Розхои султаи яхудихоЧандест, ки ба як пурсиши мубхаму печида меандешам: чаро яхудихо дар тули торих тахти пайгарду саркуб будаанд? Ва агар ин дуруст аст, чаро имруза яхудихо дар тавлиди андешаи навин пешоханганд ва бештари умури калони чахон тавассути онхо гардонандагй мешавад?
Пештар навиштаи як донишпажухро дар ин бора мунташир карда будам, ки омузишу парваришро далели аслии табаххури яхудихо медонист. Аммо шояд касе бештар аз кишвархои гарбй имруза дар омузишу парвариш сармоягузорй накунад. Боз хам яхудихо бо чамъияти андакашон (зери 14 милюн дар чахон) пештози бисёре аз умури башарианд ва рашки дигаронро бармеангезанд.
Натичае, ки пас аз тааммули дароз хосил кардам, ин буд, ки чун яхудихо тахти пайгард ва мавриди ситаму саркуб будаанд, ба чизе табдил шудаанд, ки акнун мебинем. Яъне фишори рузгору талошхои саркубгарон як вижагии гаризии инсониро дар онхо бедор кардааст, ки такаллои зинда мондан (выживание) аст. Хамонанди ин иттифокро метавон дар миёни жопунихо (японихо) сурог дошт, ки аз бартарин зариби хуш дар миёни навъи башар бархурдоранд. Жопун як тикка хоку санг аст ва махрум аз манобеъи табиъй. Ин бебизоъатй боъис шуда, ки хамнавъони жопунии мо зехни худро ганитар ва фаъъолтар кунанд ва роххои дигареро барои чилавгирй аз инкироз ё нобудии жопунихо ба унвони як кавм ё миллат биёбанд.
Яхудихо хам ки пайваста тахти таъкиб будаанд, шуълаи азхони худро равшантар карданд, то дар пайкори будан ё набудан пируз оянд. Аммо чаро онхо мавриди пайгарди давлатхои гуногун дар саросари торих будаанд?
Бархе пайдоиши масехият ва бовари вижаи масехихо дар накши яхудихо дар маслуб шудани Исои Масехро аз ангезахои аслии пайгарди яхудихо медонанд. Аммо садхо сол пеш аз зухури масехият хам осурихо, бобилихо ва фиръавнхои Миср аз озору ситам бар яхудихо фуругузор намекарданд. Пас бурузи масехият хам решаи гирифтории торихии яхудихо нест.
Дар бахше аз бехтарин посухи баргузида ба ин пурсиш дар Yahoo! Answers мехонем:
«Бо нигохе ба Исроил ва муштаккот (шохахо)-и кеши яхудият ба монанди Сахюнисм (Zionism) ба ин фикр меуфтам, ки шояд унсури зотие аз бовархои яхудй бо дидгоххои ахлокй ва маънавии бештари чомеъахои чахон созгорй надорад.»
Нигорандаи ин назар он унсури мармузро нагушудааст.
Кавмгароии мазхабй
Холо бад нест барои худ дар кеши яхудият тафаххусе кунем, то шояд он унсур бармало шавад.
Кеши яхудй ба монанди кеши зартуштии ахди Сосониён ва бисёре дигар аз динхо кавммехвар аст. Яъне хар иттифоке, ки меуфтад перомуни миллати Исроил ё ба таъбири он даврон, «фарзандони Исроил» аст. Бад нест бидонем, ки маънои вожаи «Исроил» «сарзамини Худованд» аст («иср» - арз, замин; «ил» - Худо, илох).
Ба бовари яхудихои диндор, паймони Худованд бо навъи башар аз тарики Иброхим сурат гирифта, ки солори кабила ва огозгари миллати Яхуд аст. Ва танхо пас аз он буд, ки вахйи худовандй дар кухи Сино ба Мусои яхудй нозил шуд ва дар паи он даххо хазор паёмбари дигар омаданд, ки умдатан яхудй буданд. Хаста ё лубби омузахои яхудй, ки дар Таврот ва Талмуд (тафсири Таврот) омадааст, имон ба вучуди Худои ягона, хамаогох, хаматавон, карим ва мутаъол аст.
Аммо миёни кавми яхудй ва кеши яхудият наметавон ба осонй хатти мушаххасе кашид. Ангор дину миллат дар хам печидаанд ва ба мутародиф (синоним)-и якдигар табдил шудаанд. Мухимтарин чашнхои мазхабии онхо аз торихи пурфарозу нишеби миллаташон бармеояд. Барои намуна, Хонуко (Hannukah) чашнест, ки ба нишони бузургдошт аз шикасти лашкари Селевкиён (Сулукиён) дар чилавгирй аз баргузории чашнхои мазхабии яхудй барпо мешавад. Дар садаи дувуми пеш аз мелод Чуддо Маккабй ва бародаронаш дар баробари лашкари тавонманди юнониён муковимат карданд ва онро шикаст доданд. Он руйдодро яхудихо имруз хам бо афрухтани шамъхо барои хашт шаб гиромй медоранд.
Ё Асуро бе Тевет (рузи дахуми мохи Тевет, ки бо десомбр-декабр ё жонвие-январ мусодиф аст) як рузи рузадорист, ки ба суги ишголи шахри Байтулмукаддас (Ирушалим) тавассути Небукаднаср, подшохи Бобил дар соли 588 пеш аз мелод баргузор мешавад. Се сол пас аз он шахриёри Бобил ба шахр рахна кард, харами мукаддаси онхоро бо хок яксон кард ва даххо хазор яхудиро ба Бобил куч дод. Танхо пас аз ишголи Бобил тавассути Куруши Бузурги Хахоманишй буд, ки яхудихо озод шуданд ва ичоза ёфтанд ба зодбумашон баргарданд ва ниёишгохи худро (The Second Temple) бо пули шохони эронй – Курушу Дориюши Бузург дар Байтулмукаддас аз нав бисозанд. Аз ин ру дар китоби «Ахди атик» ё Китоби Мукаддаси яхудй дар 23 маврид аз Куруши Бузург ба унвони рахоишгар ё мунчии кавми яхуд ёд шуда ва дар чандин мавриди дигар ба ин бузургмарди торих, ки шояд бидуни у аз кавми яхуд ному нишоне намемонд, ишора шудааст.
Ва ё иди Пок (пасха, Passover)-и яхудихо ба нишони арчгузорй ба рахоии исроилихо аз бардагй дар Миср баргузор мешавад. Дар хафтаи иди Пок яхудихо хеч хурокеро намехуранд, ки хамирмоя дошта бошад. Далели он хам бовари яхудихо ба фирори бедиранги исроилихо аз Миср буд, ба гунае, ки хатто фурсате набуд, то хамири онхо бидамад ё бирасад.
Дар паи таъсиси давлати Исроил дар соли 1948 хам, ки решаи даргирихои кунунии Ховари Миёна аст, яхудихо чахор чашну таътили дигарро хам ба фехресташон афзуданд:
Yom Yerushalayim, ки ба забони тозй мешавад «явм ал-Кудс» ва ба порсй «Рузи Байтулмукаддас», ба поси эъмоли кунтрули исроилй бар ин шахр дар мохи жуан (июн)-и соли 1967 баргузор мешавад.
Yom HaShoah, ки рузи ёдбуди курбониёни яхудии Чанги Чахонии Дувум (Хулукост) аст.
Yom Hazikaron, ки рузи ёдбуди сарбозон ва курбониёни исроилии «терурисм» аст.
Ва Yom Ha’atzmaut ё Рузи Истиклол, ки ба нишони тачлил аз эъломи истиклоли Исроил дар соли 1948 барпо мешавад.
Яъне чи чашнхои миллй ва чи идхои мазхабии яхудихо голибан бахонахое кавмй ё миллй доранд ва ба торихи миллати яхуд бармегарданд.
Хамин кавмгароии деринаи яхудихо, ки дар динашон бозтоб меёбад, аз дербоз монеъ шуда, ки онхо бо дигар кавмхо то хадди зиёде биомезанд. Ва дар айни хол шояд далели чудоии яхудихо аз дигар кавмхо ва хашми дигарон бар онхо хам хамин бошад.
Хатто дар Урупои садахои миёнй яхудихо барои худ минтакахои махсуре (Ghetto) доштанд ва вуруд ба маркази шахрхои бузург барояшон мамнуъ буд. Ин чудойи дар айни замон хам тахмилй буд ва хам худхоста. Дини яхудихо онхоро «баргузидаи Худо» медонист ва такозо мекард, ки дар хифзи хуну нажодашон бикушанд. Ва икрохи бегонагон аз яхудихо боъис мешуд, ки онхо дар шахрхои мухталиф канори хам бимонанд ва суннатхову ойинхои худро зинда нигох доранд.
Шарре, ки аз он хайре барояд
Рондагии яхудихо аз мушорикат дар зиндагии сиёсии кишвархои мизбонашон бад-он анчомид, ки онхо суроги дигар арсахои зиндагии ичтимоъй рафтанд. Бештари онхо ба донишу хунар рагбат зохир карданд. Фехрести донишмандони яхудй дар кишвархои гуногуни чахон, ки дар донишномаи Wikipedia омадааст, такондиханда аст.
Албатта, ин фехрест комил нест ва, масалан, донишмандони яхудии Осиёи Миёнаро шомил намешавад. Афзун бар ин, чехрахои хунарии барчастае чун Борис Кимёгаров, Або Наматиев, Барно Исхокова, Шоиста Муллочонова, ки барои мо ошно хастанд, дар фархангхои дигар минтакахо низ ба хубй дурахшидаанд.
Пас як дини кавммехвар, дарбадарй ва ниёз ба зинда мондан, худуди 14-милюн танро, ки 0.2 дарсади чамъияти чахонро ташкил медиханд, ба яке аз кудратмандтарин кавмхои чахон табдил кардааст. Ин чамъият, ки аз шумори порсигуёни чахон ба маротиб камтар аст, хамчунон дар саросари чахон пароканда аст ва танхо андаке беш аз 5 милюн тани онхо дар «сарзамини мавъуд» ё Исроил ба сар мебаранд. Чамъияти Исроил хам ба монанди Точикистон беш аз хафт милюн тан аст. Аммо оё ин дуро метавон бо хам мукоиса кард? Ва ин чамъият дар сарзамине ба пахнои 20,770 килуметри мураббаъ ба сар мебарад, ки дар баробари пахнои Точикистон тухмимургеро монад. Вале оё масохат аст, ки сарнавишти моро ракам мезанад?
Гилаи бародарон
Натича он аст, ки дустони араби ман пайваста гила мекунанд, ки сарнахи умури чахон дар дасти яхудиён аст. Ёдамон бошад, ки арабхову яхудихо аз як шохаи насли башаранд ва вожахои "араб" ва "ибр(й)" низ хамреша аст, ба маънои "биёбонй". Бо ин тафовут, ки харфхои "р" ва "б" чобачо шудаанд. Аммо тафовутро бибин, ки аз кучо то ба кучост!
Мусалламан, режими кунунии Исроил аз дижхимтарин хукуматхои мавчуд аст, ки фаротар аз марзхои махдуди худ ба хукуки башар туф кардааст. Бо бозгашти Бенёмин Нетонёху ба макоми нахуствазирй шояд ин тасвири зишт аз Исроил пуррангтар шавад, чун хизби мухофизакори Ликуд дар ироаи тасвири махуфу зишт аз ин кишвар хамвора махорати хоссе буруз додааст. Идомаи сиёсати фошистии Исроил на танхо барои давлати он зиёнбор аст, балки метавонад аз карехаву истеъдоди миллати яхуд низ бикохад. Чун дар тули торих тавассул ба таъаддй огози поёни режимхо ва кудратхо будааст ва миллатхоро барои муддати дарозе ба хок нишондааст. Тагйири накши яхудихо аз «ситамдида» ба «ситамгар» дар дарозмуддат метавонад яхудихоро хам ба миллати вомондае чун арабхо табдил кунад.
Албатта, далели аслии зиллату хории арабхои имрузй пули муфти нафтист, ки рузгоре ба сар хохад расид. Осудагии ношй аз даромади нафтй арабхоро дар баробари чолише карор намедихад, ки магзхои хуфтаи худро такон диханд ва ба тавлиди андешаи тоза бипардозанд. Аммо гирифторихову чолишхои сангин аз миёни арабхои фаластинй чехрахои барчастаеро ба монанди Эдворд Саъид ва Махмуд Дарвеш парвардааст.
Пас аз чолишхои зиндагй набояд бим дошт. Чун хамин чолишхо хастанд, ки чурт (пинак)-и моро ба хам мезананд ва моро ба анчоми коре ва тавлиди андешае бикр во медоранд. Зихй чолиш!
No comments:
Post a Comment