Тавбафармоён

Тавбафармоён чиро худ тавба камтар мекунанд? Пурсишест, ки шояд то қиёмат ҳам посухе барояш пайдо нашавад.

Ва аммо маҷбур шудам посухам ба иддиъои яке аз рӯзноманигорони муддаъии ҳимоят аз ҳуқуқи башар дар Тоҷикистонро инҷо мунташир кунам, чун ҳар чанд боре, ки дидгоҳамро зери навиштаи ӯ гузоштам, ҳазф шуд.

Навишта буд: “Як нуктаро мехохам таъкид намоям, ки сабаби аз шахсияти Хумайни тавсиф карданам, ин буд, ки у даснишондаи ачнабиён набуд, балки интихоби аксари мардуми худи Эрон буд! Инчониб ба ин андеша будаму хастам, ки барои як кишвар ва як миллат мухимтар аз хама он аст, ки сарнавишташро худаш муайян кунад. Ва имруз Эрон аз ин неъмат бархурдор аст. Ва накши Хумайниро надидан дар ин рох танхо тахрифи таърих аст!”

Навиштам: “Паёмҳои маҳрамонаи Хумайнӣ ба Омрико (аз Кеннедӣ то Кортер) ин дидгоҳро ба чолиш мекашад, ки "ӯ дастнишондаи аҷнабиён набуд". Хумайнӣ бо додани ваъдаҳои дурӯғин ба аҷнабиён ва ба мардуми Эрон рӯи кор омад, ҷойгузини шоҳ шуд ва ҳукумате сохт, ки садчандон истибдодитар аз салтанат аст.”

Салими Аюбзод ҳам навишт: “Ин нукта, ки Хумайнӣ дастнишондаи аҷнабиён набуд, ба камияш баҳсбарангез аст. Ҳоло хадамоти махсуси Бритониё ва Фаронса ҳуҷҷатҳои он давраро дастраси ом накардаанд, чун зери муҳри "комилан махфӣ" ҳастанд. Аммо дар Амрико баъзе санадҳо фош шуд ва нишон медиҳанд, ки Хумайниро киҳо ба қудраст расонданд ва чаро. Афсӯс, ин сарнавишти ҷаҳони савум аст, ки сарваронашро дигарон мегузоранд.”

Се дидгоҳи дигар ҳам дар ҳамин мояҳо буд, ки ҳамагӣ ҳазф шуд.

Баъд аз ин намоиши маҳорати тамом дар сонсур дигар аз маҳдудиятҳо ё набуди озодии баён дар Тоҷикистон нанолед. Ҳанӯз дастатон ба мақоме нарасида, чунин яди тӯлое дар сонсур доред. Агар он болоҳо яккорае бишавед, чи балое бар сари озодии баён хоҳед овард? Баростӣ, тавбафармоён чиро худ тавба камтар мекунанд?

Чaндон шигифтангез ҳам нест, албатта. Як ҳомии низоми Хумайнӣ наметавонад ҳомии ҳуқуқи башару озодии баён ҳам бошад. Ба он монад, ки аз як ҳаводори Истолин интизори мухолифат бо кулхуз ё иқтисоди иштирокиро дошта бошед.

A Broken Account Breaks Russian Wires

Вчера аккаунт Ассошиэйтед Пресс в Твиттере оказался в руках шутников, которые отправили 8 словечек, дабы определить кто окажется в дураках на этот раз: «В Белом доме прогремели два взрыва, Обама ранен».

Пресловутое российское агентство ИТАР-ТАСС среагировало сиеминутно, повторив «сообщение» слово в слово. Других я не заметил. И пошло-поехало. Даже моя любимая российская радиостанция «Эхо Москвы» прервала эфир передачи «Большой Дозор» о социальной политике Москвы и сообщила о «взрывах в Белом доме и о раненном Обаме».

Даже Леонид Печатников – заместитель мэра Москвы по вопросам социального развития умудрился пошутить: «Если Обаме понадобится медицинская помощь, в наших новых объединениях ему её окажут квалифицированно».

Но позже журналистов осинело, а главный редактор «Ведомостей» Татьяна Лысова не смогла умолкнуть и дала назидание журналистам «Эхо Москвы», что мол, «Я извиняюсь, это к вопросу о том, чем отличается настоящая журналистика от блогов. Будьте внимательны!»

Теперь, как обстояли дела у нас, «корыстных журналистов Запада». Почти наперегонки с уткой у нас на экране появилось особое сообщение, что якобы взломанный аккаунт АР распространяет ложное сообщение о взрывах в Белом доме. На то и все улеглось. Не то и наш «Большой Дозор» мог бы оказаться большим позором в деле журналистики.

Pyrillic & Patriotism

(Гуфтугўи торнамои "Кимиёи саъодат")

- Соҳиби мақолаи “Кириллӣ беҳтар ё арабӣ?”, иқтибосе оварда аз гуфтори устод Иброҳим Усмонов; касе ки ба қавли соҳиби мақола, “аз аввал то имрӯз дар ақидаи худ устувор боқӣ мондааст” ва ин ки эшон ба ин бовар будааст, ки барои миллати тоҷик, ҳам хатти арабӣ бегона аст, ҳам хатти кириллӣ; ки гуфтааст: “Мо, мутаассифона, дар таърихамон хеле дар масъалаи хат паропар кардем. Гарчи мо аввалин мардуми хатдори олам ҳастем, зеро "Авесто"-ро дар қарни 14-и пеш аз мелод навиштаем, бо омадани Искандар хати юнониро қабул кардем ва 500 сол бо ин хат навиштем ва баъд хатҳои дигар. Хати арабӣ ба овози тоҷикӣ мувофиқат намекунад. Яъне дар он ҳарфҳое ҳастанд, ки тоҷикон талаффуз карда наметавонанд. Масалан, овози Т, С, Ҳ, З, А-и тоҷикӣ бо чанд ҳарф ифода мешавад, ки тоҷик онро талаффуз карда наметавонад.” Дидгоҳи ҷаноби шумо дар робита бо ин изҳори назари ҷаноби Усмонов чист?

- Устувор мондан бар ъақидаи худ сутуданист, агар фарди боварманд битавонад бо такя бар ҳақоиқи равшану дақиқ бовари худро тавзеҳ диҳад. Дар ғайри ин сурат, он устуворӣ бар ъақидаро номи дигаре ҷуз таъассуб, кӯрбоварӣ ва хирадгурезӣ нест. Бо камоли эҳтиром ба оқои Иброҳим Ъусмонуф, эшонро аз мутаъассибони хатти пириллик медонам ва таъассуби эшонро баромада аз манофеъе мепиндорам, ки кӯчактарин рабте ба моҳияти баҳси мо надорад. Вагарна дар паи баҳсҳои тӯлоние, ки бар сари зарурати гузор ба хатти порсӣ доштем, эшон ҳам ба ногузир будани ин иқдом барои ҳифзи забон ва дар ниҳоят миллат ва сарзамини Тоҷикистон тан медоданд.

Он чи дар рӯзномаи давлатии “Ҷумҳурият” чоп шуда, сӯгмандона, муҳтавое надорад, ки мояи дастгармии андешагии мо бар сари мавзӯъи гузор ба хатти модарӣ шавад. Посухи ҳамин иддаъоҳои оқои Ъусмонуфро, ки дар ин мақола такрор шуда, дар навиштаҳои пешин дода будам.[1] Инҷо метавонам иҷмолан ба чанд нукта ишора кунам:

Ин иддаъо, ки барои миллати тоҷик “ҳам хати арабӣ бегона аст, ҳам хати кириллӣ” ҳарфи газофест. Ҳар он кас ки аз саргузашти забони порсии навин, забони модарии мову шумо, огоҳ аст, медонад, ки саропои баданаи ъилмию адабии фарҳанги мо ороста ба хатти порсист. Аз сароғозе, ки Рӯдакӣ гушуд, то саранҷоме, ки Ъайнию Турсунзода сабти торих карданд, осори мо ҳамоно ба хатти порсӣ будааст ва “порсӣ” танҳо номи сазовори ин дабира аст (ба далоиле, ки дар ҳавсалаи ин ҷустор намегунҷад). Бегона донистани хатти порсӣ барои тоҷикон ҳамсони кандану дур рехтани тамомии арзишҳои фарҳангии мо аз сиришту сарнавишти миллат аст. Хатти порсӣ, ки гузаштагонамон дар ривоҷаш нақши басазо доштанд, аз аркони фарҳангии бунёдини миллати мост. Ва дидем, ки бидуни сутуни хатти порсӣ бинои забону фарҳангамон дар ҳоли фурӯ рехтан аст.

Суханони оқои Ъусмонуф, ки дар ин мақола нақл шуда, аз кӯчактарин диққати ъилмию торихӣ бархурдор нест. На мо “аввалин мардуми хатдори олам” будаему на “Авесто” дар садаи 14-и пеш аз мелод навишта шуда буд ва на барои 500 сол хатти ниёкони мо юнонӣ будааст. Дигар ин ки тамоми хатҳое, ки оқои Ъусмонуф баршумурдаанд, шохаҳое рӯида аз як дарахтанд, ки ҳамоно алифбои финиқист.

Мегӯяд: “Хати арабӣ ба овози тоҷикӣ мувофиқат намекунад. Яъне дар он ҳарфҳое ҳастанд, ки тоҷикон талаффуз карда наметавонанд. Масалан, овози Т, С, Ҳ, З, А-и тоҷикӣ бо чанд ҳарф ифода мешавад, ки тоҷик онро талаффуз карда наметавонад”.

Пешиниёни пешопириллики мо ҳаргиз маҷбур ба талаффузи садоҳои ъарабӣ набудаанд. Чунончи ҳамзабонони имрӯзии мо дар Эрону Афғонистон аз талаффузи садоҳои ҳалқии ъарабӣ муъофанд. Хатти порсӣ ҳеч садои бегонаеро вориди забони мо накардааст. Дуруст баръакси хатти пириллик, ки базӯр садоҳои ы, ц, щ, ь-ро бар забону гулӯи мо савор карда буд.

Ҳарфҳои хосси забони ъарабӣ дар алифбои мо талаффузи порсӣ доранд ва танҳо барои тафкики вожагон дар навиштор ба кор мераванд. Дуруст баръакс, набуди онҳо дар алифбои пириллик боъиси бесарусомонӣ дар иблоғ ва дарки маъно шудааст. Хатти пириллик ба андозае ноқис аст, ки вайронгарии онро дар забони шеъри муъосири Тоҷикистон низ мушоҳида мекунем. Яке донистани садоҳои дарозу кӯтоҳи “и” ва “ӯ” дар навиштор боъис шуда, ки бархе аз шоъирон вожаи “Сӣно”-ро бо “бино” (сохтмон) ва “дуд”-ро бо “шуд” қофия бибанданд. Хатти пириллик ба далели каж будани хишти аввалаш, садои “о”-и бозу дарози порсиро ба “о”-и гирду кӯтоҳи русӣ табдил кардааст; ба гунае, ки бархе тафовути талаффузи “ток”-и русӣ ба маънии “ҷараён” бо “ток”-и порсӣ ба маънии дарахти ангурро боз намешиносанд.

Аммо мавҷудияти чанд ҳарф барои баёни як садо падидае нест, ки хосси алифбои порсӣ бошад. Дар забони русӣ ҳам ҳарфи “о” барои баёни се садои “о”, “а” ва “ə» ба кор меравад, ки намунаашро дар вожаҳои «дом», «окно» ва «колобок» мебинем. Аз 26 ҳарфи алифбои инглисӣ барои адои 44 садо баҳра мегиранд. Як ҳарфи «а» барои садоҳои ɑ: (father), æ (cat), e (many), ə (away) ɔ: (call) ба кор меравад. Ва ҳарфҳои a, o, u, i, e дар мавридҳои гуногун танҳо як садои ɑ-ро баён мекунанд. Садои “ш” дар забони инглисӣ дар вожагони мухталиф бо ҳуруфи гуногуни sh (shore), s (sugar), x (Xianyang) баён мешавад. Ва садои “ж”-ро ҳам бо ҳамон ҳарфи “s” менигоранд (pleasure). Дар забони фаронсавӣ шумори мавридҳо бамаротиб бештар аст. Аммо оё ин “эрод”-е, ки бештар ба баҳона мемонад, то кунун алифбои ҳеч як аз ин забонҳоро ъиваз карда?

Оё, баростӣ, имлои порсӣ печидатар аз имлои фаронсавӣ аст? Чинию жопунӣ бимонад, ки печидагии онҳо шояд қобили муқоиса бо дабираҳои ёдшуда набошад. Оё бояд ба зеҳни танбал маҷол диҳем, ки ба хотири фароғати худаш забонеро ба лаҷанзори нобудӣ бикашонад?

- Яке аз мудофеъони хатти пирриллик профессор Баҳриддин Камолиддинов; касе ки тағйири хатти алифбо ва мушкилии онро дар дигар кишварҳо эҳсос кардааст, бар ин будааст, ки барои гузаштан ба хати нав вақти бисёр ва пули калон талаб мешавад. Ӯ гуфтааст: “Як-ду сол пеш бо роҳи Ӯзбекистон гузаштам, назарам афтид, ки ҳоло ҳам дар роҳҳо чанд хатҳо ҳаст. Ба ин калонсолҳои Ӯзбекистон ҳеҷ розӣ нестанд, ки онҳо ба хати лотинӣ гузаштанд. Чунки пештар калонсолони онҳо маҷаллаву газетаҳоро ба хати кирилӣ мехондаанд, акнун ба ин хат мактабҳо оҳиста-оҳиста гузашта истодаанд. Кори осон нест миллионҳо одамро аз сари нав саводнок кардан, ин боз маблағи зиёд талаб мекунад.” Вале то он ҷо ки огоҳем, Ӯзбакистон бо пеш гирифтани равиши тадриҷӣ барои гузор ба хатти лотин, бо мушкилоти чандоне рӯбарӯ нашуда. Оё ин ҳарфи ҷаноби Камолиддинов асосе дорад?

- Ҳатман оқои Камолиддинуф беҳтар аз мову шумо ба ёд доранд, ки Истолин муваффақ шуда буд дар даҳ сол ду бор алифбои моро якшаба тағйир диҳад ва ҳеч садои эътирозе чурташро нашикаст. Наметавон иддаъо кард, ки он замон давлат тавоноии молии бештаре дошт ё авзоъ басомон буд. Гузори мо аз хатти порсӣ ба лотин дар авҷи ҷангҳои истиқлолталабонаи Тоҷикистон (“босмачигарӣ”) сурат гирифт. Гузор ба хатти пириллик бо давраи сахттаре мусодиф шуд: Ҷанги Ҷаҳонии Дувум ва қаҳтию бенавоии саросарии сарзамини сурх. Дар ҳар ду маврид ҳам Тоҷикистон танҳо ҷумҳурие набуд, ки Истолин қасд дошт ҳувияте дигар барояш муҳандисӣ кунад. Ҷумҳуриҳои мусалмони дигар ҳам буданд, ки ҳамроҳу ҳамгом бо Тоҷикистон вориди озмоишгоҳи ҳувиятсозии Истолин шуданд ва ду бор пуст ъиваз карданд. Дар он даврони пурмусибат, ки касеро фикри хондану навиштан камтар ба сар меомад, барномаҳои Истолин пиёда шуд. Пас иддаъои номумкин будани бозгашт ба хатти худӣ дар замони феълӣ иддаъое пучу бепоя аст.

Мушкилоте, ки Узбакистон бо гузор ба хатти лотин рӯбарӯ шуда, ношӣ аз набуди иродаи сиёсии давлатдорони он кишвар дар анҷоми ин кор аст. Дар оғоз (соли 1993) қарор буд хатти лотини узбакӣ бар пояи алифбои туркии муъосир тадвин шавад ва чунин ҳам шуд. Баъд аз тағйири дидгоҳи Ислом Каримуф дар қиболи Туркия ва рушди бузургманишии давлати Узбакистон он тарҳ ислоҳ шуд (1995) ва соли 2010-и мелодӣ ба фарҷом расид. Имрӯза навиштаҳову сардарҳо дар Узбакистон ба хатти лотин аст ва бисёре аз нашриёту торнамоҳо ҳам ба лотин гузаштаанд. Шуморе ҳам барои солмандони сирилликхон гузинаҳои узиллик (узбакии сириллик) ироа медиҳанд. Барои намуна, торнамои Би-Би-Сии узбакӣ ҳар ду гузинаро дорад ва батадриҷ дар ҳоли гузори комил ба лотин аст.

Кундии оҳанги гузор ба лотин дар Узбакистон чанд ъомил дорад, ки мешавад ба аҳамми онҳо ишора кард: Ҳарчанд забони коргузории расмӣ дар Узбакистон узбакии лотин аст, бисёре аз давлатмардон, аз ҷумла шахси раисиҷумҳур, ки аз бозмондагони низоми шӯравӣ ҳастанд, китобату такаллум ба забони русиро тарҷеҳ медиҳанд. Бузургманишии қавмии онҳо ҳам натавонистааст бар вобастагӣ ба забони мустаъмарадори пешин бикоҳад.

Аммо ъомили дигар ва муҳимтар он аст, ки алифбои узбакии лотин дар ҷаҳон таку танҳост. Ҳеч қавму кишвари дигаре аз он баҳра намегирад; чи забон ва чи алифбои лотини навин дар Узбакистон бо забону алифбои туркии муъосир тафовутҳои бунёдин дорад. Ин тафовут миёни забону алифбои узбакӣ ва дигар забонҳои туркбун ҳам ошкор аст. Алифбои узбакҳои Афғонистон на лотин асту на узиллик, балки порсист. Як давлати оянданигару хирадварз дар Узбакистон метавонист бо гузор ба хатти порсӣ ҳам пайванди гусастааш бо узбакҳои бурунмарзиро аз сар бигирад ва ҳам бар доманаи нуфузаш биафзояд ва ба минтақаҳои уйғурнишини Чин (ки хатташон порсист) пул бизанад.

Хушбахтона, ин монеъ барои Тоҷикистон вуҷуд надорад. Забони порсӣ дар ду кишвари дигар ҳам забони расмист; бо ин тафовут, ки хатти забони мо дар он кишварҳо модарӣ (порсӣ) аст. Вуҷуди такягоҳи бо он шукӯҳу уббуҳат давраи гузори Тоҷикистон ба алифбои порсиро кӯтоҳтару ҳамвортар мекунад. Узбакистон барои гузори комил ба лотин бояд тамоми китобҳоро ба алифбои нав баргардонад, ки мусалламан, ҳазинаи газофе мехоҳад. Тоҷикистон барои гузор ба хатти порсӣ ба чунин кори пурҳазинае ниёз надорад. Тамоми осори боарзиши ҷаҳон дар тамоми ъарсаҳои ъилмию фарҳангию ҳунарию ғайра ба забону хатти модарии мо, ки порсист, дар дастрас аст. Аз ин рӯ, муқоисаи гузори Узбакистон ба лотин ва гузори Тоҷикистон ба порсӣ рӯйкарде ъолимона ё коршиносона ба ин қазия нест.

- Пурсиши ахир он ки соҳиби мақола миҳандӯстонеро, ки барои гузор ба хатти порсӣ талош мекунанд, “ватандӯстони дурӯғин” номида ва муддаӣ шуда, ки “онҳо бо ҳар роҳу восита мехоҳанд, ки суръати пешрафти Тоҷикистонро боз доранд”. Назари шумо дар ин робита чист?

- Ин пурсишро бояд аз виҷдони нависандаи он мақола кард, ки оё пойбандӣ ба хатти истеъмор (русӣ) хиёнат ба фарҳанги миллат аст ё сарсупурдагӣ ба хатте, ки ин фарҳангро офарида ва ҷаҳонӣ карда? Оё дифоъ аз дабираи “Шоҳнома”-ву “Дохунда” “ватандӯстии дурӯғин” аст ё алифбои таҳмилие, ки шерозаҳои забони моро аз ҳам гусехта ва якпорчагии фарҳангии моро хадшадор карда? Ва кадом ъақли салим мепазирад, ки ташвиқи миллат ба дастёбӣ ба уқёнусе аз дониш ба забону хатти порсӣ талош барои “боз доштани суръати пешрафти Тоҷикистон” аст? Зимнан, суҳбат аз кадом пешрафтест, ки Тоҷикистон доштаву мо надидем? Оё дар тӯли муддати султаи пириллик бар порсӣ ҳеч асаре халқ шуд, ки дастикам мояи ифтихори мо дар миёни ҳамзабонони бурунмарзимон бошад? Кадом як аз он осорро мешавад ҳамвазни як байти Мавлавӣ донист, ки ҷаҳонро гирифт?

Ҳар касе, к-ӯ дур монд аз асли хеш,

Боз ҷӯяд рӯзгори васли хеш.

Ҳамон Мавлавие, ки имрӯза осораш аз пурфурӯштарин ашъори ҷаҳон ба забони инглисӣ ба шумор меояд. Ҳамаи он осори гаронбор ба забону хатти порсӣ халқ нашуда буд магар? Ва чи гуна аст, ки имрӯза Эрон бо ҳамон забону хатти порсӣ дар мақоми 27-уми ҷадвали осори ъилмии ҷаҳон қарор гирифтааст ва болотарин оҳанги рушди интишори осори ъилмӣ дар ҷаҳонро дорад? Ба гузориши маҷаллаи ъилмии байнулмилалии New Scientist, оҳанги рушди интишори осори ъилмӣ дар Эрон 11 баробар бештар аз ҳар кишвари дигари ҷаҳон аст. Зимнан, Тоҷикистон бо забонҳои русию порсии пирилликаш дар он ҷадвал 120 пилла поинтар аз Эрон (дар рутбаи 147-ум) аст. Дар тамоми заминаҳои мавриди тасаввур дар ҷаҳон ба забони порсӣ китоб дорем, ки барои як пирилликхон орзуву ҳасрат аст.

Аз ин рӯ, муқоисаи порсӣ бо пириллик муқоисаи кӯҳ бо коҳ нест магар? Бад нест нависандаи он мақолаи “Ҷумҳурият” ва дигар ҳаводорони хатти пириллик бар сари ин ҳақоиқ жарфтар биандешанд.

Кӯтоҳсухан, танҳо бо бозҷустани рӯзгори васл бо асламон (гузор ба хатти порсӣ) аст, ки метавонем аз ин бунбасти фарҳангӣ дарраҳем.

- Сипоси фаровон!

Кимиёи саодат

Parsiname. Part 3

Порсинома. Бахши 3

Баҳси мо садсола аст

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Баҳси забон дар сарзамини мо баҳси имрӯзу дирӯз нест, балки дуруст сад сол пеш ҳам дақиқан ҳамин пурсишҳо дар Аморати Бухоро матраҳ будааст. Мабҳаси забони порсӣ дар сартосари 153 шумораи «Бухорои шариф», нахустрӯзномаи порсигӯёни Фарорӯд, тарҳу баррасӣ шудааст. 

Наҷми Ковиёнӣ, корманди Пажӯҳишгоҳи ъулуми иҷтимоъии Ҳуланд, ки тақрибан ҳамаи шумораҳои “Бухорои шариф”-ро мурур кардааст, менависад: “Посдорӣ аз забони форсӣ ва ислоҳи он дар сафҳаҳои рўзнома ҷойгоҳе боаҳаммият дошт. Рўзнома дар он бурҳа (давра) ба масъалаи гўишу лаҳҷа, забони гуфтору навиштор, забони меъёрӣ, сара навиштан ва пешинаи забон пардохтааст” (JadidOnline.com, 05.03.2012). 

Вай дар бораи забону баёни рӯзнома меафзояд, ки он омезае аз форсии роиҷ дар Эрону Афғонистон бо гӯиши бухороӣ буд. “Лаҳҷаи бухороӣ яке аз лаҳҷаҳои ширини забони форсист, ки бо лаҳҷаи Кобулу Балх қаробати бештар дорад. Насри рўзнома равон, сода ва меъёрист. Ба таври кул, рўзнома дастури забон ва нишонагузориро муроъот кардааст. Саҳми рўзнома дар таҳаввули насри форсӣ дар қаламрави Бухоро боаҳаммият аст”.

Забони расмии Аморати Бухоро порсӣ (форсӣ) буд ва бо ҳамин ном ҳам шинохта мешуд. “Бухорои шариф” ҳам ба забону хатти порсӣ мунташир мешуд. Дар шумораи якуми рӯзнома мехонем:

"Амороти Бухоро дорои се милюн нуфус аст. То акнун аҳолии Туркистон ва Мовароуннаҳр як рӯзнома ба забони миллӣ ва исломии худ надоштанд. Ҳоло "Бухорои шариф" ба забони расмии Бухоро, ки форсӣ аст, таъсис шуда, барои 9-10 милюн нуфуси исломияи Туркистон ва Мовароуннаҳр ҳамин як рӯзнома аст” (Наҷми Ковиёнӣ: “Бухорои шариф” дастаи нуре буд...”, ozodi.org, 01.03.2012)

Аммо аз лобалои матолиби он мешавад дарёфт, ки баҳси “форсӣ ва тоҷикӣ” дар ҳамон замон оғоз гирифта буд. Дар шумораи севуми рӯзнома омадааст:

"Ҳанўз шумораи аввали “Бухорои шариф”-ро нашр надода будем, ки баъзе оқоён дар матбаъа ҳозир шудаанд ва ба мақолаҳо нигоҳ кардаанду фармудаанд: “Инҷо забони ъумумӣ тоҷикӣ аст; рўзнома ҳам ба забони тоҷикӣ бошад, беҳтар аст” (JadidOnline.com, 05.03.2012).

Аммо идораи рӯзнома, ки муташаккил аз афроди таҳсилкарда ва таҷаддудхоҳи он рӯзгор буд, дар вокуниш ба он хостаи “оқоён” истидлол кардааст, ки “тоҷикӣ” хондани забони порсӣ “аз гусехта шудани риштаи қавмият” бармеояд ва ин ки “Бухорои шариф” мехоҳад дар таҳкими забони меъёри порсӣ бикӯшад, ки барои ҳамаи порсигӯёни ҷаҳон мафҳум бошад ва маҳдуд ба маҳалле бахусус нашавад. “Бухорои шариф” муътақид буд, ки сатҳи саводи мардуми ъодиро бояд ба рӯзнома наздик кард, на воруна (баръакс):

“Тараққии ҳар қавм марбут ба ин аст, ки ҳарф задан ва сухан гуфтани худашонро тобеъи навиштан ва китобат намоянд, на ин ки навиштаҳои худро тобеъи ҳарф задани ъавом-ун-нос (мардуми ъодӣ) намоянд. Умедворем, ки ба қадри имкон рӯзномаи мо форсии сода бошад» (ozodi.org, 01.03.2012).

Наҷми Ковиёнӣ, ки дар пажӯҳишҳояш ба ин мавзӯъ пардохта, мегӯяд: “Аз назари забоншиносӣ, миёни забони форсӣ дар Эрон, Афғонистон ва Тоҷикистон дар сатҳи дастуру сохтори забон кадом тафовут дида намешавад. Танҳо дар сатҳи лаҳҷа ва баъзе аз истилоҳот тафовутҳое вуҷуд дорад, ки натиҷаи сарнавишти сиёсӣ-торихии мутафовит аст. Забони форсӣ, дарӣ ва тоҷикӣ се номи як забон аст”.

Дар он давра ҳам рӯзноманигоронро ба гароиш ба гӯиши роиҷ дар Эрон муттаҳам мекарданд ва “Бухорои шариф” гилояҳоро чоп мекард. Дар номаи як хонандаи рӯзнома омадааст: “...Ин шева, ки дар мақолоти ахбори “Бухорои шариф” навишта мешавад, шева ва лаҳҷаи Эрони ҳолия аст, ки аз сар то по мағруқи алфозу ъарабиҳои ъасирулфаҳм ва аз се қисмати он яке форсӣ аст”. Аммо нуктаи ҷолиб инҷост, ки шеваи баёни худи нависандаи нома ҳам тафовути чандоне аз забони “Бухорои шариф” надорад ва ҳатто сахттару муъаррабтар (ъарабишудатар) аз он аст. Яъне забони навиштории порсӣ дар он давра ба ҳамин шевае буда, ки дар номаи он хонанда мебинем ё дар китобҳои “Наводир-ул-вақоеъ»-и Аҳмади Донишу “Таҳзиб-ус-сибён”-и Садриддин Ъайнӣ мушоҳида мекунем. Забоне фохиру клоссик бо басомад (частота)-и бештари вожагони ъарабӣ. Забони порсии меъёри он даврон ҳамин буд ва ҳар касе аз хатту саводи порсӣ бархурдор буд, чи дар Ҳиндустон ва чи дар Эрону Афғонистону Бухоро, ба ҳамин шева менавишт. Вале суҳбати мо аз аморатест, ки танҳо ду дарсади ҷамъияти он саводи навиштану хондан доштанд ва барои мобақӣ ҳамон гӯиши маҳаллишон кафофи гузарони рӯзгорро медод ва ниёзе ба донистани забони адабии меъёр набуд.

Рӯзнома дар посух ба эроди хонандааш менависад, ки имкони саранависӣ тақрибан вуҷуд надорад; яъне наметавон тамоми вомвожаҳо (калимаҳои иқтибосӣ)-ро аз забон дур рехт: “Холис навиштан дар ин айём, агар мумкин бошад, хеле душвор аст... Адибе мисли Фирдавсӣ тамоми сӣ сол заҳмат кашида “Шоҳнома”-ро навишт, бо иддаъои ин ки забони форсии холис аст. Боз мебинӣ, ки инҷову онҷо як ва ё ду ъарабӣ ҷузва шудааст. Пас дар ин қарни ахир... чи тавр холис метавон навишт?” (JadidOnline.com, 05.03.2012).

Рӯзнома аз мушкилоти забони порсӣ дар минтақа огоҳ буд ва фишори забонҳои русию узбакӣ бар порсиро бахубӣ эҳсос мекард ва барои муқобила бо он дар гӯшае бо номи “Қавоъиди форсия” дастури забони порсиро омӯзиш медод.

Наҷми Ковиёнӣ дар фарҷоми мақолаи пажӯҳишиаш менависад: “Аз тавқифи рўзномаи “Бухорои шариф” як сада мегузарад, аммо шигифто, бисёре аз андешаҳо, дидгоҳҳо ва масъалаҳое, ки дар сафҳаҳои рўзнома тарҳ шуда буд, ҳанўз бо қувват матраҳ аст”.

Вале тафовути ъумдае миёни нигарониҳои нависандагони он давра ва акнун ҳаст, ки марбут ба расмулхат мешавад. Навиштаҳои “Бухорои шариф”-ро, ҳамон гуна ки дуктур Наҷми Ковиёнии афғонистонӣ мехонад ва торнамои JadidOnline-и эрониён мунташир мекунад, ҳамаи порсигӯёни ҷаҳон мехонданду мефаҳмиданд. Ва дар сурати зарурат мешуд рӯи ниёз ба соири ҳамзабонон оварду дар ҳалли мушкилоти забон кӯшид. Чун аз неъмати хатти порсӣ бенасиб нашуда буданд. Акнун, аммо, ин навиштаи моро фақат худамон мехонему мефаҳмем ва агар хатти худӣ (порсӣ)-ро надонем, аз ҳалли мушкилоти он ъоҷизем. Пас танҳо василаи бақои забони порсӣ ба сурати шоиста дар минтақаи мо бозгашти он ба бистари худ (алифбои порсӣ) аст.

Дар бахшҳои баъдӣ ба чигунагии вуқӯъи мусибати тағйири расмулхат ҳам хоҳем пардохт.

Press Becomes 'Impudent'

Матбуъот “густох” мешавад

(Ногуфтаниҳои 21.07.2010 дар ҳафтаномаи Нигоҳ)

“Оё интихоби раисиҷумҳури нав дар Тоҷикистон шуданист?;” “Мо дар ҳоли табдил шудан ба миллати маддоҳем”; “IRS моли кист?”; “Дарвозаҳои зулм”; “Тоҷикистон ба президент ниёз дорад ё ба шоҳ?”; “Қатли мармузи Мирзо Ҷага”; “Чаро домоди президент ба гап даромад?”; “Ба гуфтаҳои домоди президент бовар доред?”..

Унвони чанд матлаби ҳафтаномаҳои Тоҷикистон буд, ки чеҳраи комилан мутафовитеро аз матбуъоти кишвар бароям тарсим кард: матбуъоте, ки дорад дубора эътимод ба нафсашро бозмеёбад ва тан ба хорию хиффати худсонсурӣ намедиҳад. Шояд дорам муболиға мекунам, аммо муболиғае андак, ки бар воқеъияте қобили мулоҳиза савор аст.

Матбуъоти Тоҷикистон дар ҳоли бозёбии густохии ҳирфаист, ки лозимаи матбуъоти ростин аст; густохӣ барои баёни воқеъиятҳои рӯзгор ё дастикам, барои тарҳи пурсишҳое, ки дар зеҳни бахши мутафаккири ҷомеъа мечархад, аммо то кунун касе ҷуръати тарҳи онҳоро надоштааст. Мутмаиннан, ин густохии ҳирфаӣ бояд бо виждону усули ҳирфаӣ ҳамроҳ бошад. Аз матбуъоти ду ҳафтаи ахир мешавад чунин бардоште ҳосил кард, ки рӯзноманигорон дар баёни нигарониҳову пурсишҳои худ эҳтиёти лозимро риъоят мекунанд, то мабодо иддаъои бедалелеро матраҳ кунанд.

Намунаи хуби ин нукта ҳамон мавзӯъи мармузи ширкати пулситонии IRS аст, ки расонаҳои дохилӣ бо риъояти усули хабарнигорӣ танҳо бо зикри манбаъи аслии хабар эълом карданд, ки соҳиби ширкат чи касе метавонад бошад. Пас аз эътирози Ҷамолиддин Нуралиев ба пахши ин хабар, ки ба гуфтаи ӯ, бепоя аст, ҳамон расонаҳо изҳороти Нуралиевро ҳам мунташир карданд, ки бо усули матбуъоти ҳирфаӣ ҳамхонии комил дорад.

Ва акнун чизе, ки аз як расонаи ҳирфаӣ интизор меравад, даст ёфтан ба лубби матлаб аст: яъне агар ин ширкат ба Нуралиев таъаллуқ надорад ва агар қарор аст, ки ин изҳоротро бовар кунем, пас соҳиби воқеъии ин ширкати, зоҳиран, хориҷӣ кист? Далели ношунида гирифтани эътирози Ожонси зидди инҳисор чист? Далели маъоф шудани ин ширкат аз пардохти шумори зиёде аз молиёти давлатӣ чи будааст? Суди ҳосил аз пулситониҳои ин ширкат ба чи сандуқе ворез мешавад? Ва аслан, чаро ин мавзӯъ дар ҳолаи рамзу роз қарор дорад? Агар ширкат ва фаъъолиятҳои он қонунист, чаро набояд аз сир то пиёзи умури он дар матбуъот бозтоб ёбад?.. Бо пофишориҳои матбуъоти ҳирфаӣ метавон саранҷом ин ҳолаи рамзу розро пароканд ва ба ҳақиқат даст ёфт. Чун вазифаи аслии матбуъоти ростин чизе ҷуз воқеънигорӣ ва бозтоби вазъияти ростини ҷомеъа нест.

Танҳо дар сурати анҷоми ҳамин вазифа аст, ки матбуъот ба қудрату эътибори лозим даст меёбад ва ҳамонанди матбуъот дар ҷомеъаҳои озод, ҳукуматро дар баробари ҷомеъа посухгӯ мекунад. Чопи матолибе дар бораи даромадҳои номашрӯъи намояндагони мардум дар порлумони Бритониё таҳаввулоти густардаи бесобиқаеро дар пай дошт, ки такрори он иштибоҳро тақрибан номумкин кардааст. Матбуъоти Тоҷикистон ҳам дар сурати иҷрои пайгиронатари ҳамон вазифаи аслии худ (воқеънигорӣ) метавонад ба унсури корсозе дар ҳидояти давлату ҷомеъа табдил шавад.

Давлат набояд аз матбуъоти озод ҳарос дошта бошад, чун рози мондагории сомона (систем)-ҳои сиёсии Ғарб ҳамоно матбуъоти ойинавори онҳост. Давлат метавонад кажиҳои худро дар матбуъот мушоҳида кунад ва ба пероишу ислоҳи он бикӯшад. Дуруст мисли як инсон, ки қабл аз берун омадан ба ойинаи тамомқад нигоҳ мекунад, то мабодо, масалан, ришашро комил натарошида бошад ё почаи шалвораш пора бошад, давлат ҳам ба як чунин ойинае дар шакли матбуъоти озод ниёз дорад. Матбуъоти вобаста ба давлат, яъне ойинаи дақ ё кажнамо, ки тасвири дурӯғинеро дар зеҳни давлат менишонад ва мушкилоту решаҳои онҳоро аз диди давлат пинҳон медорад. Кори матбуъоти дурӯғпардоз ва давлатмеҳвар “дӯстии хола-хирса” аст, ки саранҷом ба табоҳии давлат меанҷомад.

Дигар ин ки мизони озодии матбуъот аз нишондодҳои обрӯву эътибори як кишвар аст. Матбуъот ҳар чи ҳирфаитару озодтар бошад, ба ҳамон мизон бар эътибори давлату кишвар дар арсаи байнулмилалӣ афзуда мешавад. Албатта, дар ҳоли ҳозир матбуъоти Тоҷикистон ба ин марҳила нарасида, аммо оғози талоше сутуданӣ дар ин росторо метавон мушоҳида кард.

Шабакаҳои телевизюнии Тоҷикистон, ба далели вобастагишон ба давлат, аз расонаҳои чопӣ фарсангҳо вопас мондаанд. Масалан, пахши барномаи ҷашни Рӯзи Истиқлоли соли 2002 дар Истаравшан ба далели сафари раисиҷумҳур ба он ноҳия дар соли 2010 ё қатъи барномаи ҳамаи шабакаҳои марказӣ барои пахши суханронии раисиҷумҳур аз мавридҳои хандадору ашкбори ин навъ вобастагии хоркунанда аст. Таърифу такриму ситоиши сарвари давлат бо унвонҳои пуртумтароқи “шоҳ”-у “шоҳаншоҳ” аз қавли мардуми бечораи ноҳияҳои дурдасти кӯҳистонӣ, ки нони имрӯзашон ба фардо намерасад, хиёнат ба виждони рӯзноманигорист. Агар тамоми мардуми ҷаҳон ба таври дастаҷамъӣ ранги сиёҳро сапед тавсиф кунанд, боз ҳам таркиби ранги сиёҳ бетағйир мемонад. Пас беҳтар аст шабакаҳои телевизюнӣ ҳам даст аз худфиребӣ бардоранд ва ба вазифаи ҳирфаии худ бипардозанд, ки чизе ҷуз баёни воқеъиятҳо нест.

Барои санҷиши дурустӣ ё нодурустии ин гуфтаҳо бад нест биандешем, ки матбуъоти чи кишварҳое озод асту расонаҳои чи мамлакатҳое – вобаста. Он гоҳ дармеёбем, ки танҳо давлатҳои дорои эътимод ба нафс, қобили эҳтиром ва рӯ ба пешрафт ба матбуъот маҷоли озодӣ медиҳанд ва давлатҳои бадбахту фосиду рӯ ба завол монеъ аз озодии баён мешаванд, то табоҳишон ифшо нашавад. Ҳар давлате мухтор аст яке аз ин ду гузинаро баргузинад ва бо паёмадҳои интихобаш мувоҷеҳ шавад.

Tajik Blogosphere Expanding

Зафари Мирзоён, хуш омадед!

Дар ҷараёни дидори ахирам аз Тоҷикистон бо марде ошно шудам, ки аз дербоз мешинохтамаш. Аммо ифтихори дидор танҳо дар моҳи нувомбри соли гузашта ба ман даст дод.

Медонистам, ки дар Хатлон, зодбуми бузургмардоне чун Имомназари Холназар, фарҳехтае ҳам ҳаст, ки бебокона дам аз шукӯҳи барбодрафтаву роҳҳои бозпас овардани он мезанад.

Дӯстони хубам Муъмину Сафаръалӣ заминаи дидор бо ин бузургворро фароҳам карданд. Ва дар як баъд аз зуҳри диловези поизӣ пас аз тафарруҷе дар Восеъ пои суҳбати Зафар Мирзоён дар Кӯлоб ҳам нишастем ва кӯлбори сафарамон аз дурри хираде, ки ӯ мерехт, пуртар шуд. Аз имрӯзи торику сояравшани дирӯзу равшаноии дирӯзатар гуфтем ва аз вазъи қаламкашону нависандагони минтақа ва фаротар аз он.

Намедонистам, ки ин фарзонаи суханварро ба ин зудӣ бори дигар хоҳам дид. Аммо ин бор дар паҳнаи маҷозии Интернет бо имзои намодини “Маздо” зери навиштаҳои вазине аз бозгашт ба асли хеш, хатти модарӣ, ашки ғурбати Бозори Собир, сардаргумӣ дар имло, равони Эрони куҳану навин ва дигар мавзӯъҳои дардогин.

Вуруди Зафари Мирзоёнро ба бошандагони торнигористони тоҷик шодбош мегӯям ва бовармандам, ки дар гӯшае дигар аз паҳнаи маҷозии тоҷикӣ гулистоне дигар дар ҳоли гулрез шудан аст.

Торнигори Зафари Мирзоён

Irregular Regularities on Information Fee

Тартиботи бетартиби иттилоъоти пулӣ

(вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ)

Бисёре аз қонуну мусаввабаҳои Тоҷикистон касро ба ёди достони марде меандозанд, ки аз бас бадхатту баднавишт буда, маҷбур будааст номаҳояшро худаш барои мухотабонаш бихонад. Тозатарин мусаввабаи давлат беҳтарин намунаи он аст, ки ҳатто унвони онро наметавон ба дурустӣ дарёфт: “Тартиби ҷуброн намудани хароҷоте, ки бо пешниҳод намудани иттилоот ба мақомоту ташкилотҳо алоқаманд аст.” Ҷуброни хароҷоти кӣ? Оё мақомот иттилоотро пешниҳод (предлогать) мекунанд ё ироа (предоставлять)? Оё хароҷот ба мақомоту ташкилот “алоқаманд” аст ё иттилоъот? Ва аслан чаро “алоқаманд” (заинтересованный)? Шуморо ба Худо, ин ҷумларо барои ман баргардон кунед, ки нафаҳмидам.

Пас аз ошноӣ бо муҳтавои ин мусавваба (ки шояд луғати “ошноӣ” дар ин маврид муносиб набошад) шигифтии хонанда дучандон мешавад. Натиҷаи онро дар матбуъоти ҳафтаи гузашта мушоҳида кардем. Ҳар кас аз ин мусавваба қироату бардошти худро дошт. Шуморе бонги изтироб сар доданд, ки давлат мехоҳад дар баробари ҳар ҷумлае, ки ба хабарнигорони ғайридавлатӣ мегӯяд, пул биситонад. Мақомот дилдорӣ доданд, ки “танҳо барои маводди калонҳаҷми таҳлилӣ ва ҳуҷҷату санадҳое, ки барои кофтуков ва тайёр намудани онҳо маблағ сарф мешавад”, пул пардохт хоҳад шуд ва қарор нест, ки расонаҳо барои пӯшиши рӯйдодҳои рӯзмарра ба мақомот пул бидиҳанд (Сайидалӣ Сиддиқов, аз дастгоҳи иҷроияи раёсати ҷумҳурӣ). Аммо ҳанӯз касе сад дарсад мутмаин нест, ки манзур аз тасвиби ин мусавваба дақиқан чӣ будааст.

Қонун ё мусавваба маъмулан барои равшан кардани қазияҳои печида навишта мешавад, то битавон бо руҷӯъ ба моддаҳои он гиреҳи он муъаммоҳоро гушуд. Аммо мусаввабаҳои мо ба монанди рисолаҳои фалсафию мазҳабӣ тафсирталабанд ва муфассирони он ҳам ҳарфи ҳисоб надоранд. Охир чи қонуне навиштаед, ки ба ҷои ҳалли муъаммо бар печидагии масъала меафзояд?

Агар ба тафсири Сайидалӣ Сиддиқов ва Маҳмудҷон Сараев аз бахши таҳлилии дастгоҳи раёсати ҷумҳурӣ ва Иброҳим Усмонов аз Донишгоҳи Миллӣ такя кунем, талоши давлат ин будааст, ки ҳамгом бо кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон барои ироаи иттилоъоте вижа аз шаҳрвандон пул биситонад. Ин иддаъоро ба осонӣ метавон санҷид.

Ба ростӣ, дар кишварҳои пешрафтае чун Амрико ва Бритониё чунин муқаррароте зери унвони “Қонуни озодии иттилоъот” вуҷуд дорад. Дар Амрико ин қонун соли 1966 ба тасвиб расид ва ҳамчунон муътабар аст. Аммо дар ин қонун мушаххасан тасреҳ шудааст, ки барои дастрасӣ ба иттилоъоти рӯзмарра ниёзе ба пардохти ҳеч маблағе нест. Пул барои иттилоъоте пардохт мешавад, ки дар бойгонии вазоратхонаҳо мавҷуд аст ва дар дастраси умум қарор надорад. Қонуни марбутаи Амрико сареҳан барои хабарнигорон имтиёзоте қоил шудааст. Ба гунае, ки хабарнигор метавонад то 100 сафҳа аз иттилоъоти дархостиашро ройгон дарёфт кунад. Чунин имтиёзе барои хабарнигорони Тоҷикистон дар назар гирифта нашудааст. Пас ташбеҳи мусаввабаи ахир бо қонунҳои мушобеҳи кишварҳои пешрафта бемавриду беҷост.

Дар “Қонуни озодии иттилоъот”-и Бритониё аз соли 2000 ҳам мехонем, ки ҳазинаи иттилоъот танҳо дар мавриде пардохт мешавад, ки он бештар аз 10 пунд (фунт) қимат дошта бошад. Нархи чопи ҳар сафҳа иттилоъ фақат 10 пенс аст. Яъне маблағ танҳо замоне пардохт мешавад, ки шумо бештар аз 100 сафҳа иттилоъ дархост кунед, ки нудратан иттифоқ меуфтад. Ин бад-он маънист, ки дар бештари маворид дарёфти иттилоъ дар ин ду кишвари пешрафта ройгон аст.

Ва ҳатто агар бихоҳем маҳаки санҷишамонро андаке поинтар биёрему ба кишваре чун Ҳиндустон сар бизанем, мебинем, ки дар он ҷо ҳам қонун муқаррароти дақиқтару демукротиктаре дорад. Дар он кишвар як соъат мурури иттилоъот ройгон аст. Ҳеч пуле намепардозед. Ва танҳо пас аз як соъат аст, ки барои ҳар 15 дақиқаи баъдӣ маблағи ночизи 5 рупия (ҳудуди 10 сенти амрикоӣ) аз ҳисобатон каср мешавад. Пас чи гуна метавон мусаввабаи ахири Тоҷикистонро дар канори қонунҳои мушобеҳи кишварҳои дигар гузошт?

Ҳатто профессор Иброҳим Усмонов, мудири курсии рӯзноманигории ДМТ дар шумораи пешини “Нигоҳ” мегӯяд, ки “баъзан мешавад, ки аз ин [мусаввабаи давлат] сӯиистифода ҳам мекунанд, вале бояд сари вақт аз ин бохабар шуду пеши роҳи онро гирифт.” Ба гумони ман, “сари вақт” замоне буд, ки ин мусаввабаро тадвин мекарданд. Устоди рӯзноманигорон шояд бояд дар ҳамон оғози соли равон, ки порлумон дар садади тасвиби ин муқаррарот баромада буд, бохабар мешуданду тақозо мекарданд, ки ҳамаи норавшаниҳои мусавваба равшан шавад, то дар оянда аз он сӯиистифода сурат нагирад. Акнун, ки мусаввабаи “Тартиби ҷуброн...” бо ин муҳтавои ноқису ғалатандоз касби эътибор кардааст, аҷаб нест, ки сӯиистифодаҳои фаровоне аз норавшаниҳои он сурат бигирад.

Вале бо таваҷҷуҳ ба ин ҳақиқат, ки “Тартиби ҷуброн...” бо Қонуни Асосӣ, Қонуни иттилоъот ва Қонуни матбуъоти Тоҷикистон мунофот дорад, боиста аст, ки давлатмардон ба бознигарии он бинишинанд ва ин мусаввабаро бо муқаррароти ҷомеъаҳои пешрафтаи демукротик созгор кунанд.

Tajikistan's Honorable Citizens in London

Шахрвандони ифтихории Точикистон дар Ландан

(вижаи "Ногуфтанихо"-и хафтаномаи Нигох)

Се-чахор сол пеш буд. Барои дуруфтодагоне чун ман дидани намоханг (клип)-хои точикй дар Youtube! дигар амри махоле набуд. Бо таронахои дилошуби точикй барои лахазоте чанд дар огуши мачозию пиндории Точикистон мегунудем. Мехостам касонеро, ки ин лахзахои азизро барои мо фарохам карда буданд, пайдо кунам ва шахсан ба онхо сипос бигуям.

Бештари таронахоро касе бо номи рамзии “Behzad70” дар торнамо (вебсайт) чосозй карда буд. Ба Бехзод паёме фиристодаму пас аз чанд дакика посухе дарёфт кардам. Аз казо хар ду дар Ландане ба ин бузургй, ки барои паймудани фосилаи чануб то шимолаш бояд пагохро бегох кунед, дар як минтака зиндагй мекардем. Фосилаи Бехзод аз ман факат чанд куча болотар буд.

Он замон аз сафорати Точикистон дар Ландан хабаре набуд. Пас аз ошнойи бо Бехзоду хонаводаи бузургаш ба худ андешидам: агар вазифаи сафоратро танхо умури фархангй фарз кунем, ба сафорат ниёзе хам нест. Ва акнун хам ки сафоратдор шудаем, бар ин боварам, ки хонаводаи Ориё дар накши вобастаи фархангии Точикистон дар Бритониё ба маротиб бехтару пуррангтар медурахшад.

Бародарон Бехзод, Каюмарс ва Исфандиёри Ориё бо кровот (галстук)-хое бо нишони давлатии Точикистон ба пешвози мо омаданд, дар холе ки дигар аъзои хонавода либосхои варзишй бо тархи парчами Точикистон ба тан доштанд. Утоки нишемани Бехзод барои хар точике такондиханда буд: ба махзи вуруд портреи бузурги Ахмадшохи Масъуд дар самти рости девор чалби таваччух мекард ва рубаруи у портреи Эмомалии Рахмон (шояд танхо портреи раисичумхур дар Ландан пеш аз гушоиши сафоратхона) бар фарози тандисак (пайкарача)-хои хахоманишй дида мешуд. Дар гушае дигар табаки бузурги точикй бо тасвири Исмоили Сомонй овезон буд. Зери он нишони Точу Хафтахтарони парчам худнамойи мекард ва чои ситорахои перомуни точро тасвири бузургмардони порсигу гирифта буд. Ва албатта, се ранги парчами Точикистон дар чой-чойи уток ба чашм мехурд ва кучактарин хисси гурбатро аз синаи точикони гариб мезудуд.

Далели шигифтии ман чй буд? Охир чаро як чунин рафтори механдустонаеро аз як хонаводаи точик дар Ландан интизор надошта бошем? Корест бас табиъй, ки точикон дар саросари чахон бо намодхову нишонхои кишвари худ бинозанду биболанд. Аммо шигифтии ман баромада аз ин хакикат буд, ки хонаводаи Ориё аз точикони Афгонистонанд ва чунин ишки пуршуреро ба сарзамини чудоуфтодае (бино ба накшаи сиёсй) ба намоиш гузоштаанд.

Ба ростй, хеч точики точикистониро бо ин хама иштиёку дилшудагй ба Точикистон надида будам. Хамаи зиштихои мо барои ин хонадони дилбохта зебойи махсуб мешуд. Хамаи заъфи моро бузургворона нуктаи куввати мо таъбир мекарданд. Аммо аз хилоли суханонашон мешуд дарёфт, ки дили якоякашон ба шароити кунунии Точикистон месузад ва талош мекунанд ба хар навъе, ки шуда, ба Точикистону фарханги низораш кумак кунанд. Бо итминон метавон гуфт, ки бидуни талошхои пайгиронаи хонаводаи Ориё дар Ландан андак касе дар Бохтарзамин аз хунармандоне чун Шабнами Сурайёву Чонибеки Муроду гайра шинохте хосил мекард. Бехзоду Каюмарсу Исфандиёр бо Youtube! иктифо намекунанд, балки афзун бар торнамохои ичтимоъии дигар торнигор ё веблогхои вижае барои пахши мусикии точикй рохандозй кардаанд.

Фарзандони хурдсоли Бехзод, аз Бежани 7-сола гирифта то Авестои 14-сола, дар хамаи махфилхои фархангии Ландан ба намояндагй аз точикон хузур меёбанд ва бо алхони зебое ашъори фаровонеро аз Фирдавсию Мавлавию Саноию Икбол аз бар мехонанд ва ин хакикатро ошкор мекунанд, ки хазорон фарсанг дуртар аз зодбуми порсй хам метавон забони порсиро пос дошту ба хубй фаро гирифт.

Ин падидаи фархангии шигарф ба кумаки хатти порсй муяссар шуда ва мусалламан, бо хатти сириллик дар водии фарханги порсй (он хам дар диёри гурбат) рохи чандонеро наметавон тай кард.

Агар хонаводаи Ориё хам аз Точикистон буданду аз хатту адабиёти порсй огохй надоштанд, ба хеч руй ишк ба механ (ки ба таъбири онхо, «Хуросони бузург» аст ва Точикистонро хам дарбар дорад) дар замири онхо шукуфабор намешуд; на махфиле бо садои гарму ширини фарзандонашон шодоб мешуд, на точике аз мушохидаи алокаашон ба Точикистон дилшод мешуд ва на акси Эмомалии Рахмон ба хонаашон рох меёфт.

Огохии онхо аз пешинаи торихй ва адабии каламрави пахновари фарханги эронй ва эътикод ба якпорчагии руху равони Хуросони Бузург ва саранчом, ишки онхо ба Точикистони кунунй ва хатто давлатмардони он, хама ва хама аз тасаллуташон бар хатти порсй бармеояд. Вагарна кучост сирилликхоне, ки чунин ишку алокаро ба дур аз зодбум ва бе зури зуроварон ба рухи хайрони мо кашад?

Гуйи бо рафтани хатти порсй аз бисоти фархангии мо руху равони точикии ростин хам аз канори мо рахт барбастааст ва онро метавон танхо чое сурог дошт, ки руди порсй дар он руи бистари худаш чорй бошад, на бистари бегона.

Барои исботи ин иддаъо дар «Ногуфтанихо»-е дигар накли кавлхоеро аз худи Бехзоди Ориё меоварем, ки худашро пайваста «шахрванди Точикистон» муъаррифй мекунад. Ба назари ман, бояд у ва хонаводаашро бо сарбаландй «Шахрвандони ифтихории Точикистон» унвон кард.

ПС: Аксхои ин хонаводаи нажода дар сурати касби ичоза аз эшон мунташир хохад шуд.

Iranian Turmoil Not Over Yet. Why?

Почему не прекращаются протесты в Иране

Радио Свобода

29.09.2009 22:00

Ирина Лагунина: Выборы президента Ирана 12 июня этого года впервые обернулись серьезными неприятностями для клерикалов, которые за несколько месяцев до этого отпраздновали 30-летний юбилей исламской революции и установление теократического государства.

В Тегеране и других городах прошли массовые митинги и манифестации, которые жестоко подавлялись полицией и добровольными военизированными отрядами «басиджей», сторонников власти. По данным правозащитных организаций, были убиты 19 человек, более 300 арестованы. Среди них студенты, профессора университетов, активисты правозащитных организаций и те, кто пытался расследовать убийства и аресты в ходе демонстраций. Российские средства информации довольно скупо освещали все эти события. Так кто, почему и за что выходит на улицы Тегерана. Я передаю микрофон Олегу Панфилову.

Олег Панфилов: Прояснить ситуацию мне поможет Салим Аюбзод, мой коллега из таджикской службы Радио «Свобода», он по телефону из Праги, и Дариюш Раджабиян, журналист, живущий в Лондоне.

Салим, как вам удавалось получать информацию из Ирана?

Салим Аюбзод: Было очень сложно. Потому что после выборов и начала демонстраций в Тегеране многие зарубежные журналисты сначала были ограничены в передвижении и не могли непосредственно наблюдать за событиями, сидели в своих офисах. Я помню, первые передачи были очень интересные, отсюда звонили людям, живущим около тегеранского университета, в центре и просили рассказывать, что они видят через окно. Они рассказывали про то, как люди выходят на улицу, как полиция разгоняет их. И с каждым днем становилось все труднее и труднее найти информацию правдивую, объективную информацию о ситуации на улицах Тегерана и других городов. Единственная помощь была в том, что находилась масса желающих отвечать на вопросы.

Олег Панфилов: Салим, был ли под контролем интернет, могли ли люди с помощью интернета передавать информацию?

Салим Аюбзод: В начале была такая возможность, люди рассказывали, мои коллеги получали информацию по э-мейлу, получали короткие видеоролики, снятые на мобильные телефоны. Но со временем, видимо, ужесточался контроль в Тегеране и таких возможностей стало меньше и меньше. Молодежь Ирана опубликовала свои видеоролики, снятые на мобильные телефоны или голоса, записанные с улицы, они все это вешали на Youtube. Но это тоже до того момента, пока эти сайты были закрыты в Тегеране.

Олег Панфилов: Салим предугадал мой вопрос, который я хотел задать Дариюшу, это вопрос, касающийся гражданской журналистики. Потому что во время событий в Тегеране я наблюдал очень странное явление, как формирование непосредственно гражданской журналистики, когда с помощью мобильных телефонов снимались акции и иногда я в Youtube видел сразу по несколько десятков съемок с разных мобильных телефонов одного и того же события. Дариюш, насколько иранская диаспора способна была получать информацию или каким-то образом ее распространять?

Дариюш Раджабиян: Я думаю, уличные события в Иране дали новое понятие гражданской журналистике. Если эти события добились бы значительных политических перемен, безусловно, можно было бы их назвать первой интернет-революцией. Несмотря на все попытки властей, очень было интересно, что власти пытались перекрыть каналы утечки информации из страны. Но ежедневно публиковались десятки видеороликов и статей, подготовленных в самом Иране или за рубежом самими же недовольными гражданами этой страны. Этот канал до сих пор функционирует и такие инструменты, вэб-сайты сыграли такую же значительную роль, как настоящая штаб-квартира революционного движения.

Олег Панфилов: Что сейчас происходит с иранской журналистикой? В первые недели массовых выступлений населения говорилось о том, что были арестованы журналисты, даже были закрыты несколько газет. Какая сейчас ситуация? Способна ли сейчас пресса выходить, издаваться, могут ли люди покупать газеты?

Дарьюш Раджабиен: Ситуация не улучшилась, до сих пор остается такой же, и журналисты до сих пор очень многие или в тюрьмах или же журналисты не способны писать материалы. Множество сайтов заблокированы, газеты закрыты. Но в этом плане тоже, я думаю, гражданское общество выигрывает у властей и даже, можно сказать, гражданская журналистика была более способной, чем профессиональная. Потому что профессиональные журналисты не могли быть там, где были люди, где была масса. Но люди, которые были там, они записывали, писали статьи и передавали по всему миру. Ежедневно в Иране, это очень интересно, придумываются различные способы обхода правительственного фильтра, так, как я сказал, очень много сайтов заблокировано. По-персидски это называется фильтролом. С помощью этих фильтроломов вы можете попасть куда угодно по виртуальному простору. Одна из основных задач иранской внутренней разведки – это, наверное, ликвидирование обходных путей в интернете. В свою очередь иранские компьютерные знатоки, которых немало, считают создание новых фильтроломов своей основной задачей. Одно сообщение, которое было передано агентством «Рейтер», о 20-летнем британце иранского происхождения, этот человек перебрался в Нью-Йорк на встречу Ахмадинежада, и он сильно уверен, что его компьютерные навыки смогут свернуть Ахмадинежада с власти. Он говорит, что до сих пор создавал десятки оппозиционных сайтов и все они были перекрыты властями. На следующее утро все содержание предыдущего сайта украшало страницы свежего сайта. На этих сайтах формируются интернет-группировки оппозиции и эти группировки коллективно переходят с одного разбитого сайта на новый сайт. Поэтому неудивительно, что демонстрации протеста в иранских городах кажутся скоординированные до ниточки. Ребята занимаются хактивизмом, они сами так называют эту деятельность, то есть это группа хакеров или сетевых взломщиков, разбросанных по всему миру, которые вредят официальным сайтам исламской республики. То есть настоящая виртуальная борьба со своими стратегиями и тактиками.

Салим Аюбзод: Я бы добавил еще одно предложение относительно влияния гражданской журналистики на официальные средства массовой информации Ирана. Надо видеть обе стороны, потому что когда такой наплыв и такой взрыв информации произошел относительно уличных волнений в Иране, естественно, в это время официальные средства массовой информации находились в шоке, они не знали, что делать. Впервые телевидение исламской республики начало давать более или менее объективную информацию, допустим, о количестве первых убитых в ходе уличных волнений впервые заговорила именно эта телестанция и отсюда пошла информация, которая позже была подтверждена другими агентствами.

Олег Панфилов: Когда стали появляться видеосъемки в Youtube по поводу этих событий, то видно было или слышно было, как протестующие произносили не только слова «Марг бар диктатор», но и произносили слова «Марг бар Русие», то есть «смерть России». И многие русскоязычные блогеры были возмущены и не понимали, что происходит. Дариюш, что вы скажете по поводу лозунгов манифестантов?

Дариюш Раджабиян: Даже этим вопросом задавались иранские аналитики, так как устрашающий лозунг «Марг бар Русие!» появился внезапно в этих протестах. Хотя под словом «смерть» в этом контексте подразумевается не физическая смерть, правильный перевод слогана ближе к «долой Россию». У Ирана с Россией, как вы знаете, были свои счеты с давних пор, с 18-19 столетия, когда Персидская империя проиграла войну России и лишилась кавказских земель, как Грузии, части Азербайджана, Армении и тому подобное. Поэтому это сохранилось какое-то историческое воспоминание. Но то, что сейчас, скорее всего не имеет ничего общего с этим воспоминанием. Просто это подтекст, наверное, этого горького чувства. Так как мы видели после того, как Ахмадинежад объявил себя победителем выборов, с первым визитом он отправился в Россию, то есть Медведев его пригласил в Россию, он туда отправился, чтобы участвовать в международном заседании. Но после того, как все люди увидели, каким образом его встретили и как он пожимал руку Ахмадинежаду, иранцы, иранская оппозиция подумала, что таким образом Россия поддерживает Ахмадинежада, хотя в то время Медведев еще ничего не говорил. Но потом стало ясно, что действительно Москва, Кремль более придерживается позиции Ахмадинежада, нежели оппозиции иранской. Это, наверное, является самой главной причиной этого негодования.

Mr President Through Abdullaev's Eyes

Раисичумхур аз диди З. Абдуллоев

Маколаи зер ба забони русй рузи 22.07.09 дар хафтаномаи "Факты и комментарии", чопи Душанбе, мунташир шуд. Ба нависандаи он метавон унвони ифтихории вакили мудофеъ (адвокат)-ро дод. Шумо хам онро бихонед ва бигуед, ки чавоби ин око бояд чй бошад.

БЕЗ ТЕМЫ

«Факты & комментарий» №14
22.07.09
Зафар Абдуллаев

О президенте Рахмоне в частных беседах нередко отзываются нелицеприятно. Критикуют, как за рубежом, так и внутри страны.

Иногда, наверное, по делу, но чаще - несправедливо. Ругают потому, что вся власть вокруг автоматически ассоциируется с ним.

Если у кого-то разрушают недвижимость - клянут президента. Если отключили свет - тоже все обвинения в его адрес и.т.д.

Если честно, я сам порой готов разругаться в его адрес, хотя он лично ничего плохого мне не делал. Ну, кто-то же должен быть в ответе.

Мы злимся на него, за «его людей»: за председателя местного ЖКХ, игнорирующего наше право на вывоз мусора, за инспектора ГАИ, отбирающего права, за министра, игнорирующего запросы СМИ...

Но если смотреть объективно, Эмомали Рахмон -хороший президент. Он из народа и понимающий проблемы народа.

В поездках по стране, он никогда не обижает вниманием пенсионеров, дехкан, старается выйти к ним вне рамок протокола.

Потому что сам из дехкан, он - кишлачный парень, как большая часть таджиков, и это- предмет гордости.

Большая часть его указов, принятых за последние десять лет, носит позитивный характер. На многие из них нужно было решиться по-мужски. Это в душе признают все.

Главное мы забываем, что много лет Рахмон работает под стрессом, в кризисных условиях военно-политического и экономического характера.

Иные бы мировые лидеры в таких условиях может быть и не выдержали, наделали бы серьезных ошибок.

Который год я с коллегами работаем в схожих условиях, когда приходиться закрывать все время возникающие «дыры», и ни разу не приходилось работать строго по профилю, делать то, что хотим и умеем.

«Эксперты» нам говорят, что у нас «плохой менеджмент», а я знаю, что просто еще ни разу не работал во вне кризисных условиях и не мог заниматься нормальным менеджментом. Думаю, также и он.

В этом году мне пару раз довелось быть в поездках с ним, я впервые видел Рахмона так близко.

После каждого визита или встреч, вечерами, когда наши дороги с президентом пересекались, мы все видели по настоящему уставшего человека.

Не так просто говорить на равных, когда ты представляешь гордый, но бедный народ, экономически уступающий другим странам в десятки и сотни раз.

Он вынужден просить денег, инвестиций, и это называют «попрошайничеством».

Только ведь просит он не для себя, для Таджикистана. Стоит за это его ругать?

Президент, конечно, в ответе за чиновников, но их ошибки - не ошибки президента...

A Virtual Battle

Корзори мачозй

به دبيره پارسی

Имруз, ки доштам сари пушиши руйдодхои Эрон тавассути шабакаи телевизюнии Би-Би-Сии порсй андеша мекардам, шигифтзада шудам, ки сахми "рузноманигории шахрвандй" дар он чи кадр зиёд аст. Навиштаи зер хосили хамон шигифтй аст.

Анбухи мардум бо сар додани шиъорхои баланд арзу тули яке аз хиёбонхои Техронро пур кардаанд. Тасвири шаффоф, аммо ларзон, ки аз фарози як сохтмони мушриф ба хиёбон филмбардорй шудааст.

Дар сахнае дигар аз рузе дигар аз даруни издихоми муътариз дастхое баланд мешаванд ва ба зарбу чархи афроде мепардозанд, ки то он лахза хамгому хамрохашон буданд. Бедиранг афроди низомй бо ботунхои худ ба кумаки шибхинизомиёни шахсипуш мешитобанд ва зери фарёди имдоду вахшати занон издихомро пароканда мекунанд. Тасвир собит нест ва хамрох бо чамъият медавад. Филмбардор яке аз муътаризон аст, ки бо истифода аз телефуни харохаш ин лахзахоро забт ва аз тарики торнамои видеуии Youtube дастраси чахониён кардааст.

Интихоботи раёсати чумхурй дар Эрон ва руйдодхои мутаъокиби он накши расонахои дичитолеро, ки мухтавои онро шахрвандон тахия мекунанд, барчастатар кардааст. Дар холе ки расонахои расмй аз пахшу интишори комили матолиби марбут ба руйдодхои ахир дар Эрон пархез мекунанд, чои холии онро навиштахо ва наворхои видеуйи ва аксхои шахрвандон дар торнамохое чун Youtube, Facebook, Tweeter, Flickr, Дунбола ва Болотарин пур мекунад.

Акнун як шахрванди одй, ки як телефуни сайёри дурбиндор дар ихтиёр дорад, метавонад мухтавое расонайи тавлид кунад, ки хатто хабарнигорони хирфайи аз тахияи он очизанд. Табалвури журнолизми шахрвандии Эронро имруза дар бештари расонахои чахонй метавон дид ва шабакахои телевизюнии матрахи чахон хам он аксхову филмхо ва тавзихоти созандагонашонро ба кор мебаранд.

Тамоюл ба пушиши хабарии руйдодхо тавассути шахрвандони одй замоне беш аз пеш буруз кардааст, ки эхсос мешавад роххои дастрасй ба ахбор аз тарики мачории мутаъориф (роххои одй) махдудтар шудааст. Масдуд ё махдуд кардани дастрасй ба торнамохои мухолифон сели мухотабонро ба суи Youtube ва Facebook равона кард. Мумонеъат аз дастрасй ба он торнамохо хам сафахоти вижаеро дар пойгоххои тасвирии Flickr ва Picasso эчод кард. Ва хамин гуна неруи фаррору сайёли рузноманигории шахрвандй (citizen journalism) дар фазои мачозй аз мавонеъе, ки барояш эчод мешавад, ба содагй дар меравад ва мафарру маъмане тоза пайдо мекунад. Дар чомеъаи бастае, ки гуфта мешавад худуди як севуми чамъияташ ба Интернет дастрасй доранд, расонахои мардумй худ ба худ ба ракибе чиддй барои расонахои расмй табдил мешаванд.

Дар ин росто аз телефуни хамрох истифодаи фаровон сурат мегирад. Дар канори тахияи филм ва акс дорандагони ин телефунхо бо ирсоли паёмак (SMS)-хо дар пахши хабархое мекушанд, ки дар расонахои расмй мунташир намешавад. Бастани сервиси ирсоли паёмакхо дубора «шахрванд-рузноманигор»-хоро ба суи роёнахояшон савк медихад ва бар шумори торнигор (веблог)-хо афзуда мешавад ва ахбори мардуммехвар аз ин рох ишоъа мешавад.

Twitter, Болотарин, Facebook ва Дунбола барои тавзеъи хабархо ва пайвандхо ба матолиби мухталифи хабарй ва тахлилй хам муассир будааст. Танхо ишколи ин торнамохо шояд мувассак набудани бархе аз хабархои мунташира аст, ки ба иштибох ё бо хадаф тавассути корбароне чудогона руи шабака меравад. Аммо ин торнамохо ба корбарон имкон медиханд, ки дар бораи матолиб изхори назар ва бахс кунанд ва аз ин рох эътибори матлабро ба чолиш бикашанд ё онро тасхех кунанд.

Зимнан, ин торнамохо дар давраи корзори интихоботй ба яке аз пойгоххои таблиготии номзадхо табдил шуда буданд ва то кунун бархе аз чехрахои сиёсии Эрон сафахоти худро дар Twitter ва Facebook баруз (update) мекунанд ва ахбори марбутаро аз зовияи диди худ ташрех мекунанд.

Wikipedia хам, ки як донишномаи интернетист ва аз суи корбарон тахриру тасхех мешавад, сафахоти тозаеро ба руйдодхои ахири Эрон ихтисос дода, ки дар холи комилтар шудан аст.

Сй сол пеш нашрия, навори забти савт ва хатти телефун танхо расонахои «мардуммехвар» махсуб мешуданд ва иттилоъоти гайрирасмй голибан аз тарики хамин расонахо пахш мешуд. Аммо акнун Интернет ба хар касе ин имконро додааст, ки «шахрванд-рузноманигор» бошад ва дар ишоъаи ахбор ва иттилоъот сахм бигирад.

Soft Revolution by Media

Инкилоби нарми расонахо

به دبيره پارسی

Бритониё мунодии демукросии мудерн ва пешоханги салтанати машрута дар чахон ба шумор меояд, аммо суннатитарин намодхои сиёсй дар Урупоро низ хамин чо метавон сурог дошт. Курсихои маврусй (меросй)-и Мачлиси Аъён бо аъзои гесбасар (парикпуш)-и сурхпушаш, ташрифоти пуртумтароки нишастхои мачлисхои аъёну авом, шукухи салтанатии вуруди раиси мачлис ба толор, сарусадои аъзои мачлис ба хангоми суханронихо дар тахсин ё такбехи суханварон шабохати зиёде ба дигар низомхои демукротики чахон надорад ва шояд дар тули чандсад соли ахир тагйири чандоне накарда бошад.

Аммо инхо хама намод в намуди дастгохи сиёсиест, ки коркарди он тафовути чандоне аз низомхои гайрисалтанатй надорад. Дигар на малика аз кудрате бархурдор аст, ки аслоф (пешиниён)-аш доштанд ва на аъён (лордхо) аъёни тавонманди гузаштаанд. Бритониёихо ба тагйироти сареъу сарех тамоюл надоранд ва тарчех медиханд дигаргунихо бо паймудани марохили табиъии худ ва бо хифзи зохир, дар даруни ниход анчом бигирад.

Таи ду хафтаи ахир шохиди як чунин тахаввуле дар Мачлиси Авом будем, ки дасту боли бози намояндагони мардум дар истифода аз пули байтулмолро то хадди зиёде баст ва заминаро барои бознигарии конунхои марбут ба такозои маблагхои кумакй аз суи намояндагон фарохам кард ва гузашта аз он, боъиси руйдоде шуд, ки дар беш аз се карни ахир собика надоштааст.

Шояд битавон эъломи истеъфои раиси Мачлиси Авоми Бритониёро навъе инкилоби нарм дар арсаи сиёсии суннатгарои ин кишвар унвон кард. Инкилобе, ки пайгирона дар зарфи ду хафта тавассути як нашрияи чопи Ландан пайрезй шуд ва дар нихоят бо танбехи шуморе аз намояндагони мачлис ва канорагирии Мойкл Мортин (Michael Martin) аз макоми раёсати Мачлиси Авом ба самар расид.

Коре, ки рузномаи Дейли Телегроф (Daily Telegraph)-и Ландан кард, шояд пурхазина, аммо сода буд: чопи фехрести номхои аъзои Мачлиси Авом бо зикри маблагхое, ки эшон ба манзури таъмини рузгорашон аз байтулмол бардоштаанд; аз харчи гизои сагу гурбахошон гирифта, то хариди телевизюну лавозими богдорй ва пардохти кисти мохиёна (заём)-и масканхояшон. Дар ин миён ошкор шуд, ки шуморе аз намояндагон пули калонеро ба бахонахои гуногун бардоштаанд, ки вочиди шароити дарёфти он набудаанд.

Daily Telegraph ин иттилоъотро ба кумаки як афсари пешини нерухои вижа ва коршиноси амниятии кунунии ширкатхои бима дар киболи маблаги хангуфте аз манбаъе номаълум харидорй карда ва мегуяд, ки фехрестро барои хидмат ба манфиъати умум чоп кардааст. Дар паи интишори фехрестхои занчирайи расид (расписка)-хои намояндагони мачлис зери заррабин рафт, чанд тан аз макомоти баландпояи вазоратхонахо аз макомхояшон канор рафтанд ва намояндагишон дар Мачлиси Авом ба таълик уфтод, беш аз 120 хазор пунд аз чайби намояндагон ба байтулмол баргашт ва бино ба назарсанчихо, мизони махбубияти хизби хокими Коргар ба таври бесобика уфт кард.

Афзун бар ин, карор аст ба зудй дафтари пардохти хазинахои намояндагони мачлис таътил ва ниходе мустакил барои назорати пардохти хазинахо поярезй шавад, бисёре аз мазоёи молй (финансовые льготы)-и намояндагон лагв шавад ва аз ин ба баъд мухри «махрамона» аз руи додахои марбут ба мазоёи молии намояндагон зудуда шавад.

Яъне як нашрия тавонист тавонист бо ифшои додахое «махрамона» Мачлиси Авомро даргири талотуме кунад, ки ба хонатаконии муфассале дар он анчомид, девори «дафтари молй»-и онро ба хок нишонд ва пушти сахнаи мачлисро дар маърази диди мардум гузошт.

Албатта, гузориши пардадарихои Daily Telegraph-ро хамаруза дигар расонахои Бритониё низ пушиш медоданд. Дар натича, казия ба як корзори густардаи расонайи табдил шуд ва Мачлиси Авомро дар баробари кудрати «рукни чахоруми хукумат» ба зону даровард. Чилваи кудрати расонахо дар ин мочаро ба андозае хиракунанда буд, ки бархе ба шухй пешниходи иртикои макоми расонахоро додаанд ва матбуъотро «рукни севум» хондаанд.

Дар вокеъ, расвоии Мачлиси Авоми Бритониё дар радифи мочарохои Вотергейт (Watergate) дар замони Никсун (Nixon) ва Мунико Левинскй (Monica Lewinsky) дар давраи Бил Клинтун (Clinton) карор мегирад, ки намунаи кудратнамоии матбуъот дар баробари давлатмардону сиёсатмадорон аст. Бо ин тафовут, ки дар расвоии ахир расонахо фарогиртаранд ва дар ташаккули афкори умумй корсозтар. Ин бор торнигорхо ё веблогхо хам аз унсурхои фаъъоли ин корзор хастанд.

Хамаруза садхо веблогнависи инглисй чараёни чанчолро гузориш медиханд ва голибан бо асабоният бархе аз намояндагонро накухиш мекунанд ва навмедона мепурсанд, ки аз суиистифодаи хомиёни манофеъи мардум ба чи марчаъе метавон шикоят бурд. Хашми мардум ба гунае дар Интернет ва дигар расонахо мавч мезанад, ки шуморе аз намояндагон аз бозгаштан ба хавзахои худ бим доранд. Хамлаи тахрибкорон ба хонаву дафтари бархе аз онхо хароси намояндагонро дучандон кардааст.

Пешдастии расонахо дар амри химоят аз манофеъи мардум мизони эътибори сиёсатмадорон, ба вижа хизбхои умдаро ба шиддат кохиш дода, аммо дар иваз чойгохи расонахоро устувортар кардааст. Дар ин мочаро он чи барчаста шуд, накши матбуъот ба унвони нозири кирдори сиёсатмадорон буд. Накше, ки метавонад барои чехрахо ва ниходхое, ки сарнавишти моро таъйин мекунанд, сарнавишти тозае ракам бизанад, то заминае равшантар барои чомеъа фарохам шавад.

Ба гуфтаи Вилём Бернбох (William Bernbach), аз бузургони санъати таблиготи Омрико,

«Хамаи мо, ки бо расонахо ба таври хирфайи сарукор дорем, шаклдихандагони чомеъа хастем. Мо метавонем чомеъаро мубтазал кунем. Метавонем ба он рангу буи барбарона бидихем. Ва ё метавонем ба иртикоъи чомеъа ба сатхе баландтар мусоъидат кунем.»

Албатта, бастагй дорад, ки сухбат аз чи расонахое дар чи чавомеъе хаст. То ин чо чунин ба назар мерасад, ки расонахои Бритониё дар тагйиру пероиши тадричии сомонаи сиёсии кишвар корсоз будаанд.

Hot Off The Press! Books On Demand

Чопи китоб дар панч дакика

به دبيره پارسی

Шояд солхост дунболи нусхае аз як китоби нодир мегардед, аммо хеч дакка ё китобхонае халлоли мушкилатон нест. Мегуянд, хамаи нусхахои мавчуд ба фуруш рафта ё он китоби бахусус дигарбора чоп нашудааст.

Ба зудй аз ин посуххои навмедкунанда дигар хабаре нахохад буд. Дастикам дар Омрикои Шимолй, Устролиё ва бархе аз кишвархои Урупо.

Чопгари худкори Espresso, ки дар рузи душанбе, 27 оврил (апрел), аз танхо намунаи он дар Бритониё рунамойи шуд, дастгохест, ки махолро мумкин кардааст. Ин дастгохи гулосо, ки гумон меравад дар оянда кучактар шавад, дар арзи панч дакика як китоби сесадсафхаиро чоп мекунад, сафхахояшро ба хам медузад, чилди рангини пушту руяшро мечаспонад ва дар шакли мучалладе дог ба шумо тахвил медихад. Айни кахваи доги Эспрессу, ки муддати тахияаш такрибан хамин кадр тул мекашад. Китоб аз руи фойли дичитол (ракамй)-и китобе чоп мешавад, ки масалан, сад сол пеш мушташир шуда буд.

Дар холи хозир танхо як бахши китобфурушии Блаквел (Blackwell)-и Ландан дорои Эспрессуст ва дар бойгонии дичитоли он худуди ним милюн чилд китоби кадиму чадид махфуз аст, ки бо фишор додани як тугма метавонад руи мизи шумо карор бигирад. Интизор меравад, то поёни тобистони оянда шумори китобхои дархостиро ба беш аз як милюн чилд бирасонанд. Ва агар мехостед ин хама китобро ба шакли физикй дар фазое карор дихед, кафасахои панчох дуккони китобфурушй хам басанда набуд.

Ширкати Блаквел дар холи гуфтушунуд бо ноширони дохилй ва хоричй аст, то битавонад шумори китобхои дорои хакки имтиёзи нашрро дар бойгонии дичитоли Эспрессу афзоиш дихад.

Масъулони китобфурушй, ки як дастгохи Эспрессуро ба кимати 120 хазор пунд харидаанд, мегуянд, шояд дар оянда битавон ихтироъи мошини Эспрессуро ба бузургтарин тахаввул дар санъати нашри китоб пас аз Гутенберг арзёбй кард. Чаро ки на.

Кимати китобе, ки ба дархости шумо бозчоп шудааст, бо кимати хамон китоб дар бозор фарке намекунад. Тафовут ин чост, ки дар арзи панч дакика хам шумо ба хостаи деринатон расидаед, хам ноширон аз захмати бозчопи анбухи китобе кухна рохат шудаанд ва хам мухити зист осеби бамаротиб камтаре дидааст. Бад-ин чихат, хушбинии мудирони Блаквел дар мавриди дурнмаои чопгари худкорро мешавад муваччах донист. Блаквел касд дорад дар оянда хамаи шаст шуъбаашро дар Бритониё бо дастгохи Эспрессу мучаххаз кунад.

Агар дар фехрести китобхои дичитоли Блаквел унвони мавриди назаратонро наёфтед, аммо мутмаиннед, ки нусхаи дичитоли он дар пойгохе дигар вучуд дорад, боке нест. Кофист нусхаи Пи-Ди-Эф (PDF)-и он китобро руи як лавхи фишурда (CD) ба хурди Эспрессу бидихед. Пас аз чанд дакика нусхаи физикии онро ба даст хохед гирифт.

Агар аз хондани осори дигарон хаста шудаед ва мехохед достони худатонро дар шакли як китоб мунташир кунед, боз хам ин дастгох ба дардатон хохад хурд. Дар вокеъ, Эспрессу огози хамагонй шудани адабиёти чопист. Паёмади он метавонад падидае шабехи торнигорхо ё веблогнависй бошад, аммо дар фазое вокеъй, на мачозй.

Мухтареъи тозатарин навоварй дар санъати чоп Чейсун Эпстойн (Jason Epstein), як ношири омрикоист. Мачаллаи Time-и Омрико Эспрессуро ихтироъи сол унвон кард ва дар намоишгохи китоби имсол дар Ландан Эспрессу бо чопу часпу арзаи як китоби беш аз садсафхайи дар як дакика шигифтии боздидкунандагонро барангехт.

Албатта, мисли хар дастгохи наве Эспрессу хам хануз орй аз нуксу камбуд нест ва гох шитоби баркосои чоп боъис мешавад, ки баргхои чопшуда бичарханду зеру ру шаванду руи синии саххофй карор бигиранд, ки натичаи он ба хам хурдани тартиби сафахоти китоб аст. Дар чунин мавориде нозири дастгох раванди чопро мутаваккиф мекунад, сафхахоро сарусомон медихад ва чопи китобро аз сар мегирад. Гох фосилаи дур ё наздики чопгар аз синии саххофй метавонад баргхоро ба дасти бод бисупорад ва тартиби онхоро ба хам бизанад.

Дар нахустин рузи рохандозии дастгохи Эспрессу дар китобфурушии Блаквели Ландан мавориде аз ин даст мушохида шуд. Масъулони ширкат таъкид карданд, ки хануз мархилаи ошноии кормандони он бо Эспрессу ба фарчом нарасида ва вукуъи чунин иттифокот табиъист.

Як вохид аз ин дастгох дар китобхонаи Искандарияи Миср хам насб шудааст ва баъид нест, ки ба зудй Эспрессу ба дигар кишвархои минтака низ ворид шавад. Зимнан, дастгохи Эспрессуи Искандария аз нахустин чопгархои худкор аст, ки хамзамон бо насби он дар Вошингтун дар соли 2006 рохандозй шуд. Комгории Эспрессу дар бозорхои китоби Омрико, Урупо, Устролиё ва Миср зомини густариши доманаи хузури ин дастгох дар чахон хохад буд.

Дар гузориши тасвирии ЧадидОнлойн чигунагии чопи тарчумаи инглисии гузидае аз газалиёти Хофизи Шерозй ба дархости ЧО-ро мушохида хохед кард. Ин китоб соли 1921 ба калами Элизобет Бричез тавассути Донишгохи Оксфурд мунташир шуда буд ва пайдо кардани он дар китобфурушихои одй амри махол аст.