The Jewish Mevlana of Shiraz

Ҷилди "Шарҳи Шоҳин"

Мавлонои яҳудии Шероз

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и Нигоҳ)

Бад нест барои муддате аз ногуфтаниҳо биосоему ногуфтаҳое бисароем, ки то кунун андак забоне гуфтаву камтар гӯше шунуфта, аммо дар аҳамияти ин мактубу нияти ин маҷзуб гумоне раво нест, ки ҳадаф ҳамоно афзудан бар кӯлбори огоҳӣ аз рӯзгори пешину имрӯз аст.

Насри мусаҷҷаъ ба канор, инро ҳам бигӯем, ки забони мо маҷзубони фаровоне доштааст. Ба дарки ин муҳим борҳо расида будам ва парершаб бори дигар расидам; замоне ки китобе ба дастам уфтод, ба хатти ибрӣ, аммо ба забони порсии ороставу муваққар. Аз фарти бесаводӣ то кунун намедонистам, ки лотину сириллик танҳо расмулхатҳои бегонаи муъосир набудаанд, ки забони мо бад-онҳо нигошта шудааст. Китобҳои бисёре ба хатти ибрӣ (яҳудӣ) ва забони порсӣ тадвин шуда, ки дидани се ҷилд аз онҳо бароям муяссар шуд ва ҳамин ҳоло яке аз онҳо дами дастам аст.

Рози нуҳуфта дар китоб чунон шӯре дар ман афканд, ки тасмим гирифтам тилисми хатти ибриро бишканам ва нахустин байтҳои ин китобро бихонам.

Ҷумлае, ки дар сароғози манзума омадааст, ибрист (Бшем эл рахум...). Мешуд ҳадс зад, ки манзур ҳамон “Ба номи Худованди бахшандаи меҳрубон” аст, ки ба муъодили арабии худ бисёр наздик аст. Дигар ҳар чи буд, порсӣ буд, аммо ба хатти ибрӣ:

Оғози сухан бино ниҳодам,
Бар номи аҳад забон гушодам.
Бар номи кариму қодири пок,
Шавандаи аршу лавҳу афлок.
Халлоқи буду набуди даврон,
Аллому алими нутқи мурғон.
Бахшандаи тоҷу тахти шоҳӣ,
Рӯзидеҳи мӯру мурғу моҳӣ.
Донандаи розҳои пинҳон,
Маъбуди макону кавну аркон.
Қанному раҳими кулли ашё,
Ҳастидеҳи кӯҳу дашту дарё.
Донои руқуми тахтаи хок,
Шамъи дили ошиқони ғамнок...
Дар сунъи ту ақлу дида мадҳуш
Гардидаву нутқ гашта хомӯш.
Дар қудрати ту басар чӣ донад,
Андеша бар он куҷо расонад...

То ба ин байт расидам, нохудогоҳ нахустбайти Шоҳнома тадоъӣ шуд:

Ба номи Худованди ҷону хирад,
К-аз ин бартар андеша барнагзарад.

Шакке дар таъсири мустақими Фирдавсӣ бар нависандаи он китоб набуд. Ва то аз шоъири он абёт маълумоте чанд ба даст овардам, ҳар чи шак буд, ба яқин мубаддал шуд.

Унвони китоб “Шарҳи Шоҳин” аст. Шоҳини Шерозӣ, ки мегӯянд дар садаи 14 мелодӣ дар шаҳри Шероз ба дунё омада, дар миёни яҳудиён бо номи “Мавлоно Шоҳин” маъруфу маҳбуб аст. Ӯ барҷастатарин шоъири порсисарои яҳудист, аммо ба забони форсӣ дар бораи ӯ иттилоъот бисёр андак аст. Он чи медонем, чанд китобест, ки аз ӯ боз монда ва ҳамагӣ ба забони порсӣ ва хатти ибрист. Маъруфтарини онҳо “Мӯсонома” аст, ки Мавлоно Шоҳин ба пайравӣ аз “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ офарида ва дар он сарнавишти қавми яҳудро бозгӯ кардааст. “Мӯсонома”-ро “Туро” ё “Тавроти Шоҳин” низ меноманд. Сароиши ин китоб соли 1359 мелодӣ ба сар расид. Ҷолиб ин ҷост, ки бино ба ривояти яҳудиҳо, Шоҳин Тавроти манзумашро тайи сӣ сол навишта; дуруст ба ҳамон муддате, ки “Шоҳнома” суруда шуд.

Сафҳаи нахусти "Шарҳи Шоҳин"

Аммо китобе, ки акнун ба лутфи дӯсте дар ихтиёри ман қарор гирифта, достони манзуми малика Эстер ё Ситора – шаҳбонуи яҳудии Эрони ҳахоманишист, ки бино ба ривояти Таврот, бо тадбиру ҳушёрӣ аз наслкушии қавми яҳуд тавассути як вазири дарбори эрониён ҷилавгирӣ кардааст. Ин достон Хишоёршоҳ (Аҳасуерус) – подшоҳи ҳахоманишии Эронро фармонравое додгар тарсим мекунад, ки то аз дасисаи вазираш Ҳомон алайҳи яҳудиҳо огоҳ мешавад, худи вазирро ба дор меовезад. Имрӯз ҳам дар миёни яҳудиёни Бухоро мақоле ҳаст, ки мегӯянд: “Дор ба сӯи Ҳомон баргашт”, ки муъодили “Чоҳкан зери чоҳ”-и мост.

Ин нусхаи “Шарҳи Шоҳин” дар даҳаи 1970 дар Байтулмуқаддас чоп шуда, аммо дастнависи он бас қадимитар аст ва мутаъаллиқ ба яҳудиёни Бухорост. Аз ин рӯ зеру забар ё эъроби яҳудии китоб бар мабнои гӯиши бухороӣ иншо шуда, ки хондани онро барои яҳудиёни Эрон бисёр сахт кардааст.

Ба назар мерасад, ки худи Шоҳини Шерозӣ маснавиҳояшро дар оғоз ба хатти форсӣ навишта бошад ва сипас яҳудиён ба далели ҳурмату тақаддусе, ки барои хатти худ қоиланд, онро ба расмулхатти ибрӣ баргардондаву ҳифз кардаанд. Чун дар қитъае аз ашъори Шоҳин тавсифи чаҳор ҳарфи номи Мусоро мехонем, дар ҳоле ки Мусо (Моше) дар расмулхатти ибрӣ иборат аз се ҳарф аст.

Ин танҳо барги нозуке аз бӯстони анбӯҳи забони порсӣ дар миёни ғайриэрониён аст. Аммо баргест барроқу пинҳон. Дастикам барои бисёре аз мо дар кишварҳои порсигӯ Шоҳини Шерозӣ номе тоза ё фаромӯшшуда аст, дар ҳоле ки дар миёни яҳудиҳо арҷе, ки ӯ дорад ҳамсанги эҳтироми порсигӯён ба Ҳофизи Шерозист. Яъне яке аз бузургтарин чомасароёни яҳудӣ ҳам парвардаи хоки шоъирхези Шероз аст. Осори Шоҳини Шерозӣ афзун бар ин ки ба забони мост, пораҳое аз торихи моро ҳам фаро мегирад ва ба гунае баёнгари нигоҳи яҳудиён ба ториху фарҳанги эрониён аст.