About a Broken Idol

Андар як бути шикаста

Агар буд, имрӯз 140-сола мешуд. Шояд касе ин қадр умр накарда бошад, аммо ӯ умре бас тӯлонӣ хоҳад дошт ва пас аз ин ҳам афроде хоҳанд омаду хоҳанд гуфт, ки “агар буд, 150, 160, 170..., 200-сола мешуд».

Чун Ленин аз ҷумлаи шахсиятҳоест, ки умри сиёсии бас тӯлонӣ доранд. Андешаи батнии ӯ андешаи ҳамешагии башарият аст: эгалитарианизм ё баробархоҳӣ аз замони Маздаки эронӣ то Ленин зинда буд ва пас ӯ ҳам зинда хоҳад монд.

Албатта, бисёре аз пешомадони ӯ бо такя бар диёнати масеҳӣ парчами баробархоҳиро барафроштанд. Решаи андешаҳои онҳоро ҳам гар биҷӯӣ, ба жарфои торихи Ховарзамин меравад. Чун диёнати масеҳӣ худ реша дар Ховарзамин дорад. Ҷон Виклиф (1320-1384) ва кашиш Ҷон Боли инглисӣ (1338-1381) Йон Ҳуси чек (1369 – 1415), Тумос Мунтзери олмонӣ (1488-1525), Тумос Мури инглисӣ (1478 – 1535), Шорл Фурйер (1772-1837) ва Пйер-Жузеф Прудҳуни фаронсавӣ (1809-1865), Роберт Овени велсӣ (1771-1858) ҳама ва ҳама аз пешомадони Морксу Энгелси олмонӣ буданд, ки мактаби Ленинро поягузорӣ карданд. Албатта, ҳар андешапардозе андешае навинро вориди ин мактаб кард ва бар маркаби баробархоҳӣ савор шуд ва то навбат ба Ленин расид, ин маркаб рикобдорони бешуморе дошт ва Ленин ҳам бар шигирду шеваҳои маркабсаворӣ дар ин мактаб афзуд.

Ленин, ба ростӣ, андешаи тозаеро матраҳ накард, балки хиштҳоеро бар биное куҳан афзуд. Маздаки худи мо ҳам, ки дар ҳаволии соли 524 тавассути салтанати Сосонии мо кушта шуд, хостори ҷомеъае буд, ки Ленин дар мағзи ноби худ мепарварид. Фирдавсӣ ба ёди омӯзаҳои Маздак навишта буд:

Ҳамегуфт ҳар к-ӯ тавонгар бувад
Тиҳидаст бо ӯ баробар бувад
Набояд, ки бошад касе барфузуд
Тавонгар бувад тору дарвеш пуд
Ҷаҳон рост бояд, ки бошад ба чиз
Фузунӣ тавонгар чаро ҷуст низ
Зану хонаву чиз бахшиданист
Тиҳидаст кас бо тавонгар якест
Ман инро кунам рост бо дини пок
Шавад вежа пайдо баланд аз мағок

Яъне, оре, косаи даври замон мечархад ва то ба нуқтае мерасад, дубора мечархад. Ва аммо ҳар даври тозаи ин косаи давр чархише тоза дорад; бо шеваю шигирдҳои тозаи чархидан. Пас набоист, ки кумунизмро вижаи Влодимир Илйич Ленин бидонем, ҳарчанд Ленин буд, ки “communism”-ро бо ҳамин ном ба ҷаҳониён ошно кард. Ва аммо боз ҳам ӯ набуд, ки ин вожаро сикка зад. Пеш аз ӯ ҳам Эттиен Кабэ, файласуфи хаёлпарвар (утупист)-и фаронсавӣ (1788-1856), вожаи “кумунизм” (communisme)-ро ба кор бурда буд.

Ҳеч хиште бар ҳаво устувор нашуда ва ба ҳамин минвол, ҳеч андешае дар фазо шакл нагирифтааст. Ҳар чи мо имрӯз дорем, пешомаде дорад, ки дар гузашта, шояд гузаштаи дур, фурӯ нуҳуфтааст. Бад нест бидонем, ки кумунизми Ленин ҳам барои мо, тоҷиконе, ки дам аз ориёӣ будан мезанем, бегона набудааст. Дар воқеъ, метавон иддаъо кард, ки Ленини рус як андешаи тоҷикӣ (ориёӣ)-ро пай гирифта ва ба ҷое расондааст.

Албатта, ин ҳам барои доноёни амр пинҳон нест, ки он чи Ленин мехост, бо он чи дар Иттиҳоди Шӯравӣ шакл гирифт, тафовут дошт. Ленин тайи ду соли охири зиндагиаш тавоноии сухан гуфтанро надошт, чи бирасад ба тавоноии идораи бозмондаи импротурии Русия, ки аз Бухоро то он сӯи Укроин доман афрохта буд. Дар ҳоле ки шолудаи Шӯравӣ дар ҳамон солҳо шакл гирифт. Пас Ленин набуд, ки Самарқанду Бухороро аз мо дареғ дошт.

Ленин ҳаргиз дар ҳеч ҷое изҳори тамоюл накарда буд, ки забонҳои маҳаллӣ ба фаромӯшӣ супурда шаванд, ҳарчанд саромадони андешаи “кумунизм”, ба монанди Шорл Фурйер ва Пйер-Жузеф Прудҳун мавҷудияти танҳо як забонро дар низоми кумунистӣ пазируфта медонистанд. Столин, халафи Ленин, ба ин ақида бештар муътақид буд ва талоши фаровон кард, то ҳамаи забонҳои шӯравӣ шикаст дар баробари забони русиро бипазиранд ва канор бираванд, ки чунин нашуд. Забонҳои решадоре чун забони порсӣ бо чангу дандон муқовимат карданд ва импротурии сурхро ба гӯраш гусел карданду зинда монданд.

Аммо дар солрӯзи зоиши Ленин шоиста аст, ки ҳам аз кӯтоҳиҳо ва ҳам аз баландои парвозаш ёд кунем. Кӯтоҳии диди ӯ шояд табиъӣ буд. Диди башарӣ аз фаро гирифтани кулли тайфи фарҳангию иҷтимоъию иқтисодии густарае фарох чун Иттиҳоди Шӯравии пешин оҷиз аст. Бавижа агар сатҳи пешрафти иқтисодии ҷомеъа аз вопасмондагии Аморати Бухоро то ба тараққии санъатии Урупои Шарқӣ доман бикашад. Фалсафаи Ленин, ки бо вуҷуди нияти нек бар пояи судҷӯии шарри нафсонӣ устувор буд, саранҷом ба нокуҷообод расид ва ноком монд. Аммо он чи аз ӯ монд, ба эҳтимоли қариб ба яқин, хостаи ниҳоии ӯ набуд.

Ленин пайравони нохалафе дошт, ки посдори осори маънавию бозмондаи моддии тафаккуроташ набуданд. Як мушт судхор, ки ба хаёли судҷӯӣ аз султаи андешае тоза он андешаро пазируфтанд ва чун аз дарки он андеша фарсангҳо фосила доштанд, саранҷом онро нагуну вожгун карданд. Онон имрӯз ҳам бар эрикаи қудрат такя задаанд, аммо Ҳизби Кумунисти лениниро пушти по задаанд, то ҳизбҳои ба ном демукроту халқи демукротро бино ниҳанд. Аз ормону омоли ленинӣ ному нишоне нест, ва аз пайкори ӯ ҳам. Он чи ҳаст, як мушт халафи нохалафи идеулужик аст, ки андешаи Ленинро ба пашизе фурӯхтаанд, то сарири қудрат аз кафашон дар наравад. Ленин, агар зинда буд, ҳафт пушти ин афродро ба Сибир табъид мекард.

Зуҳур ва суқути Ленин ба масобаи зуҳуру суқути як импротурӣ буд. Импротурии андешае, ки мехост бо дасти зӯр баробариро бар ҷомеъа таҳмил кунад, аммо хаёлӣ ва ғайриъамалӣ аз кор даромад. Вале шикасти ин андеша далел ба дурустии фалсафаи сармоядорӣ намешавад, ба вижа пас аз буҳрони молии 2008, ки шиканандагии иқтисодии ин низомро барҷаста кард. Ленин ҳар касу ҳар чизе, ки буд, торихсоз буд ва номе ҷовидона дар торих.