The Only Solution To Our Language

Танҳо чораи забони мо

вижаи "Ногуфтаниҳо"-и Нигоҳ

Оё ҷое дидаед, ки нахуст ҷасадро ба хок супоранду сипас ба фикри порчаи кафанаш биуфтанд? Дар зиндагии рӯзмарраи мо аз ин иттифоқот фаровон меуфтад ва тозатарин намунаи он ислоҳотест, ки Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон мехоҳад бар пайкари бахшҳои беҷони расмулхатти сириллик анҷом диҳад.

Ғараз аз зикри ин матлаб хурда гирифтан бар ин кумитаи тозатаъсис нест. Кумитае, ки дар раъси он забоншиноси чирадасте чун Додихудои Саймуддин қарор дорад, ба эҳтимоли зиёд, метавонад равзанаеро ба рӯи тасбиту устувории ҷойгоҳи забони порсӣ дар Тоҷикистон во кунад. Вале гушудани гиреҳҳои бешуморе, ки ба ҷони забону расмулхатти мо уфтодааст, кори танҳо як ниҳоди расмӣ нест, балки талошу пайкори саросариро мехоҳад.

Мехоҳанд майдони ҷавлони ҳарфи “ӯ”-ро маҳдудтар кунанд. То кунун дар расмулхатти сириллик таҳти таъсири алифбову талаффузи узбакӣ ҳатто вожаи “узбак”-ро бо ҳарфи “ӯ” менависанд, ки дар порсии меъёр ғалат аст. Тайи ин ҳама соли ситамравоии хатти сириллик бар забони порсӣ маҷбур будем дар дарси иншо дар имлои вожаҳое чун “мӯҳтаво”, “мӯҳтарам”, “мӯътабар”, “таваҷҷӯҳ”, “сӯҳбат”, “мӯҳра” ва ғайра ҷойгоҳи норавои “ӯ”-ро муҳтарам бидонем. Аммо берун аз мактаб чи дар навиштаҳову чи дар суҳбатҳо дар баёни он вожаҳо “ӯ”-ро нодида мегирифтем, бидуни ин ки бидонем он чи мо мегӯем, пояи мантиқитар ва илмитаре дорад. Чун худҷӯш буд ва аз синаи қарнҳо бурун меомад, на аз китобҳое, ки чанд тан забоншиноси бегона бароямон дикта карда буданд. Бузургтар, ки шудему аз “вови маҷҳул” (“ӯ”) шинохти беҳтаре пайдо кардем, бо пофишории бештар аз имлои расмӣ парҳез кардем ва “муҳтаво”-ву “муҳтарам”-у “таваҷҷуҳ”-ро риҷҳон ниҳодем. Дар воқеъ, “ӯ”-и он вожаҳо муддатҳо пеш барои мо мурда буд.

Имлои ғалати ин вожаҳо боъис мешуд, ки бархе аз шоъирони мо, масалан, вожаи “таваҷҷӯҳ”-ро бо “кӯҳ”-у “сутӯҳ” ё ҳатто “рӯҳ” қофия бибанданд, ки бино ба меъёрҳои забони порсӣ нуқси бузургест ва танҳо роҳи дарки ин норасоӣ шиносоӣ бо хатти модарӣ аст. Акнун шумори касире аз ҷавонон шояд бахши поёнии ин вожаҳоро ҳамсон талаффуз кунанд; чун хатти русӣ кори худашро карда ва забони моро ба ниҳояти абгорӣ расондааст.

“Вови маҷҳул” ё ҳамон “ӯ” ҷузъи ҷудоинопазири забони порсист ва дар гӯишҳои гуногуни ин забон, чи дар Тоҷикистону Узбакистон ва чи дар Эрону Афғонистон, талаффузи хосси худро дорад. “Маҷҳул”, яъне номаълум ё ношинохта. Барои арабҳое, ки ҳазору анд сол пеш барои мо расмулхат оварда буданд, садои “ӯ” ошно набуд, маҷҳул буд. Аммо дар миёни тӯдаҳои бумӣ ин садо монду то ба мо расид. Аз ин ҷост, ки, масалан, талаффузи бахши марбутаи “рӯз”-у “шӯр” бо “дур”-у “сурур” мутафовит аст.

Аммо забоншиносони шӯравӣ бо дарҳам омехтани “вови маҷҳул”-и порсӣ бо “ӯ”-и туркӣ-муғулӣ шерозаи забони моро аз ҳам гусехта буданд, ки вожаҳои ёдшуда (мӯҳтарам, таваҷҷӯҳ, мӯҳра...) муште намунаи ҳамон хирвор аст. Бо ин васф манзурам аз “дӯхтани кафан бар пайкаре мадфун” равшан шуд.

Вале ин поёни кор нест. Ҳатто оғози кор ҳам нест. Оғози кори ислоҳоту пероиши забони порсӣ дар Тоҷикистон танҳо замоне сар мерасад, ки зарурати бозгашти ногузир ба дабира (хатт)-и порсиро бипазирем. Бо бахя задан ё дарбеҳ кардани ин куҳна порчаи тикка-пораи ориятӣ тани бараҳнаи забонамон пӯшида намешавад.

Гирам, ки “ӯ”-и нозарурро аз расмулхаттамон дур андохтем. Аммо бо “у”-ҳои дигар чи кунем, ки ҳар кадом дар мавқеъияте хос садое хос доранд, аммо ҳеч кадом дар хатти сириллик баён намешавад ва хонанда, ба вижа навомӯзи забони моро дучори сардаргумӣ мекунад? Барои намуна, “у”-и аввалу дувум дар вожаҳои “дуруд” ва “суруд”-ро чи гуна тафкик кунем? Чун “у”-и нахусти ин вожаҳо кӯтоҳу дувумӣ дароз аст (на маҷҳул), аммо ба далели ҳамгунӣ дар расмулхатти русӣ аҷаб нест, ки аз забони насли ҷавон ҳар дуро ба як савт бишнавем, ки бар фарози забонамон сояи бегонаи номубораке афкандааст.

Гирам, ки мушкили “у”-ро ҳал кардем. Бо талаффузи “и” дар вожаҳое чун “ин”-у “имрӯз”-у “бино” (касе, ки қодир ба дидан ҳаст) ва “бино” (сохтмон) чи мекунем, ки ҳар як талаффузи хосси худро дорад?

Кумитаи забону истилоҳот аз “ҳарҷу марҷ дар имлои забони тоҷикӣ” гилоя мекунад. Аммо як кумитаи давлатии мутасаддии пероиши забон бояд худ посухгӯи ин гилояҳо бошад ва бидонад, ки бо танзими корбурди “ӯ” (вови маҷҳул) ҳам муваффақ ба рафъи ин ҳарҷу марҷ нахоҳад шуд. Мавзӯъ бисёр ҷиддитар аз ин ҳарфҳост. Мавзӯъ решаист ва ба бунёди навиштории забон бармегардад. То забони мо ба бистари модариаш, ки хатти порсист, барнагардад, на аз забони меъёр хабаре хоҳад буд, на касе аз хориҷиҳо ба омӯхтани забонамон рағбат зоҳир хоҳад кард (ин ҳам яке аз нигарониҳои расмиюн аст). Забоне, ки аз решаву расму равиши худ дур уфтодааст ва дар миёни гӯишваронаш ҳам маҳбубият ва умумияте надорад, ба дарди кадом хориҷӣ мехурад?

Солҳост дӯстдорони забони порсии Осиёи Миёна занги хатари нобудии ин забонро ба садо овардаанд. Шояд имрӯз, ки ин сатрҳоро мехонед, фикр кунед, ки суханони инҷониб бузургнамоӣ ва муболиғае беш нест. Аммо часпидан ба хатти номуносиби русӣ ва парҳез аз хатти модарии порсӣ баростӣ забони моро ба партгоҳи нобудӣ наздик бурдааст. Дар мавриди имтиёзоти сиёсии ин моҷаро ҳам мешавад “ногуфтаниҳо”-и дигареро гуфт. Давлате, ки бо бозгардондани забон ба бистари модариаш (хатти порсӣ) ҷилави ин нобудиро бигирад, бегумон дар сафаҳоти торихи фарҳангии порсигӯёни Осиёи Миёна ҷовидона хоҳад шуд.