Tashqurqan Tajik Aptonom Nahiyisi

Нохияи Худмухтори Точики Тошкургон

Дар замони шуравй мо маънии «нохудогохй»-ро ламс кардем. Ва чунон ин мафхуми зиштро пармосидем, ки олудагии он то кунун аз зехну вучуди мо дур намешавад. Ба андозае чашму-гуш-баста будем, ки барои мо шигифтй дошт, вакте огох шудем, ки порсигуёни Афгонистон худро «афгон» намедонанд, балки бо ифтихор номи «точик»-ро ядак мекашанд.

То ин хакикатро фаро гирифтем, бо хакикате дигар рубару шудем, ки дар Чин хам хамкавмоне дорем, ки дар миёни он хама аквоми яъчучу маъчуч хувияти эронии худро хифз кардаанд ва (чи ачаб!) то кунун худро «точик» медонанд.

Хануз ба гувориш (хазм)-и ин хакикат даст наёфта будем, ки дарёфтем дар хамон кишвари Чин минтакае хаст, ки расман бо номи кавми мо шинохта мешавад: «Нохияи Худмухтори Точики Тошкургон» (تاشقۇرقان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى‎, Tashqurqan Tajik Aptonom Nahiyisi). Ин нохия дар бохтар (гарб)-и Туркистони Шаркй (Синчиёнг) вокеъ аст ва худуди 28 хазор чамъият дорад, ки бештарашон точиканд ва ба гуиши сарикулй такаллум мекунанд. Яке аз ду забони расмии Туркистони Шаркй (ки ба забони чинй мешавад Синчиёнг ё «марзхои нав») уйгурист. Ин нохияи точик соли 1954 ба унвони бахше аз минтакаи Кошгари Туркистони Шаркй таъсис шуд.

Туркистони Шаркй аз лихози таркиби кавмй дар Чин ягона аст. Дар ин сомон беш аз 40 кавми гуногун бо русуму ойинхои вижаи худ ба сар мебаранд, ки яке аз онхо точикон ё эрониёнанд.

Ин нукта хам барои мо тозагй дошт, ки истилохи расмии «забони точикй» дар Чин аз истилохе, ки Шуравй барои мо сохт, мутафовит аст. «Забони точикй»-и мо хамон забони порсист, бо дасткорихои вайронгари шуравй. Аммо барои як чинй «забони точикй» гуиши сарикулист, ки аз чумлаи гуишхои помирй аз шохаи забонхои эронии шаркист. Барои дарки наздикии ин гуиш бо забонхои бадахшии Точикистон ба чанд намуна таваччух кунед:

Вожаи «писар» дар гуиши шугнй “puts” ва дар сарикулй «pɯts» талаффуз мешавад. «Об» ба шугнй “xats” ва ба сарикулй хам «xats» аст. Талаффузи вожаи «даст» дар гуиши шугнй «ðust» ва дар сарикулй «ðɯst» аст. «Тsem»-и шугнй ба маънои «чашм» дар гуиши сарикулй хам «tsem» аст. «Гушт»-и порсй дар гуиши шугнй ба шакли «ɡuːxt» ва дар гуиши сарикулй «ɡɯxt» хичча мешавад. «Дур»-и порсй хам дар шугнй ва хам дар сарикулй ба шакли «ðar» омадааст.

Кутохсухан, шугнй ва сарикулиро ба андозае ба якдигар наздику хамонанд дарёфтам, ки мутмаиннам як точики чинй бо як точики Бадахшони Точикистон метавонанд бе душворй якдигарро бифахманд.

Аммо хакикате, ки ба ростй маро шефта кард, ин буд, ки хатто дар Чин эрониёне, ки дар баробари хушунати замонахо тоб овардаанд, хамчунон худро «точик» меноманд, ки барои аквоми туркзабони хамсоя, ба монанди уйгурхо мутародиф (синоним)-и вожаи «эронй» буд. Бо вучуди ин ки забони эронии онхо порсй нест, номи кавмашон акнун чи барои худи онхо ва чи барои бегонагон «точик» аст. Ин хакикат замоне магзи одамро бо чаккуш (болга) мекубад, ки килу колу сарусадои махалгароёни Точикистон гуши фалакро кар мекунад. Он азизони дуруфтода бо чи сарсахтй дар баробари аквоми турку чинй аз хувияти эронии худ мурокибат кардаанд, дар холе ки мо талош мекунем худамонро дар рустохоямон махсур кунем.

Чанд акс аз точикони Тошкургон: