Зулмат ва зиндагӣ

Дусад Хуршед хам бо зулмати ман гар даровезад,
Зи торикй ба кадри арзане харгиз намекохад.
Ва ночй хам танобе гар ба ъумки чох овезад,
Дигар Канъони ман Юсуф намехохад, намехохад.

***

Ъумри фонӣ ба ком бояд зист, на ба оз,
Зиндагиро ҳалол бояд зист, на дароз.

 _____________


دوصد خورشيد هم با ظلمت من گر درآويزد
ز تاريكى به قدر ارزنى هرگز نمى كاهد
و ناجى هم طنابى گر به عمق چاه آويزد
دگر كنعان من يوسف نمى خواهد، نمى خواهد.

***

عمر فانی به کام باید زیست، نه به آز
زندگی را حلال باید زیست، نه دراز 

Великий, могучий...

Тайи баҳсҳои тезутунди рӯзҳои ахир бархе ба ин пиндори ғалат уфтодаанд, ки мо, гардонандагони гурӯҳи “Забони порсӣ”, мухолифи сарсахти забони русӣ ё ҳар забони дигаре ҷуз порсӣ ҳастем. Албатта, ҳарфи газофест, ки ҳеч фарди огоҳ нагӯяд.

Забони русӣ ҷузъи забонҳои матраҳи ҷаҳон аст ва донистани он бар тавоноиҳои мо меафзояд, моро муҷаҳҳазтару муқтадиртар мекунад. Ва чи беҳтар, ки забонҳои матраҳтаре чун инглисию ъарабию фаронсавиро ҳам бидонем ва ҳар чи беш бидонем, беҳтар аст. Омӯхтан шояд танҳо чизест, ки эътидол намешиносад, чун омӯхтанӣ уқёнусест, ки ҳаргиз намешавад батамом даркашиду ба ниҳоят расид.

Аммо яке омӯхтан асту дигарӣ омехтан. Омӯхтани русӣ накӯст, аммо даромехтани он бо порсӣ зишт. Омӯхтани ҳар забоне накӯст, агар бар пояи забони худӣ бошад ва моро дучори буҳрони ҳувият накунад. Ин байтро ҳазорбора мешавад бозгуфт, ки:

Ҳар кас ба забони худ сухандон гардад,
Донистани сад забон-ш осон гардад.

Чун пойдевор, таҳкурсӣ, пояи бино дар шахсияти ҳар инсоне ҳамоно забони модарии ӯст.

Омӯхтани русӣ ва худро рус ё русзабон пиндоштани як тоҷик ҳамонанди нодида гирифтани он пойбаст (фундамент) ва муъаллақ мондан дар ҳавост; ҳамонанди туфи сарболост, ки бар рух нишинад; туф ба ҳувияту модару падару ҷадду обо аст. Ношоист аст, чун ҳувияти ӯро ҷареҳадор карда ва аз ӯ мавҷуди нокуҷоободӣ сохтааст: на тоҷики мутлақу на русии тамом. Бар пешониаш ҳакк шуда, ки рус нест ва бо гӯиши маскавӣ ҳам ӯро ҳеч кас рус нагуморад. Як видеуи тозаро, ки дишаб медидам, ҷавони озариро нишон медод, ки русиаш бамаротиб беҳтар аз русҳои мусоҳибаш буд ва кӯчактарин лаҳҷаи қафқозӣ надошт ва мегуфт, шаҳрванди Русия ҳам ҳаст, аммо мусоҳибони нажодпарасташ, ки чашм ба чашму мӯи сиёҳаш дӯхта буданд, ӯро ба “ҷурм”-и норус будан сарзаниш мекарданд...

Яъне русӣ барои як тоҷик сирфан абзору ҷавшан аст, на сиришту тан. Моя аст, на дарунмоя.

Тавсияи мо ба ҳамаи ъазизон ин аст, ки русию инглисию ъарабию.., агар метавонанд, забонҳои дигарро ҳам фаро бигиранд. Аммо пойбаст (фундамент)-ро фаромӯш накунанд, ки ҳамоно порсист, то муъаллақу ҳайрон намонанд.

این راه که می‌روی به ترکستان است...

(مخاطب این پیام مردم تاجیکستانند)

در حاشیۀ یک آگهی وزارت کشور تاجیکستان که تاجیکان را به تحصیل در آکادمی پلیس ترکیه فرا می‌خواند و دو شرط پذیرش دارد: «دانستن زبان ترکی (حتمی) و وضع درست سلامتی».

هویتِ بیشترِ تاجیک‌ها در حال حاضر بوتۀ نورُسته را می‌ماند. خورشید از هر سو بدمد، به همان سو می‌چرخد و رو به همان سو می‌روید، میوه‌اش را برای همان سو ارزانی می‌دارد.

در این دورۀ گرفتاری‌ها کشورهای مغرض دست‌بکار می‌شوند. یادمان نرود که هیچ کشوری به هیچ روی در راه خدا و رسول یا به خاطر چشم و ابروی قشنگ به احدی یاری نکرده است. ترکیه، چه پیش از اردوغان و چه اکنون منافع ملی بنیادین و خدشه‌ناپذیری داشته و دارد. ترکیه بلندپرواز است و با موقعیتِ امروزی‌اش در جهان قانع نیست و تلخی زوال امپراتوری عثمانی از کامش نرفته است.

طراحانِ سیاست‌های راهبردی ترکیه، آسیای مرکزی را حیاط خلوتِ آیندۀ خود فرض می‌کنند و در این زمینه بسیار عاقلانه کار هم کرده‌اند. ترکیه تنها کشورِ «خارجۀ دور» است که با تاجیکستان روادید ندارد و حضورش در عرصه‌های بازرگانی و فرهنگی و آموزشی تاجیکستان روزافزون است. این اقدامِ وازرت کشورِ تاجیکستان بسیار خطرناک و صد درصد غلط است. دلیل‌هایش را می‌شود برشمرد.

وزارت کشور و وزارت دفاع، دو نهاد عمده برای حفظ تمامیت و امنیتِ جامعه و در کل کشور هستند. نه تنها امنیتِ جانی، بلکه امنیتِ هویتی هم. در طولِ تاریخ ده‌ها سلسلۀ پادشاهی به دلیلِ رخنه و نفوذِ بیگانگان به صفوفِ نظامیان به زانو نشستند و تسخیر شدند؛ اتفاقِ شومی که با سامانیان افتاد و غزنویان را روی کار آورد. از این رو در این نهادها باید افرادی استخدام شوند که به‌تمام سرسپردۀ ملت و میهن باشند و ملت و میهن را ناموس خود و عزیزتر از جانِ خود بدانند. این احساسات را یک نوجوانِ ناپختۀ تاجیک در ترکیه فرا نمی‌گیرد. تحصیل در ترکیه به شرطِ دانستنِ زبانِ ترکی (که زبانِ قومی است، نه بین‌المللی) روی آن بوتۀ نورُسته، نوجوانِ تشنۀ مهر و توجه و علم و کار، نمی‌تواند بی‌تأثیر بماند. اگر او پاگرفته و آگاه می‌بود، معادله فرق می‌کرد و به احتمال زیاد خطری دامنگیرش نمی‌شد. اما اندک نوجوانِ تاجیکی که به درکِ قداستِ مفهوم‌های ملت و میهن رسیده باشد و بتواند در برابرِ خطرهایی از این دست مقاوم باشد. در نتیجه ترکیه با هر کادرِ تاجیکی که برای وزارت کشور تربیت می‌کند، یک متحد خود را به یکی از مهم‌ترین وزارت‌خانه‌های تاجیکستان می‌فرستد. داشتنِ افراد وفادار در وزارت‌خانۀ حساسی چون آن یکی به معنای داشتنِ برگِ برنده در هنگامِ مصاف است.

چرا امروزه تاجیکستان نمی‌تواند از وابستگی عقیدتی‌اش به روسیه بکاهد؟ زیرا نهادهای امنیتی و نظامی و انتظامی ما همگی دست‌پروردۀ مکتب روسیه، زبان روسی و نظام روسی هستند. عینِ همین اتفاق می‌تواند بینِ تاجیکستان و ترکیه حادث شود. شاید امروز خیلی‌ها باور نکنند، اما در صورتِ اجرای این برنامۀ خطا پس از دست‌کم پنج سال مطمئن باشید که گرایش به زبان و هر چیزِ ترکی در تاجیکستان دوچندان خواهد شد...

استهزاء سرنوشت است که با تاجیک در عرض صد سال این اتفاقِ ننگین دوباره می‌افتد. پان‌ترکیسم از عواملِ عمدۀ خردوریز شدنِ تاجیک‌ها در منطقه بود. افرادِ فرهیخته‌ای چون «فطرتِ سمرقندی» به استانبول می‌رفتند و «تُرکیده» برمی‌گشتند و با افسوس و دریغ می‌نوشتند که «متأسفانه، تاجیکان زبان مادری خود، ترکی چغتایی را نمی‌دانند و من مجبورم این کتاب را به زبانِ اجنبی فارسی بنویسم». این باورها خودبه‌خود از آسمان به مغزِ ایشان فرو نریخت. این باورها به مغزِ ایشان فرو چکانده شده بود. و شگرد و ترفندهای «تُرکاندنِ» تاجیکستان، این تنها پارۀ «غیرترکِ» منطقه، همان است که بود. با نگاهی گذرا به نوشته‌های مطبوعاتِ ترکیه می‌توان دریافت که ترک‌ها می‌خواهند آسیای مرکزی را به‌تمام تُرک ببینند. و معمولاً خواسته یا ناخواسته تاجیکستان را هم جزء کشورهای «تُرکِ» آسیای میانه (ارتا آسیا) به شمار می‌آورند.

حالا داستانی را می‌خواهم تعریف کنم که مستقیماً به موضوعِ زبان برمی‌گردد. استاد  زبان ترکی من آموزگاری آزموده و ماهر بود. حدود یک سال در محضر او ترکی آموختم و شیوۀ آموزشش چنان بود که از همان چند روز اول به ترکی گویا شدم. احترام ما متقابل بود، اما استاد از من یک آزردگی داشت؛ این که چرا ترجمۀ واژه‌ها را به خطِ پارسی می‌نویسم. گفتم: پارسی زبان مادری من است. گفت: تو مگر تاجیک نیستی؟ گفتم: چون تاجیکم، زبانم پارسی است. گفت: این حرف غلط است؛ زبان تاجیک‌ها «تاجیکی» است و خط تاجیک‌ها سیریلیک است! پارسی زبانِ ایرانی‌هاست! گفتم: هر آنچه شما فرمودید، غلط است و لطفاً دوباره این غلط را دست‌کم پیش من تکرار نکنید که مایۀ شرمساری برای انسانِ فرهیخته‌ای چون شما خواهد بود. این بحث دوباره پیش نیامد، اما هر بار چیزی را به پارسی می‌نوشتم، خم به ابرویش می‌افتاد. لابد ناراحت از آن بود که «این تاجیک به حد کافی نتُرکیده!» وگرنه یک ترک را چه کاری بود با زبان و خط من؟ آن نوشته‌های من صرفاً برای خودم و برای فهمیدنِ درس‌های استاد بود و صحبت‌های ما به‌تمام به ترکی صورت می‌گرفت. اگر خصومت یا هدف پنهانی در کار نبود، چرا زبان و خط پارسی او را برمی‌آشفت؟

بیشترِ خصومت‌ها به عقده برمی‌گردد. به‌ویژه عقدۀ خودکهتربینی. برای سده‌ها زبانِ ترکی از ریزه‌خوارانِ خوانِ پارسی بوده و با وجود پاکسازی وسیعی که کمال آتاتورک به راه انداخت، صدها واژۀ پارسی در بستر زبان ترکی جا خوش کردند و نرفتند. نام‌های ترکی بسیاری که دارندگان‌شان به تفسیر و تعبیرِ آنها نیاز دارند، پارسی است؛ همانند نرمین، نسرین، ژاله، باران، بلند، همره و ده‌ها نام دیگر. همچنان به شیشه «جام» گویند و به عنوان «نام»، به شهر «شهیر» گویند و به بحر «بحیر»... البته «بحر» اصالتاً عربی است، اما به مانند همۀ واژگانِ عربی دیگر از پارسی به ترکی راه یافته و ماندگار شده است. و این یک امر کاملاً طبیعی است. برای هفت سده زبان درباری ترکیۀ عثمانی پارسی بوده و آن حضور پارسی نمی‌توانست بی‌اثر بماند. یکی از جالب‌ترین برهه‌های تاریخی، زمانی است که دربار صفوی در ایران به زبان ترکی و دربار عثمانی در ترکیه به زبان پارسی صحبت می‌کردند. و صفویان نامه‌های خود به زبان ترکی و عثمانی‌ها به پارسی می‌نوشتند.

برای کسی که دچار عقدۀ خودکهتربینی در عینِ خودشیفتگی شده، این حقیقت‌های تاریخی و حضور واژگانِ «بیگانه» در زبانش دردآور است. و این درد فردِ گرفتار را همواره اذیت می‌کند. از این‌جاست که کم‌تر ترکی را می‌شود پیدا کرد که پارسی بودنِ این واژگان یا هر نوع وابستگی زبانش به پارسی را بپذیرد. هستند البته. ترکانی چون ایلبر اورتایلی یا ارهان پاموک هستند که این واقعیت‌ها را با افتخار می‌پذیرند. اما غالبِ ترکانی که با تاجیکستان سروکار داشته‌اند، از منظری دیگر به سرزمینِ ما نگاه می‌کنند و آن را به چشم طعمه‌ای آسان می‌بینند که دوروزه می‌شود قورتش داد.

و حالا پرسش این‌جاست: آیا ما می‌خواهیم طعمه‌ای آسان باشیم که دوروزه بشود قورتش داد؟

Ин роҳ, ки меравӣ, ба Туркистон аст...

Дар ҳошияи як огаҳии Вазорати кишвари Тоҷикистон, ки тоҷиконро ба таҳсил дар Окодемии Пулиси Туркия фаро мехонад ва ду шарти пазириш дорад: “донистани забони туркӣ (ҳатмӣ) ва вазъи дурусти саломатӣ”.

Ҳувияти бештари тоҷикҳо дар ҳоли ҳозир бӯтаи наврустаро мемонад. Хуршед аз ҳар сӯ бидамад, ба ҳамон сӯ мечархад ва рӯ ба ҳамон сӯ мерӯяд, меваашро барои ҳамон сӯ арзонӣ медорад.

Дар ин давраи гирифториҳо кишварҳои муғриз (корыстный) дастбакор мешаванд. Ёдамон наравад, ки ҳеч кишваре ба ҳеч рӯй дар роҳи Худову расул ё ба хотири чашму абрӯи қашанг ба касе ёрӣ накардааст. Туркия, чи пеш аз Ардуғону чи акнун, манофеъи миллии бунёдин ва хадшанопазире дорад. Туркия баландпарвоз аст ва бо мавқеъияти имрӯзиаш дар ҷаҳон қонеъ нест ва талхии заволи импротурии Ъусмонӣ аз комаш нарафтааст.

Тарроҳони сиёсатҳои роҳбурдии Туркия Осиёи Марказиро ҳаёти хилват (backyard; задний двор)-и ояндаи худ фарз мекунанд ва дар ин замина бисёр ъоқилона кор ҳам кардаанд. Туркия танҳо кишвари “хориҷаи дур” аст, ки бо Тоҷикистон раводид надорад ва ҳузураш дар ъарсаҳои бозаргонию фарҳангию омӯзишии Тоҷикистон рӯзафзун аст. Ин иқдоми Вазорати кишвар (умури дохила)-и Тоҷикистон бисёр хатарнок ва сад дарсад ғалат аст. Далелҳояшро мешавад баршумурд.

Вазорати кишвар ва вазорати дифоъ ду ниҳоди ъумда барои ҳифзи тамомият ва амнияти ҷомеъа ва дар кул кишвар ҳастанд. На танҳо амнияти ҷонӣ, балки амнияти ҳувиятӣ ҳам. Дар тӯли торих даҳҳо силсилаи подшоҳӣ ба далели рахнаву нуфузи бегонагон ба суфуфи низомиён ба зону нишастанду тасхир шуданд; иттифоқи шуме, ки бо Сомониён уфтоду Ғазнавиёнро рӯи кор овард. Аз ин рӯ дар ин ниҳодҳо бояд афроде истихдом шаванд, ки батамом сарсупурдаи миллату меҳан бошанд ва миллату меҳанро номуси худ ва ъазизтар аз ҷони худ бидонанд. Ин эҳсосотро як навҷавони нопухта дар Туркия фаро нахоҳад гирифт. Таҳсил дар Туркия ба шарти донистани забони туркӣ (ки забони қавмӣ аст, на байнулмилалӣ) рӯи он бӯтаи навруста, навҷавони ташнаи меҳру таваҷҷуҳ ва ъилму дониш, наметавонад бетаъсир бимонад. Агар ӯ погирифтаву огоҳ мебуд, муъодила фарқ мекард ва ба эҳтимоли зиёд хатаре домангираш намешуд. Аммо андак навҷавони тоҷике, ки ба дарки қадосати мафҳумҳои миллату меҳан расида бошад ва битавонад дар баробари хатарҳое аз ин даст муқовим бошад. Дар натиҷа Туркия бо ҳар кодри тоҷике, ки барои Вазорати кишвар (дохила) тарбият мекунад, як муттаҳиди худро ба яке аз муҳимтарин вазоратхонаҳои Тоҷикистон мефиристад. Доштани афроди вафодор дар вазоратхонаи ҳассосе чун он яке ба маънои доштани барги баранда дар ҳангоми масоф аст. Чаро имрӯза Тоҷикистон наметавонад аз вобастагии ъақидатиаш ба Русия бикоҳад? Зеро ниҳодҳои амниятию низомию интизомии мо ҳамагӣ дастпарвардаи мактаби Русия, забони русӣ ва низоми русӣ ҳастанд. Ъайни ҳамин иттифоқ метавонад байни Тоҷикистону Туркия ҳодис шавад. Шояд имрӯз хелеҳо бовар накунанд, аммо дар сурати иҷрои ин барномаи хато пас аз дастикам 5 сол мутмаин бошед, ки гароиш ба забон ва ҳар чизи туркӣ дар Тоҷикистон дучандон хоҳад шуд ва дар ингуна баҳсҳо туркгароёни бештаре ҷавлон хоҳанд зад.

Истеҳзои сарнавишт аст, ки бо тоҷик дар ъарзи сад сол ин иттифоқи нангин дубора меуфтад. Понтуркисм аз ъавомили ъумдаи хурду рез шудани тоҷикҳо дар минтақа буд. Афроди фарҳехтае чун Фитрати Самарқандӣ ба Истонбул мерафтанду “туркида” бармегаштанд ва бо афсӯсу дареғ менавиштанд, ки “мутаассифона, тоҷикон забони модарии худ, туркии чағатоиро намедонанд ва ман маҷбурам ин китобро ба забони аҷнабии форсӣ бинависам”. Ин боварҳо худбахуд аз осмон ба мағзи эшон фурӯ нарехт. Ин боварҳо ба мағзи эшон фурӯ чаконда шуда буд. Ва шигирду тарфандҳои “туркондан”-и Тоҷикистон, ин танҳо пораи “ғайритурк”-и минтақа ҳамон аст, ки буд. Бо нигоҳе гузаро ба навиштаҳои матбӯъоти Туркия метавон дарёфт, ки туркҳо мехоҳанд Осиёи Марказиро батамом турк бибинанд. Ва маъмулан хоста ё нохоста Тоҷикистонро ҳам ҷузъи кишварҳои “турк”-и Осиёи Миёна (Orta Asya) ба шумор меоваранд.

Ҳоло достонеро мехоҳем таъриф кунам, ки мустақиман ба мавзӯъи забон бармегардад. Устоди забони туркии ман омӯзгоре озмудаву моҳир буд. Ҳудуди як сол дар маҳзари ӯ туркӣ омӯхтам ва шеваи омӯзишаш чунон буд, ки аз ҳамон чанд рӯзи аввал ба туркӣ гӯё шудам. Эҳтироми мо ба якдигар мутақобил буд, аммо устод аз ман як озурдагӣ дошт; ин ки чаро тарҷумаи вожаҳоро ба хатти порсӣ менависам. Гуфтам: “Порсӣ забони модарии ман аст”. Гуфт: “Ту магар тоҷик нестӣ?” Гуфтам: “Чун тоҷикам, забонам порсист”. Гуфт: “Ин ҳарфи ғалат аст; забони тоҷикҳо тоҷикист ва хатти тоҷикҳо сириллик аст! Порсӣ забони эрониҳост!” Гуфтам: “Ҳар он чи шумо фармудед, ғалат аст. Ва лутфан дубора ин ғалатро дастикам пеши ман такрор накунед, ки мояи шармсорӣ барои инсони фарҳехтае чун шумо хоҳад буд”. Ин баҳс дубора пеш наомад, аммо ҳар бор чизеро ба порсӣ менавиштам, хам ба абрӯяш меуфтод. Лобуд нороҳат аз он буд, ки “ин тоҷик ба ҳадди кофӣ “натуркида”. Вагарна як туркро чи коре буд бо забону хатти ман? Он навиштаҳои ман сирфан барои худам ва барои фаҳмидани дарсҳои устод буд ва суҳбатҳои мо батамом ба туркӣ сурат мегирифт. Агар хусумат ё ҳадафи пинҳоне дар кор набуд, чаро забону хатти порсӣ ӯро бармеошуфт?

Бештари хусуматҳо ба ъуқда (комплекс) бармегардад. Бавежа ъуқдаи худкеҳтарбинӣ (комплекс неполноценности). Барои садаҳо забони туркӣ аз резахорони хони забони порсӣ буд ва бо вуҷуди поксозии васеъе, ки Камол Ототурк ба роҳ андохт, садҳо вожаи порсӣ дар бистари забони туркӣ ҷо хуш карданду нарафтанд. Номҳои туркии бисёре, ки дорандагонаш ба тафсиру таъбири онҳо ниёз доранд, порсист; ҳамонанди Нармин, Насрин, Жола, Борон, Бӯланд (Баланд), Ҳамраҳ (Emre) ва даҳҳо номи дигар. Ҳамчунон ба шиша “ҷом” (cam) гӯянду ба ъунвон “ном” (nam), ба шаҳр “шаҳр” (sehir) гӯянду ба баҳр “баҳр” (behir)… “Баҳр” асолатан ъарабист, аммо ба монанди ҳамаи вожагони ъарабии дигар аз порсӣ ба туркӣ роҳ ёфтаву мондагор шудааст. Ва ин як амри комилан табиъист. Барои ҳафт сада забони дарбории Туркияи Ъусмонӣ порсӣ буда ва он ҳузури порсӣ наметавонист беасар шавад. Яке аз ҷолибтарин бурҳаҳои торихӣ замонест, ки дарбори Сафавӣ дар Эрон ба забони туркӣ ва дарбори Ъусмонӣ дар Туркия ба забони порсӣ суҳбат мекарданд. Ва Сафавиён номаҳои худ ба забони туркӣ ва ъусмониҳо ба порсӣ менавиштанд.

Барои касе, ки дучори ъуқдаи худкеҳтарбинӣ дар ъайни худшефтагӣ (мания величия) шуда, ин ҳақиқатҳои торихӣ ва ҳузури вожагони “бегона” дар забонаш дардовар аст. Ва ин дард фарди гирифторро ҳамвора азият мекунад. Аз инҷост, ки камтар туркеро мешавад пайдо кард, ки порсӣ будани ин вожагон ё ҳар навъ вобастагии забонаш ба порсиро бипазирад. Ҳастанд, албатта. Турконе чун Элбар Уртойлӣ (Ilber Ortayli) ё Урҳон Помук (Orhan Pamuk) ҳастанд, ки ин воқеъиятҳоро бо ифтихор мепазиранд. Аммо ғолиби турконе, ки бо Тоҷикистон сарукор доштаанд, аз манзаре дигар ба сарзамини мо нигоҳ мекунанд ва онро ба чашми туъмае осон мебинанд, ки дурӯза мешавад қурташ дод.

Ва ҳоло пурсиш инҷост: оё мо мехоҳем туъмае осон бошем, ки дурӯза бишавад қурташ дод?

Шаҳомат гурехтааст...

Аз ин замини пок шаҳомат гурехтааст,
Қомат шикастаасту рашодат гурехтааст.
Аз инфиҷори ғам ҳама ғор аст зеру бам,
Кӯҳе намондааст ба ҷуз бораи ситам.
Он зеби тахту тоҷи ҷаҳон миллат-ул-милал,
Гашта дусад заъифи ниҳон дар дили маҳал.
Ҷоне намондаасту ҷавониш мурдааст,
Шӯру нишоти зиндагиашро супурдааст.
Шоҳини тезчангу зиранги дижи кабуд,
Гунҷишки гӯшагир шуда, гунгу бесуруд.
Шери жиёни дӯш чи мазлум мисли муш
Сӯрохнишини маҳали худ шуда хамӯш.
Ин мушҳо, ки ҳар ки даруни шикоф банд,
Чун аз шикоф раста ба майдон даррасанд?
Чун фавҷ-фавҷ боз биёянд, яке шаванд?
Шери жиёни зулмситези таке шаванд?
Чун боз раҳанд аз дили мусибати маҳал?
Чун боз дурахшанд фарози сари милал?
Мушо, хамӯшу ҳалқабадӯшо, ба гӯш бош!
Бишкан тилисми бардагиат, сахткӯш бош!
Дар он шикоф муш бимонӣ ҳамешагӣ,
Банди сифоти зишту бади дунпешагӣ.
ДР
________
Шаҳомат - далерӣ, мардонагӣ
Рашодат - бузургӣ, рушдёфтагӣ
Бора, борӯ - қалъа; баландӣ
Зиранг - зирак, боҳуш
Дижи кабуд - киноя аз осмон
Жиён - хурӯшон
Фавҷ - гурӯҳ
Дунпеша - паст, пастфитрат

Чаро?

Чаро ту зиндагиамро табоҳ мехоҳӣ?

Сари шикастаи мо бепаноҳ мехоҳӣ?

Чаро ду дасти баландам дуъо напиндорӣ?

Чаро ту ҷои дуъо сели оҳ мехоҳӣ?

Чаро зи қофилаи давр мо нагун шудаем?

Чаро ки он чи бигӯем “нахоҳ”, мехоҳӣ.

Туро ба лутфу карам пеши мо ниёзе буд?

Чаро ваҷоҳати мо рӯсиёҳ мехоҳӣ?

Ҳазор бор ба худ гуфтаам, дуруст раҳест,

Чаро ту рафтани мо иштибоҳ мехоҳӣ?

Мо ки аз тавбаву такфир хабар менабарем,

Аз чунин белаёқате гуноҳ мехоҳӣ?

Ъошиқи мантиқи роҳам, раҳе бинмоям,

Бегумон дар пайи бероҳа роҳ мехоҳӣ...

چرا تو زندگی‌ام را تباه می‌خواهی؟
سرِ شکستۀ ما بی‌پناه می‌خواهی؟
چرا دو دستِ بلندم دعا نپنداری؟
چرا تو جای دعا سیلِ آه می‌خواهی؟
چرا ز قافلۀ دَور، ما نگون شده ایم؟
چرا که آن چه بگوئیم نخواه، می‌خواهی.
تو را به لطف و کرم پیشِ ما نیازی بود؟
چرا وجاهتِ ما روسیاه می‌خواهی؟
هزار بار به خود گفته‌‌ام، درست رهی‌ست
چرا تو رفتنِ ما اشتباه می‌خواهی؟
ما که از توبه و تکفیر خبر می‌نبریم
از چنین بی‌لیاقتی، گناه می‌خواهی؟
عاشقِ منطق راهم، رهی بنمایم
بی‌گمان در پیِ بی‌راهه راه می‌خواهی...
Самарқанду Бухороро
Ду дурри маҳфилороро
Ба кунҷи қалби мағмумам супурдам ман.
Бихобанд беҳ
Зи даъвои маҳалбозон
Ба худ чун морпече
Дарҳаму барҳам
Натобанд беҳ.

Дунё дигар...

Дунё дигар зи баҳри ману ту гузаштааст,

Қалбаш ба дасти берамақи мо шикастааст.

Дунё дигар зи танбалии мо табоҳ шуд,

Роҳе, ки мо ба чашм надидем, чоҳ шуд.

Дунё дигар ба фикри пагоҳи ману ту нест,

Ошуфта аз шунидани оҳи ману ту нест.

Дунё дигар ба фикри ҷавонони зинда аст,

Безор аз низорфитода ду банда аст.

Дунё дигар зи яъси ману ту фирор кард,

Маъюсгаштагони саро хору зор кард.

Дунё ба фикри ҷилваи халлоқи зиндагист,

Безор аз назораи андӯҳи мурдагист.

Дунё дигар макони ману ту намешавад,

Ин суфра, ёр, хони ману ту намешавад

Дунё дигар вуҷуди ману ту намехарад,

Ин бори бесамар сари дӯшаш намебарад.

То он ки бори дӯши варо бори худ кунем,

Савдои ӯ масолеҳи бозори худ кунем.

То он ки рустамона фиғоне бароварем,

Маҳкум набошему бигӯем: доварем!

То он ки ҳаққи худ зи ситамгар талаб кунем,

Гар месазад, ин талабаш рӯзу шаб кунем.

То он ки ҷони худ сари чизе фидо кунем,

Ё дайни худ ба пешгаҳи Ҳақ адо кунем.

То он ки дам кашидани мо зиндагӣ мабод,

Зулму ситам кашидани мо зиндагӣ мабод.

То он ки боз лонаи мо боз парварад,

Шоҳини дилсупурда ба парвоз парварад.

То тоҷи хокхурдаи мо бонигин шавад,
Тоҷик дубора гули Эронзамин шавад.

دنیا دگر ز بهر من و تو گذشته است

قلبش به دست بی‌رمقِ ما شکسته است

دنیا دگر ز تنبلی ما تباه شد

راهی که ما به چشم ندیدیم چاه شد

دنیا دگر به فکر پگاهِ من و تو نیست

آشفته از شنیدنِ آهِ من و تو نیست

دنیا دگر به فکرِ جوانانِ زنده است

بیزار از نزار فتاده دو بنده است

دنیا دگر زِ یأسِ من و تو فرار کرد

مأیوس‌گشتگانِ سرا خوار و زار کرد

دنیا به فکرِ جلوۀ خلاقِ زندگی‌ست

بیزار از نظارۀ اندوهِ مردگی‌ست

دنیا دگر مکانِ من و تو نمی‌شود

این سفره، یار، خوانِ من و تو نمی‌شود

دنیا دگر وجود من و تو نمی‌خرد

این بارِ بی‌ثمر سرِ دوشش نمی‌برد

تا آن که بارِ دوشِ ورا بارِ خود کنیم

سودای او مصالحِ بازارِ خود کنیم

تا آن که رستمانه فغانی برآوریم

محکوم نباشیم و بگوییم: داوریم!

تا آن که حقِ خود زِ ستمگر طلب کنیم

گر می‌سزد این طلبش روز و شب کنیم

تا آن که جانِ خود سرِ چیزی فدا کنیم

یا دَینِ خود به پیشگهِ حق ادا کنیم

تا آن که دَم کشیدنِ ما زندگی مباد

ظلم و ستم کشیدنِ ما زندگی مباد

تا آن که باز لانۀ ما باز پرورد

شاهینِ دل‌سپرده به پرواز پرورد

تا تاجِ خاک‌خوردۀ ما بانگین شود

تاجیک، دوباره گــُــلِ ایران‌زمین شود

Лайлатулқадр асту имшабро гиромӣ доштанд,

Гоҳ бо бовар гаҳе бе иддаъои чуну чанд.

Илтиҷои ҳар шабамро бозгӯям, боздеҳ,

Порсии нобу тоҷики нажода бар саманд!