One Word, Two Worlds

Хамзабонони ноошно
ё Як баёну ду чахон

Абуъабдуллохи Рудакй ба хамон андоза, ки точик аст, мутаъаллик ба Эрону Афгонистон низ хаст. Аммо мо – порсизабонон аз адабиёти муъосири се кишвари хамзабон чи медонем?

به دبيره پارسی

Китобхои порсй бароям мармуз буданд ва ба бародарам сахт гибта мехурдам, ки метавонист – харчанд ба сахтию кундй – хутути нигорини онро бихонад. Иттиходи Шуравй хануз бо хатти порсй миёнаи хубе надошт ва сиёсати чудосозии маснуъии гуишхои забони ягонаи порсй хамчунон идома дошт.

Аз казо рубоъиёти Умари Хайём гирам омад, ки осори шоъирро ба хар ду хатти порсй ва сириллик дарбар дошт. Бо мукоиса ва канори хам гузоштани сатрхои он буд, ки тилисми дабираи порсй бароям шикаста шуд ва рози китобхои порсии хонаамон ошкор гардид.

Дар вокеъ, рози чандоне хам набуд. Хамон китобхои адабии худамон буд, ки интишороти «Ирфон»-и Душанбе ба манзури тагзияи идеулужики Афгонистони хамсоя ба хатти порсй баргардонашон мекард.

Достонхои кутоху баланди нависандагони баноми Точикистони Шуравй, монанди Чалол Икромй, Рахим Чалил, Ибод Файзуллох, Фазлиддин Мухаммадиев ва гайра, ки голибан аз зиндагии мо тасвири равшану фиребандае ба даст медод ва бар тору пуди гузашта метохт.

Чопи ин осор ба хатти порсй дар дахаи 1960 огоз гирифт ва то поёни умри Шуравй идома дошт. Бад-ин гуна, дониши дабираи порсй барои ман хеч имтиёзе намедод. Бо ин хат хам танхо осореро мешуд хонд, ки ба хатти сириллик дар дастрас буд.

Дониши дабираи порсй замоне ба дарди ман хурд, ки перестройкаи Горбачев аз шиддати кунтрули вуруди адабиёти хоричй ба Иттиходи Шуравй кост ва мачаллахои порсй аз Эрону Афгонистон ва Урупову Омрико андак-андак ба Точикистон рох ёфт.

Чун ба шеър алока доштам, шодии маро нихояте набуд, ки дигар метавонистам Фуругу Нодирпуру Ахавони Солису Шомлуву Халилиро ба хатти асл бихонам.

Баргардони достонхои эронй ба хатти сириллик низ такрибан хамзамон огоз шуд. Нахустин мачмуъаи достонхои кутохи эронй, ки ёдам меояд, махсули захамоти Мирзо Бокй – пажухишгари точик буд, зери унвони «Марворидхои бесадаф». Аз тарики хамин китоб ба хатти сириллик буд, ки бо асархое аз Содик Хидоят, Содики Чубак, Бузурги Алавй ва Чалол Оли Ахмад ошно шудам.

Албатта, ошнойии Точикистон бо шеъри муъосири Эрон ба солхо пеш аз таваллуди ман бармегардад. Соли 1967 шахри Душанбе мизбони Кунгреи Шеъри Порсй буд ва ин муносибат вуруди чехрахои барчастаи адабиёти Эрон, монанди Нодири Нодирпур, Парвиз Нотили Хонларй ва Лутфъалии Суратгар ба Точикистонро мумкин сохт.

Афзун бар ин, ба ифтихори ин хамоиш намунае чанд аз ашъори Нодири Нодирпур, Фаридуни Таваллулй, Фуруги Фаррухзод, Хушанги Ибтихоч ва Сиёвуши Касройи ба дабираи сириллик мунташир шуд. Он мачмуъа бос уръати барк ба фуруш рафт ва дигар бозчоп нашуд, аммо руи шеъри муъосири Точикистон накше нозудуданй ба чо гузошт.

Дар давраи сакароти Иттиходи Шуравй дастрасии мо ба китобхои порсй бештар шуд. Интишороти «Алхудо» нахустин шуъбаи худро дар шахри Душанбе боз кард ва селе аз ташнагони адабиёти порсиро ба суи худ кашид. Аммо бештари китобхои ин дуккон мазхабй буд (аз кабили осори Мутаххарй) ва муроди моро хосил намекард. Бо вучуди ин, хурсанд будем, ки равзанае ба адабиёти Эрони имруз боз шудааст.

Аз Афгонистон камтар хабари фархангй ба мо мерасид. Танхо рохе, ки барои ошнойи бо адабиёти он кишвар боз шуд, китобхонаи Халилуллохи Халилй буд, ки ба эхтимоми Чаъфари Ранчбар, як равшанфикри афгонистонй дар шахри Душанбе гушоиш ёфт ва ховии адабиёте аз Афгонистон буд.

Фурушгохи интишороти «Суруш»-и Эрон низ барои муддате дар Душанбе фаъъол буд, аммо мухимтар аз он китобхонаи Рудакй буд, ки дар даруни сохтмони китобхонаи Фирдавсй гунчид ва садхо чилд китоби кухнаву нави эрониро дар ихтиёри порсихонони душанбейи карор дод.

Чопхонаи «Пайванд» бо кумаки Эрон дар шахри Душанбе по гирифт ва осореро ба хатти порсй чоп кард. Хафтаномаи «Пайванд» хам дар ишоъаи адабиёти Эрону Афгонистон дар Точикистон сахм гирифт. Ёди хар ду «Пайванд»ба хайр, ки акнун ба торих пайвастаанд.

Аммо хамин талошхо боъис шуд, ки мо дар Точикистон бо осори нависандагону шоъирони хамхабони хамзамони бурунмарзй ошно шавем. Дар ин миён зикри талошхои шодравон Мухйиддини Олимпур – рузноманигор ва пажухишгари точик низ боиста аст, ки дар чопи ашъори Фуруги Фаррухзод ва Нодири Нодирпур ба дабираи сириллик сахми басазое дошт.

Аммо ба назар меомад, ки ин чунбиш бештар яктарафа аст ва дар Эрону Афгонистон аз дастовардхои фархангию адабии Точикистон камтар огоханд. Баргардони «Ёддоштхо»-и Садриддини Айнй ба дабираи порсй тавассути Саъидаа Сирчонй соли 1983, худуди чихил сол пас аз интишори он ба хатти сириллик, дар Техрон чоп шуд.

Дар огози дахаи 1990 интишороти «Алхудо» гулчини ашъори шоъирони номдори Точикистон, аз кабили Лоик Шеръалй, Муъмин каноъат, Гулрухсор ва Бозор Собирро дар чилдхои нафиси чудогона барои нахустин бор ба хатти порсй мунташир кард. Албатта, пеш аз он, соли 1989, Бокири Муъини – раиси вакти бахши форсию паштуи Би-Би-Си пас аз дидор аз Осиёи Миёна ришта-барномахои «Ёди ёри мехрубон»-ро тахия ва пахш карда буд, ки шомили чакомахои шоъирони муъосири Точикистону Узбакистон низ мешуд.

Дидани китоби «Фируза»-и Чалол Икромй, нависандаи факиди точик дар яке аз китобфурушихои майдони Инкилоби Техрон дар соли 1996 бароям бисёр шигифтангез буд. Чун ин румони бисёр хонданй дар Точикистон бо номи «Духтари оташ» маъруф аст ва баёни он низ хушку омиёнатар аз «Фируза» аст.

Пушти чилди он хондам, ки достонро аз забони фаронсавй ба порсй тарчума кардаанд. Яъне асари як нависандаи саршиноси точик, ки ба порсй навишта шуда буд, нахуст ба русй, сипас аз русй ба фаронсавй ва саранчом аз фаронсавй дубора ба порсй тарчума шуда буд.

Фароянди ошнойии хамзабонон бо осори мунташира дар Точикистон бо кушишхои пажухишгароне чун Рахими Мусалмониёни Кубодиёнй дар Техрон ва Камол Айнй дар Душанбе хамчунон идома дорад.

Акнун ба назар мерасад, ки ин раванд воруна (баръакс) шудааст. Чун дигар такрибан хеч китобе аз осори адибони муъосири Эрону Афгонистон ба хатти сириллик дар Точикистон мунташир намешавад. Садди баланди хат, ки миёни Точикистон аз як су ва Эрону Афгонистон аз суи дигар вучуд дорад, монеъ аз ошноии мо бо адабиёти имрузии хамзабонон шудааст.