмй дар Душанбе падидор шуд.