Shahzade of Samarqand in Persia

Шахзодаи Самаркандй дар Эрон

Порахое аз сафарномаи Шахзодаи Самаркандй ба Эронро дар торнигораш ва сафхаи вижааш дар родю Замона хонда будам. Аммо шунидан кай бувад монанди дидан. Филме, ки Шахзода аз чараёни нахустин дидораш аз Эрони исломй тахия карда, ба ростй диданист. Дар холе ки Шахзода бо дидани махалхои бахусусе ба ёди киссахои кудакию навчавониаш меуфтод, ман ба ёди рузхое будам, ки перомуни хамон махалхо мепалакидам, таъми руъёхоямро мечашидам, пайкарашонро ламс мекардам ва баргхои зарди орзухоямро аз руи хоки поки Эрон мечидам, то замоне ки орзухоям мусодира шуду худам тард.

Сипос, Шах. Даст марезод. Кори пурзахматеро ба хубй анчом додайи.

safar be IRAN from radio zamaneh on Vimeo.

Perilous Fluffing

Сутй, тупук ё иштибохи хатарноки лафзй

Равшан нест, ки дар паи ин иштибох дар талаффуз бар сари ин гуяндаи телевизюни Чумхурии Исломии Эрон чи хохад омад. Иштибох чй буд? Такрораш шояд чоиз набошад. Худатон бибинед:

A Phantom Wanders Across CA

Шабахе дар Осиёи Миёна мегардад, шабахи бунёдгароии исломй.

Танхо ба хотири хамонандии ин ду чумла бо огози «Монифест»-и Морксу Энгелс нест, ки чунин мегуям. 69 сол пас аз руъяти шабахи кумунизм тавассути саромадони ин чунбиш нахустин инкилоби кумунистй дар чахон ба самар расид ва на танхо Урупо, балки чахонро дигаргун кард. Бо ин ки шояд дар соли 1848 шабахи кумунизм чандон пурранг набуд ва вокеъан шабахгуна буд. Дар холе ки шабахи ифротгароии исломй дар Осиёи Миёна хайъати ошкору мушаххасе дорад. Ба гунае, ки шаклгирии он ва харакоташ дар саросари минтакаро метавон мубаму дунбол кард.

Покистон

Таи чанд хафтаи ахир иёлати Своти Покистон, ки аз хоки мо фосилаи чандоне надорад, дар сархатти хабархои чахон аст. Худуди 4000 тан аз чангчуёни Толибон дар ин минтака камин гирифтаанд ва мохи гузашта талош карданд ба Исломобод – пойтахти Покистони хастайи рох ёбанд. Дар натича давлати марказй даххо хазор тан аз нерухояшро ба Свот гусел кард. Чашмандози даст ёфтани толибон ба чангафзорхои хастаии Покистон ларза бар андоми чахониён афканд.

Точикистон

Хамзамон толибон ба Точикистон хушдор доданд, ки бо кумак ба Омрикову нерухои НОТУ дар интиколи васоилашон ба Афгонистон амнияти худро дар маърази хатар хохад гузошт.

Яке-ду руз пас аз он давлати Точикистон хам ба басечи нерухояш пардохт ва лашкари анбухеро аз гушаву канори кишвар ба минтакаи Тавилдара дар шарк равона кард. Далели ин икдом анчоми амалиёти зидди маводди мухаддир бо номи «Кукнор-2009» унвон шуда, аммо шоеъоту вокеъиятхо гуёи далели дигарест.

Пеш аз хама барои хеч амалиёти зидди хашхоше ин хама неру басеч нашуда буд. Ду ин ки хузури макомоти баландпояи вазорати дифоъ дар ин даст амалиёт андаке ачибу гариб ба назар мерасад. Ва се ин ки бархе расонахо ва мардуми махаллй аз хузури Мулло Абдуллох, аз фармондехони мухолифони исломии пешин дар минтака, хабар додаанд, ки далели вокеъитаре барои ин тахлукаи низомй ба назар меояд.

Мулло Абдуллох аз фармондехонест, ки харгиз тавофукномаи сулхи миёни точиконро ба расмият нашинохта буд ва имзокунандагони онро хоини дину миллат медонист. Гуфта мешавад, ки Мулло Абдуллохро дар ин ричъат худуди сад тан аз размандагонаш хамрохй кардаанд. Инхо хануз дар хадди гузоришхои таъйиднашуда аст. Аммо рафтори осемасаронаи давлат ва пахши хабархои зидду накиз аз суи макомот ва мардуми махаллй бар мизони эътибори ин гузоришхо афзудааст.

Узбакистон

Дар паи Покистону Точикистон, Узбакистон хам дастбакори басечи нерухои низомиаш шудааст. Нерухои дохилии узбак андак-андак дар имтидоди марз бо Киргизистон тачаммуъ мекунанд. Дар шаби 25 ба 26 май дар минтакаи марзии миёни ду кишвар инфичоре рух дод. Чанд разманда ба посгохи пулис дар вурудии шахри Хонободи Узбакистон хамла кардаанд. Макомоти узбак размандагонро аъзои Чунбиши Исломии Узбакистон хондаанд. Посгохи марзии Хонобод баста ва иртиботи телефуни хамрох дар минтака масдуд шуд.

Хабаргузорихо аз вукуъи як ходисаи дигар дар хоки Узбакистон хам гузориш додаанд. РИА Новости-и Русия бо истинод ба суханони муъвоини додситони кулли Узбакистон гузориш дод, ки соъати 2-и пас аз нимрузи сешанбе (26 май) як бумбгузори интихорй (худкуш) дар шахри Андичон бумберо таркондааст, ки дар натичаи он як маъмури пулис кушта ва чандин тан захмй шудаанд. Пештар шумори кушташудагон дастикам хафт тан гузориш шуда буд. Дар хиёбонхои Андичон тонку тупу зирехпушхои давлатй камин гирифтаанд. Додситонии Узбакистон гуфтааст, ки бино ба додахои мукаддамотй, пайкорчуён аз хоки Киргизистон вориди Узбакистон шудаанд. Хамон сенориюи пешин.

Ин руйдодхо, ки дар нохияхои гуногун ба шакли пароканда иттифок меуфтад, метавонад сарчашмаи вохиде дошта бошад. Доштани як маркази зеризаминии хамохангсозии амалиёт дар минтакаи вохид амри махоле нест.

Ва шояд хам танхо сарчашмаи он авзоъи яъсовари ичтимоъию сиёсй дар хамаи кишвархои даргир бошад.

Солгарди куштор

Бад нест хамчунин дар ёд дошта бошем, ки тахаррукоти исломии имсол дар Узбакистон бо чахорумин солгарди куштори Андичон (13 маи 2005) такрибан мусодиф шуд.

Дар он ходиса дасти зури Ислом Каримов бо берахмии камназире хуни фаровон рехт ва барои муддате гуё хатари бурузи дубораи нооромихоро хунсо кард. Шумори курбониёни он вокеъа аз 187 то 800 тан баровард шудааст. Аммо чорй кардани хаммоми хун танхо икдоме буд, ки Каримов барои чилавгирй аз эхтимоли такрори ошуб анчом дод. Ва бехуда буд. Тухми нафрати бештаре кошт, ки андак-андак сабз мешавад. Хафакони сиёсй ва мамнуъиятхои мазхабй дар кишвари хамсоя хамчунон бедод мекунад ва тоза шиддат хам гирифтааст. Фасоду ришвахорй мардумро ба сутух оварда ва паёмадхои бухрони молии чахонй вазъиятро печидатар кардааст. Корфармоён дар Русияву Казокистон зери фишори бухрон пеш аз хама коргарони хоричиашонро меронанд, ки голибан узбаку точиканд.

Побапои узбакхо?

Такрибан хамин сахнаро метавон дар Точикистон дид. Давлат миёни низоми динию гайримазхабй ин по-он по мекунад ва мураддад аст. Аз як су соли Имоми Аъзам эълом мекунад ва бо тасвиби Конуни Дин асли гайримазхабй будани давлатро зери суол мебарад. Аз суи дигар махдудиятхоеро дар умури виждонию динии мардум чорй мекунад. Фасод беш аз пеш реша давонда ва бухрони молй камари мардуми одиро хам кардааст.

Бонки марказии Русия дируз эълом кард, ки дар охирин семохаи соли гузашта мухочирони узбак, точик ва укроинй ба хонахояшон 1.76 милёрд дулор фиристодаанд, ки ду севуми маблаги фиристодашуда дар семохаи соли 2007 аст. Ва бино ба додахои мукаддамотй, таи моххои жонвие (январ) то оврил (апрел)-и имсол ин маблаг худуди 25 дарсади дигар кохиш ёфтааст, ки ба дур аз интизор набуд.

Хамчунин ба гуфтаи Санавбар Шерматова, узви шурои коршиносони РИА Новости, микдори пуле, ки коргарони киргиз аз Русия ба хонаводахояшон мефиристоданд, аз 30 то 50 дарсад кохиш ёфтааст.

Бенавоии молию зехнй

Бекорй, бухрони молй, факру бенавойи аз як су ва фасоду ришвахорй, хушгузаронию ишрат ва зулму ситами макомот аз суи дигар заминаро барои бурузи ошубхо фарохам кардааст.

Факри иттилоъотию зехнй хам аз дардхои маргбори чомеъа аст. Дар кишвархои бастае чун Точикистону Узбакистон, ки дастрасй ба сарчашмахои иттилоъотии олтернотив сахт душвор аст, рухияи мардум хамудатар, шикастатар ва дар натича хатарноктар мешавад. Китобе чуз таблиготи тангназаронаи ин ё он мактаби вопасгаро чоп намешавад.

Заволи идеулужии кумунистй ва нокомии макомоти кунунй дар шакл додани ормони навин ё карохати онхо аз пайравй аз мактаби демукросии Урупо халаъи зехниеро офаридааст, ки чои онро батадрич исломи тундрав пур мекунад. Монеътарошии макомот дар баробари озодии виждони шахрвандон на танхо мардумро ба давлат дилгарм намекунад, балки онхоро ба огуши мухолифони тундрави давлат меафканад.

Дар вокеъ, давлатхои худкомаи минтакаи мо, ба монанди хар давлати мустабидде, ки дар тули торих дар гушаву канори чахон омадаву рафтааст, бо ду дасти худ бо чидду чахд барои худашон чох мекананд. Рафтани ин давлатхо доге дар дили мардум нахохад гузошт. Аммо нахваи дафъи онхо ва паёмадхои он мусалламан руъбангез аст.

Шабаххо хамеша паёмоварони руъбу вайронианд. Хамон гуна ки шабахи кумунизм буд.

Poll: Tahir Abduljabbar - Tajik National Hero

Оё Устод Тохир сазовори унвони Кахрамони Миллии Точикистон хаст?

Оре 13 (86%)

На 1 (6%)

Шояд 1 (6%)

Дигар 0 (0%)

Votes so far: 15
Poll closed

Welcome to Saudi Arabia!

Ахлан ва сахлан!

Ураххиби бикум фи-л-Мамлакат-ул-Ъарабият-ус-Суъудия! Ба Арабистони Саъудй, бузургтарин кишвари нимчазираи араб, махди ислому чойгохи мукаддастарин шахрхои ин ойин, ба сарзамини харамайни-ш-шарифайн, ба бузургтарин кишвари содиркунандаи нафти чахон ва аз наздиктарин муттахидони Иёлоти Муттахидаи Омрико хуш омадед. Ба кишваре, ки ахолии дорояш хавсалаи кори сиёхро надоранд ва аз хорич муздур меоваранд, то корхои содаро барояшон анчом диханд.

То ин чои тавсифи мо аз Арабистон навмедкунанда набуд. Дар вокеъ, солиёна милюнхо тан ранчи сафар ба ин кишварро ба чон мепазиранд, то ба хокбуси Маккаву Мадина мушарраф шаванд. Ва бо ин милюнхо тан милёрдхо дулор ба ин пора аз сахрои араб сарозер мешавад ва тадричан сахроро ба боге пуррангу пуроб мубаддал мекунад. Арабхо мустахакканд, ки хамаруза даххо бор ба Мухаммаду оли Мухаммад салавот бифиристанд, ки сахрояшонро ба гулистон табдил кардаанд.

Хичрат ба хостгохи солшумории хичрй

Карор аст ба зудй ду хазор тан аз хаммеханони мо ба чамъи сокинони Арабистон бипайванданд ва аз неъмати зиндагй дар хостгохи ислом бахравар шаванд. Хабаргузорихои дуру наздик аз чараёни сафари Хамроххон Зарифй – вазири хоричаи Точикистон ба Арабистон ин навидро мунташир карданд, ки таи чанд мохи оянда садхо тан аз мухочирони бозгаштаи бекори точик метавонанд рахли гурбати худро дар Арабистон биафкананд.

Русияву Казокистон, ки дар ин рузхо бо бухрони молии фарогир дасту панча нарм мекунанд, аз боз пазируфтани шумори бисёре аз мухочирони кории точик маъзуранд. Дар натича микдори пуле, ки аз хорич ба Точикистон ворез мешуд, кохиш ёфт ва макомот мутаваччех шуданд, ки барои хаммеханони бекори мо бояд чои коре мухайё кард, то заминаи ошубе ичтимоъй фарохам нашавад. Чун хамеша чашми макомот аз даруни кишвар ба берун лагзид ва халли муъамморо ин бор дар Арабистон чустанд.

Албатта, ин мавзуъ чандон тоза нест. Мохи нувомбр (ноябр)-и соли гузашта буд, ки вазорати кишвар ё дохилаи Точикистон хабари дархости Арабистон мабнй бар фиристодани 2000 мухочири корй ба он кишварро эълом кард. Гуфта мешуд, ки арабхо ба мардони точик барои ронандагй ва ба занони точик барои хидматкорй дар хонахояшон ниёз доранд. Диловар Шоматов, аз кормандони вазорати кор, дар гуфтугу бо родю Озодй гуфта буд:

«Ин масъала ҳал шудагӣ аст, фақат фиристодани одамон мондааст. Касе мехоҳад, марҳамат, ба хадамоти муҳоҷират муроҷиат кунад».

Баргардони «хал шудагй аст» дар баёни он око чизе ба монанди «сиди, не рыпайся» ба забони русй буд. Чун шуморе аз фаъъолони сиёсию ичтимоъй ва мазхабй ба ин мавзуъ эътироз карда буданд.

Вокеъиятхои хичрат

Дар хамон рузхо Маъсуми Мухаммадрачаб аз кавли Шайх Муслихиддин дар Хучанд чунин гузориш дода буд:

«Зан, ки рафт, фасодкориву ҳама корҳо мешавад. Ман дар Маккаи Мукаррама, дар Ҷидда, дар Риёз будам… Он занҳое, ки аз Бангладеш, Ҳиндустон ва аз кишварҳои пешрафтаи Малайзияву Индонезия дар онҷо кор мекунанд, духтарони 18–25-сола, ҳамин қадар хор ҳастанд, он қадар ҳаққи паст доранд ки… Мебаранд, кор мефармоянд, дигар муомилаҳоша гуфта намешавад… Индонезиву малайзиягиҳо занҳоро мебаранд, ба хонаҳои арабҳо тақсим мекунанд, вале вай ягон ҳуқуқ надорад. Танҳо кор мекунад, ҳомиладор, ки шуд, бароварда гусел мекунанд…»

Мешавад суханони шайхро ба махаки санчишу арзёбй зад ва дарёфт, ки ин хам сухани наве нест.

Дар тобистони соли 2004 буд, ки созмони Дидбони Хукуки Башар гузорише зери унвони «Бахракашй ва озори коргарони мухочир дар Арабистони Саъудй» чоп кард ва дар он табли расвоии Арабистонро навохт.

Бино ба он гузориш, коргарони хоричй дар он кишвар хамаруза бо хатари шиканча шудан ва додани эътирофоти дуругин ва хатто бо хатари хатки номус рубаруанд. Хоричихое, ки ба хар далеле дар он кишвар боздошт мешаванд, хакки тамос бо намояндагихои диплумотики кишварашонро надоранд ва шиканча мешаванд, то эътирофномахоеро имзо кунанд, ки забонашро намефахманд.

Дар ин гузориш аз чанд мавриди эъдоми хоричихо дар чубахои дор ёд шудааст. Хешовандони он коргарони хоричй танхо пас аз катли онхо аз сарнавишти талхашон огох шудаанд. Соро Витсун (Sarah Whitson), мудири омили Дидбони Хукуки Башар дар умури Ховари Миёна ва шимоли Офрико гуфта буд, ки шумори курбониёни аъмоли макомоти саъудй бештар аз теъдоди курбониёни бегунохи амалиёти теруристй аст.

Дар идомаи суханони Соро Витсун омадааст:

«Мо мардону занонеро дидем, ки дар шароите хамонанди шароити бардагй зиндагй мекарданд. Бо кашфи хар як аз ин мавридхо бехтар мутаваччех мешудем, ки макомоти саъудй азияту озори муназзами коргарони хоричиро нодида мегиранд.»

"Обистании гайриконунй"

Бино ба хамин гузориши Дидбони Хукуки Башар, худуди 300 зан аз Хиндустону Сри Лонкову Филипин 12 соъат дар руз, шаш руз дар хафта, бемористонхои Чиддаро тамиз мекардаанд. Дар поёни рузи корй онхо ба як хобгохи пуродам мунтакил мешуданд, ки дар хар утоки кучакаш 14 зан канори хам мехобиданд. Дари утокхо аз берун баста мешуд ва занхо ичоза надоштанд берун бираванд. Онхо мачбур буданд то поёни муддати эътибори карордодашон, ки ду ё сесола буд, ин шароитро тахаммул кунанд. Дар ин миён чахор тан аз занхо шикоят кардаанд, ки мавриди тачовуз ба номус тавассути корфармоёни арабашон карор гирифтаанд. Додгоххои Арабистон занхои обистанро барои «обистании гайриконунй» зиндонй кардаанд ва суроги мардхои мутачовизро нагирифтаанд.

Вобаста ба неруи бегона

Як севуми чамъияти 27-милюнии Арабистонро коргарони хоричй ташкил медиханд. Сарфи назар аз сиёсати «саъудисозй» ё Saudiization-и давлати салтанатии Арабистон саноеъи ин кишвар хамчунон ба воридоти коргарони хоричй вобаста аст. 95 дарсади коргарони бахши хусусии Арабистон хоричианд, чун чавонони саъудй, ки маъмулан аз хонаводахои дороанд, майл надоранд дасташонро ба гарду хоки сохтмонсозй ва полоишгоххои нафт бизананд ва тарчех медиханд бекор бимонанд. Дар натича, бино ба додахои Ожонси Иттилоъоти Марказии Омрико(CIA), худуди 9 дарсади чамъияти чавону миёнсоли Арабистон бекоранд. Аммо манзур аз «чамъияти мустаъидди кор» дар он кишвари суннатй танхо мардонанд. Занхо ба шумор намеоянд.

Занхо дар ин кишвар то хамин чанд сол пеш шиноснома хам надоштанд ва дар саршуморихои он ба хисоб намеомаданд. Дар нахустин интихоботи шурохои шахр, ки соли 2005 баргузор шуд, танхо мардхо раъй доданд. Аммо нисфи аъзои шурохои шахрро хам, ба монанди мачлиси миллй, низоми салтанатии Арабистон таъйин мекунад.

Арабистон як кишвари нафтист ва иктисоди он руи хубоби нафтй устувор аст. 80 дарсади будчаи давлатии онро даромадхои нафтй ташкил медихад ва сукути бахои нафт дар дахаи 1990 боъис шуд, ки иктисоди Арабистон ба хок бинишинад. Ба дунболи он корфармоёни араб тарчех доданд шумори бештари кори хоричии арзонро вориди кишвар кунанд, чун чамъияти махаллй хозир нест дар баробари дастмузди поин барояшон кор кунад. Имруза худуди нух милюн хоричй дар ин кишвар сукно гузидаанд, ки голибашон аз Хинду Покистону Банглодешу Филипин хастанд.

Дар тозатарин баррасии Ожонси Иттилоъоти Марказии Омрико (CIA) аз вазъияти коргарони хоричй дар Арабистон мехонем:

«Бештари коргароне, ки ба Арабистони Саъудй мухочират мекунанд, асолатан аз чануб ва чануби шарки Осиёанд. Онхо маъмулан мавриди бардагии гайриихтиёрй карор мегиранд ва ба таври чисмию чинсй озор мебинанд, дастмуздашон пардохт намешавад, махбус мешаванд ва корфармоён шиносномахояшон мусодира мекунанд, ба гунае, ки онхо озодии рафту омад дар кишварро надошта бошанд; ба вижа коргарони хонагй осебпазиранд, чун онхо дар хонахо махбус мешаванд ва имкон надоранд аз касе кумак бихоханд.»

Бино ба хамин санад, ба Арабистони Саъудй хамасола садхо кудаки ничериёйи, яманй, покистонй, афгон, молиёйи ва судонй кочок мешаванд, то дар хиёбонхо гадойи кунанд; хамчунин гузориш шудааст, ки бархе аз занони ничериёйи барои бахракашии чинсии тичорй ба Арабистон кочок шудаанд.

Бардафурушии мудерн

Пас аз хондани ин додахо хабари мухочирати кории 2000 шахрванди Точикистон ба Арабистон хабари шуме ба назар мерасад. Бародарам Ботур Косимй дар яке аз навиштахои худ аз он нохушнуд аст, ки давлати мо барои мукобила бо ходисахои табиъии ахир аз кишвархои хамсоя ёрй хостааст ва «душмани шумораи яки Точикистон» хам тамасхуромез ба ин дархост посух додааст.

Бо Ботур мувофикам ва тангдастии давлат дар рафъи паёмадхои як ходисаи табиъиро нангин медонам. Вале гадойи аз давлати палиду манхусе чун Арабистонро нангинтар мебинам. Вуруди 2000 муздури точик ба хоки он кишвар огози хатки номуси миллати точик дар он сарзамин аст. Бегонагии забонй ва фархангй бо арабхо заминасози бадбахтихои точикон дар он сомон хохад буд ва мухри нангу нафратро хар чи мухкамтар бар пешонии давлати мо хохад кубид.

Гадоии тамомъайёри макомоти точик аз арабхои саъудй дар заминаи энержй хам ошкор буд. Дар холе ки макомоти араб аланан нишон медоданд, ки моил ба баррасии мавзуъи сармоягузорй дар арсаи энержии Точикистон нестанд, сарварони мо бо чидду чахд ваъдахои газофе медоданду талош мекарданд сели динори арабиро ба кишвар равона кунанд. Гофил аз ин ки арабхо дусти Омрикоанд ва агар бихоханд суде хосил кунанд, бояд дастикам суди хаштракамй бошад, на шашракамй.

Дустии Омрико бо Арабистон хам рози нихоне нест. Пайвандгари ин дустй нафт аст. Ва хатто номи ширкати давлатии нафти Арабистон, ки соли 1980 тавассути давлати он кишвар харидорй шуд, хамчунон ArAmCo (Arab-American Company) аст. Ва то замони бурузи нооромихо, ки чахонро дар худ балъид, то соли 2003, Омрико дар Арабистон пойгохи низомии густардае дошт. Ин ки Омрико аз накзи хукуки башар дар Арабистон забон барбастааст, ба суде бармегардад, ки Вошингтун аз карордодхои нафтиаш аз ин кишвар дарёфт мекунад.

Тавофуки Зарифй бо шахзодахои араб дар бораи фиристодани 2000 точик ба Арабистонро навъе бардафурушии мудерн медонам. Дар гузашта бардахоро аз хар навъу миллате дар бозорхои вижа мехариданд. Акнун ин иттифок пушти мизхои гуфтушунуди диплумотик меуфтад. Дар ин руйдоди бахусус Точикистон дар накши бардафуруш ва Арабистон ба унвони бардадор хуб чилва карданд.

Мо факат хафт милюн танем. Ва давлате, ки аз мо намояндагй мекунад, нишон додааст, ки тавоноии нигахдорй аз хафт милюн танро надорад ва хатто мувофик аст, ки моро ба кишвархои дигар ба кимати ночизе бифурушад. 600 дулоре, ки дар Арабистон карор аст ба точикхо бидиханд, бахши ночизе аз пулест, ки як араби нодор мохиёна дарёфт мекунад. Аз ин ру худи арабхо хозир нестанд он шуглро бипазиранд. Пас номи он шуглро чи чизе мешавад гузошт гайр аз гадоию бардагй?

Оё давлат хозир аст масъулияти хамаи балохоеро, ки карор аст ба сари хаммеханони мо дар сарзамини араб биёяд, бипазирад? Оё дар ин бора хам санади вижае имзо шудааст?

Давлате, ки натавонист барои мардуми худ дар даруни кишвар шугл биофаринаду кор эчод кунад, давлате, ки мардуми худро ба хоричихо фурухт, дигар давлати миллй ба шумор намеояд. Ё бояд аз худ давлате миллй бисозад ё аз дарун бисузад ва ба давлате миллй мачоли зухур дихад.

"Мамлакат-ул-Ъарабият-ут-Точикия!"

Ва агар мачоли зухур ба давлате мардумй дода нашавад ё давлати кунунй хую хилкати бардаворашро бознигарй накунад, фардо бисёр дер хохад шуд. Фиристодани неруи корй ба кишвари вопасмондаи зехние чун Арабистон фардо барои ин давлат мушкилоти басо бузургтарро ба бор хохад овард.

Он чи то кунун аз андешаи сангвораии арабй дар шакли вахобияту салафия вориди кишвари мо шуда, он гох нахустин гулхои бахор, ё дар вокеъ, нахустин баргхои зарди поиз (тирамох) хохад буд.

Бегумон шуморе аз ин бардагони мудерн дар миёни бисоти сафари худ хиёлоти захрогини иртичоъи арабиро низ бо худ ба Точикистон хоханд овард ва салафияву вахобият Точикистонро ба сутух хохад овард. Ин иттифокест, ки бо кишвархое чун Индунезй ва Молдив уфтод.

То кунун хеч макоми араби саъудй ба хеч фарди бегонае кумак накардааст, магар ин ки тафаккури барбаронаи уро бипазирад ва дар хайъати як вахобй бозофаринй шавад. Шояд он вакт макомоти мо мачбур бишаванд бигуянд: "Ураххиби бикум фи-л-Мамлакат-ул-Ъарабият-ут-Точикия!"

Дар акс: Малик Абдуллох, фармонравои Арабистони Саъудй ва сарвари давлате, ки борхо дар арсаи байнулмилалй муттахам ба фасод шудааст. Зимнан, бар пояи чадвале, ки мачаллаи Economist чоп карда, кишвари ин око нухумин кишвари худкомаи чахон аст. Зохиран Economist ба ин муттахиди Омрико хеле лутф карда, вагарна истеъдоди кашида шудан ба макоми нахустро хам дорад.

Soft Revolution by Media

Инкилоби нарми расонахо

به دبيره پارسی

Бритониё мунодии демукросии мудерн ва пешоханги салтанати машрута дар чахон ба шумор меояд, аммо суннатитарин намодхои сиёсй дар Урупоро низ хамин чо метавон сурог дошт. Курсихои маврусй (меросй)-и Мачлиси Аъён бо аъзои гесбасар (парикпуш)-и сурхпушаш, ташрифоти пуртумтароки нишастхои мачлисхои аъёну авом, шукухи салтанатии вуруди раиси мачлис ба толор, сарусадои аъзои мачлис ба хангоми суханронихо дар тахсин ё такбехи суханварон шабохати зиёде ба дигар низомхои демукротики чахон надорад ва шояд дар тули чандсад соли ахир тагйири чандоне накарда бошад.

Аммо инхо хама намод в намуди дастгохи сиёсиест, ки коркарди он тафовути чандоне аз низомхои гайрисалтанатй надорад. Дигар на малика аз кудрате бархурдор аст, ки аслоф (пешиниён)-аш доштанд ва на аъён (лордхо) аъёни тавонманди гузаштаанд. Бритониёихо ба тагйироти сареъу сарех тамоюл надоранд ва тарчех медиханд дигаргунихо бо паймудани марохили табиъии худ ва бо хифзи зохир, дар даруни ниход анчом бигирад.

Таи ду хафтаи ахир шохиди як чунин тахаввуле дар Мачлиси Авом будем, ки дасту боли бози намояндагони мардум дар истифода аз пули байтулмолро то хадди зиёде баст ва заминаро барои бознигарии конунхои марбут ба такозои маблагхои кумакй аз суи намояндагон фарохам кард ва гузашта аз он, боъиси руйдоде шуд, ки дар беш аз се карни ахир собика надоштааст.

Шояд битавон эъломи истеъфои раиси Мачлиси Авоми Бритониёро навъе инкилоби нарм дар арсаи сиёсии суннатгарои ин кишвар унвон кард. Инкилобе, ки пайгирона дар зарфи ду хафта тавассути як нашрияи чопи Ландан пайрезй шуд ва дар нихоят бо танбехи шуморе аз намояндагони мачлис ва канорагирии Мойкл Мортин (Michael Martin) аз макоми раёсати Мачлиси Авом ба самар расид.

Коре, ки рузномаи Дейли Телегроф (Daily Telegraph)-и Ландан кард, шояд пурхазина, аммо сода буд: чопи фехрести номхои аъзои Мачлиси Авом бо зикри маблагхое, ки эшон ба манзури таъмини рузгорашон аз байтулмол бардоштаанд; аз харчи гизои сагу гурбахошон гирифта, то хариди телевизюну лавозими богдорй ва пардохти кисти мохиёна (заём)-и масканхояшон. Дар ин миён ошкор шуд, ки шуморе аз намояндагон пули калонеро ба бахонахои гуногун бардоштаанд, ки вочиди шароити дарёфти он набудаанд.

Daily Telegraph ин иттилоъотро ба кумаки як афсари пешини нерухои вижа ва коршиноси амниятии кунунии ширкатхои бима дар киболи маблаги хангуфте аз манбаъе номаълум харидорй карда ва мегуяд, ки фехрестро барои хидмат ба манфиъати умум чоп кардааст. Дар паи интишори фехрестхои занчирайи расид (расписка)-хои намояндагони мачлис зери заррабин рафт, чанд тан аз макомоти баландпояи вазоратхонахо аз макомхояшон канор рафтанд ва намояндагишон дар Мачлиси Авом ба таълик уфтод, беш аз 120 хазор пунд аз чайби намояндагон ба байтулмол баргашт ва бино ба назарсанчихо, мизони махбубияти хизби хокими Коргар ба таври бесобика уфт кард.

Афзун бар ин, карор аст ба зудй дафтари пардохти хазинахои намояндагони мачлис таътил ва ниходе мустакил барои назорати пардохти хазинахо поярезй шавад, бисёре аз мазоёи молй (финансовые льготы)-и намояндагон лагв шавад ва аз ин ба баъд мухри «махрамона» аз руи додахои марбут ба мазоёи молии намояндагон зудуда шавад.

Яъне як нашрия тавонист тавонист бо ифшои додахое «махрамона» Мачлиси Авомро даргири талотуме кунад, ки ба хонатаконии муфассале дар он анчомид, девори «дафтари молй»-и онро ба хок нишонд ва пушти сахнаи мачлисро дар маърази диди мардум гузошт.

Албатта, гузориши пардадарихои Daily Telegraph-ро хамаруза дигар расонахои Бритониё низ пушиш медоданд. Дар натича, казия ба як корзори густардаи расонайи табдил шуд ва Мачлиси Авомро дар баробари кудрати «рукни чахоруми хукумат» ба зону даровард. Чилваи кудрати расонахо дар ин мочаро ба андозае хиракунанда буд, ки бархе ба шухй пешниходи иртикои макоми расонахоро додаанд ва матбуъотро «рукни севум» хондаанд.

Дар вокеъ, расвоии Мачлиси Авоми Бритониё дар радифи мочарохои Вотергейт (Watergate) дар замони Никсун (Nixon) ва Мунико Левинскй (Monica Lewinsky) дар давраи Бил Клинтун (Clinton) карор мегирад, ки намунаи кудратнамоии матбуъот дар баробари давлатмардону сиёсатмадорон аст. Бо ин тафовут, ки дар расвоии ахир расонахо фарогиртаранд ва дар ташаккули афкори умумй корсозтар. Ин бор торнигорхо ё веблогхо хам аз унсурхои фаъъоли ин корзор хастанд.

Хамаруза садхо веблогнависи инглисй чараёни чанчолро гузориш медиханд ва голибан бо асабоният бархе аз намояндагонро накухиш мекунанд ва навмедона мепурсанд, ки аз суиистифодаи хомиёни манофеъи мардум ба чи марчаъе метавон шикоят бурд. Хашми мардум ба гунае дар Интернет ва дигар расонахо мавч мезанад, ки шуморе аз намояндагон аз бозгаштан ба хавзахои худ бим доранд. Хамлаи тахрибкорон ба хонаву дафтари бархе аз онхо хароси намояндагонро дучандон кардааст.

Пешдастии расонахо дар амри химоят аз манофеъи мардум мизони эътибори сиёсатмадорон, ба вижа хизбхои умдаро ба шиддат кохиш дода, аммо дар иваз чойгохи расонахоро устувортар кардааст. Дар ин мочаро он чи барчаста шуд, накши матбуъот ба унвони нозири кирдори сиёсатмадорон буд. Накше, ки метавонад барои чехрахо ва ниходхое, ки сарнавишти моро таъйин мекунанд, сарнавишти тозае ракам бизанад, то заминае равшантар барои чомеъа фарохам шавад.

Ба гуфтаи Вилём Бернбох (William Bernbach), аз бузургони санъати таблиготи Омрико,

«Хамаи мо, ки бо расонахо ба таври хирфайи сарукор дорем, шаклдихандагони чомеъа хастем. Мо метавонем чомеъаро мубтазал кунем. Метавонем ба он рангу буи барбарона бидихем. Ва ё метавонем ба иртикоъи чомеъа ба сатхе баландтар мусоъидат кунем.»

Албатта, бастагй дорад, ки сухбат аз чи расонахое дар чи чавомеъе хаст. То ин чо чунин ба назар мерасад, ки расонахои Бритониё дар тагйиру пероиши тадричии сомонаи сиёсии кишвар корсоз будаанд.

Silent Languages

Забонхои хомуш

به دبيراه پارسی

Забонхо хам мисли инсонхо ва гиёххо зода мешаванду меруянд, меболанду мешукуфанд, бузургу сутург мешаванд, пиру камзур мешаванд ва мемиранд. Дар ин миён бархе умри бештар доранд, шуморе хам чавонмарг мешаванд, иддае хам тагйири шакл медиханду умри дубора мебинанд.

Шояд дар ахди Хахоманишиён касе бовар намекард, ки рузе забони оромй дар остонаи нобудй карор бигирад. Забоне, ки аз ФаластинуИсроил нашъат гирифту доман густард ва саросари Ховари Миёна, Хинду Чин ва Офрикои Шимолиро дарнавардид, бо китобхои мукаддас вориди Фарангистон шуд ва забони нигориши дарбории Хахоманишиён буд. Доманаи корбурди дабира ё хатти оромй густардатар буд ва дар бистари он расмулхатхои дигаре, ба монанди дабираи пахлавй шакл гирифтанд.

Аммо акнун аз он хатту забони баном ному нишони андаке бокй мондааст. Бунёди омузишй, илмй ва фархангии Созмони Милал (UNESCO) забони оромиро дар фехрести забонхои «катъан дар хатар» карор додааст. Ба навиштаи рузномаи Гордиян, чопи Ландан, танхо 7000 тан дар шахри Малулаи Сурия то кунун ба ин забон харф мезананд ва шумори гуишварони забони оромии навини гарбй, ки забонест нисбатан мутафовит аз оромии кухан, ба хашт хазор тан мерасад.

Давлати Сурия бо дарки хатари нобудии тамому камоли забони оромй муассисаеро барои густаришу таквияти ин забони бостонй созмон додааст ва акнун шумори бештари навчавононро метавон дид, ки Китоби мукаддаси масехиёнро ба забони асли он, яъне оромй, мехонанду мефахманд.

Дар гузашта такаллум ба забони оромй дар Сурия мамнуъ буд. Дар натича забони арабй бо шитоби физоянда чойгузини оромй мешуд. Аз суи дигар, забони фаронсавй дар давраи истеъмор чойгохи хар ду забони оромй ва арабиро тангтар карда буд. Аммо давлати Башор Асад тасмим гирифтааст бо ташкили Фархангистони Забони Оромй вобаста ба Донишгохи Димишк аз инкирози ин забон чилавгирй кунад.

Мусалламан, оромй танхо забони бостонии дар маърази хатар дар чахон нест, балки бино ба бароварди ЮНЕСКУ, шумори ин даста аз забонхо дар миёни наздик ба 6000 забони роич ба худуди 2500 мерасад.

Бунёди ЮНЕСКУ ба ифтихори рузи байнулмилалии забони модарй (21 феврие) шакли электруники «Атласи таъомулии забонхои ру ба инкироз»-ро дар шабакаи чахонии Интернет мунташир кардааст. Бо истифода аз ин абзори дичитол метавон дарёфт, ки дар кадом кишвар чи забоне дар остонаи нобудй карор дорад ва шиддати ин хатар то чи андоза аст.

Беш аз сй донишманди забоншинос дар ин тархи ЮНЕСКУ панч дарачаи хатари инкирози забонхоро мушаххас кардаанд: ноамн ё хатарнок, катъан дар хатар, шадидан дар хатар, бухронй ва мансухшуда (нобудшуда). Коркарди миёнкунишй (интерактив)-и ин сафха ба шумо ичоза медихад, ки масалан, аз вазъияти 25 забони ру ба нобудй дар Эрон огох шавед, ки аз ин миён ду забон то кунун ба куллй ба торих пайвастаанд: забони чабалй, аз гуишхои оромии калимй дар Курдистон ва «лишон дидон», яке дигар аз гуишхои оромии калимй дар Озарбойчони Эрон.

Вале забонхое хам дар Эрон хастанд, ки дар сурати адами мувозибат аз онхо пас аз муддате кутох нобуд хоханд шуд. Ба монанди забони мондойи бо худуди 300 гуишвар дар Ахвоз, забони курушй дар устони Форс, ки дар соли 1992-и мелодй 200 тан ба он такаллум мекарданд ва сурой ё гуиши оромии масехй дар Техрону Казвин, ки дар соли 1997 танхо 60 гуишвар дошт.

Дар Афгонистон 23 забон ба мурокибати бештар ниёз доранд. Забони мугулй бо 200 гуишвар дар вилояти Хирот ва забони тирохй бо худуди 100 гуишвар дар чануби шарки Чалолобод аз чумлаи осебпазиртарини онхоанд.

Точикистон бо сарзамину чамъияти камтар шумори камтари забонхои осебпазир дорад. Ёздах забон дар ин кишвар дар холоти мухталифи инкироз карор доранд, аммо хеч як дар холати бухронй ё мансухшуда нест. Забони ишкошимй, аз забонхои помирй бо 1000 гуишвар, забони рошорвй, аз хамин шохаи забонхо бо 2500 гуишвар ва забони ягнобй, бозмондаи забони бостонии сугдй бо худуди бист хазор гуишвар дар фехрести забонхои ру ба инкирози Точикистон омадаанд.

“They Wanted to Zap Us”

«Хостанд моро бимиронанд»

همين موضوع به دبيره پارسی

Порахое аз суханони Махмуди Давлатободй – нависандаи саршиноси Эрон дар нишасти шоъирону адибони хомии Мирхусейни Мусавй (номзади макоми раёсати чумхурии Эрон), ки асри дируз эрод шуд, андешабарангез аст.

Давлатободй бо таъкид руи ин нукта, ки аз каси бахусусе дар интихоботи карибулвукуъи хусравии Эрон химоят намекунад, гуфт:

«Ман наомадаам барои касе таблиг кунам, чаро ки инкора нестам. Агар чизе хам ба зехнам расида, дар матбуъот баён кардаам. Факат мехохам муруре дошта бошам бар давроне, ки дар он ба тарзи музоъафе пир шудем, яъне моро пир карданд ва хостанд, ки бимиронанд. Ва ин пеш аз он ки аз назари ман амре трожик (фачеъ) бошад, як суол аст.»

Давлатободй, дар холе ки бугзи гулуяш ошкор буд, гуфт:

«Мо дар кучо зиндагй мекунем? Чи муносибате бо якдигар дорем? Чанд солест, ки шудаем «миллати Эрон». Каблан «уммат» будем. Холо хам дар айни ин ки «миллати Эрон»-ем, бахше аз «уммати мухаммадй» хам хастем. Вале ин чи гуна миллатест, ки дар он хеч гуна муносиботи инсонии фимобайн баркарор нест ва факат дар остонаи интихобот аст, ки хак дорем ба унвони миллат матрах шавем ва дар чое чамъ шавем ва ахёнан харфе бизанем.»

Махмуди Давлатободй бо садою баёне гарро афзуд:

«Ман нависандаи мамлакати шумо хастам. Маъмулан ба муносибат барномахои фархангии телевизюнро нигох мекунам. Ва вакте ки дуктур Мухсини Парвиз ба унвони муъовини вазири иршод (ва фарханги исломй) дар он сухбат мекунад, бештар диккат мекунам. Дар охирин гуфтугуи у, ки бо окои Хайдарй дар телевизюн анчом шуд, вакте аз вай пурсиданд, ки чи гуна мумкин аст, ки маъдуди афроде бар тамоми нависандагону шоъирон ва мухаккикону андешамандони ин мамлакат ишроф (бартарй) дошта бошанд, у аввал посух дод, ки мо бояд ин бахсро чои дигаре матрах кунем. Вале баъд гуфт, ки мо бар асоси Ойинномаи Инкилоби Фархангй дар мавриди китоб тасмим мегирем.»

Давлатободй эътирози худро ба ин казия чунин баён кард:

«Аз назари ман, инкилоби фархангй икдоме гайриконунй будааст ва ба хеч вачх машруъият надорад. Ман ба Конуни Асосии Чумхурии Исломии Эрон раъй додам ва танхо он конунро мепазирам ва осори адабию фархангии мо бояд бар асоси хамин конун мавриди казоват карор бигирад. Пои ин казоват хам меистам. Инкилоби фархангй, ки шайхи он дуктур Суруш буд, таклиде музхик аз амре сахиф буд, ки дар Чин анчом шуда буд. Он инкилоби фархангй домани яке аз чехрахои муъосири чахонро барои хамеша лаккадор кард; яъне марде, ки мардуми примитиви кишвареро ба дунёи бузург муъаррифй кард, бо он инкилоб дар Чин ба лакка (дог)-е сиёх дучор шуд. Бино бар ин, таклид аз он инкилоб таклид аз як шаноъат (зиштй) буд.»

Ин нависандаи баном хитоб ба макомот гуфт:

«Ман ба масъулини иршод (-и исломй) мегуям, ки он ойиннома на конуният дорад ва на машруъият. Мо Конуни Асосй дорем. Он инкилоби фархангй боъис шуд, то чомеъаи фархангии Эрон аз магз тихй (холй) шавад.»

Давлатободй афзуд:

«Шумо аламдор (парчамдор)-и рафтори шанеъ (зишт)-е шудед, ки боъис шуд бехтарин фарзандони ин мамлакат бигзоранду бираванд, то шумо шеъри Мавлоноро хифз кунед ва ба мо тахвил бидихед ва ба мо тахвил бидихед ва тахвил бидихед ва боз хам тахвил бидихед.»

Давлатободй бо ишора ба интихобот эълом дошт:

«Ман ба касе раъй медихам, ки аз тамоми эрониёни фархехтае, ки аз ин кишвар берун ронда шуданд, иъодаи хайсият кунад (эътиборашонро баркарор кунад) ва ба касе раъй медихам, ки ба инсичоми миллй муътакид бошад. Моро нисбат ба хам гариба кардаанд. Агар касе, ки ин ситод моли уст, чунин кобилияте дорад, аз раъй додан ба у пушаймон нахохем шуд. Масъала ашхос нестанд. Масъала як миллат аст. Миллат дорад аз баракати рафтори окоён ба чони хам меуфтад. Мамлакатдорй, яъне мардумро нигах доштан. Захм задан ба мардум ва тоби захмро овардан аз суи мардум бояд то ба хол хавсалаи окоёнро хам сар бурда бошад. Шумо бо чи мархаме метавонед ба ин захмхо илтиём бибахшед?»

Мутмаиннан, ба пурсиши Махмуди Давлатободй фармонравои хамноми у ва лагомдори низом посухе надодаанд. Аммо нафси ин ки чунин пурсишхои кубанда чун зарбахои чаккуш (болга) бар сару сурати режими чумхурии исломй мерезанд, нишони бедорй ва пуёии "миллат" ё "уммат" аст.

Дакикан хамин суханон ва пурсишхое сангинтар аз инро метавон аз сардамдорони режими Точикистон кард ва виждони мардумро ба чолиш кашид, ки чи гуна метавон бо ин хукумату хукуматдорй сар кард. Аммо адои ин суханон пеш аз хама як фарди равшанфикр мехохад. Равшанфикре, ки дар айни хол равшанзамир бошад. Равшанзамире, ки дар айни хол далер бошад. Боке нест. Хохем дошт. Он руз хам дар рох аст.

Акс аз торнамои dowlatabadi.com

Arash in Eurovision

Ораш дар Eurovision

Дар мусобикаи Eurovision, ки ин бор дар шахри Маскав аз 12 то 16 май баргузор мешавад, барои нахустин бор як эронй низ хузур хохад ёфт: Ораш. Оре, хамон Ораши маъруфу махбуб бо оханги инглисии Always-аш.

Чолиб ин чост, ки Ораш дар ин мусобика хамрох бо Ойсал – овозхони озарй аз Чумхурии Озарбойчон намояндагй хохад кард. Зимнан, Ораш порс асту озарй нест, аммо шояд наздиктарин кишвар ба Эрон, ки дар ин мусобика имкони ширкат дорад, хамин Озарбойчон аст ва шояд Ораш хостааст шуру шаъафи пирузиро ба марзхои кишвари зодгохаш наздиктар бибарад.

Бо таваччух ба махбубияти чашмгири Ораш дар кишвархои Урупои Шаркй ва Марказй комилан мухтамал аст, ки ин овозхони эронии мукими Суэд ба хадафаш бирасад.

Бехзоду тими барномаи «Кук»-и телевизюни порсии Би-Би-Си хам рохии Маскав шуданд, то ин мусобикаро барои нахустин бор мустакиман ба бинандагони порсизабон дар саросари чахон нишон диханд.

Худо кувват, Bez!

در مسابقه يوروويژن که اين بار در شهر مسکو از 12 تا 16 مه برگزار می شود، برای نخستين بار يک ايرانی نيز حضور خواهد يافت: آرش. آره، همان آرش معروف و محبوب با آهنگ انگليسی "آلويز" اش

جالب اين جاست که آرش در اين مسابقه همراه با آيسل، آوازخوان آذری از جمهوری آذربايجان نمايندگی خواهد کرد. ضمنا، آرش پارس است و آذری نيست، اما شايد نزديک ترين کشور به ايران که در اين مسابقه امکان شرکت دارد، همين آذربايجان است و شايد آرش خواسته است شور و شعف پيروزی را به مرزهای کشور زادگاهش نزديک تر ببرد

با توجه به محبوبيت چشمگير آرش در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی کاملا محتمل است که اين آوازخوان ايرانی مقيم سوئد به هدفش برسد

بهزاد و تيم برنامه کوک تلويزيون پارسی بی بی سی هم راهی مسکو شدند، تا اين مسابقه را برای نخستين بار مستقيما به بينندگان پارسی زبان در سراسر جهان نشان دهند

!Bez خدا قوت

The Multifaceted Shah of Persia

Шохи хазорчехраи Эрон

به دبيره پارسی

Султони мустабидду берахме, ки писарони худро кур карду кушт, аммо дар миёни мардумонаш арчу эътибори як кахрамонро дошт.

Ин чумлаест, ки Дейвид Блу (David Blow) дар муъаррифии Шох Аббос – фармонравои баноми Сафавй дар садахои 16 ва 17-и мелодй ба кор бурдааст. Вай хамчунин Шох Аббоси Сафавиро чангчуи тавоное медонад, ки бо рондани нерухои ишголгари бегона обруву ифтихори эрониёнро тачдид ва тамомияти арзии Эронро баркарор кард.

Китоби «Шох Аббос: шохи берахме, ки хамосаи эрониён шуд» ба калами Дейвид Блу – эроншиноси инглисй аз чомеътарин китобхои мавчуд дар бораи ин подшохи Эрон аст. Таърифи достони зиндагии Шох Аббос аз мурури пешинаи у ва таъсиси тарикати ирфонии Сафавия огоз мешавад.

Муршиди комили ин тарикат Шайх Сафийиддин (1252 то 1334 мелодй), падарчадди Шох Аббос буд. Ба навиштаи Дейвид Блу, Шайх Сафийиддин як курди порсигуи ахли Ардабил буд ва бештари муридони у туркманхои Озарбойчон буданд, ки баъдан бо номи «кизилбош» шинохта шуданд.

Аммо шуморе аз эроншиносон бо ин тавсифи Дейвид Блу мувофик нестанд ва кизилбошхоро туркман намедонанд ва муътакиданд, «кизилбош» (сурхсар) як мафхуми кавмй нест, балки номи гунд ё мачмуъае аз гуруххои кавмии гуногун, аъам аз турку точик (эронй) аст, ки шохаи пайкорчуи чунбиши ташайюъро ташкил медоданд. Дуруст аст, ки кавмхои туркмане чун устончлу, румлу, шомлу, афшор ва кочор аз рукнхои аслии ин ниход буданд. Аммо дар миёни кизилбошхо эрониёни гайритуркзабон хам буданд, ки туркманхо онхоро «точик» меномиданд. Точикхо шомили намояндагони кавмхои толиш, занд, курд, сиёхкух ва дигар эронизабонон мешуданд.

Дейвид Блу дар китобаш иборати кадимии «турку точик»-ро ба вуфур ба кор бурдааст, ки дар карнхои миёнй як иборати маъмулу роич буд ва манзур аз «точик» голибан эронй ё гайритурк буд. Аз ин ру таъаччуб нахохед кард, агар дар китоби Дейвид Блу бихонед, ки модари Шох Аббос як точики мозандаронй буд ё вазирони дарбор аксаран точик буданд ё ин ки миёни туркхои кизилбош ва точикхои дарбор носозгорихое будааст.

Кизилбошхо дар дарбори Сафавй чойгохи рафеъу фарохе доштанд, чун бо такя бар неруи хамин пайкорчуёни шиъй буд, ки Исмоъили Сафавй дар соли 1501-и мелодй нахуст Табрез, сипас шахрхои дигари Эронро фатх кард ва худро «подшохи Эрон» номид.

Сиёсатхои башиддат сунниситезонаи подшохони Сафавй хашму хусумати хамсоягони суннии Эрон, ба вижа узбакхои Осиёи Миёна ва импротурии Усмониро барангехт. Дар натича шимоли шарк, шимоли гарб ва гарби Эрон борхо мавриди турктозии узбакхову усмонихо вокеъ шуд ва порахое васеъ аз хоки Эрон ба дасти бегонагон уфтод. Аз суи дигар, даргирихои дарунй миёни амирони кизилбош Эронро вайрон карда буд.

Бо чулуси хунини Шох Аббоси хафдахсола ба тахт авзоъ рафта-рафта ба куллй тагйир кард: кудрати амирони кизилбош то хадди зиёде салб шуд, «уламо» ё рухониюни шиъа ва «гуломон» ё бардагони кафкозй ба ду пояи аслии давлат табдил шуданд, бо ошубгарони дохилй бо хушунате бесобика бархурд шуд ва бо бегонагони ишголгар нахуст мудоро шуд ва сипас пайкори оштинопазир, ки ба ронда шудани ишголгарони турку узбак аз хоки Эрон анчомид.

Шох Аббос тавонист на танхо тамомияти арзии Эронро хифз кунад, балки Багдоду Бахрайну чазираи Хурмузу Кандахору Арманистону Гурчистонро хам ки аз даст рафта буданд, дубора ба хоки Эрон мулхак кунад. Чоддахои Эрон, ки дар гузашта маъмани рохзанон буд, ба амнтарин чоддахои чахон табдил шуд ва ин иддаъоест, ки сайёхони фарангии даврони Сафавй дар гузоришхояшон овардаанд.

Шох Аббос нигохи Гарб ба Эронро низ тагйир дод ва ба гуфтаи Дейвид Блу, подшохи Эрон хамтову хамсанги малика Элизобети Якуми Инглис ва Филипи Дуюми Испониё махсуб мешуд. Дейвид Блу ба накл аз Жон Товерние – як бозаргони фаронсавй, ки се сол пас аз марги Шох Аббос вориди Эрон шуда буд, менависад: «Эрон дар кораи Осиё чойгохи Фаронса дар Урупоро дорад.» Товерние муътакид буд, ки дарбори Сафавй фархехтатарин дарбори мавчуд дар Ховарзамин аст.

Овозаи дудмони Сафавй ба хадде чахонгир шуда буд, ки вожаи «суфй» (Sophie), баромада аз номи падарчадди Аббос (Сафийиддин), дар забони инглисй чойгузини вожаи «шох» ба маънои фармонравои Эрон шуд ва Шекспир дар порае аз осори мондагораш ин вожаро ба кор гирифтааст.

Шухрати дарбори Сафавй мочарочуёни гарбии бисёреро ба Эрон чазб мекард. Шуморе аз онхо, ба монанди бародарон Антунй ва Роберт Шерлии инглисй дар дарборхои Урупо аз Шох Аббос намояндагй мекарданд ва Роберт Шерлй дар хамаи дидорхои расмй бо макомоти фарангй чомаи эронй ба тан ва дастори эронй ба сар дошт. Дейвид Блу дар китобаш аз сафарномаи Сер Антунй Шерлй дар бораи Эрон ба вуфур истифода кардааст. Дар миёни дигар сафарномахои арзишманди мавриди корбурди Дейвид Блу унвони китобхои Горсиё Фигуэруо (Garcia Figueroa), диплумоти аршади испониёйи ва Тумос Херберт (Thomas Herbert), торихнигори инглисиро метавон дид.

Херберт хамон нависандаест, ки нахустин хайъати сиёсии инглисиро, ки ба сафорат мерафт, хамрохй кард ва мушохидоташро дар китобе зери унвони «Гашту гузор дар Эрон. 1627-29» мунташир кард. Фигуэруо нахустин фарангиест, ки яке будани Тахти Чамшед ва Персепулисро собит кард, чун тафовути номхои порсию фарангии пойтахти Эрони Хахоманишй ин хакикатро пинхон дошта буд.

Аммо маъмурияти Фигуэруо чизе дигар буд; вай талош мекард миёни Шох Аббос ва шохони Урупо эътилофе алайхи импротурии Усмонй падид оварад ва химояти подшохи Эрон аз масехиёни мукими ин кишварро чалб кунад.

Шох Аббос хам ба эчоди эътилоф алайхи туркхои усмонй бисёр алокаманд буд ва бад-ин манзур дар хузури фиристодагони фарангй чунин вонамуд мекард, ки дар шуруфи ру овардан ба кеши масехият аст. Урупоихо ин шигирди диплумотики Шох Аббосро чиддй гирифта буданд ва мепиндоштанд, ки хар он мумкин аст фармонравои Эрон ба силки масехиён бигаравад.

Аммо бевафоии шахриёрони фарангй ба таъахудоташон мабнй бар хамдастй дар хамла ба импротурии Усмонй боъис шуд, ки Шох Аббос аз мизони тасомухи мазхабиаш бикохад ва масехиёни кишварашро барои муддате дар мазика карор дихад. Вале арманихо, ки унсури калидй дар тичорати абрешими Эрон ба шумор меомаданд, маъмулан мавриди мархамати Шох Аббос карор доштанд ва барояшон махаллахову шахракхои вижаи мураффахе сохта шуд.

Дейвид Блу дар ин китобаш афзун бар мурури руйдодхои зиндагии Шох Аббос ба баррасии шахсият ва тавоноихои у низ пардохта ва дар фаргирд (фасл)-хое чудогона Шох Аббосро дар макоми бозаргон, хунарпажуху хунарманд ва меъмору шахрсоз санчидааст. Дейвид Блу менависад, ки шахсияти Шох Аббос бисёр печида ва хазорчехра буд ва шомили вижагихои мутанокизе мешуд, ки аз у фармонравое созанда ва гох сузанда сохта буд.

Дарки нодурусти бархе аз ибороту вожахои порсию арабй аз маъдуди лагзишхои китоби Дейвид Блу аст. Барои намуна, дар ин китоб «Бихор-ул-анвор»-и Мачлисй «Бахори нурхо» маънй шуда ва ба накл аз Чон Фроер – пизишки ширкати Хинди Шаркй дар давраи Сафавй вожаи «шобош»-и порсй, ки кутохшудаи «шодбош» аст, мухаффафи «Шох Аббос» таъбир шудааст.

Аммо ин лагзишхои чузъй аз арзиши китоби Дейвид Блу ва пажухиши мушикофонаи у дар зиндагй ва корномаи Шох Аббос намекохад. Мавзуъи яке аз тахкикоти чолиби у дар ин китоб иттиходи миёни тахту мехроб дар ахди Сафавй аст, ки ба бовари нависанда, заминасози пирузии Инкилоби Исломии 1357 (1979)-и Эрон буд.

Дейвид Блу хамчунин талош кардааст чугрофиёи зиндагии Шох Аббосро фаро бигирад ва шахрхоеро, ки ба гунае бо зиндагии у гирех хурдаанд, тасвир кунад. Шумори он шахрхо хам андак нест: Шох Аббос дар Хирот ба дунё омад, дар Казвин ба тахт нишаст, дар Исфахон ба шукуфойи расид, дар Мозандарон шахрхои Фарахободу Ашрафро бино ниход, дар синни панчоху хафтсолагй дар Ашраф даргузашт ва дар хаволии Кошон ба хок супурда шуд.

Китоби «Шох Аббос: шохи берахме, ки хамосаи эрониён шуд» гузориши комилест аз панчоху хафт сол зиндагй ва чихил сол салтанати ин чехраи торихии Эрон ва паёмадхои хукумати у.

Мушаххасоти китоб:

David Blow
Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend
I.B. Tauris
London – New York 2009

Before and After Marriage

(from a chain e-mail message)

Before Marriage

He: Yes. At last. It was so hard to wait.

She: Do you want me to leave?

He: No! Don't even think about it.

She: Do you love me?

He: Of course! Over and over!

She: Have you ever cheated on me?

He: No! Why are you even asking?

She: Will you kiss me?

He: Every chance I get.

She: Will you hit me?

He: Are you crazy! I'm not that kind of person!

She: Can I trust you?

He: Yes.

She: Darling!



After Marriage....

Simply read from bottom to top.

***

Пеш ва пас аз издивоч

(аз як номаи занчираии электрунй)

Пеш аз издивоч

Мард: Бале. Нихоятан. Охир чи кадр мешуд мунтазир монд!

Зан: Мехохй биравам?

Мард: На! Хатто фикрашро накун.

Зан: Маро дуст дорй?

Мард: Албатта! Як олама.

Зан: Харгиз ба ман хиёнат кардайи?

Мард: На! Таъаччуб мекунам, ки мепурсй.

Зан: Маро мебусй?

Мард: Дар хар фурсате, ки гирам ояд.

Зан: Маро мезанй?

Мард: Девонайи магар? Ман аз он даст одамхо нестам!

Зан: Оё метавонам ба ту эътимод дошта бошам?

Мард: Бале.

Зан: Азизи дилам!


Пас аз издивоч...

Кофист навиштаи болоро аз тах ба сар бихонед.