Persianizing Military Terms

Артишро тоҷикӣ кунем

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Кишварҳое, ки дорои пешинаи торихии ғанӣ ҳастанд, пайваста кӯшидаанд бо такя ба истилоҳот ва вожагони куҳан вобастагии худ ба тамаддуне бостониро собит кунанд. Дар Эрони давраи Ризошоҳи Паҳлавӣ (1921-1941), ки ба шеваи Камол Ототурк дар ҳоли шакл додан ба ҳувияти миллӣ буд, ин иқдом аз артиши кишвар оғоз гирифт, ки ойинаи тамомнамои қудрати давлат ба шумор меомад. Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон, ки то замони Ризошоҳ пора-пора ва номунсаҷим буданд, бо номи туркии “қушӯн” шинохта мешуданд.

Ризошоҳи Паҳлавӣ бо дарки аҳаммияти номҳо ва истилоҳоти расмӣ, бавижа артишӣ, дар оғози соли 1935 донишмандони забонро гирди ҳам овард ва Фарҳангистони забону адаби порсиро таъсис кард, то барои ниёзҳои давлатӣ вожасозӣ кунад. Истилоҳоте, ки имрӯза дар артиши Ҷумҳурии Исломии Эрон ба кор меравад, барсохтаи ҳамин Фарҳангистон аст.

Муҳимтарин истидлоли ҳаводорони тағйири истилоҳот, бавижа дар заминаи низомӣ, ин буд, ки Эрон ба унвони импротурии бузург дар гузашта дорои номҳо ва истилоҳоти бумии деринае буда ва ниёзе ба вом гирифтани истилоҳоти туркии “қушӯн”-у “қӯч” нест. Гурӯҳе ҳам ба корбурди истилоҳоти низомии порсӣ дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ ишора мекарданд, ба монанди:

Набояд, ки аз кордорони ман,
Зи сарҳангу ҷангӣ саворони ман,
Бихуспад касе дил пур аз орзӯй,
Гар аз банда гар мардуми некхӯй.

Ё:

Сипаҳдор чун Булмузаффар бувад,
Сари лашкар аз моҳ бартар бувад.

Ё:

Яке маҳзар акнун бибояд навишт,
Ки ҷуз тухми некӣ сипаҳбуд накишт.

Дар даврони Ризошоҳ, ки бархе онро “истибдоди созанда” унвон мекунанд, фурсати баҳсу мунозирот сари вожасозию вожапардозӣ набуд. Подшоҳ истилоҳоти нобе мехост ва фавран мехост. Фарҳангистони забону адаби порсӣ ҳам ба ин хоста гардан ниҳод ва дар фурсате бисёр кӯтоҳ кореро анҷом дод, ки мондагор шуд ва умре бас дарозтар аз салтанати Ризошоҳу писараш ва ҳатто таҷрубаи салтанат ё шоҳаншоҳӣ дар Эрон ёфт.

Аммо вожаи аслиро, ки “артиш” дар баробари “қушӯн”-и туркӣ бошад, иддае аз фарҳангиёни Эрон пеш аз таъсиси Фарҳангистони забону адаби порсӣ сохтаанд. Бархе аз соҳибназарон асолати ин вожаро зери суол мебаранд ва мегӯянд, ки он баргирифта аз вожаи паҳлавии “артиштор” ё “артишдор” ба маънои “сипоҳӣ” аст ва созандагони он пиндоштаанд, ки бо ҳазфи пасванди “-дор” мешавад муъодиле барои вожаи “қушӯн” сохт. Аз сӯи дигар, иддае ҳам решаи вожаи “артиш”-ро ба номи бостонии Арта – нахустин бунёдгузори нерӯи низомӣ дар Эрони устураӣ пайванд медиҳанд. Сарфи назар аз дурустӣ ё нодурустии ин ду гумона, имрӯза вожаи “артиш” дар тамоми паҳнаи порсигӯ корбурди густарда дорад ва ҷо уфтодааст.

Аммо дар Тоҷикистон дараҷа (рутба)-ҳои низомӣ ҳамчунон ёдгори талху занандае аз султаи русҳо бар порае аз сарзамини Фирдавсӣ ҳастанд. Агар Фирдавсӣ мехост асари сутургашро имрӯз бинависад, шояд бо он ҳама бузургӣ аз қофия бастани “лейтенант”-у “подполковник”-у “полковник” оҷиз мемонд, чун ин вожаҳои аҷнабӣ бо рӯҳи забони мо, бо сиришти забони Фирдавсӣ, ҳамхонӣ надоранд. Ва гузашта аз аҳаммияти забонӣ, ин истилоҳот деринагии давлатдории тоҷиконро зери суол мебаранд. Агар мо пеш аз ҳамлаи арабу муғулу рус ҳам лейтенанту полковник доштем, чаро акнун нишоне аз он истилоҳот нест? Оё ҳар фарди ноошно бо торихи сарзамини мо ба ин пиндори ғалат намеуфтад, ки тоҷикон ҳаргиз артишдор набудаанд ва фанни артишдориро аз русҳо омӯхтаанд?

Бо таваҷҷуҳ ба аҳаммияти ин мавзӯъ дар маҳфили фейсбукии “Забони порсӣ”, ки акнун беш аз 700 узв дорад, Сайидюнуси Истаравшанӣ, аз аъзои фаъъоли ин гурӯҳ, пешниҳодҳои зерро барои дараҷаҳои низомӣ дар Тоҷикистон матраҳ кард, ки ба таъйиди бештари аъзои гурӯҳ расид. Пешниҳодҳо ба се забони порсӣ, русӣ ва инглисӣ омадаанд:

Сарбоз - Рядовой - Private

Сарбози якум - Рядовой первого класса - Private First Class

Сарҷӯха - Капрал (ки имрӯза дар Русия вуҷуд надорад) - Corporal

Гурӯҳбони дуюм - Сержант первого класса - Sergeant First Class

Гурӯҳбон - Сержант - Sergeant

Саргурӯҳбон - Мастер-сержант (ки имрӯза дар Русия вуҷуд надорад) - Master Sergeant

Устувор - Сержант-майор (ки ин ҳам дар Русияи имрӯз вуҷуд надорад) - Sergeant Major

Сутвони дуюм - Второй лейтенант - 2nd Lieutenant

Сутвони якум - Старший лейтенант - 1st Lieutenant

Сарвон - Капитан - Captain

Саргурд - Майор - Major

Сарҳанги дуюм - Подполковник - Lieutenant Colonel

Сарҳанг - Полковник - Colonel

Сартип - Бригадный генерал - Brigadier General

Сарлашкар - Генерал-майор - Major General

Сипаҳбуд - Генерал-лейтенант - Lieutenant General

Артишбуд - Генерал – (Four Star) General

Раиси ситоди артиш - Начальник штаба - Chief of Staff

Фармондеҳи кулли қуво - Верховный главнокомандующий - Commander-in-Chief

Бузург-артишдорон – Маршал – Field Marshal

Агар ин истилоҳот ба ҷои баробари русии онҳо дар Тоҷикистон мутадовил шавад, бегумон тамоюзи давлатдории тоҷикон дар минтақа барҷастатар хоҳад шуд ва ҳувияти миллӣ бавижа дар миёни артишдорони кишвар устувортар ва нерӯмандтар хоҳад шуд.

Elegies

دیری‌ست از عزیمت مرغان نگفته‌ام
گویی که این حدیث به عقبی نهفته‌ام
دیری‌ست شدّه‌های دل بی‌پدرشده
با اشک بی‌پدرشدگانم نسفته‌ام
با پلک شاد از فرح روزگار هم
دیری‌ست از جفای بلایا نخفته‌ام
این غم چو برگ‌های خزان فروشده
تا عمق قلب زار به‌ناچار رُفته‌ام
دیری‌ست جز به زوزۀ خاموش گرگ پیر
در این سرای غم سخنی ناشنفته‌ام...

Дерест аз азимати мурғон нагуфтаам,
Гӯӣ, ки ин ҳадис ба уқбо нуҳуфтаам.
Дерест шаддаҳои дили бепадаршуда
Бо ашки бепадаршудагонам насуфтаам.
Бо пилки шод аз фараҳи рӯзгор ҳам
Дерест аз ҷафои балоё нахуфтаам.
Ин ғам чу баргҳои хазони фурӯшуда
То умқи қалби зор баночор руфтаам.
Дерест ҷуз ба зӯзаи хомӯши гурги пир
Дар ин сарои ғам сухане ношунуфтаам…

***

تو را اگر به دلم راه نیست، با خود باش
چه بد که شکل ابر آسمان مطیع تو نیست

Туро агар ба дилам роҳ нест, бо худ бош,
Чи бад, ки шакли абри осмон мутеъи ту нест.

Tajiks Conquering Facebook

Тоҷикон Facebook-ро тасхир мекунанд

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Дигар чи гуна мешавад барои камсаводии мо баҳона тарошид, вақте ки ҷаҳони иртиботот тозатарин абзорҳои андешаандӯзию андешапардозӣ ва андешапароканиро фароҳам кардааст? Интернете, ки ба ҳисоби Столин ҳам хоҳад расид, агар бо даму дастгоҳи истибдодию ҷосусиаш аз зери хок ба растохез бирасад ва бихоҳад бори дигар “тоҷик” ва мафҳуми “тоҷик” ва забони порсиро мавриди саллохӣ (пӯст баркандан)-и дадманишонааш қарор диҳад ва моро дучори муъодилаҳое кунад, ки ҳатто сарварони миллат дар ҳаллу фаслаш оҷизу нотавон бимонанд… Интернет ҳақиқатро аз зери шабсарои ҳокимон фирорӣ хоҳад дод ва андеша ба солорӣ хоҳад расид, то замоне ки неъмати Интернет дами дасти насли башар аст.

Жулиён Оссонж тоза оғози достон аст. Коре, ки Оссонж бо ҷилваҳои вижаи ҳоливудиаш анҷом дод, танҳо ва танҳо ҳукуматҳои вақтро ба биму таҳлука андохт. Аммо Интернет аз нерӯи нуҳуфтаи бамаротиб бартаре бархурдор аст, ки бо канори ҳам овардани андешаҳо ва барангехтани тухмаҳои нуҳуфтаи андешаҳои фардо метавонад рӯзе-рӯзгоре ҷаҳоне бисозад, ки имрӯзиён дар гӯшаи хиёлашон ҳам аз таҷассумаш оҷизанд.

Лозим нест касе нигарони курсии нарму гармаш бошад. Суҳбат аз фарҳанг аст, ки шояд феълан пайванди мустақиме бо он курсиҳо надошта бошад. Аммо фарҳанг дору надори ҳар миллат аст ва бояд барои якояки оҳоди он миллат дорои аҳамият дошад.

Дар “Рухнома” (Facebook) дар канори даҳҳо сафҳаи тоҷикӣ ахиран гурӯҳе бо номи “Забони порсӣ” шакл гирифта ва маҳфиле миёни дӯстдорони забони порсӣ дар Осиёи Миёна ороста ва ба дунболи роҳкорҳое барои беҳбуду густариши ин забон аст. Аъзои он ғолибан аҳли Тоҷикистону Узбакистонанд. Дидгоҳҳое, ки дар он сафҳа баён мешавад, мутмаиннан, барои аҳли назар орӣ аз аҳамият нест. Хубии вуҷуди гурӯҳи маҷозие чун “Забони порсӣ” мубоҳисоти доғест, ки миёни аъзои он дар мегирад ва дар натиҷа донистаниҳое рӯи об меояд ва пешниҳодҳои дақиқу матине тарҳ мешавад. Бад нест, ки Кумитаи истилоҳоти Тоҷикистон гоҳ-гудоре гузораш ба ин сафҳа биуфтад; шояд доманаи судрасонии он фарохтар шавад.

То кунун дар ин сафҳаи фейсбукӣ се санад ба унвони пешниҳод мунташир шудааст, ки имрӯз мехоҳам ба нахустини онҳо бипардозам: “Номи вазоратхонаҳо”.

Умеди Ҷайҳонӣ, фарҳехтаи тоҷики муқими Маскав, муаллифи ин пешниҳод аст, ки дар сафҳаи “Забони порсӣ” баҳси густардаеро барангехтааст. Умед бо рӯйкард ба моддаи 5-уми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” менависад, ки “Коргузории мақомоти ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба забони давлатӣ сурат мегирад”. Аз ин рӯ салоҳ он аст, ки номи ниҳодҳои давлатӣ ҳам мутобиқ бо меъёрҳои забони расмӣ бошад. Вай бо руҷӯъ ба пешинаи давлатдории тоҷикон ва бавижа давлати Сомониён (ки мояи ифтихори расмии мост), пешниҳод мекунад, ки вазоратхонаҳо “девон” ном бигиранд. Ҳосили баҳси тӯлонӣ ин буд, ки шояд беҳтар аст номи “вазорат” боқӣ бимонад, чун вожаи “вазир” шакли арабишудаи “вичир” ё “гузир” ё “фарзин”-и порсист ва ниёзе ба тағйиру табдили он нест. Ва аз “девон” метавон ба ҷои “ҳукумат” ба шакли “Девони вазирон” баҳра бурд, ки дар оғози истиқлоли Тоҷикистон собиқа дошт. Феҳрести вазоратхонаҳоро бо таваҷҷуҳ ба пешниҳодҳои Умеди Ҷайҳонӣ ва дигар ширкаткунандагони баҳс инҷо меоварам:

• Вазорати адлия – Вазорати додгустарӣ;
• Вазорати кишоварзӣ ва ҳифзи табиат - Вазорати кишоварзӣ ва зистбум;
• Вазорати корҳои дохилӣ - Вазорати кишвар;
• Вазорати корҳои хориҷӣ - Вазорати умури хориҷӣ
• Вазорати маориф - Вазорати омӯзишу парвариш (“маъориф” дар номи ин вазорат тарҷумаи истилоҳи русии «просвещение» аст, ки дар форсӣ ба он “равшангарӣ” гӯянд);
• Вазорати мелиоратсия ва захираҳои об - Вазорати обу обёрӣ;
• Вазорати меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ - Вазорати кору таъмини иҷтимоъӣ;
• Вазорати молия - Вазорати дороӣ;
• Вазорати мудофиа - Вазорати падофанд;
• Вазорати нақлиёт ва коммуникатсия - Вазорати роҳу иртиботот (ё Вазорати роҳу таробарӣ);
• Вазорати рушди иқтисод ва савдо - Вазорати иқтисоду бозаргонӣ;
• Вазорати тандурустӣ - Вазорати беҳдошт (ё Вазорати беҳдошту дармон);
• Вазорати фарҳанг - Вазорати фарҳангу ҳунар
• Вазорати энергетика ва саноат - Вазорати нерӯ ва саноеъ.

Хуб аст, ки соҳибназарон дар мавриди ин пешниҳодҳо дидгоҳҳои худро дар расонаҳо матраҳ кунанд, то шояд асолати давлатдории тоҷикон расман собит шавад.

Зимнан, дар ин гурӯҳи интернетии навпо, ки ҳудуди ду ҳафта пеш гушоиш ёфт ва феълан беш аз 600 узв дорад, назарпурсиҳои мухтасаре ҳам анҷом мегирад. Пурмубоҳисатарин пурсише, ки матраҳ шуд, марбут ба хатти ояндаи тоҷикон буд. Дар посух ба ин пурсиш, ки “хатти мо бояд чӣ бошад?” то ин лаҳза аз миёни 92 раъйдиҳанда 60 тан раъй додаанд, ки бозгашт ба хатти порсӣ танҳо роҳи наҷоти забони расмии Тоҷикистон аз буҳронест, ки дар он гирифтор мондааст. 18 тан муътақиданд, ки хатти забони форсии Тоҷикистон ҳамон беҳ, ки сириллик бимонад. Пешниҳодҳои кӯчактаре ҳам ҳастанд, ба монанди хатти авестоӣ бо 4 тарафдор, хатти лотин бо 3 тарафдор ва хатти паҳлавӣ бо 2 тарафдор. Панҷ тан ҳам тарҷеҳ додаанд раъйи мумтанеъ (бетараф) диҳанд.

Сафҳаи “Забони порсӣ” дар Facebook коргоҳи андешаҳост ҷиҳати беҳбуду равнақи забони мо, ки умед аст базудӣ дубора бидурахшад. Пешниҳодҳои ноби ин сафҳаро пайгирӣ хоҳем кард.

Shoes of Pious Men

Аз дӯсте дар Душанбе матни ривояте қадимиро бо таърифе имрӯзӣ ва ба забони русӣ дарёфт кардам. Дӯстам аз ман мехост, ки онро тарҷума ва инҷо мунташир кунам. Номи муаллифи матн бароям равшан нест. Дар Интернет ҷустуҷӯ кардам ва торнамоеро бо номи Bayushki.ru пайдо кардам, ки ин ривоят ва ривоёти дигареро аз дарвешон дошт; он ҳам бидуни зикри номи муаллиф. Ба ҳар рӯй, ин ривоятҳо баргирифта аз осори дарвешону сӯфиёни ғолибан порсигӯянд.

Инҷо нахуст баргардони порсии ин достони омӯзанда ва сипас матни русиашро мехонед.

Кафшҳои одамони порсо

Ду марди парҳезгору порсо ҳамзамон вориди масҷид шуданд. Яке кафшҳояшро аз пой кашид ва пушти дар канори ҳам чид. Дувумӣ ҳам кафшҳояро кашид, лингаҳои кафшашро рӯдаррӯи ҳам гузошту зери бағал гирифт ва вориди масҷид шуд.

Ин рӯйдод миёни одамони шарифу парҳезгори дигаре, ки канори дар ба тамошо нишаста буданд, баҳсе барангехт. Онҳо тасмим гирифтанд мушаххас кунанд, ки рафтори кадом як беҳтар буд. Яке гуфт:

- Он мард бо пои бараҳна вориди масҷид шуд. Пас оё беҳтар набуд, ки кафшҳояшро пушти дар бигзорад?

Дигарӣ истидлол кард:

- Шояд ба хотири он кафшҳояшро бо худаш бурд, то барояш ёдовари ин маҳалли муқаддас ва зарурати тавозуъу фурӯтанӣ бошад.

Он ду намоз гузорданду берун омаданд. Аҳли баҳс ба ду гурӯҳ бахш шуданд ва ҳар гурӯҳ атрофи қаҳрамони худ гирд омаданд ва ба тарҳи пурсишҳо оғоз карданд, то ангезаи коре, ки он ду бо кафшҳояшон карда буданд, равшан шавад. Марди аввал гуфт:

- Ман бо мулоҳизоти комилан маъмулӣ кафшҳоямро пушти дар гузоштам: агар касе мехост онҳоро бидуздад, имкони чирагӣ бар ин васвасаи гуноҳолудро меёфт ва бад-ин гуна метавонист бар тӯшаи охираташ биафзояд.

Шунавандагон шефтаи андешаи наҷибу шарифи ин мард шуданд, ки ба фикри дороии худ набуда ва таваккул ба Худо кардааст. Дар ҳамин ҳол марди дувум далели амалашро ба ҳаводоронаш тавзеҳ медод:

- Ман кафшҳоямро бо худ бурдам, чун агар онҳоро дар берун ҷо мегузоштам, онҳо эҳтимолан дар дили касе васвасаи дуздӣ эҷод мекарданд. Ва агар касе таслими он васваса мешуду кафшҳоро медуздид, дар рӯзи қиёмат маро ҳамдасти ҷурми худ медонист.

Ҳар касе, ки ин суханонро шунид, аз хираду наҷобати ин мард дар шигифтӣ фурӯ рафт.

Аммо баногоҳ марде дигар, ки дар он миён буд ва хирадманде ростин буд, фарёд зад:

- Эй бебасарон! Тайи муддате, ки шумо инҷо ғарқи эҳсосоти воло будеду ҳамдигарро бо намунаҳои парҳезгорию порсоӣ саргарм мекардед, як чизи воқеъӣ иттифоқ уфтод.

Ҳама бо ҳам пурсиданд:

- Чи иттифоқ уфтод?

Марди хирадманд идома дод:

- Ҳеч кас васвасаи дуздидани кафшҳоро дар дил надошт. Васвасае дар кор набуд. Он гуноҳкори фарзӣ аз канори кафшҳо нагузашт. Ба ҷои ӯ як инсони дигар вориди масҷид шуд. Касе, ки кафше ба по надошт, то онро пушти дар бигзорад ё зери бағал. Побараҳна вориди масҷид шуд ва касе мутаваҷҷеҳи рафтори ӯ набуд. Худи ӯ камтар аз ҳама нигарони бардошти дигарон аз худаш буд. Вале ба далели самимияти намози вай дар ин масҷид имрӯз ӯ ба таври комилан ғайримустақим ба ҳамаи дуздони билқувва, ки метавонистанд кафшҳоро бидузданд ё надузданд ва ҳамчунин ба онҳое, ки шояд аз дуздӣ худдорӣ мекарданду ислоҳ мешуданд, кумак кард. Магар ҳанӯз дарнаёфтаед, ки корбурди усули порсоию парҳезгорӣ - сарфи назар аз ин ки чи қадр зебову писандида аст – дар баробари хираду хирадмандони ростин ранг мебозаду беарзиш мешавад?

Ин ривоят борҳо таъриф шуда ва баргирифта аз омӯзаҳои тариқати хилватия аст, ки Умари Хилватӣ поягузори он аст. Дар он баҳсе матраҳ шуда, ки дар миёни дарвешон бисёр маъруф аст: ононе, ки дар вуҷуди худ фурӯзаҳо (хусисиёт)-и хосси даруниро парвариш медиҳанд, нисбат ба онҳое, ки танҳо тибқи усули ахлоқии мушаххасе рафтор мекунанд, бар ҷомеъа, бар тӯдаҳо таъсири бештар мегузоранд. Гурӯҳи аввал “пайрави рафтори воқеъӣ” ҳастанд, дар ҳоле ки гурӯҳи дуввум “намедонанд, аммо донишбозӣ мекунанд”.

Туфли благочестивых людей

Два благочестивых и достойных человека вошли в мечеть в одно и то же время. Первый снял свои туфли, аккуратно придвинув к друг дружке, оставил за дверью. Второй тоже снял туфли, сложил их подметками, и сунув за пазуху, вошел в мечеть.

Это событие возбудило спор между другими благочестивыми и достойными людьми, которые сидели у входа и все видели. Они решили выяснить, кто из этих двух поступил лучше. «человек в мечеть вошел босой – так не лучше ли было оставить свою обувь за дверью?» « Мы не учитываем одного: он мог взять с собой туфли для того, чтобы они ему напоминали о священном месте, о должном смирении, возразил другой». Но вот те люди, совершив молитву, вышли на улицу. Спорщики, разделившиеся на два лагеря окружили каждый своего героя и стали расспрашивать, чем были продиктованы их поступки. Первый человек сказал: « Я оставил свои туфли за дверью, руководствуясь вполне обычными соображениями: если бы кто-нибудь захотел их украсть, он имел бы возможность побороть свое греховное искушение и таким образом приобрел бы заслугу для будущей жизни».

Слушатели были восхищены благородным образом мыслей этого человека, который так мало заботился о своей собственности и отдался на волю случая. В это же время второй человек объяснил своим сторонникам: «Я взял туфли с собой потому, что оставь я их на улице, он могли бы возбудить соблазн в душе какого-нибудь человека. Тот, кто подался бы искушению и украл их, сделал бы меня сообщником на страшном суде». Мудрость и благородство этого человека привело в восторг всех, кто его слушал.
Но в этот момент другой человек, присутствующий среди них, который был настоящим мудрецом, воскликнул:

- О слепцы! Пока вы здесь предавались возвышенным чувствам, развлекая друг-друга примерами благородства, произошло нечто реальное.

- Что произошло? – спросили все разом.

- Никто не был искушен туфлями, продолжал мудрец, никто не был искушаем туфлями. Предполагаемый грешник не прошел мимо них. Вместо этого в мечеть вошел другой человек. У него не было туфель совсем, так что он не мог ни оставить их снаружи, ни внести их внутрь. Никто не заметил его поведения. А сам он меньше всего думал о том, какое впечатление он произведет на тех, кто на него смотрит или не смотрит. Но благодаря реальной искренности его молитвы сегодня в этой мечети самым непосредственным образом помогли всем потенциальным ворам, которые могли или не могли украсть туфли или могли бы исправиться, устояв перед искушением.
Разве вы не поняли еще, что практика благочестия, какой бы прекрасной она не была сама по себе, теряет свою ценность, когда узнаешь о существовании реальных мудрецов.

Это сказание приводится довольно часто. Оно взято из учений ордена Килватийа («Затворники»), основанного Омаром Килвати. В ней иллюстрируются аргумент, общеизвестный среди дервишей: те, кто развивает в себе особые внутренние качества, оказывает большое влияние на общество, чем те, кто пытается действовать только согласно определенным моральным принципам. Первые называются «люди реального действия», а вторые-«те, кто не знает, но играет в знание».

To Leave a Better World Behind

Дунёи беҳтаре ба ёдгор

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Қарор буд имшаб дар идомаи баҳси забони порсӣ матлабе бинависам. Ва доштам менавиштам, ки баногоҳ паёме такондиҳанда аз дӯсти даврони бачагиам дар Душанбе дарёфт шуд ва мавзӯъ иваз шуд.

Дӯстам мегуфт, падараш даргузаштааст. Вақте ба телефуни ҳамроҳаш занг задам, садои гиряву шеван маҷоле барои гуфтугӯ намегузошт. Бо ҳоли низор ба пои роёна нишастам, ки ин чанд сатрро қаламӣ (роёнаӣ) кунам, бо диле пур аз андӯҳ, аммо аз роҳи дур. Шунидани хабари бад таҷрубаи бадест ва бадтарини он шунидани хабари бад аз роҳи дур аст; ҳангоме ки тозатарин фанновариҳои иртиботӣ ҳам ҷои холиатро пур намекунад. Аҳаммияти иҳзори андӯҳ ба андозаи ибрози шодист ва вақте он муяссар намешавад ва бурун намеояд, ғам дар сина реша медавонад ва табдил ба ғусса мешавад; ғуссае ниҳодина ва музмин.

Устод Исроил Файзиев, падари дӯстам Илҳомро аз даврони кӯдакӣ мешинохтам. Қадди баланду бовиқори ӯ барои мо, кӯдакони дабиристон, тимсоли пруфессур шуда буд. Ва ӯ пруфессур буд. Устоди физику риёзиёт дар Донишкадаи пулитекник, ки баъдан “Донишгоҳи Текникии Тоҷикистон” номгузорӣ шуд. Дуктур Исроил Файзиев, ки рӯзи 5 маи соли 1937 дар шаҳри Истаравшан ба дунё омад ва тайи панҷоҳ соли ахир дар заминаи риёзиёт ва физик пажӯҳишҳое кард ва ба мақомҳое даст ёфт, ки дар торихи муъосири илми физик ва риёзиёти Тоҷикистон ӯро барои ҳамеша мондагор мекунад. Дар бораи шевашиносии физик рисолаҳое ба забони русӣ мунташир кард ва ба дараҷоте аз дониши риёзиёту физик расид, ки мояи ифтихори сарзамини мо буд.

Ба унвони касе, ки то кунун ба улуми дақиқ таваҷҷуҳи кофӣ надодаам, худро дар баробари равони шоди Исроил Файзиев бидеҳкор (қарздор) донистам, бо дарки ин ҳақиқат, ки бидуни илмҳои дақиқ ва пешрафти ин улум ҳеч кишваре ба ҷойгоҳе нарасидааст. Ва шояд ин мавриди муносиб аст, ки ба Шӯравӣ ва улумаш дуруду сано бифиристем. Мухолифате бо ин андеша надорам, бавижа ин ки фароварда (маҳсул)-аш Исроил Файзиев бошад.

Ёдам меояд марди фозиле, ки бо салобате муносиби ҳоли худ зоҳир мешуд ва мо, бачаҳоро, ёрое набуд, ки аз ӯ бипурсем чи ҳоле дорад. Пруфессур Файзиев барои мо ҷовидона пруфессур буд; марде босалобат, бо ваҷоҳате ҷиддӣ ва бамаротиб ҷиддитар аз ваҷоҳати омӯзгорони физики мо, ки моро мутаваҷҷеҳи ҳақиқати илм мекард. Аз чеҳраи бузургвори шодравон буд, ки ҳақиқати илм барои ман парданамо мешуд; чеҳрае оганда аз ҳуҷбу ҳаёву шарофат, ки кӯчактарин талоше барои худнамоиро надошт. Исроил Файзиев як чеҳраи илмӣ ба тамоми маъно буд ва ба унвони як устоди ростин худ ба худ ҳисси эҳтиром бармеангехт.

Исроил Файзиев аз худ панҷ фарзанди барӯманде баҷо гузошт, ки ҳар кадом дар заминае фаъъоланд ва дарахти маърифат мекоранд; ва ин шуғлест, ки аз падар ба ирс бурдаанд.

Аммо барои ман суоле, ки ҳамчунон побарҷост, ин аст, ки исроил-файзиевҳои азиз дар гузоранд ва умри кӯтоҳи худ ба сар мебаранд. Чи касе қарор аст, ки ин дарахти маърифатро сабз нигоҳ дораду анбӯҳ кунад? Он чи бар ман ғалаба карда, танҳо андӯҳи аз даст додани падари дӯстам нест, ки шаҳомати ҳузураш барои мо маънии “дуктуро” ва “устодии донишгоҳ”-ро тафҳим мекард. Он чи рафту меравад, мафҳуми “устодии донишгоҳ” аст, ки бо гузори замон ҳар чи камтару камтар мутародифи воқеъиашро дар зиндагии воқеъӣ мебинем. Устоде, ки муҳимтарин дағдағаи зеҳниаш андӯхтани дониш ва вогузор кардани он ба наслҳои ҷавон аст; устоде, ки дар миёни дафтарчаи имтиҳонот мудом дунболи даромаде изофӣ намегардад. Бо рафтани бузургчеҳраҳое, ки даврони шӯравӣ офарида буд, оё мафҳуми “устод” ҳам бакуллӣ иваз намешавад? Оё давлати навпои мо ба мараҳилае расидааст, ки бузургоне чун Исроил Файзиевро бозпарварад, ва агар фосилаи мо аз ин марҳила дур аст, оё фурсат муносиб нест, ки ба он биандешем ва чеҳраҳоеро бозофаринем, ки фардои мо дар ҷаҳони физик ва риёзиёт ва дигар илмҳои дақиқро равшантар аз имрӯз бикунанд?

Ин пурсишест пешорӯи посухдиҳандагони рӯзгор. Имрӯза донишпажӯҳони тоҷик дар вазъе ба сар мебаранд, ки ба ҳеч рӯй орзуи Исроил Файзиев ва бузургворони дигаре набуд, ки дар ин рӯзгори номусоъид умри худро дареғ доштанд. Боқии умри онон бояд ҳазинаи беҳбуди зиндагии данишпажӯҳон шавад. Донишпажӯҳонро зиндагии мураффаҳтар бидиҳем, то дунёи зеботару мураффаҳтареро аз худ ба ёдгор бигзоранд.

Using Borrowings in Persian

Корбурди вомвожаҳо дар порсӣ

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Яке аз расонаҳои байнулмилалӣ як навиштаи манро дар гӯшае аз торнамо (сайт)-и худ мунташир кардааст. Ман аз ин амал истиқбол мекунам, бавижа агар имкони изҳори назар вуҷуд дошта бошад, то аз маҳдудаи дӯстону наздикону ҳамандешони худам берун биёям ва ба дидгоҳҳое гӯш диҳам, ки гоҳ сад дарсад хилофи дидгоҳу тасаввури ман ҳастанд.

Агар медонистам, ки қарор аст он мақола дар як расонаи интернетӣ мунташир шавад, мутмаиннан коре дигар мекардам ва матлабро ба гунае дигар менавиштам. Хабар надоштам ва шояд ҳам хуб буд, ки хабар надоштам, то дидгоҳҳои мухотабон маро ғофилгир кунад. Баъдан дарёфтам, ки кӯтоҳӣ аз ман аст. Дар бисёре аз мавридҳо тавзеҳи вожаҳои ноошно ё камтар ошно фаромӯшам шуда буд ва набояд мешуд.

Ҳамаи дидгоҳҳо эътирозӣ набуданд. Дӯстоне бо лутфу марҳамат аз навиштаи ноқобил тақдир карданд, аммо шуморе аз хонандагони матлаб ба сутӯҳ омада буданд, чун мафҳуми бисёре аз вожаҳо барояшон ноошно буд. Касе бо номи “Ориёӣ аз Суғд” навишта буд:

“Дориюш! Номи зебои форсиро баргузидӣ! Забони покизаи форсиро бо вожаҳои арабии сомӣ мисли ту касе шояд олуда насозад!”

Такондиҳанда буд ин паём. Чун ҳаргиз тасаввури ман ин набуд, ки навиштаҳоям саршор аз вожаҳои ноошнои тозӣ (арабӣ) аст. Аммо, ба худам фикр кардам, агар бо талошу фишор бар зеҳнам “ҳамаи навиштаҳоям оганда аз вожаҳо ва чамҳои порсӣ будӣ, чи касе омоҷи маро дарёфтӣ?” Он ҳангом водор ба боз кардани қавсайн пас аз ҳар вожае мешудам, ки барои ҳар чашме озоранда аст, ва мухлил (халаловар)-и зеҳну идрок. Ва аслан, ифроту тафрит (две крайности – рус.)-ро дар ҳеч заминае писандида намедонам. Иттифоқан, хушо ба ҳоли мо, ки забони арабиро дами даст дорем ва метавонем бо корбурди он вожасозӣ кунем. Ин на бад-он маъност, ки порсӣ оҷиз аз тавлиди вожаҳои тоза аст. Ба ҳеч рӯй. Дуруст бар хилофи ин бовари ғалат, порсӣ аз вожасозтарин забонҳои ҷаҳон аст, агар маҷолаш бидиҳанд. Аммо вуҷуди забони тозӣ (арабӣ) барои порсӣ ҳам судманд аст. Чаро?

Забони инглисӣ ҳамарӯза даҳҳо ва гоҳ садҳо вожаи тоза мепазирад ва Фарҳанги Оксфурд ҳамасола дигарбора мунташир мешавад; обистани вожаҳо ва истилоҳоти тоза. Бахши қобили таваҷҷуҳе аз вожаҳои тозаворид дар забони инглисӣ асолати инглисӣ надоранд, балки реша дар юнонию лотин доранд. Барои намуна, барои як инглисӣ осонтар набуд, ки ба ҷои oculist-и лотин “eye healer” ё “eye doctor”-ро ба кор бибарад (ба маънои “чашмпизишк”)? Мусалламан, мафҳумтар аст, аммо мумкин аст шунавандаро банохудогоҳ ба олами физикӣ ва малмусе бибарад, ки дар он “eye” (чашм) маъноҳои фаровони дигар ҳам дорад, дар ҳоле ки вожаи вомӣ (қарзӣ) ё бегонаи “oculist” як мафҳум бештар надорад ва мустақиман хиёлу тасаввури шунавандаю хонандаро ба тахтаи ҳарфҳои дурушту айнакҳои кулуфту зумухт (дағал)-и чашмпизишк мебарад. Яъне вожаҳои вомӣ забонро ғанитар мекунанд ва бар бори маъноии забон меафзоянд. Дақиқан ҳамин нақши забони лотин барои инглисиро тайи садҳо сол забони тозӣ (арабӣ) барои порсӣ бозӣ карда ва натиҷааш ҳам бисёр судманд будааст.

Аммо мантиқи вом (қарз) гирифтани вожа дар забони пешрафтае чун инглисӣ мутафовит аст. Барои намуна, вожаи “компютер” (computer) решаи инглисӣ надорад ва аз computare-и лотин ба маънои “шумурдан” меояд. Агар инглисиҳо мехостанд онро ба як вожаи инглисии ноб табдил кунанд, шакли он “counter” мешуд. Дар ҳоле ки “counter” ба маънои “шуморанда” ё “дастгоҳи шуморанда” (кунтур) мафҳум ва корбурди дигаре дорад. Аз ин рӯ инглисиҳо бо пазируфтани вожаи лотини computare барои сохтани вожаҳои compute, computing, computer бар бори маъноии забонашон афзудаанд, на танҳо бар бори вожагонӣ (луғавӣ)-и он. Яъне дар забони инглисӣ ба ҳеч рӯй наметавон ба ҷои computer чизе ба монанди counter гуфт ё онро ҷойгузин кард. Ҳар кадом аз ин ду вожа ҷой ва корбурди худро доранд, бо ин ки маънии таҳтуллафзии ҳар ду яксон аст.

Аммо дар забони порсӣ (чи дар Осиёи Миёна ва чи дар Эрону Афғонистон) фаровонанд вожаҳое, ки бар бори маъноии забон чизе намеафзоянд, балки бори вожагонӣ (луғавӣ)-и изофӣ ҳастанд. Ба монанди “азияту озор”, ки “азият”-и арабӣ дар он дақиқан маънои “озор”-и порсиро дорад ва чизе ба мазмуни иборат намеафзояд. Ба монанди он иборатҳои бисёре дорем, чун “ҳақорату хорӣ”, “шарофату номус”, “далерию шуҷоъат”, “лаёқату сазоворӣ”, “хурофоту хушкабоварӣ”, “ҷалолу зебоӣ” ва ғайра, ки ҳама таркибҳое аз вожаҳои ҳаммаънои порсию арабӣ ҳастанд, аммо вожаҳои бегонаи он мафҳуми тозаеро вориди забон накардаанд, балки такрори ҳамон мафҳуми порсианд.

Аз ин рӯ корбурди вожаҳои бегона, чи арабию чи русиро беҳуда ва хилофи иззати забони модаримон намедонам; агар он вожаҳо бар бори маъноии забон меафзоянд ва онро ғанитар мекунанд. Вале агар он вожаи вомӣ (қарзӣ) дар забони ман муъодиле дорад ва ниёзе ба ҳузури он дар забони ман нест, метавон аз он сарфи назар кард. Ин мавзӯъро дар ногуфтаҳои баъдӣ мешавад пайгирӣ кард.

'Amu' Never Dies

Амӯ ҳаргиз намемирад

“Амак” садояш мекардам ва бамаротиб азизтар аз амӯҳоям буд. Аз солҳои аввали ғурбат, ки баргаштам “амак” “амӯ” шуда буд, ба гӯиши роиҷ дар Эрон. Аммо амӯи ман ҳамон марди фарзона, пурдониш, фурӯтан, бозаковат, хушмашраб ва бузургворе буд, ки буд. Дар даврони кӯдакӣ мояи шигифтиҳову ҳаваси ман; ҳамеша дӯст дошам, ки бузург шавам ва мисли ӯ рӯи мизам даҳҳо китобро бичинам ва муддате пушти он девори китоб пинҳон бимонам ва китобҳои тозаеро аз ҷаъбаи донишам берун бикашаму тақдим кунам.

Боймуҳаммад Боев барои ман намунаи як инсони комил буд ва аз нахустин устодонам. Аз ҳафтсолагӣ тарғибам мекард, ки ҳар рӯз 10 адад аз вожаҳои “Фарҳанги забони тоҷикӣ”-ро ҳамроҳ бо байтҳои намунааш фаро бигирам. Мегуфт: “Агар ҳар рӯз 10 луғати нав ёд бигирӣ, пас аз 10 рӯз 100 калима ва дар як моҳ 300 калимаи тоза омӯхтаӣ ва забонат беш аз пеш сайқал ёфтааст.” Субҳҳо ба давидану варзиш вомедошт ва дар ҳоле, ки вазнаҳои сангинро баланд мекард, мегуфт: “Тарбияти бадан ба рушди мағзат ҳам кумак мекунад”. Китобхонааш ганҷинаи бебаҳое буд, ки аз он ҳар бор китоберо бароям вом медод, то бихонаму пас бидиҳам.

Ба ҳамшогирдиҳоям бо ифтихор мегуфтам: “Калон шавам, “психолог” мешавам.” Кӯдакони дигар тасаввуре аз ин вожа надоштанд ва аз ман мехостанд тавзеҳ диҳам, ки “психолог”, яъне чӣ. Мегуфтам: “Психолог одамест, ки ба ту нигоҳ мекунад ва мефаҳмад, ки дар мағзат чи фикрҳое дорӣ, чи мехоҳӣ, чи бояд бикунӣ ва чи кор набояд бикунӣ. Психолог одами нағз аст. Психолог амаки ман аст”.

Ин орзуи ман фақат як хобу хиёли кӯдакона набуд. Аз кӯдакӣ дар миёни навиштаҳои равоншинохтии амӯ мегаштам ва ҳар чи гирам меуфтод, мехондам; ҳеч намефаҳмидам, аммо мехондам, то шояд чизе ба мағзам роҳ ёбад ва мисли амӯ шавам. Маҷаллаҳои кӯчаки равоншиносӣ ба забони русӣ, ки аз Маскав барояшон меомад, лаҳзаҳои кӯдакии маро пур карда буд. Аз худи ӯ мехостам, ки бароям мафҳумҳоро тавзеҳ диҳад. Ӯ бо камоли майл ва бо ҳавсала ин корро мекард. Соли 1983 буд, ки китоби устодаш Шалва Амонашвилиро ба дастам дод; китобе нафис бо номи ҷаззоби “Здравствуйте, дети!”, ки ба омӯзгорон наҳваи бархурд бо шогирдонашонро таълим медод ва ин ки бо чи шигирду шеваҳои тозае донишмӯзонро ба фаро гирифтани дониш ташвиқ кунанд. Бо гӯш додан ба суҳбатҳои амӯ ва бо хондани китоб худ ба худ он омӯзаҳоро бо шеваҳои омӯзишии муъаллимони мактабамон муқоиса мекардам ва мушоҳидаҳоямро ба амӯ таъриф мекардам ва нуқоти заъфу қуввати иддаъоҳоямро аз ӯ мешунидам.

Мантиқро бароям меомӯзонд. Достони кӯдаконае навишта будам, ки дар таркибаш ҷумлае бад-ин шарҳ буд: “Кӯдаки навзод печида дар қундоқ меларзид ва дандонҳояш ба ҳам мехурд”. Амӯ зимни ташвиқи фаровон дар гӯшае аз дафтарам навишта буд: “Кӯдаки навзод ва дандон?!!”

Роҳнамоиҳои амӯ дар авони кӯдакиам ба андозае муассир ва фарогир буд, ки наметавон дар ин мухтасар якояки онҳоро зикр кард. Гузашта аз омӯзаҳое, ки аз забонаш шунидаву аз навиштаҳояш фаро гирифта будам, рафтору маниши амӯ бароям мактабе дигар буд. Бо ин ҳама дониши фарох ҳаргиз дар ӯ нишоне аз худситоӣ набуд. Дар маҳфилҳо ба поси бузургон сукут мекард, аммо то забон ба гуфтор мегушуд, ҳамнишинонаш мабҳути қудрати каломаш мешуданд.

Зиндагии хонаводагии ӯ бароям омӯзандатар буд; то кунун ҳеч зиндагии муштаракеро хуштар аз зиндагии ӯву ҳамсараш (хоҳарбузургам) надидаам. Зиндагии онҳо баёнгари беҳтарин намунаи ҳамхонии як завҷ ва арҷу эҳтироми зану шавҳар ба якдигар буд ва исрори ҳеч як сари ақидаи худаш мушоҳида намешуд. Тафоҳуми мутлақ дар хонавода сайтара дошт. Баҳсҳои хонаводагӣ ҳамааш атрофи масъалаҳои рӯзгор набуд. Дар ин баҳсҳо тозатарин китобҳову ниҳлаҳои андешагӣ ва филмҳо баррасӣ мешуд, нукоти забону адабиёт мӯшикофона таҳлил мешуд, муқоиса бо ҷомеъаҳои дигар сурат мегирифт, баёнҳову ибороти тоза зикр мешуд... Баҳсҳои ширине буд, ки дӯст доштам то бениҳоят идома дошта бошад. Гурезгоҳе буд аз ибтизолоти рӯзгор ба фазилатҳо ва дар конуни он амӯи Боймуҳаммад хуш медурахшид.

Бузургтар ҳам ки шудам, амӯро ба унвони марҷаъ мешинохтам ва муъодилаҳои зиндагии ноҳамворамро бо ӯ тарҳ мекардаму аз ӯ роҳнамоӣ мехостам. Ва ҳар бор имонам ба қудрати мантиқи ӯ қавитар мешуд ва андарзҳои ӯро ба гӯши як шогирд мешунуфтаму мепазируфтам.

Реҳлати ӯ боварам намешавад, аз бас ногаҳонӣ ва такондиҳанда буд ва аз бас амӯ ҷавон буд. Аз роҳ мерасидам, ки рӯи гармашро бибинам, аммо то расидам, турбати гармашро дидам ва шарҳа-шарҳа диламро, ки аз ғусса берун мерехт. Ба ҳасби тасодуф ё зарурат инсонҳои бузург ҳузурашонро дареғ медоранду шитобон атои дунёро ба лиқояш мебахшанд. Аммо ҳаргиз фикр намекардам амӯ ба ин зудӣ биравад. Интизор доштам аз ӯ хиради бештаре фаро бигирем, ки кони хирад буд ва дар ҳоли интишори китобҳои нав. Тоза ба рифоҳи андаке даст ёфта буд, пас аз он ҳама ранҷи рӯзгори сахт. Ва тоза мехост андаке биоромад, ки ба оромиши ҳамешагӣ расид.

Рафту будани азизашро хотира кард; хотираҳои судманди ҷовидона, ки ҳаргиз намемирад.

'Obama Kills Osama'

Шодӣ ва андӯҳи як қатл

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Бузургтарин шикори қарн ҳам гӯё ба фарҷом расид. Усома бин Лодин кушта шуд ва нидоҳои шодӣ аз як сӯ ва фарёдҳои андӯҳ аз сӯи дигар ба ҳаво хост. Дар ҳоле ки нерӯҳои ғарбӣ тайи даҳ соли гузашта нишоне аз Усомаро дар ғорҳои Туро-Бурои Афғонистону кӯҳистони бесарутаҳи Покистон ҷустуҷӯ мекарданд, вай бо хонаводаи бузургаш дар бӯстонсарои мураффаҳе дар 60-килуметрии шимоли шарқи Исломобод, дар шаҳраке бо номи Абетобод (Abbottabad) ба дасти нерӯҳои омрикоӣ гирифтор шуд ва ба пиндори душманонаш равонаи ҷаҳаннам ва ба бовари дӯстдоронаш роҳии биҳишт шуд. Аз роҳи обҳои пуръумқи дарё. Шояд дарёи Араб, ки соҳили Покистонро мешӯяд. Гуфта мешавад, ки дар ин сафари ниҳоӣ Усома бин Лодинро писараш Холид ҳамроҳӣ кардааст. Яке аз нуҳ зани ӯ аз ноҳияи по захмӣ шуда ва ҳамроҳ бо 23 кӯдаке, ки дар он хонаи бузург зиндагӣ мекардаанд, аз сӯи нерӯҳои покистонӣ боздошт шудааст.

Ин рӯйдод пурсишҳои фаровонеро матраҳ карда ва давлати Зардорӣ дар Покистонро зери зарбаҳои паиҳам гузоштааст. Дар сурате ки Усома бин Лодин бо хонаводаи азимаш дар ҳаволии пойтахти Покистон зиндагии одию мараффаҳе дошта, чи гуна аст, ки мақомоти покистонӣ аз ҳузури ӯ дар кишварашон огоҳ набуданд? Оё он ҳама ваъдаву таъаҳҳуд мабнӣ бар ҳамкорӣ бо нерӯҳои амниятии Ғарб барои пайдо кардани Усома бин Лодин воқеъият дошт ё навъе шира ба сару гӯши Ғарб молидан буд?

Осифъалӣ Зардорӣ, раисиҷумҳурии Покистон, дар ҳоле ки мекӯшид ваҷоҳате маъсумона ба худаш бигирад, мегуфт аз ҳузури Бин Лодин дар сарзаминаш хабар надоштааст. Таъкиди вай бар ин ки худи Покистон пайваста қурбонии ҳамалоти теруристӣ буда ва бештар аз нерӯҳои НОТУ (NATO) талафоти ҷонӣ додааст, фазои шакку шубҳаро ба ҳам назад ва ҳанӯз фарзияҳое ҳокӣ аз ҳамкории нерӯҳои амниятии Покистон бо шабакаи Алқоъида матраҳ аст. Ба назари бисёре аз коршиносон, дар кишваре, ки фасоди молӣ ва таъассуботи мазҳабӣ бедод мекунад, заминаи чунин ҳамкорӣ фароҳам аст.

Таъкиди давлати Покистон ба даст надоштан дар амалиёти қатли Бин Лодин ҳам парда аз воқеъиятҳои дигар бар медорад. Покистон, ки саршор аз амвоҷи гуногуни таъассуби мазҳабист ва хонаи тундравони бисёри ҳаводори Усома аст, башиддат нигарони паёмадҳо ва талофиҷӯии эҳтимолии он нерӯҳост ва тарҷеҳ медиҳад “ифтихор”-и куштани Усома бин Лодинро бо нерӯҳои омрикоӣ қисмат накунад.

Аммо нафси достони қатли Усома бин Лодин ҳам шигифтангез аст. Ба назари бисёре баъид аст, ки нерӯҳои омрикоӣ бо он ҳама даму дастгоҳи ҷосусӣ аз маҳалли сукунати душмани шумораи яки худ то кунун хабаре надоштаанд. Оё лаҳзаи чашм пӯшидан аз Усома бин Лодин ва канор гузоштанаш акнун муносибтару мусоъидтар буд? Ва чаро Усома ба ҷои ин ки боздошт шавад, ба сина ва болои чашми чапаш ду гулӯла хурд, нисфи ҷумҷума (косахонаи сар)-ашро аз даст дод ва ба ҳолате расид, ки тақрибан намешуд шиносоиаш кард? Магар намешуд ӯро боздошт кард ва мисли ҷинояткорони ҷаҳонии дигар ба Додгоҳи Лоҳа бурд? Магар ин ҳамон Усома бин Лодине набуд, ки замоне аз марҳамати соҳибони омрикоиаш бархурдор буд, то айши Шӯравиро талх кунад? Додаҳо ё иттилоъоти марбут ба як чунин шахсиятеро мақомоти амниятии Омрико маъмулан бояд аз бар балад бошанд. Шароити қатли Усома бин Лодин ба тавтеапиндориҳои фаровоне доман задааст ва баъид нест, ки фардо чандин фарзияи пиндорӣ бар мабнои ин пурсишҳо тарҳ шавад.

Дейвид Камерун, нахуствазири Бритониё, ки дар нимашаб бо занги телефуни раисиҷумҳурии Омрико бедор шуда буд, то хабари қатли Бин Лодинро бишнавад, ин рӯйдодро “комгории бузург” ва тавҷеҳпазир номид ва изҳори хушнудӣ кард. Бритониё солҳост, ки ҳукми эъдом ё қатлро лағв карда ва бино ба қонунҳои он, иҷрои қатл ё эъдом таҳти ҳеч шароите пазируфта нест. Аз нахуствазири як чунин кишваре шунидани нидоҳои тамҷиду тамҳид ба хотири қатли як тан (муҳим нест чи касе буда) бисёр аҷиб ва зананда аст. Яъне он чи бар худ намеписандад, бар дигарон писандидааст. Ва ба ҳамин шева, шодбошу ситоишҳои давлатакҳое, ки ба шумор ҳам намеоянд, хоркунанда ва қабеҳ аст.

Дар шарорату дижхимӣ ва ниҳоди дӯзахии Усома бин Лодин, ки бо такя ба андешаҳои тирааш мехост ҷаҳонро ба ҷаҳаннаме табдил кунад, шакке нест. Аммо шодӣ аз марги ӯ чизе ҷуз баёни ин воқеъият нест, ки ҷаҳон ҳанӯз аз ҷангали таваҳҳуш (ваҳшигарӣ) берун наомадааст ва дар дарёе аз тазодҳо дасту по мезанад. Усома бин Лодин бояд ба сазои аъмолаш мерасид, аммо тавассути як ҷомеъаи инсонӣ, ки қатлро кори ваҳшиҳо медонад ва роҳҳои башаритареро барои расидагӣ ба одамони бадсиголу бадсиришт ниҳодина кардааст. Бо қатли Усома решаи бадсиголӣ жарфтар меравад ва хушунат чизе ҷуз хушунат намезояд. Ва ҷаҳон ҳамчунон дар оташи девонагии бачаҳояш месӯзад.