Digging for the Origin of the Universe

Ковиш дар рози офариниш

به دبيره پارسی

Рузи 10 септомбр (сентябр) барои чахони дониш рузи биму умеди бузург буд. Ва на танхо барои донишварону донишпажухон, балки барои якояки афроде, ки дар бораи огози офариниш хамчунон кунчкованд ва барои он хануз посухи котеъе наёфтаанд. Гаронтарин тархи илмии чахон дар як тунели 27-килуметрй зери хоки хаволии шахри Женеви Суис (Швейтсария) дар мучовират бо Фаронса дар он руз рохандозй шуд. Иддае нигарон буданд, ки шояд огози ин тарх огози поёни кураи Замин бошад.

Тархи муассисаи Серн (Созмони Урупоии Пажухишхои Хастайи) дар Суис мураккаб аз шитобгари зарроти бунёдй (particle accelerator)-и мавсум ба LHC аст, ки тавассути хазорон донишманд аз хаштод кишвари чахон хамгузорй шудааст. Донишмандон мехоханд бо истифода аз ин шитобгар шароитеро падид оваранд, ки худуди як милёрдуми сония пас аз вукуъи Мехбонг (Big Bang) вучуд дошт. Комгорй дар ин замина метавонад ба бузургтарин пурсишхои дониши мудерн дар бораи офариниши кайхон ва хастй посух дихад. Аз ин чост, ки хазинаи нух милёрд дулор барои дарёфти он посуххои бунёдин барои донишмандони физик шигифтангез ба назар намеояд, чун бароянди ин тархи гулосо метавонад дониши физикро ба куллй зеру ру кунад ва онро бар пойбасте тоза бинишонад.

Илми физик дар бораи зарроти бунёдй назарияи мушаххасе дорад, ки бо номи «Улгуи меъёр» (Standard Model) маъруф аст ва дидгохест нисбатан маъкулу мантикй дар бораи зарроти дарун-атумй. Аммо он хам посухгуи хамаи пурсишхо дар бораи ин заррот нест. Барои намуна, уфтодани як мурча ё як пари мург бар сари шумо паёмади вахиме надорад; чи басо шумо хатто мутаваччехи ин руйдод нашавед. Аммо агар, Худой накарда, ба чои он санг ё очур (хишт)-е бар фарки саратон фуруд ояд, казия ранги дигар мегирад. Чун сангу очур дорои вазни бамаротиб бештар аз муру пар аст. Аммо «улгуи меъёр» ин истидлоли содаи моро намепазирад, чун он барои зарроти бунёдй вазн коил нест. Пас чи гуна чиголиш (гализ шудан)-и ин заррот чирму чисмхоеро падид меоварад, ки дорои вазнхои мутафовит хастанд?

Донишмандоне, ки аз саросари чахон дар Суис гирди хам омадаанд, мехоханд бо анчоми бузургтарин озмоиши илмии башарият ин хакикатро дарёбанд, ки чи гуна пас аз вукуъи Мехбонг (Инфичори Бузург) дар фазое, ки чизе вучуд надошт, чиз падид омад. Назарияи «улгуи меъёр» хадс мезанад, ки дар огоз зарраи бунёдине вучуд дошта, ки бо номи « Хиггз» ё «Зарраи Худо» шинохта мешавад ва хамон боъис шуда, ки зарроти бевазне чун электрун (electron) дорои вазн шавад. Аммо Хиггз то кунун танхо дар назария вучуд дорад ва хеч озмоише барои кашфи он сурат нагирифта буд. Акнун, ба гуфтаи дуктур Сипехри Соримй аз донишгохи Висконсини Омрико, ки мустакиман дар озмоиши муассисаи Серн ширкат дорад, карор аст бо шитоб додани прутун (proton)-хо дар шитобгари LHC ва бархурди онхо энержихои болотар аз энержихои мутаъориф (маъмулй) халк шавад ва дурустию нодурустии «улгуи меъёр» санчида шавад. Донишмандон умедворанд, ки дар чараёни озмоишхо квонтум ё зарраи вобаста ба майдони Хиггзро кашф кунанд.

Бархе аз физикдонхо бар ин назаранд, ки фазо дорои беш аз се буъд (dimension; грань)-ест, ки мо мешиносем ва мумкин аст бо шитоб додани прутунхо ва бархурди онхо ба хамдигар сиёхчол (black-hole; чёрная дыра)-хое падид ояд. Иддае хам аз шунидани номи «сиёхчол» бимнок шуданд ва ин нигарониро матрах карданд, ки шояд он сиёхчолхо бо неруи чозибаи худ кураи Замин ё бахше аз онро фуру бибарад. Тасаввури фуру рафтан дар чолае ба андозаи нуки сузан ба ростй тарснок аст. Дуктур Соримй мегуяд, хатто агар он сиёхчол падид ояд, билофосила вопошй хохад шуд ва хатари фуру рафтани кураи Замин дар он сиёхчолхои рез аз тахайюлоти муболигаомез фаротар намеравад.

Нахустин озмоиши донишмандон ин нигаронихоро накш бар об кард: ду чараёни прутун дар ду чихати мухолифи хам бо шитоби наздик ба суръати нур дар шитобгар чархиданд ва ду нуктаи сапед руи сафхаи роёна (компютер)-и Серн дурахшид, ки нишонаи як давр чархиши комили прутунхо дар тули лулаи шитобгар буд. Шитобгар прутунхоро 11 000 бор дар сония даври тунели чанбарй мечархонад. Ду дурбини дичитоли хазоронтунии Серн дар тули як сония аз ин заррот милюнхо акс бармедоранд. Донишмандон гуфтаанд, ки фаъъолияти шитобгар тибки интизор сурат мегирад ва умедворй барои касби дониши бештар дар бораи зарроти бунёдй ва рози офариниш афзоиш ёфтааст.

Бароянди озмоиши Серн метавонад на танхо илми физик, балки шинохти мо аз огози хилкат (офариниш)-ро тагйир дихад ва миёни илму бовари динй, ки хамвора дар пайкор будаанд, созиш ё танише тоза биофаринад.

Акс: тасвире тахайюлй аз Хиггз ё 'Зарраи Худо' (The God Particle)

Диданихои Руз хам муртабит аст