Goodbye, Zamaneh!

با تو بدرود، ای زمانه!

در اين زمانه
به هر بهانه
نه تو بمانی
نه من بمانم
لطيف پدرام

زمانه پندی آزادوار داد مرا
زمانه را چو نکو بنگری، همه پند است
رودکی

مهدی جامی از کوشاترين انسان هايی است که در زندگی ديده ام. شب های بی خوابی و روزهای پرمشغله او بود که از هيچ، يک راديوی نمونه ساخت.

راديو زمانه در طول بيش از دو سال فعاليت بيشتر از راديوهای دهها ساله آوازه شهرتش جهان را درنورديد و به کندوی چهره های برجسته فرهنگ و هنر پارسی تبديل شد.

راديو زمانه ابتکاری ناب بود در روزنامه نگاری پارسی که سرچشمه آن ذهن مهدی جامی و تلاش کارمندان آن بود. نخستين راديويی بود که امکان همکاری هر کسی با يک رسانه را فراهم کرد. کافی بود به اين راديو نامه ای بنويسيد و طرحی را پيشنهاد کنيد.

من برای مدتی دراز به نامه های شنوندگان و خوانندگان راديو زمانه پاسخ می دادم و سيل درخواست ها تکان دهنده بود. شمار زيادی از کارمندان کنونی اين رسانه از جمله نخستين شنوندگان ما بودند که پيشنهاد همکاری دادند و پذيرفته شدند. سياست "درهای باز" مهدی در ژورناليسم پارسی روزنه تازه ای را باز کرد و روزنامه نگاری را درون توده ها برد و به مفهوم "ژورناليسم شهروندی" گوشت و پوست داد و آن را ملموس ساخت.

مهدی بود که ذهن محدود همشهری هايش را با بازگوی حقيقت ها فراختر می کرد و می گفت که اين راديو نبايد تنها برای ايران باشد، چون پارسی تنها زبان ايران کنونی نيست. در نتيجه، پای پارسیگويان ديگر هم به راديوی جوان ما کشيده می شد.

مهدی ارزش کار روزنامه نگاران را خوب می دانست و در تقدير از کار آنها لحظه ای درنگ نمی کرد. حتا پس از اين که از راديو زمانه آمدم بيرون، صفحه ويژه من در تارنمای راديو سر جايش باقی ماند، تا گاه گداری مطالب خودم را روی آن منتشر کنم. راديو زمانه مهدی، محل چاپ و پخش همه مطالب جالب از سراسر جهان بود. آزادی کار با مهدی را هيچ جای ديگر تجربه نکرده ام.

دلم از زندگی در آمستردام گرفته بود و می خواستم برای مدتی کوتاه به لندن برگردم. پس از مشورتی کوتاه با يک همکارم که مسئول فنی راديو بود، طرح ديوانه وتری به مهدی پيشنهاد کرديم: اين که من برنامه ها را از لندنم به طور زنده اجرا کنم. شايد رئيس ديگری اين ريسک را نمی پذيرفت يا کلا به طرح ما و به ريشمان می خنديد. اما مهدی آن را جدی گرفت و طرح ما را آغاز جهانی شدن راديو زمانه دانست. پس از دو سه روز صدای من از لندن پخش شد: اين جا لندن است، راديو زمانه. پخش زنده با استفاده از يک دستگاه ساده رايانه. پس از مدتی ديگر نيک آهنگ کوثر از کانادا برنامه پخش می کرد: اين جا تورنتوست، راديو زمانه. گذارم به هندوستان افتاد و تصميم گرفتم برای مدت درازتری آن جا بمانم و از آن جا برنامه های گوناگون خبری و تفريحی پخش کنم، با ندای "اين جا دهلی است، راديو زمانه". به راستی، راديو زمانه مهدی که همين گونه برنامه های زنده و ضبط شده را از پاريس و برلين و دوبی هم پخش می کرد، داشت دامن پهن می کرد و جهانی می شد.

اما اسپ سمند زمانه همين امروز (30 اکتبر) سکندری خورد و افتاد. هيئت مديره راديو زمانه مديريت مهدی جامی را که آفريدگار راديوست، به حالت تعليق درآورد. چون مهدی موافقت نکرده است که سردبير راديو باشد و کس ديگری به مسند مديريت بنشيند. يعنی مادر کنار برود و دايه ای به جايش بنشيند. يکی از دوستان مهدی می گفت: "خارجی ها می خواستند مهدی اين راديو را راه بيندازد، تا بعدا خودشان لگامش را به دست بگيرند و هدف های پنهانشان را پياده کنند. نمی دانم. اما با رفتن مهدی راديو زمانه ما هم رفت. درست به مانند رفتن باقر معين از راديو بی بی سی و معصومه طرفه از راديو آزادی. آن راديوها ديگر وجود ندارند. راديوهای آرمانگرا و در عين حال واقع بين که سمندوار به سوی آرمان هايشان می شتافتند. اين دو راديو زمانی است که دوره خمودگی را طی می کنند و راديو زمانه هم امروز (30 اکتبر) به اين جمع ناميمون پيوست.

ديشب از مهدی نامه ای دريافت کردم که به دوستان و همکارانش در زمانه فرستاده است با نام "پايان کار من با زمانه":

"دوستان عزیز

به دوره ای که با شما گذراندم افتخار می کنم و آن را یکی از بهترین دوره های زندگی ام می دانم. متاسفم که بیش از این در توان من نبود. اگر در خدمت قصوری کرده باشم مرا خواهید بخشید. از امروز دیگر با زمانه نخواهم بود. شاید وقتی دیگر دوباره جایی دور هم جمع شدیم. برای هر گونه امور حرفه ای مربوط به زمانه با معصومه ناصری در تماس باشید.

من آنچه انجام دادم صرف برای ایده ای بود که همه شما آن را ممکن کردید. از این بابت طبعا از صمیم جان سپاسگزارم. وامدار هیچکس دیگری جز شما نیستم و به آنچه در زمانه کرده ام افتخار می کنم. امیدوارم روزی بتوانم رسانه ای مستقل ایجاد کنم یا به شیوه ای رسانه ای به ایران و همزبانان ام خدمت کنم. قبله من ایران است و هر چه می کنم و می کشم از اوست و برای اوست.

با بهترین آرزوها
مهدی جامی"

دهها تن به اين نامه پاسخ نوشته و از مهدی خواسته اند که تصميمش را بازنگری کند. من نوشتم:

"مهدی جان،

با اين که اين روزها انتظار دريافت اين خبر شوم را داشتم، اکنون پايان حديث زمانه باورم نمی شود. چون زمانه، يعنی مهدی جامی و وارونه. البته پندارها متغير اند و چه بسا فردا مهدی جامی مترادف رسانه ای رساتر از زمانه شود که هيچ هم بعيد نيست. اما از اين که زمانه يتيم شد، متاسفم. مگر اين که پدر و مادر زمانه که شما باشيد دوباره سر خانه و زندگی اش برگردد

سر بلندتان بلندتر باد"

مهدی ديروز از اتاق مدير راديو زمانه که ديگر پذيرايش نيست، دوتار اهدايی دولتمند خال را برداشت و رفت، تا بساطش را در مکانی ديگر پهن کند و دوتارش را روی ديواری ديگر بياويزد. شخصيت های محوری ای چون مهدی هرگز به چاه آز و نياز نمی افتند و تاسف من به هيچ روی متوجه او نيست. بلکه برای راديو زمانه متاسفم که بی ستون ماند.


Бо ту падруд, эй Замона!

Дар ин замона
Ба хар бахона
На ту бимонй
На ман бимонам

Латифи Пидром

Замона панде озодвор дод маро
Замонаро чу наку бингарй, хама панд аст

Рудакй

Мехдии Чомй аз кушотарин инсонхоест, ки дар зиндагй дидаам. Шабхои бехобй ва рузхои пурмашгалаи у буд, ки аз хеч як родюи намуна сохт.

Родю Замона дар тули беш аз ду соли фаъъолият бештар аз родюхои даххосола овозаи шухраташ чахонро дарнавардид ва ба кандуи чехрахои барчастаи фархангу хунари порсй табдил шуд.

Родю Замона ибтикоре ноб буд дар рузноманигории порсй, ки сарчашмаи он зехни Мехдии Чомй ва талоши кормандони он буд. Нахустин родюе буд, ки имкони хамкории хар касе бо як расонаро фарохам кард. Кофй буд ба ин родю номае бинависеду тархеро пешниход кунед.

Ман барои муддате дароз ба номахои шунавандагону хонандагони родю Замона посух медодам ва сели дархостхо такондиханда буд. Шумори зиёде аз кормандони кунунии ин расона аз чумлаи нахустин шунавандагони мо буданд, ки пешниходи хамкорй доданду пазируфта шуданд. Сиёсати «дархои боз»-и Мехдй дар журнолисми порсй равзанаи тозаеро боз кард ва рузноманигориро даруни тудахо бурд ва ба мафхуми «журнолисми шахрвандй» гушту пуст дод ва онро малмус сохт.

Мехдй буд, ки зехни махдуди хамшахрихояшро бо бозгуи хакикатхо фарохтар мекард ва мегуфт, ки ин родю набояд танхо барои Эрон бошад, чун порсй танхо забони Эрони кунунй нест. Дар натича пои порсигуёни дигар хам ба родюи чавони мо кашида мешуд.

Мехдй арзиши кори рузноманигоронро хуб медонист ва дар такдир аз кори онхо лахзае диранг намекард. Хатто пас аз ин ки аз родю Замона омадам берун, сафхаи вижаи ман дар торнамои родю сари чояш бокй монд, то гох-гудоре матолиби худамро руи он мунташир кунам. Родю Замонаи Мехдй махалли чопу пахши хамаи матолиби чолиб аз саросари чахон буд. Озодии кор бо Мехдиро хеч чои дигар тачруба накардаам.

Дилам аз зиндагй дар Омстердом гирифта буд ва мехостам барои муддате кутох ба Ландан баргардам. Пас аз машварате кутох бо як хамкорам, ки масъули фаннии родю буд, тархи девонаворе ба Мехдй пешниход кардем: ин ки ман барномахоро аз Ландан ба таври зинда ичро кунам. Шояд раиси дигаре ин рискро намепазируфт ё куллан ба тархи мову ба ришамон механдид. Аммо Мехдй онро чиддй гирифт ва тархи моро огози чахонй шудани родю Замона донист. Пас аз ду-се руз садои ман аз Ландан пахш шуд: Ин чо Ландан аст, родю Замона. Пахши зинда бо истифода аз як дастгохи содаи роёна. Пас аз муддате дигар Некоханги Кавсар аз Конодо барнома пахш мекард: Ин чо Турунтуст, родю Замона. Гузорам ба Хиндустон уфтод ва тасмим гирифтам барои муддати дарозтаре он чо бимонам ва аз он чо барномахои гуногуни хабарию тафрехй пахш кунам, бо нидои «Ин чо Дехлист, родю Замона». Ба ростй, родю Замонаи Мехдй, ки хамин гуна барномахои зиндаву забтшударо аз Порису Берлину Дубай хам пахш мекард, дошт доман пахн мекарду чахонй мешуд.

Аммо аспи саманди Замона хамин имруз сикандарй хурду уфтод. Хайъати мудираи родю Замона мудирияти Мехдии Чомиро, ки офаридгори родюст, ба холати таълик даровард. Чун Мехдй мувофикат накардааст, ки сардабири родю бошаду касе дигар ба маснади мудирият бинишинад. Яъне модар канор бираваду дояе ба чояш бинишинад. Яке аз дустони Мехдй мегуфт: хоричихо мехостанд Мехдй ин родюро рох биандозад, то баъдан худашон лагомашро ба даст бигиранду хадафхои пушидаашонро пиёда кунанд. Намедонам. Аммо бо рафтани Мехдй родю Замонаи мо хам рафт. Дуруст ба монанди рафтани Бокири Муъин аз родю Би Би Си ва Маъсумаи Турфа аз родю Озодй. Он родюхо дигар вучуд надоранд. Родюхои ормонгаро ва дар айни хол вокеъбин, ки самандвор ба суи ормонхояшон мешитофтанд. Ин ду родю замонест, ки давраи хамудагиро тай мекунанд ва родю Замона хам имруз ба ин чамъи номаймун пайваст.

Дишаб аз Мехдй номае дарёфт кардам, ки ба дустону хамкоронаш дар Замона фиристодааст бо номи "Поёни кори ман бо Замона":

"Дустони азиз. Ба даврае, ки бо шумо гузарондам, ифтихор мекунам ва онро яке аз бехтарин даврахои зиндагиам медонам. Мутаассифам, ки беш аз ин дар тавони ман набуд. Агар дар хидмат кусуре карда бошам, маро хохед бахшид. Аз имруз дигар бо Замона нахохам буд. Шояд вакте дигар дубора чое даври хам чамъ шудем...

Ман он чи анчом додам, сирф барои идее буд, ки хамаи шумо онро мумкин кардед. Аз ин бобат табъан аз самими чон сипосгузорам. Вомдори хеч каси дигаре чуз шумо нестам ва ба он чи дар Замона кардаам, ифтихор мекунам. Умедворам рузе битавонам расонае мустакил эчод кунам ё ба шевае расонайи ба Эрон ва хамзабононам хидмат кунам. Киблаи ман Эрон аст ва хар чи мекунаму мекашам, аз уст ва барои уст.

Бо бехтарин орзухо,
Мехдии Чомй."

Даххо тан ба ин нома посух навишта ва аз Мехдй хостаанд, ки тасмимашро бознигарй кунад. Ман навиштам:

«Мехдичон. Бо ин ки ин рузхо интизори дарёфти ин хабари шумро доштам, акнун поёни хадиси Замона боварам намешавад. Чун Замона, яъне Мехдии Чомй ва воруна. Албатта, пиндорхо мутагаййиранд ва чи басо фардо Мехдии Чомй мутародифи расонае расотар аз Замона шавад, ки хеч хам баъид нест. Аммо аз ин ки Замона ятим шуд, мутаассифам. Магар ин ки падару модари Замона, ки шумо бошед, дубора сари хонаву зиндагиаш баргардад. Сари баландатон баландтар бод.»

Мехдй дируз аз утоки мудири родю Замона, ки дигар пазирояш нест, дутори эхдоии Давлатманди Холро бардошту рафт, то бисоташро дар маконе дигар пахн кунад ва дуторашро руи деворе дигар биовезад. Шахсиятхои мехварие чун Мехдй харгиз ба чохи озу ниёз намеуфтанд ва таассуфи ман ба хеч руй мутаваччехи у нест. Балки барои родю Замона мутаассифам, ки бесутун монд.

PS. Хамин лахазоте пеш Мину Собирй, аз хамкорон дар родю Замона торнигорашро баруз кард ва матлаберо бо унвони пурмухтавое дар бораи Мехдй чоп кард: "Чомй Замона сохт, аммо Замона бо у насохт". Ин навишта гуёи мехру утуфатест, ки бештари кормандони дуру наздики Замона ба Мехдй доранд.