Дар мазҳаби яҳудӣ Иди Пок ба масобаи Иди Қурбони мусалмонон аст, ки гӯспанде дар пешгоҳи Парвардигор қурбонӣ мешавад. Ва номи идашон ҳам шабеҳи иди мусалмонон аст: “Қурбон Писаҳ”. Яҳудиҳо имон доранд, ки дар ин рӯз (оғози баҳори яҳудӣ) яҳудиҳо аз бардагӣ дар Миср раҳо шуданд ва ба сарзамини обову аҷдодашон (Канъон) баргаштанд.
Масеҳиҳо ҳам ин рӯзро гиромӣ медоранд ва онро ба унвони вопасин шоми Исои Масеҳ гиромӣ медоранд, ки гӯё дар паи он ба василаи хиёнати Яҳудо ба салиб овехта шуд. Аммо саранҷоми он дубора ба баҳору Наврӯзу эҳёи табиъат бармегардад.
Зикри ин достонҳо беҳудаву бесуд нест. Хуб аст, ки бидонем чи пайвандҳое миёни насли башар мавҷуд аст ва ин ки ҳеч чизе аз ҳеч барнахостааст. Ҳар чизе, ки имрӯза мавҷуд аст, бар пояи чизе қадимитар шакл гирифтаву устувор шудааст. Ин ҷашни яҳудӣ-масеҳӣ ҳам чизе беш аз таҷлили Наврӯз ё оғози баҳор нест. Бибинем, ки ин иддаъо чи гуна тавҷеҳ мешавад.
Дар ривоёти масеҳӣ омадааст, ки рӯзи Одинаи Нек Исои Масеҳро ба чалипо (салиб) кашиданд ва то ҷон дод, дар ғоре ба хокаш супурданд. Рӯи гӯри ӯ санге сутург ниҳоданд ва перомуни он посбононе гуморданд, то касеро ёрои рабудани пайкараш набошад. Ду рӯзу ду шаб баъд, якшанберӯз, зане чанд ба зиёрати гӯри Исо рафтанд ва санги гӯри ӯро каноррафта диданд ва гӯрро тиҳӣ. Касоне Исои Масеҳро он рӯз дида буданд ва пас аз он чандин тани дигар бо ӯ рӯбарӯ омаданд. Пайравони Исо дарёфтанд, ки Худованд ӯро барангехта ва ба малакут боз бурдааст.
Ин фишурдаи як ривояти мазҳабист, ки муносибати таҷлил аз Иди Пок дар миёни шумори зиёде аз масеҳиёнро тавзеҳ медиҳад. Аз инҷост, ки ҳамасола Иди Пок ба ёди вопасин рӯзҳои зиндагии заминии Исои Масеҳ рӯзи одина (ҷумъа) оғоз мешавад ва рӯзи якшанбе ба сар мерасад.
Аммо Иди Пок аз ҷумлаи ҷашнҳои “мутаҳаррик”-и масеҳиён аст, яъне рӯзи собите надорад ва ҳар сол миёни поёни моҳи морс (март) ва оғози моҳи оврил (апрел) ҷобаҷо мешавад. Далели ин ҷобаҷоӣ ҳам зарурати ойинии ҳамзамонии Иди Пок бо нахустин якшанбе пас аз дидани моҳи шаби чаҳордаҳ дар паи Наврӯз аст. Яъне Наврӯз, ки дар фарҳангҳои фарангӣ ҳам оғози баҳор ба шумор меояд, дар таъйини замони баргузории Иди Пок нақши меҳварӣ дорад.
Гузашта аз ин, муъодили инглисии номи Иди Пок (Easter) бо муъодили фаронсавии он, ки дар забони порсӣ ҳам мутадовил аст (Pâques), пайванде надорад. “Пок”-и фаронсавӣ, ба монанди “фисаҳ”-и арабӣ, “посхо”-и юнонӣ ва русӣ (пасха), баромада аз “пасох” (pasach)-и ибрӣ аст. Бар сари маънои дақиқи ин вожа иттифоқи назаре вуҷуд надорад. Шуморе бо ишора ба растохез ва уруҷи Масеҳ ба осмон онро “ӯ аз фарози Замин гузашт” таъбир мекунанд. Иддае ҳам “пасох”-ро “ӯ раҳим буд” баргардон кардаанд. Аммо ҳамаи ин таъбиру тарҷумаҳо ба ривояти мазҳабии Исои Масеҳ бармегардад.
Дар ҳоле ки яҳудиҳо “пасох”-ро пеш аз зуҳури масеҳият ҳам ҷашн мегирифтаанд ва муносибати онро раҳоии яҳудиҳои асри бостон аз бардадорони мисрӣ ва бозгашти онҳо ба сарзамини Исроил ба раҳбарии Мусо медонанд. Ин ҳам як бовари мазҳабист ва чароии зарурати ҳамзамонии тақрибии ин ҷашн бо эътидоли баҳорӣ ё нахустин якшанбе пас аз дидани бадри наврӯзиро тавзеҳ намедиҳад.
Вале номи инглисии Иди Пок бо мазмуни табиъии ин ҷашн пайванди мустақим дорад. “Истер” баромада аз бунвожаи aues- дар сарзабони ҳиндуурупоӣ ва austro дар сарзабони жерманик аст, ба маънои “дурахшидан". Мусалламан, ин вожа бо “ахтар” ва “ситора”-и порсӣ ҳамреша аст, ки ҳар ду дурахшандаанд. Номи худовандгорони сапеда ва фурӯғ дар фарҳангҳои мухталиф, ба монанди Ushas-и ҳинду, Eos-и юнонӣ ва Aurora-и румӣ дар ҳамон бунвожаи воҳид сарчашма доранд. Зимнан, вожаи Eastern-и инглисӣ ва Oestern-и олмонӣ ба маънои “ховарӣ” ё “шарқӣ” ҳам бархоста аз ҳамон вожаи бунёдинанд.
Аммо дарки ин нукоти забоншинохтӣ ҳам иртиботи Иди Пок бо “Истер” ё фурӯғу равшаноӣ ё ситораро равшан намекунад. Ҷустуҷӯе дар навиштаҳои қадимии инглисӣ метавонад калиди ин муъаммо бошад.
Бид (Bede), ки падари торихнигории инглис ба шумор меояд ва дар садаҳои ҳафтум ва ҳаштуми мелодӣ зиндагӣ кардааст, танҳо касест, ки дар осори мактуби боқимонда аз аҳди бостони Инглис истилоҳи “Eoster-monath”-ро ба кор бурдааст, ки ба маънои “моҳи Истер” аст. Вай дар китоби “Торихи мазҳабии мардуми инглис” ба забони лотин менависад:
“Иустер Мунот”-ро акнун метавон “моҳи Пок” ё “Пасох” тарҷума кард. Дар замонҳои гузашта он ба ифтихори Эустре (Eostre), як илоҳаи онҳо (инглисиҳо), номгузорӣ шуда буд ва тайи ин моҳ ҷашнҳое барои бузургдошти ин илоҳа баргузор мешуд. Акнун онҳо мавсими Иди Покро бо номи он илоҳа мешиносанд ва ҷашни кеши навин (масеҳият)-ро бо номе бозмонда аз ойини куҳан барпо медоранд”.
Бад-ин гуна, “Истер”-и инглисӣ ва Ostara-и олмонии куҳан номи илоҳаи фурӯғу зояндагӣ ва баҳор дар фарҳангҳои мардумони жерманик буда ва пеш аз масеҳият ҳам пас аз фаро расидани баҳор (21 март) ба таҷлил аз он мепардохтаанд. Аммо пас аз рӯ овардани мардумони жерманик ба кеши масеҳият ин ҷашни бостонӣ бо пероя ва ривоёти масеҳӣ пероста шудааст.
Ба монанди Наврӯзи эронӣ, ки решаҳояш то жарфои торихи Бобили бостон меравад, аммо ба далели созгориаш бо қонуни табиъат тавониста дар ҳар фарҳанги тозаи минтақа рахна кунад, бимонаду биболад ва доман густарад. Дар Эрони зартуштӣ Наврӯз як ойини зартуштӣ буд ва дар бисёре аз сарзаминҳои исломии имрӯз намо ва маънои исломӣ ёфтааст.
Ба ҳамин шева Истер ё ҷашни баҳори фарангиҳо (урупоиҳо), ки ба ойинҳои пешомасеҳии жерманҳо бармегардад, бо намое масеҳӣ, аммо решаҳое бамаротиб куҳантар аз масеҳият мондагор шудааст. Яъне Наврӯз ва Истер ҷашнҳои ҳамсарнавиштеанд, ки рози мондагоришон ҳамхонии онҳо бо мантиқи табиъат аст.
Инҳо танҳо ваҷҳи ташобуҳ (монандӣ)-и Наврӯз ва Истер нест. Суфраи Истер ҳам монанди суфраи ҳафтсин ороста бо тухмимурғҳои рангин аст. Дар ҳар ду ойин, чи Истер ва чи Наврӯз, тухмимурғ намод (символ)-и боззод ё зоиши дубора аст. Дар деворнигораҳои Тахти Ҷамшед тасвири одамонеро мешавад дид, ки дар дастонашон тухмимурғ доранд ва дар интизори дидани шоҳанд.
Пайванде, ки ин тухмимурғҳо ба он ишора мекунанд, пайванди нажодҳо ва наслҳои гуногун аст, ки ба решаи воҳид бармегардад; яъне мо ҳама аз як обишхурем ва ба қавли Мавлоно:
На аз дунё, на аз уқбо, на аз ҷаннат, на аз дӯзах,
На аз Одам, на аз Ҳавво, на аз фирдавсу ризвонам.
Маконам ломакон бошад, нишонам бенишон бошад,
На тан бошад, на ҷон бошад, ки ман аз ҷони ҷононам.
Дуиро чун бурун кардам, ду оламро яке дидам,
Яке бинам, яке ҷӯям, яке донам, яке хонам.
No comments:
Post a Comment