Lamenting Over Rudaki. Part 1

Навиштори ғаррои зер аз хомаи Умеди Ҷайҳонӣ, донишвари кӯшои Тоҷикистон, таровидааст ва саршор аз дарди фарҳангии рӯзгори мост. Аммо Умеди фарзона танҳо бо гилагузорӣ ва баёни гирифториҳо басанда накарда ва пешниҳодҳои равшанеро ҳам барои беҳбуди вазъи забони порсии Варорӯд бо мо дар миён гузоштааст. Умедворам, ки хонандагони гиромӣ дар бораи нукоти муҳимме, ки дар ин навиштори баланд омадааст, назарҳои арзишманди худро дареғ надоранд. Як Дарвеш имрӯз бахши нахусти навишторро чоп мекунад, ки дебочаи торихии мавзуъ аст. Дар бахшҳои дигар нукоти корбурдӣ бештар хоҳад буд. Дар поён аз ин навиштор ва дидгоҳҳои хонандагон натиҷагирие анҷом хоҳем дод.

Дилам бар Рӯдакӣ сӯзад... Бахши нахуст

Умеди Ҷайҳонӣ


Қонуни нимкола ва ҳукумати нимкора

Бист сол пеш аз ин Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон дар паи талоши чандинсолаи беҳтарин фарзандони миллати тоҷик Қонуни забонро тасвиб карда буд. Ин қонун кӯшише барои мақоми давлатӣ додан ба забоне буд, ки ҳазору сад сол забони расмии ҳукуматҳои тоҷикиву туркиву муғуливу узбакии Тоҷикзамин буд, вале дар замони шӯравӣ ҳатто дар Тоҷикистон хоназиндон шуд. Тасвиби ин қонун нуқтаи авҷи худшиносии миллии тоҷикон ва пирӯзии нируҳои мардумӣ ва миллатдӯсти тоҷик буд, ки мекӯшиданд ҳуқуқи табиъӣ ва номи таърихии забони модарияшонро дар хонаи падарияшон барқарор созанд. Аммо дере нагузашт, ки дар паи дигаргуниҳои сиёсӣ дар кишвар, ин қонун монанди бисёре аз тасвибкунандагону ҳаводоронаш ҷавонмарг шуд.

Қонуни забон, ки Шӯрои Олӣ 22 июли соли 1989 қабул карда буд, эълом дошт ки «забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон забони тоҷикӣ (форсӣ) мебошад». Шаш сол пас аз тасвиби қонун, 20 июли соли 1994, ҳангоми баррасии лоиҳаи Сарқонун дар иҷлосияи Шӯрои Олӣ, вожаи «форсӣ» аз номи забони миллии мардуми тоҷик берун андохта шуд. Азбаски Сарқонун болотар аз дигар қонунҳост, ки бояд бо қонуни асосӣ созгор бошанд, қонуне ки забони моро «форсӣ» хонда буд, пас аз тасвиби Сарқонун худ ба худ беэътибор шуд. Бад-ин сон он ҳама талошу муборизаҳое, ки равшанфикрони тоҷик солҳои 1988 – 1989 дар роҳи барқарории ҳуқуқи забони форсии тоҷикӣ ва номи таърихии он карданд, бар ҳадар рафт.

Қонуни забон, ки дигар бо Сарқонун ҳам созгор набуд, аз он пас наметавонист амалан иҷро шавад. Аммо аслитарин омили иҷро нашудани ин қонун ҳукумати Тоҷикистон буд, ки забони тоҷикиро забони расмии коргузории худ эълом карда буд. Агар ҳукумат иродаи сиёсӣ медошт, ҳамон қонуни нимкола ҳам иҷро мешуд. Аммо ҳукумати Тоҷикистон дар пуштибонӣ аз миллати тоҷик ва забону фарҳангаш ҳамеша нимкора будааст. Агар чунин намебуд, масъалаи забонро дар 20 сол метавонист ҳалл кунад. Чунин менамояд, ки Тоҷикистон дар ин 20 сол пешрафте надоштааст. Қонуни нави забон, ки Маҷлиси намояндагон 1 октябри 2009 тасвиб кардааст, боз ҳам қонунест нимкола ва танҳо забонеро дар бар мегирад, ки 80 сол пеш сохтаву бофта шудааст. Забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯҳи таърихии миллати тоҷик ва пешинаи ҳазорсолаи кишвардорияшро, ки мояи лофу газофу сарафрозии мост, бозтоб намедиҳад. Ин забон имрӯзи моро бо гузаштаамон намепайвандад ва ҳувияти моро ошкор намесозад.

Форсӣ-дарӣ-тоҷикӣ ё рузбакӣ

Яке аз доғтарин масъалаҳое, ки дар 20 соли гузашта ҳаллашонро наёфтаем, номи расмии забонамон ҳамроҳ бо мақому хатташ аст. Забонеро, ки имрӯз «тоҷикӣ» меномем, то соли 1920 милодӣ «форсӣ» мехонданд. Номгардонии форсӣ ба тоҷикӣ пайомади рӯйдодҳои сиёсии оғози садаи 20 дар минтақаи Осиёи Марказӣ аст. Ин забон дар куҳантарин замонҳо «ариёӣ» ном дошта ва бозмондаҳои «Авесто», деворнигораҳои шоҳаншоҳони ҳахоманишӣ, ашконӣ ва сосонӣ дар Эрон ва сангнавиштаҳои подшоҳони кушонӣ дар Афғонистон гувоҳ бар ин гуфтаанд. Дар садаҳои миёна ва нав ин забонро «порсӣ» ва «дарӣ» мехонданд ва адабиёти ҷаҳонгири форсӣ гувоҳ бар ин гуфта аст. Порсии варазрӯдӣ ё тоҷикӣ дар асл омехтае аз забонҳои суғдиву балхӣ, забони порсии дарӣ, ки дунболаи порсии сосонӣ ба шумор меравад ва забону хатти арабист. Аз ин ҷост, ки дар забони гуфтории тоҷикон вожаҳои суғдиву балхиву сакоӣ бисёранд. Барои намуна номи шаҳру рустову деҳаҳои куҳанро метавон овард, ки решаашонро дар забонҳои шарқии эронӣ пайдо мекунем. Забони порсӣ дар Варазрӯд ё Турон яке аз муҳимтарин ниҳодҳо ва намодҳои фарҳангии тоҷикон буда ва ниёконамон барои посдошти он дар баробари забони арабӣ сахт кӯшидаанд. Матнҳои бозмонда аз адабиёти форсии Варазрӯд нишон медиҳад, ки форсии варазрӯдӣ то садаҳои 14 – 15 м. ба шакли қавӣ ба ҳаракати худ идома додааст, аммо пас аз гирифтани Шайбониён Туронро аз оғози садаи 16 м. густасте фарҳангӣ миёни Эрон ва Турон пеш омад, ки дигаргуниҳое дар гунаи забонии тоҷикон падид овард. Ин раванд то поёни садаи 19 м. идома дошт, аммо пас аз инқилоби 1917 Русия ва шаклгирии Тоҷикистон, ба ҳиммати устод Садриддин Айнӣ, бозгаште дубора ба забони пеш аз садаҳои 14 – 15 м. пайдо шуд ва корбурди вожагони садаҳои 8 – 9 то 14 – 15 м. дар Варазрӯд (Тоҷикистон ва Узбакистон) ҷон гирифт. Аммо соли 1920 аморати Бухоро, ки забони расмии он форсӣ буд, дар паи шӯриши пантуркистҳову балшевикҳо нобуд шуд. Аз он пас тоҷикон ва забону фарҳангашон хоре дар роҳи пантуркистҳо шуданд, ки ҳадаф доштанд дар сарзамини Осиёи Марказӣ як кишвари туркӣ бисозанд. Аз ин рӯ нахуст коре, ки карданд, ин буд ки забони туркиро ҷойгузини забони форсӣ карданд. Сипас тоҷиконро мардуми «бегона ва авлоди муҳоҷирину муҳоҷимини эронӣ» эълом ва сарзаминашонро ишғол карданд. Барои ботил кардани иддаъои пантуркистҳо, тоҷикон маҷбур шуданд номи забони худро расман тағйир диҳанд ва онро «тоҷикӣ» биноманд. Аз он замон то кунун забони форсии мардуми Тоҷикистон ва Узбакистонро расман «тоҷикӣ» меноманд.

Гарчанде бештари порсизабонони ин ду кишвар бар ин боваранд, ки забонашон форсист, вале солҳост, ки дар сари номи расмии забонашон баҳс меравад. Гурӯҳе онро «форсӣ», бархе «дарӣ» ва дигарон «тоҷикӣ» меноманд. Бархе аз донишмандон форсӣ, дарӣ ва тоҷикиро се забон медонанд ва гурӯҳе ҳам ин сеторо як забон медонанд. Ин гурӯҳ бар ин бовар аст, ки ҳамакнун форсигӯёни ҷаҳон ду гуна забон доранд: яке забони навишторӣ ва дигаре забони гуфторӣ. Навишторӣ забони дастурӣ ва меъёр аст, ки аз кӯдакистону дабиристон то донишгоҳу фарҳангистон онро меомӯзонанд ва меомӯзанд. Ин забонро илмӣ ва адабӣ ҳам мегӯянд ва ҳама офаридаҳои илмӣ ва адабӣ ва фарҳангӣ ба ҳамин забон навишта мешавад. Забони коргузории ниҳодҳои кишварӣ ва лашкарӣ низ ҳамин забон аст. Чунин забонеро мардуми порсизабон «дарӣ» меномидаанд ва манзур аз он «забони расмӣ» (официальный / государственный язык) аст. Порсигӯёни Эрону Афғонистону Тоҷикистон ҳамакнун ҳамин забони адабӣ-навишториро забони умумии худ медонанд ва ҳамзабонии онҳо низ бештар бар сари ҳамин забон аст. Шӯҳрати беназири филми «Юсуфи Паёмбар (а)» дар Тоҷикистон худ гувоҳест инкорнопазир бар ин гуфта.

Ҳамзамон бо забони муштараки адабӣ-навишторӣ мардуми порсигӯй ҳар кадоме забонҳое доранд, ки онҳоро «забони гуфторӣ» меноманд. Истилоҳи «забони гуфторӣ» лаҳҷаву гӯишу шеваҳои гуногунеро дар бар мегирад, ки мардуми порсизабони Эрону Афғонистону Тоҷикистону Узбакистон ба онҳо гуфтугӯ мекунанд. Забони гуфтории порсизабонон яксон нест ва муштарак ҳам нест. Аммо мардуми Эрону Афғонистон забони ҳамдигарро беҳтар медонанд, зеро хатташон яксон аст. Ягонагии забони порсигӯён ҳам дар яксонии навиштораш аст, на дар гуфторашон. Тоҷиконро хатти русӣ-кирилӣ аз ҳамзабононашон ҷудо кардааст.

Мавзӯъи бозгашт ба хатти ниёкон, ки ҳамон хатти арабиасоси форсист, низ аз доғтарин мавзӯъҳо дар 20 соли гузашта буд. Кор ба ҷое расидааст, ки ҳар гоҳ агар, масалан, осори устод Садриддин Айнӣ ва ё устод Мирзо Турсунзода ба хатти кириллӣ чоп шавад, пушти китоб забонашро «тоҷикӣ» ва ҳар гоҳ ба хатти арабиасос мунташир шавад забонашро «форсӣ» менависанд. Хатти арабиасос воқеан хатти аслии забони мост. Он чиро, ки адабиёти форсӣ-тоҷикӣ меноманд ва замоне ҷаҳонгир ҳам будааст, ба ҳамин хатти арабиасос офарида шудааст. Хатти форсӣ бо ҳама камбудаш, вижагиҳои забони моро дақиқан мерасонад, зеро дар ин хатт муҳим навишти вожа аст, на талаффузи он. Чунончӣ, шерозие «мекунам»-ро «микунум», хатлоние «мекънъм», кобулие «мекунум» ва теҳроние «микунам» мегӯяд, аммо тарзи навишти ҳамаи онҳо ҳамон «می کنم» аст ва дар ҳеҷ гӯише тағйир намекунад. Ҳамин хатти форсӣ буд, ки аз гӯишҳои парешону парокандаи мо забоне ягона ва навишторӣ офарид, ки имрӯз онро забони форсӣ-дарӣ-тоҷикӣ меноманд. Аз ҳамин рӯ мо бояд дубора ин хаттро ба кор гирем то забонамон тоҷикӣ ва пиндору кирдору гуфторамон тоҷикона шавад. Аммо бозгашт ба хатти форсӣ бояд барномарезишуда ва замонбандишуда сурат гирад, на якшабаву ба дастури «ҳизбу ҳукумат». Ин мавзӯъ худ баҳсе ҷудогона мехоҳад, ки дар ин навиштор маҷоли онро надорем.

Ин парешониву дармондагӣ аз пайомадҳои балоест, ки пас аз инқилоби Бухоро дар соли 1920 умуман, ва табартақсими Тоҷикзамин дар соли 1924 хусусан, бар сари мардуми тоҷик ва забонаш омад. Танҳо ҳаминро бояд гуфт, ки аз «баракати» сиёсати «ғамхоронаи» ҳукумати шӯравӣ ва ҳизби камунист дар 70 сол забони мо «рузбакӣ» гашт, яъне забоне сахт олудаву носуфта ва ниме русиву ниме узбакӣ ва аз тоҷикӣ дар он танҳо «ӣ» мондаву бас. Содасозӣ забони моро аз авҷи Зуҳал бар қаъри гили сиёҳ кашонд.

Аз фатвои Имом Абӯҳанифа то қонуни нав

Қонуни забон дар соли 1989 дар шароите тасвиб шуд, ки қонунан ва амалан забони расмии Тоҷикистон забони русӣ буд ва авзоъ чунон шуда буд, ки дузабонии русиву тоҷикӣ ба суди забони русӣ тағйир меёфт. Ин гуна вазъи дузабонӣ бар сари забони тоҷикон пештар низ гузашта буд. Чунончӣ, дар рӯзгори Имоми Аъзам Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит (р) (699 – 767 м.) забони расмии ибодат забони арабӣ буд. Имом Абуҳанифа (р) ягона ва якумин касе буд, ки фотиҳа хондан ба забони форсиро раво шумурд ва далелаш ин буд, ки «ин «Қуръон» дар китобҳои пешин ҳам фуруд омада буд (сураи «Шуъаро», ояи 196) ва он низ ба забоне ҷуз арабӣ будааст. Пас ғайри арабҳо ҳаққ доранд онҳоро «Қуръон» бидонанд». Душманони Имом Абуҳанифа ӯро ба маҷусгароӣ мутаҳҳам карданд, зеро ки вай нахустин бор ин суханро дар бораи забони форсӣ боз карда буд.(1)

Дусад сол пас аз даргузашти Имоми Аъзам (р) – дар замони аморати Сомониён – низ авзоъи забонӣ ҳамон гуна буд, яъне арабӣ бар форсӣ бартарӣ дошт. Амирони Сомонӣ ба хубӣ дарёфтанд, ки агар забони форсӣ пойгоҳе дар дини Ислом надошта бошад ё пайдо накунад, ба сарнавишти дигар забонҳое дучор хоҳад шуд, ки гарчӣ куҳантар аз забони арабӣ буданд, рафта-рафта фаромӯш шуданд. Аз ин рӯ бо диққат ва ҳушёрии тамом дар садади касби муҷҷавизе баромаданд, ки бар асоси он битавон осори муҳимми эътиқодиро ба ин забон навишт. Пас дар замони аморати Мансур ибни Нӯҳ ибни Наср ибни Аҳмад ибни Исмоил (961 – 976 м.) аз уламои Мовароуннаҳр хостанд, ки тақозои онҳоро на ба сурати дархосте маъмулӣ ё сиёсӣ, балки ба унвони зарурате динӣ баррасӣ кунанд. Уламои Мовароуннаҳр фатво доданд, ки: «Раво бошад хондану навиштани тафсири Қуръон ба порсӣ мар-он касро, ки ӯ тозӣ надонад, аз қавли Худои аззаву ҷалла, ки фармуд: «و ما اَرسلنا مِن رَسولٍ اِلا بِلِسانِ قـَومِه»; яъне: «Ман ҳеҷ пайғамбареро нафиристодам, магар ба забони қавми Ӯ ва он забоне, ки эшон донистанд». Ва дигар он бувад, ки ин забони порсӣ аз қадим боз донистанд, аз рӯзгори Одам то замони Исмоъили пайғамбар ҳама пайғамбарон ва мулукони заминӣ порсӣ сухан гуфтандӣ ва аввал касе, ки сухан гуфт ба забони тозӣ, Исмоъили пайғамбар (а) буд ва Пайғамбари мо сал-Аллоҳу-алайҳ аз Араб берун омад ва ин Қуръон ба забони арабӣ бар Ӯ фиристоданд ва инҷо бад-ин ноҳият забон порсӣ аст ва мулукони ин ҷониб мулуки Аҷаманд».(2)

Ин фатвоҳои Имом Абӯҳанифа (р) ва уламои Мовароуннаҳр роҳкушои корбурди забони форсӣ дар умури динӣ ва коргузории кишварӣ ва заминасози густариши донишу адабиёту ҳунару фарҳанг барои ҳазорсола буданд.

Аммо Қонуни забони давлатии Тоҷикистон пас аз ислоҳ ҳам вазъи дузабониро тағйир надодааст, зеро ҳарчанд забони тоҷикӣ забони давлатӣ эълом шуда, вале Қонуни Асосии кишвар забони русиро забони муоширати байнулмиллалӣ дониста аст.

Бояд ёдовар шуд, ки 20 сол пеш баҳона меоварданд, ки дар Тоҷикистон 1,5 млн русизабон зиндагӣ мекунад ва акнун баҳона пеш мекашанд, ки 1,5 млн тоҷик дар Русия муҳоҷиранд. Бархе мегӯянд, агар забони русӣ дар Тоҷикистон аз мақоми миёнҷигарияш маҳрум шавад, Русия балое бар сари муҳоҷирони кориямон хоҳад овард. Ин гуфта дурӯғест шохдор. Шароите, ки муҳоҷирини мо доранд, бадтар аз ин намешавад.

(Дунбола дорад)
___________________________

1. Мискӯб, Шоҳрух. Ҳувияти эронӣ ва забони форсӣ. – Теҳрон: «Боғи ойина», 1373 ҳ. ш. – саҳ. 36 – 37.
2. Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир. «Тарҷумаи Тафсири Табарӣ». Ба тасҳеҳ ва эҳтимоми Ҳабиб Яғмоӣ, чопи дувум, Теҳрон: «Тус». саҳ. 5.

"The Absent Are Never Without Fault..."

Аз мост, ки бар мост

вижаи Ногуфтаниҳои Нигоҳ

"Моро дар донишгоҳ маҷбур мекунанд, ки саҳмияҳои Рогунро харем. Масалан, ман имтиҳонҳои худро пешакӣ гирифтам, лекин дар дафтарчаи имтиҳонӣ намонданд. То он даме, ки ман 100 сомонӣ напардохтам, баҳоямро намонданд. Бештари дониҷшуён натавонистанд бидуни 100 сомонӣ ба имтиҳон дароянд. Дар Донишгоҳи забонҳо маҷбур карданд, ки донишҷуён дукаса шуда ба 100 сомонӣ саҳмия харанд. Дар Донишгоҳи миллӣ ба маблаги 200 сомонӣ, дар Донишгоҳи ҳунарҳои зебо – 100 сомонӣ. Дар Бадахшон аз мактаббачагон ҳам пул ҷамъ карданд. Вазорати маъориф боз гуфтааст, ки масалан, буданд донишҷуёне, ки ҳатто ба маблаги 5-10 ҳазор сомонӣ саҳмия хариданд."

Ин гилояи як донишҷуст, ки аз Тоҷикистон ба ман расидааст.

Дар бораи саҳоми неругоҳи Рогун дар «Ногуфтаниҳо» чизҳое гуфта будем, аммо ин нома ба мавзуъе жарфтар ишора мекунад ва дар ниҳояти содагӣ яке аз печидатарин мушкилоти фитрии ҷомеъаи моро ошкор мекунад: бардахуӣ. Чун раҳбар тақозо карда, ки ба сандуқи Рогун пул бирезем, ҳоло пули ҷайбии бачаҳоямонро ҳам бояд ба зур бигирему ба он сандуқ ҳавола кунем. Чунон дар анҷоми фармонҳо зиёдаравӣ мекунем, ки гоҳ, агар раҳбар салла хост, салларо ҳамроҳ бо калла хидматашон меоварем.

Ин танҳо мавзуъи саҳоми неругоҳи Рогун нест, ки бардахуии ҷомеъаи моро барҷаста мекунад. Ба ҳар мавзуъи дигаре ҳам ки ангушт бигзоред, ин оризаи иҷтимоъиро бавузуҳ мебинед. Барои намуна, гумоштани фарзанди раисиҷумҳур ба мақоми муъовинати вазорати хориҷа ва интисоби фарзанди дигари у ба макоми муъовинати созмони ҷавонони кишвар ва пешбарии ҳаму ба намояндагии мардуми шаҳр дар як ҷомеъаи озоди ҳуқуқбунёди демукротики мустақиллу гайра (ки дар идомаи номи кишварамон пайваста зикр мекунем), бедиранг занги хатарро ба садо меоварад. Хатари хешовандсолорӣ, ки дар забониҳои хориҷӣ ба он «непотизм» гуянд. Непотизм, яъне интисоби хешовандон ба мақомҳои боло бидуни таваҷҷуҳ ба шоистагии ҳирфаии эшон.

Вале дар Тоҷикистон кор аз хатар гузашта ва ба марази хешовандсолорӣ табдил шудааст, ва занги мо ҳамчунон хомуши хомуш аст. Гуё касе аз паёмадҳои ин гумоштанҳо ё интисобҳо воқиф нест ва намефаҳмад, ки саранҷоми ин раванд, яъне бозгашти аморат. Вале ин бор бидуни фарри эзидӣ, ки дар гузашта лозимаи нишастан бар тахт буд. Ҳофиз мегуфт:

На ҳар ки тарфи кулаҳ каҷ ниҳоду тунд нишаст,
Кулоҳдорию ойини сарварӣ донад.

Дар як ҷомеъаи озоду ҳуқуқбунёду демукротик, ки мо аз он танҳо номе шунидаему нишоне дар сарзаминамон надидаем, имкон дорад, ки касе аз пайвандони як раҳбар ба мақоме боло даст ёбад. Мисли хонаводаҳои маъруфи Кенедӣ, Буш ва Клинтун дар Омрико. Аммо дар он ҷо барои солҳои сол чи заҳматҳое бояд бикашӣ ва чи шоистагиҳое бояд аз худ буруз диҳӣ, то матраҳ шавиву мардум туро баргузинанд. Вале дар ҷомеъаи мо ба осонӣ мешавад низоми аморат ё подшоҳиро дубора зинда кард. Чун истибдод ва хешовандсолорӣ танҳо дар ҷомеъаҳое реша медавонаду по мегирад, ки бардаху ва ситампарвар бошад ва касе ба худ иҷоза надиҳад, ки ҳатто сари дурустӣ ё нодурустии як фармон ё икдоми раёсат биандешад.

Яке аз мақомҳо мегуяд, ки ҳатман Рустами Эмомалиро мардум интихоб хоҳанд кард, чун писари раисҷумҳур аст. Ин истидлол ё далеловарӣ танҳо бар мардуми бардаху ё гуломтабиъат асар мегузорад. Вагарна сирфи «фарзанди раҳбар будан» набояд далели интихоби як шахс ба ҳеч мақоме бошад. Шояд беҳтар буд мубаллигони хонаводаи раҳбар мегуфтанд, ки ба хотири чи шоистагиҳои Рустам бояд ба у раъй дод ва ин ки ин ҷавон то кунун фурсат доштааст, ки дар арсаи сиёсӣ кори шоёни таваҷҷуҳе анҷом диҳад ё на.

«Депутат», яъне касе, ки аз мо – мардум дар баробари давлат дифоъ ва ҳимоят мекунад. Оё мешавад чунин тасаввур кард, ки фарзанди раҳбар ба хотири мардум алайҳи дастгоҳи ҳукуматии падараш муқовимат кунад ва ҳаққи мардумро аз ҳаққи падараш авлотар бидонад? Бале, мешавад. Ва чунин иттифоқот борҳо уфтода. Аммо на дар Тоҷикистон, балки дар ҷомеъаҳои озоду демукротику ҳуқуқбунёд. Ҳамон ҷомеъҳое, ки сифатҳои «озоду демукротику ҳуқуқбунёд»-ро ба дунболаи номи кишварашон намечаспонанд. Чун «мушк он аст, ки худ бибуяд».

Ҳукумати Тоҷикистон ойинаи тамомнамои ҷомеъаи Тоҷикистон аст. Ҳар он чи дар он мебинем, бозтоби худи мост. Пас аз кӣ бояд гилоя кард, ки ҳукуматдорон ба зур пули ҷайбии бачаҳомонро ба сандуқи Рогун мерезанд? Ба кӣ бояд шикоят бурд, ки яке-ду хонавода дар ҳоли густариши нуфузи худ бар ҳамаи бахшҳои сиёсию иқтисодии кишвар ҳастанд?

Аз мост, ки бар мост.

Joseph Leaves the Promised Land

Юсуф аз Канъон рафт

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Гиря зишт аст. Нишоне аз гирифторист. Аммо вақте сарнавишт чизе бештар аз зиштӣ надорад, ки таҳвили мо диҳад, гиря танҳо шеваи тадовуми зиндагист, ки буғзро мешиканад, то гиряи баъдӣ. Гиря сари сарнавишти талх. Гиря бар гулҳои нашкуфтаи орзу. Гиря бар бузургоне чун Фаррухи Қосим, ки бо як бағал гулҳои нашкуфта бо дунё падруд мегӯянд. Мо 12 сол фурсат доштем он гулҳои нашкуфтаро рӯи зонуҳои Устод бар сандалӣ (курсӣ)-и чархдор бибинем, аммо бар решаи ҳеч ғунчае об нарехтему ҳамагӣ ногушуда хушкиду рафт.

Агар бигӯем, ки Фаррух Қосим нобиға буд, ҳарфи тозае нагуфтаем. Нобиға, яъне касе, ки оянданигар бошад ва чанд қадам пештар аз замонаи худ бошад, ки ӯ буд. Чӣ касе медонист, ки дар оғози даҳаи 1990 чӣ рӯзгоре ба суроғи мо хоҳад омад? Ӯ медонист. Ва ҳамӯ буд, ки дар соли 1988 дар намоишномаи “Хонасӯзон” бонги ҳушдору бедорбош сар дод ва ба мухотабонаш гуфт, ки агар аз хоби гарон барнахезанд, рӯзгори сахте дар интизорашон аст. Ҳамӯ буд, ки “Юсуфи гумгашта”-ро дар хиёбонҳои Душанбе медид; бародареро, ки кинатӯзии бародаронаш ба чоҳаш афканда буд. Ӯ “даҷҷол”-еро медид, ки қасди баҳам задани оромиши моро дорад. Ӯ медид, Ӯ бетоб мешуд, Ӯ фарёд мезад; мо ба шӯхию бозӣ мегирифтем. Мо дар намоишномаҳои Ӯ бозиеро медидем ва Ӯ бо намоишномаҳояш паёми сарнавиштсозеро пахш мекард. Паёмҳо ношунида монд, мисли шукуфаҳои ношукуфтаи бағалаш, ва сарнавиште талх гирифторамон кард...

Ва акнун ман аз ин навиштаи худам шармам меояд.

Охир то ба кай бояд бо ин нолаҳои надоматомез фазоро пур кунем? То бузурге мемирад, ба ёди носипосиҳоямон меуфтем. Аммо ҳамеша ёдамон меравад, ки бузурге дигар дар ин миён ҳаст, ки посаш надоштаем.

Фаррух Қосим ҳафтаи гузашта зинда буду дар миёни мо. Аммо чӣ касе ба хостаҳои ӯ маҳал мегузошт? Орзӯи бистсолаи ӯ барои дидани бачаҳои театри “Аҳорун”-аш дар як сохтмони собит бо ӯ ба гӯр рафт. Орзӯе, ки то солиёни охир бо забони безабонӣ дар чашмонаш медурахшид. Бо ин ки ваъдаи сохтмонро бузургворони қудрат ҳаргиз аз ӯ дареғ намедоштанд. Аммо ҳаргиз ҳам аз марзи ваъда фаротар нарафтанд. Шарм бар ононе бод, ки ваъдаҳояшонро ҳадар карданд.

Фаррух Қосим меваи хонадоне ҳунарманду ҳунаршинос буд ва ҳунарро арҷ мегузошт ва пайваста суроғи дурри тозаеро дар бисоти ҳунар мегирифт. Ба қавли Барзӯ Абдурраззоқ, бо рафтани ӯ ҷустуҷӯи шеваҳои тозаи баёни ҳунарӣ ҳам аз миёни мо рахт барбаст. Ба гуфтаи Нур Табар, дар садаҳои 20 ва 21 Фаррух Қосим беҳамто будааст. Ба эътиқоди Гулрухсор, Фаррух Қосим шеъри порсиро, ки ба зону нишаста буд, дубора бар курсӣ нишонд. Ба бовари ман, Фаррух Қосим ирфонро боз офарид, театрро бо мардум оштӣ дод ва мактаби навинеро дар ҳунари театри Осиёи Миёна поярезӣ кард.

Аммо оё ин гуфтаҳову боварҳои мо шабеҳи нӯшдоруи баъд аз марги Суҳроб нест? Оё тақдими унвони расмии бехосияти “Ҳунарпешаи мардумӣ” посухи ин ҳама хидмати бузургворе чун Фаррухи Қосим буд?

Боз ҳам дуруду сипос бар он бунёди салтанатии Ҳуланд, ки бо эътои яке аз бартарин ҷоизаҳои худ дар соли 2004 Устодро аз заҳмати болову поин рафтан то табақаи ҳафтуми як сохтмон раҳонид. Маблағи он ҷоиза ба Устод маҷоли онро дод, ки ҳавлие бихарад, то бо сандалии чархдораш имкони рафту омад дошта бошад. Боз ҳам хориҷиҳо буданд, ки дар сибқати ҳиммат нисбат ба бузургони мо аз давлати мо пешӣ гирифтанд.

Мехоҳам ба рӯзе бирасем, ки сӯгномаҳоро бе ҳисси пушаймонӣ ва бе нолаҳои заъифона бинависем. Эй кош метавонистем ситораи дурахшоне чун Фаррухи Қосимро бидуни надомат биситоем.

Оё рӯзе фаро хоҳад расид, ки аз носипосиҳои худ ранҷур набошем ва бо ризояти хотир бинависем, ки бузурге рафт, аммо ба бузургвориаш арҷи муносиб гузошта шуд? Мешавад рӯзе аз марази ситоишҳои пасазмарг дармон ёбем? Мешавад аз дидани “ашк”-и масъулони Вазорати фарҳанг ба ҳангоми даргузашти як чеҳраи дурахшони фарҳангӣ ҳисси ногуворе ба мо даст надиҳад? “Ашк”-е, ки бо зӯри риё дар дидаҳо медурахшад, аммо дар воқеъ, оби тазоҳури дурӯғине беш нест. Ва дилат мехоҳад рӯбарӯи он мақоми баландпоя биистию бигӯӣ: “Агар рост мегӯӣ, арзиши бузургони боқимондаро бидон!”

Юсуфи театри тоҷик ба дори боқӣ шитофт. Бинёминҳоро дарёбем.

Гузориши тасвирй:

Our Manners

Хулқиёти мо, тоҷикон

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Солҳо пеш буд. Вориди утоқи кории як ҳамкорам дар Ландан шудаму ҳайрон мондам. Бар фарози мизи оқо акси як ташноби чиркин овезон буд. Ташноби фарангии зангорбаста, ки аз васати он оби қаҳваӣ ҷорӣ буд.

Пурсидам: “Ин дигар чист?” Гуфт: “Дастшӯӣ (туалет)-и тоҷикӣ”. Ва тавзеҳ дод, ки тайи сафараш ба Душанбе дар оғози даҳаи 1990 аз дидани ин саҳна ваҳшатзада шуда буд ва он ваҳшат амиқтарин бардошташ аз фарҳанги Тоҷикистон буд. Аз ҳамкорам хоҳиш кардам, ки бо риъояти адаб он аксро дур андозад ва аз ӯ ранҷидам, ки танҳо раҳоварди сафараш аз Душанбе як акси ташноби касиф будааст.

Ёдам омад, ки яке-ду сол пеш аз он яке дигар аз ҳамкорони ланданиам ба Душанбе омада буд. Бо ҳам дар чойхонаи “Роҳат” лағмон хурдему чои сабз нӯшидем. Ҳамкорам мехост ба ташноби чойхона сар бизанад. Аз ӯ хостам андаке сабр кунад, то ба дафтар бирасем. Гуфт, на, мехоҳад ташноби ҳамагониро бибинад. Пас аз лаҳзае чанд ошуфтаву парешон аз ташноби пушти чойхона, ки пирмарде дами дараш коғази рӯзнома мефурӯхт, баргашту пурсид: “Ин дигар чӣ вазъ аст? Як сӯрох васати замин бо як олам коғази касифи рӯзнома.” Ва афзуд, ки дастшӯӣ (ташноб) намоёнгари даруни бисоти фарҳангии мардум аст. Агар он дӯстамро ба сӯи дастшӯиҳои шуста-руфтаву тамизтари Душанбе роҳнамоӣ накарда будам, шояд ӯ ҳам фарҳанги мардумии моро дар як акси ташноби олуда хулоса мекард.

Дарёфтам, ки хориҷиҳо барои шинохти фарҳанги як кишвар бо завоҳир иктифо намекунанд ва ба дуртарин сӯрох-сунбаҳои он сар мезананд, ба вижа ба ташноб, то дарёбанд, ки фарҳанги мардуми он дар чи пояе қарор дорад. Мусалламан, бардошти амиқи ҳар ду ҳамкорам аз фарҳанги Тоҷикистон на рақсу ҷилваҳои ҳунарӣ дар Кохи Борбад, балки чирку зангори дастшӯиҳои тоҷикӣ буд.

Акнун тибқи одат аз ҳар меҳмоне, ки тоза аз сафар ба Тоҷикистон баргаштааст, бардоштҳои амиқашро ҷӯё мешавам. Ва ҳар бор бароям хулқиёти тозае аз мардуми мо барҷастатар мешавад, ки маъмулан мавриди таваҷҷуҳи мо воқеъ намешавад.

Як бонуи инглисӣ, ки соли гузашта аз Душанбе баргашт, аз суқути ҳувияти миллӣ дар Тоҷикистон таъаҷҷуб мекард ва аз ин ки бештари мардум балад нестанд ба роҳатӣ ба забони модаришон суҳбат кунанд. Ин бону мехост дар Тоҷикистон торнамо (вебсайт)-е ба забони порсӣ (тоҷикӣ) роҳандозӣ кунад, аммо акнун мегӯяд, ки мунсариф шудааст. Мегӯяд, бояд фурсат дод, то мардум аз буҳрони забонӣ раҳо шаванд ва забони модаришонро бахубӣ фаро бигиранд, то матолиби як расонаи порсӣ мухотаб дошта бошад.

Ду-се рӯз пеш аз як дӯсти дигарам, ки муқими Кембриҷ аст ва ахиран аз Тоҷикистон боздид карда, хостам, то аз бардоштҳои сафараш бигӯяд ва аз хулқиёти мо, тоҷикон. Мисли ҳар меҳмони дигаре меҳмоннавозии тоҷикон афсунаш карда буд, аммо як маврид дар тӯли сафараш ӯро озор медод. Ин хонуми эронӣ бо дӯстписари зарринмӯи ҳуландиаш сафар карда буд, аммо ҷуръат намекард ба касе бигӯяд, ки марди ҳамроҳаш маҳбубаш аст. Маҷбур буд тавре ҷилва диҳад, ки гӯё онҳо зану шавҳаранд. Аммо бо ин найранг ҳам мушкилаш рафъ намешуд. Чун, ба гуфтаи вай, ба вижа мардҳои тоҷик пайваста истинтоқаш мекарданд, ки чи тавр як зани мусалмон бо як марди хориҷӣ издивоҷ кардааст.

Ин бону дар шигифт буд, ки чи гуна мардум ба худ иҷоза медиҳанд дар зиндагии шахсии фарде дигар мустақиман дахолат кунанд ва интихоби ӯро зери суол баранд. Мегуфт, интизор надошта, ки Тоҷикистон пас аз таҷрубаи шӯравӣ ҳамчунон як ҷомеъаи башиддат суннатӣ боқӣ монда бошад. Ӯ бо дӯстписараш ба Афғонистон ҳам рафта буд, аммо мавриди ин ҳама бозпурсию бозҷӯӣ воқеъ нашуда буд.

Мавриди дигаре, ки боъиси ҳайрати ин бону шуда буд, хомӯшию сарбазерии кӯдакони тоҷик буд ва ин ки шӯру нишотеро дар вуҷуди аксари онҳо мушоҳида намекард.

Инҳо аз маъдуди ҳикоёту шикоёти хориҷиҳо пас аз сафар ба Тоҷикистон аст. Мо маъмулан онҳоро пушти гӯш меандозему ҷиддӣ намегирем, аммо Тоҷикистон дар зеҳни хориҷиҳо батадриҷ шакл мегирад: бо дастшӯиҳои чиркин, забони шикаставу баста, мардҳои музоҳиму фузул ва кӯдакони берамақаш. Мусалламан, ин тасвир комил нест. На ҳамаи дастшӯиҳо он ҳоли низорро доранд, на ҳама лакнати забон дорад, на ҳар марде коре бо маҳбуб ё шавҳари он бону дорад ва на ҳар кӯдаке беҳол аст. Аммо чи мешавад кард, ки бардоштҳои амиқ маъмулан нозудуданианд ва мисли он акси ташноб бар фарози мизи кории ҳамкорам барои солҳо ё шояд ҳамеша дар зеҳни меҳмонон овезон мемонанд.

Мо, ки ба таърифу тамҷид муътодем, ҳанӯз бо шунидани ҳарфи росту дуруст хӯ нагирифтаем ва агар меҳмоне аз кӯтоҳиҳои мо гуфт, шояд ҳолати дифоъӣ ба мо даст диҳад ва чи басо, ки ба пархош бархезем. Аммо ҳақиқати талхро чун доруи талх бояд фурӯ бурд, то шояд беҳбуде ҳосил шавад.

Аз хулқиёти манфии мо, тоҷикон, ки бедиранг ба чашми як тозаворид мехурад, метавон фаровон гуфту навишт. Нависандаи эронӣ Муҳаммадъалии Ҷамолзода ҳафтод сол пеш китобе таълиф карда буд, зери унвони “Хулқиёти мо, эрониён”. Китоб, дар воқеъ, гирдоварии пораҳое аз навиштаҳои афроди мухталиф дар бораи эрониёни он давра буд ва айбҳои иҷтимоъию фарҳангии мардумро бозгӯ мекард. Чи хуб мешуд, агар ҷомеъашиносе дар Тоҷикистон китоби мушобеҳе таълиф кунад ва аз костиҳои фарҳангию иҷтимоъии мо бигӯяд, бо намунаҳое барҷаста. Дарки айб ва бозгӯи он оғози пероишу ислоҳи фарогир аст.

Digital Battle

Пайкори диҷитол

به دبيرۀ پارسی

Рӯзе, ки дастгоҳи ОйПад (iPad) рӯнамоӣ шуд, аз дӯсте шунидам, ки мегуфт: “Хуб шуд шитоб накардам ва Киндел нахаридам. ОйПад бо имконоти бештару беҳтар вориди бозор шуда.”

Киндел (Kindle) номи китобхони диҷитол (рақамӣ)-и ширкати Омозун (Amazon) аст, ки дуруст ду сол пеш, дар моҳи январи 2008, вориди бозор шуд. ОйПад мушобеҳи мудернтари Киндел аст, ки рӯзи чаҳоршанбеи гузашта, 27 январ, ҷаласаи рӯнамоии он дар шаҳри Сан Фронсискуи Омрико шефтагони фанноварии навинро ба шаъаф овард.

Монандии Киндел ва ОйПад дар ҳамон китобхонии диҷитол хулоса мешавад. Ширкати Апел (Apple) талош кардааст имконоти бештареро ба дастгоҳи ҷадидаш биафзояд; ба монанди гаштугузор дар паҳнаи маҷозӣ (Интернет), дарёфт ва ирсоли паёмҳои электруникӣ ва аксу видеу, мусиқӣ ва бозиҳои роёнаӣ. ОйПад намое ҷаззобтар дорад, борику сабук аст ва аз зарфияте бештар аз ҳофизаи Киндел бархурдор аст. Ба гуфтаи Стив Ҷобз (Steve Jobs), раиси ширкати Апел, дастгоҳи ОйПад халаеро, ки миёни телефуни ҳушманд ва лаптоп (ноутбук) вуҷуд дошт, пур кардааст.

Аз ҳамин ҳоло бархе аз коршиносон даромади газоферо барои ширкати Апел пешгӯӣ кардаанд. Мойк Обромскӣ (Mike Abramsky), аз коршиносони умури бозаргонии Омрико, ҳадс мезанад, ки мизони фурӯши ОйПад дар як соли нахуст панҷ милюн адад хоҳад буд. Қимати дастгоҳи ОйПад дар ҳоли ҳозир марбут ба зарфияти ҳофизаи он аст ва аз 499 то 699 дулор аст.

Ширкати Апел нармафзорҳои вижаи худро савори ин дастгоҳ кардааст. Барои гӯш додан ба мусиқӣ бояд вориди кулексиюни мусиқии ОйТйун (iTune) шуд; барои хондани китобҳо китобфурӯшии диҷитоли ОйБукз (iBooks) таъсис шуда ва барои анҷоми корҳои идорию муҳосиботӣ мешавад нармафзори ОйВурк (iWork)-ро пиёда кард. Дар китобхонаи ОйПад китобҳое ёфт мешаванд, ки тавассути чаҳор интишороти умдаи Омрико мунташир шудаанд ва тарафи қарордоди ширкати Апел ҳастанд.

Ва аммо ОйПад бо ин ҳама имконот мунтақидони парупоқурсе ҳам дорад, ки ҳам номи дастгоҳро (ба далели маъниҳои мухталифе, ки дар забони инглисӣ дорад) ба сухра кашидаанд ва ҳам тавоноиҳои ин дастгоҳро. Ва гӯё азмашон росих аст, ки умеди ширкати Апелро ба яъс мубаддал кунанд. Афзун бар ин, ширкати жопунии Фуҷитсу (Fujitsu) муддаъӣ шудааст, ки дар соли 2002 дастгоҳеро бо ҳамин ном (ОйПад) тавлид карда буд ва молики ин ном онҳо ҳастанд.

Аммо аз ҷумлаи эродҳое, ки аз дастгоҳи ҷадиди Апел гирифта шуда, яке ин аст, ки дар ОйПад намешавад нармафзори Adobe Flash-ро ба кор гирифт, дар ҳоле ки бисёре аз наворҳои видеуӣ бо истифода аз ҳамин нармафзор пахш мешавад.

Ва ин воқеъият, ки дастгоҳи ОйПад дурбини аккосию филмбардорӣ надорад, аз нигоҳи мунтақидон, бар нуқоти заъфи ин дастгоҳ меафзояд. Дигар ин ки корти ҳофиза ё SIM-card-и ОйПад худвижа аст, бо ин ки андозаи дастгоҳ ба ҳадде бузург ҳаст, ки гунҷоиши корти ҳофизаи маъмулиро дошта бошад.

Вобастагии ОйПад ба ОйТйун барои пахши мусиқӣ ҳам аз ҷумлаи нуқоти заъфи дастгоҳ арзёбӣ мешавад. Масалан, агар шумо бихоҳед як оҳангро аз пойгоҳе дигар пахш кунед, муяссар нест. Мунтақидон ботрӣ (батарей)-и мунҳасир ба фарди ОйПад, бо қудрати даҳ соъат пахши паиҳам ва сафҳаи ҳассоси қодир ба ташхиси чанд ламс дар они воҳидро аз ҷумлаи нуқоти қуввати ОйПад медонанд. Аммо боз ҳам меафзоянд, ки сафҳаи ОйФун (iPhone) ҳам тавоноии ташхиси чанд ламс дар они воҳидро дорад ва ин мушаххаса дигар шигифтангез нест.

ОйПад ба унвони як китобхони диҷитол ҳам зери заррабин рафта ва ба бовари бархе аз донандагони фан, аз салафи худ - Киндел пешӣ нагирифтааст.

Бархе мегӯянд, ки ОйПад метавонад муштариёни вафодори худро пайдо кунад, аммо ба унвони як китобхони диҷитол Киндел аз вижагиҳои бартаре бархурдор аст. Тафовути умда миёни сафҳаҳои ду дастгоҳ аст. Сафҳаи намоиши ОйПад ҳамеша равшан аст ва нури он метавонад чашмони хонандаро зуд хаста кунад. Албатта, истифода аз як чунин дастгоҳе дар утоқе торик беҳтар аз Киндел аст, аммо дар соъоти рӯз истифода аз китобхони диҷитоли ОйПад метавонад тавонфарсо бошад. Дар ҳоле ки дастгоҳи Киндел худафрӯз нест ва аз ин лиҳоз ба сафҳаи рӯзнома ё китоб шабоҳати бештар дорад ва чашми хонандаро намеозорад.

Тафовути умдаи дигар дар китобфурӯшиҳои маҷозии ин дастгоҳҳост. ОйПад бойгонии қобили мулоҳизае аз китоб фароҳам овардааст, аммо шояд дар ҳоли ҳозир он бо бойгонии Омозун (Amazon) қобили муқоиса набошад. Омозун дар арзаи китоб бамаротиб озмудатар аз ширкати Апел аст. Афзун бар ин, истифода аз китобфурӯшии ОйПад дар ҳоли ҳозир ҳаққи инҳисории афроди муқими Омрикост ва ба дигар кишварҳои ҷаҳон таъмим наёфтааст. Албатта, пас аз моҳи март, ки дастгоҳи ОйПад вориди кишварҳои дигар ҳам шуд, шояд ин маҳдудият лағв шавад.

Ба ҳар рӯй, ОйПад ҳанӯз бисёр ҷавон аст ва сарнавишти он қобили пешгӯӣ нест.

Гузориши тасвирӣ:

Lack of Critical Thinking

Андар интиқод

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Дар ҷомеъаҳои суннатӣ, ҳамонанди ҷомеъаи Тоҷикистон, интиқод писандида нест ва чи басо, ки густохӣ ва беадабӣ арзёбӣ мешавад. Интиқод аз ҳар касе: аз устод, аз шогирд, аз зердасту забардаст, аз фарзанду аз волид ва ҳатто аз худ. Навъи охири интиқод, албатта, на нишони беадабӣ, балки намоёнгари заъфи инсон пиндошта мешавад. Дар натиҷа биниши мӯшикофонаи наққод (интиқодӣ) аз ҷомеъа рахт бармебандад ва ҷомеъа роҳро бо чоҳ иштибоҳ мегирад.

Тамошои саҳнаҳое аз баҳсу ҷадали намояндагони порлумони Бритониё бо нахуствазирашон барои намояндагони ҷомеъаҳои суннатӣ буҳтовар аст. Бисёре боварашон намешавад, ки чи гуна метавон раҳбари як қудрати ҷаҳониро ин гуна дар баробари дурбинҳо истинтоқ карду ба ҳар нуктаву ҷумлааш эрод гирифт. Ва он ҳам бо ҳаёҳӯю сарусадои дастаҷамъӣ. Нахуствазир маҷбур аст ба ҳамаи эродҳо бо диққати тамом гӯш диҳад ва агар қодир аст, аз дидгоҳҳо ва сиёсатҳояш дифоъ кунад. Ба ростӣ, чарха ё муҳаррики асосии сиёсати ин кишвар ҳамин интиқодҳои ошкори порлумонист. Ҳамин интиқодҳост, ки иштибоҳҳои давлатро ошкор мекунад ва ба он самту сӯ медиҳад.

Агар диди наққод вуҷуд намедошт, ҳеч навъ пешрафте дар ҷаҳон муяссар намешуд. Аз роҳи ҳамин интиқодҳост, ки ҷомеъа дар паи роҳи беҳтаре барои беҳзистӣ мегардад ва саранҷом онро меёбад.

Дар воқеъ, интиқоди созанда танҳо бадгӯӣ аз корномаи касе нест, балки зикри мунсифона ва воқеъбинонаи нукоти заъфу қуввати он фард аст ва ба манзури беҳбуди кор анҷом мегирад, на бо кинатӯзӣ. Аз ин рӯ интиқоди созанда на танҳо нишони бадҷинсӣ ё бадахлоқии интиқодгар нест, балки баёнгари диди борику ахлоқи шоиста ва афкори созандаи ӯст. Интиқоди созанда, яъне талош барои беҳбуди авзоъ.

Дар ҷомеъае, ки ба ин навъи интиқод маҷол намедиҳанд, афрод дар баробари ҳар навъ интиқоде осебпазир мешаванд. Яъне дигар намешавад аз ҳеч кору сухани ӯ эрод гирифт, чун интиқод сахт озораш медиҳаду боъиси ранҷиши ӯ мешавад. Ба пиндошти ӯ, интиқодгар мехоҳад ӯро хору забун кунад. Ин осебпазирӣ ба навбаи худ як навъ ошуфтагии шахсиятиро ба бор меоварад, ки дар илми равоншиносӣ ба он худшефтагӣ (нарциссизм – рус.) мегӯянд.

Афроди худшефта вақте ба ному мақоме мерасанд, беш аз пеш ба ҳар навъ интиқод ҳассос мешаванд ва танҳо интизори онҳо шунидани таърифу тамҷиди шахсашон аст. Ба онҳо ин эҳсоси пучу козиб даст медиҳад, ки аз ҳар навъ хато мубарро ҳастанд ва шахсияташон ба ниҳояти камол расидааст. Дар натиҷа худшефтагон ба худ иҷоза медиҳанд, ки дигаронро сахт бо тозиёнаи интиқод бикӯбанд, аммо на аз навъи созандааш. Интиқоде, ки аз даҳони худшефтагон садо медиҳад, ба ростӣ, бо қасди тавҳину таҳқир, бо баёне тунду зананда эрод мешавад. Чун аз диди онҳо, ҳама ноқисанду танҳо эшон комил ва бо афроди ноқис ҳар навъ рафтор равост.

Дар чунин ҷомеъае диди интиқодӣ мемирад. Ва марги диди интиқодӣ ба маънои рукуди зеҳни наққод аст. Яъне мардум бо шароити худ – сарфи назар аз ин ки чи навъ шароит аст – месозанду хӯ мегиранд ва фикри беҳбуди авзоъ ба зеҳнашон намеояд, чун барои беҳбуди авзоъ бояд нақд кард.

Аз ин рӯ ҳеч ҷомеъаи пешрафтае дар ҷаҳон вуҷуд надорад, ки зеҳни наққод дар он пирӯз набошад. Ҳар он ки роҳи пешрафтро паймуда, ҳатман аз вазъияте, ки қаблан дошта, нохушнуд будааст ва ба перомуни худ бо диди интиқодӣ нигаристааст ва ба фикри чора уфтодааст.

Парвариши диди интиқодӣ аз хонавода оғоз мегирад. Дар ҷомеъаҳои суннатӣ ин навъи дид ҳамвора саркӯб шудааст ва хислатҳои як бачаи хуб дар хонавода маъмулан “бачаи бечора”, “мазлум”, “фақир”, “сархам” ё “сарбазер” аст. Ҷолиб ин ҷост, ки дақиқан ҳамин хислатҳои як кӯдак дар кишварҳои пешрафта падару модар ва омӯзгоронро нигарон мекунад. Яъне гӯшагирию камҳарфии як кӯдак нишонаҳои навъе гирифтории равонӣ тасаввур мешавад ва ҳатман он кӯдакро ба як равонпизишк муъаррифӣ мекунанд ва ба муъолиҷааш мепардозанд. Кӯдаки солим дар ҷомеъае пешрафта кӯдаке пурҷунбуҷӯш, пурҳарф, пурпурсиш, пуриддаъо ва наққод аст.

Ояндаи кадом як аз ин ду кӯдак равшантар аст? Сархам ё сарфароз? Чун ба ҳар рӯй ҳамин кӯдаконанд, ки ҷомеъаи фардоро сархам ё сарфароз мекунанд.

Зиҳӣ диди интиқодӣ!

Hayedeh, a Legendary Persian Diva

Хоида – авчи баландои садо

به دبیرۀ پارسی

Бист сол пас аз хомушй баландои садояш хамчунон ба гуш мерасад; садое, ки фосилаи наслхоро дарнавардид, то чое, ки чавонони имрузй хам ба фикри кашфи у уфтодаанд.

Хоида аз истисноитарин садохо дар торихи мусикии Эрон аст. Баландои садо, танаввуъи сабкхо ва таркиби мусикии суннатй ва имрузй ва хамкорй бо шоъирону охангсозони барчаста таронахои уро човидона кардааст.

Хоида номи хунарии Маъсумаи Дадаболо, мутаваллиди 21-фарвардини 1321 (10.04.1942) дар Техрон аст. У фаъъолияти хунарии худро дар сали 1347 (1968) аз родю Эрон бо таронае огоз кард, ки ба ногахон номашро бар сари забонхо андохт. Таронае ба номи «Озода», ки оханги онро Алии Тачвидй сохт ва шеърашро Рахии Муъайирй суруд. У хам дар барномаи «Гулхо», ки суннатитарин барномаи мусикии эронй буд, ширкат кард ва хам бо ичрои таронахои имрузй ва мардумписанд дар махофили хусусию умумй бо садо ва хузури бошукухе, ки дошт, дусторонашро ба шур меовард.

Инкилоби Эрон барои бисёре аз хунармандон, ба вижа хунармандони зан, даврони сукути дарозеро дар пай дошт. Магар онхое, ки Эрон куч карданд, то хунари худро ба чахониён ва эрониёни мухочири дигаре, ки аз кишвар ба Гарб омада буданд, арза кунанд.

Хоида яке ин хунармандон буд, ки чанд мохе пеш аз инкилоб рохии Ландан шуд ва дар соли 1361 (1982) барои идомаи кор ба Лус Ончелес рафт. Хунари у аз гарби Омрико ба миёни порсизабонон рох пайдо кард ва дар миёни онхо тарафдорони бисёр ёфт. Дар худи Эрон хам дусторонаш бесаброна чашмбарохи охангхои чадидаш буданд ва у харгиз онхоро ноумед намекард. Ин нобигаи овози Эрон, пеш аз он ки дар 30 дайи 1368 (20.01.1990) бар асари хамлаи калбй дар синни 47-солагй дар Колифурниё даргузарад, худуди 150 китъа тарона ва овоз дар сабкхои гуногун ба ёдгор гузошт.

Хоида бо ин корхои барчаста фосилаи наслхоро дар вокеъ дарнавардид ва дар миёни хамаи гуруххои синний тарафдор пайдо кард.

Пажмони Акбарзода, пионист ва рузноманигори 29-солаи эронии мукими Омстердом, худуди ду даха пас аз даргузашти Хоида барои ёфтани рози махбубияти у ба чустучуи тасвире рафта, ки дусторони Хоида аз у доранд. Дар вокеъ, ин амр нишонаест аз хамин таъсири жарфи у бар наслхо.

Барои Пажмони Акбарзода ангеза ва хисси шахсии худаш хам дар сохти ин мустанад накши бисёр мухимме ифо кардааст. У дар гуфтугуе бо ЧадидОнлойн шарх дод, ки садои Хоида чунон таъсире аз замони кудакй руи у гузошта, ки дар нихоят ба ин натича расид, ки бояд дар мукобил коре барои Хоида анчом дихад. Пеш аз он ки Эрон барои Пажмон ба танхо кишвари «вуруд мамнуъ» табдил шавад, аз Техрон то Лус Ончелес ба дунболи такмили позел (муъаммо)-хои достони зиндагии ин хонанда буда, алорагми хамаи беэътимодихо талош карда бо падидоварандагони осори Хоида дар саросари дунё ба гуфтугу бинишинад, соъатхо дар китобхонаи Кунгре нашриёти кадимиро чустучу кунад ва аксхову видеухои пароканда дар тамоми дунёро гирди хам оварад.

«Сухан аз Хоида» нигохест фишурда ба чанбахои гуногуни фаъъолиятхои ин хонанда, хамрох бо видеухо ва тасвирхои мунхасир ба фарде, ки баъзан хеч гох мунташир нашудаанд. Дар филм хамчунин бо бисёре аз шахсиятхое, ки дар фаъъолиятхои хунарии Хоида асар гузоштаанд, гуфтугу шудааст. Касоне, ки барояш тарона сохтаанд ё бо у наздик будаанд. Дар ин филм Фарахи Пахлавй, шахбонуи пешини Эрон хам аз хотироти худ аз Хоида сухан гуфтааст.

Филм ба забони порсй (бо зернависи инглисй) тахия шуда ва ба мувозоти баррасии фаъъолиятхои хунарии хонанда, ба фазои сиёсй-ичтимоъии Эрону эрониёни мухочир дар хар давра низ ишораи кутохе шудааст. Хамин чанба ва сухбатхои хамкорони наздики Хоида филмро, чудо аз баррасии чиддии осори як хонанда, ба бурише аз печидагихои чомеъаи Эрон табдил кардааст. Ба гуфтаи Пажмони Акбарзода, «фикр мекунам, яке аз нуктахои чолиби филм шояд хамин мавзуъ бошад, ки филм нишон медихад, он чи дар фазои сиёсй-ичтимоъии Эрони дахахои 1970 ва 1980 гузашта, чи гуна бар фаъъолиятхои хунармандоне чун Хоида таъсир мегузоштааст.»

Бархе аз мунтакидон Хоидаро аз бобати рахо кардани устодони мусикии суннатй ва барномаи «Гулхо» ва пайвастан ба чараёни мусикии поп маломат мекунанд, вале ба бовари созандаи мустанади «Сухан аз Хоида», фаъъолиятхои Хоида ва садои у, ки дар ибтидо дар заминаи мусикии эронй парвариш ёфта буд, боъиси афзуда шудани корхои чолибе ба мусикии попи Эрон шуд. Чи дар солхои пеш аз инкилоб бо таронахое чун «Савготй» ва «Бизан тор» ва чи дар табъид бо корхое хамчун «Шонахоят» ва «Эй ёри ман», ки шеъри он аз Мавлоност. «Кори хуб ироа карданд танхо ба маънои мондан дар колиби мусикии клоссики эронй нест.»

Мустанади «Сухан аз Хоида» тавассути шабакаи эрониёни мукими Хуланд мунташир шудааст ва барои огохии бештар аз ин мустанад метавонед ба торнамои ин филм мурочеъа кунед.

Агар дар Гарб ба сар мебаред ва ба суръати болои Интернет дастрасй доред, гузориши мусавварро инчо бибинед. Агар суръати Интернетатон кунд аст, инчоро фишор дихед.

Silence of The Lambs

Сукути интихоботӣ оғози суқут аст

(вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ)

Ҳамроҳхон Зарифӣ дар нишасти хабарии ахираш рӯи чанд “рози ошкор”-и мақулаи интихобот дар Тоҷикистон зарифона ангушт гузошт. Нукоти матраҳшуда дар суҳбатҳои вазири хориҷаро баихтисор меоварам; ҳамроҳ бо бардошти эҳтимолии як раъйдиҳанда дар қавсайн.

Оқои Зарифӣ таъкид кард, ки интихоботи маҷлис шаффофу одилона хоҳад буд ва аз давраҳои қаблии интихобот хеле фарқ хоҳад кард. (Пас давраҳои пешини интихобот шаффофу мунсифона набудааст ва ин бор мақомот дар паи тазмини шаффофияти он ҳастанд).

Вай гуфт, заминае, ки акнун вуҷуд дорад, ин имконро ба таври комил фароҳам кардааст (Яъне давлат дар гузашта нигарони нерӯҳои мухолифаш буд ва заминаро фароҳам намедид, аммо акнун дар баробари худ нерӯи ҷиддиеро намебинад, ки ба хотири он монеъ аз шаффофияти интихобот шавад).

Вазири хориҷа умедвор аст, ки мақомоти маҳаллӣ бо итоъат аз дастури раисиҷумҳур аз дахолат дар умури интихоботӣ парҳез хоҳанд кард (Пас ҳанӯз итминони сад-дарсад вуҷуд надорад, ки чунин мудохилае сурат нахоҳад гирифт).

Оқои Зарифӣ ин нукоти муҳимро бо раиси ҳайъати нозирони интихоботии Созмони Амният ва Ҳамкории Урупо дар миён гузошта ва шаффофияти интихоботро барои ӯ тазмин кардааст (Пас мухотаби аслӣ бегонагон ҳастанд, на мардуми кишвар).

Бардошти як раъйдиҳандаи фарзӣ аз суханони содиқонаи вазири хориҷа метавонад мутафовит бошад, аммо паёми зимние, ки аз изҳороти оқои Зарифӣ бармеояд, ба ростӣ аз мавҷудияти буҳроне дерина дар амри интихобот гувоҳӣ медиҳад. Давлате пас аз 18 сол султа ҳамчунон худро муваззаф мебинад, ки хориҷиёнро ба баргузории интихоботе шаффоф мутақоъид кунад. Ин бад-он маъност, ки худи давлат ҳам номунсифона будани давраҳои пешини интихоботро мепазирад. Вагарна ба ин суханони замонатбор ва дастури адами мудохилаи мақомот ниёзе набуд.

Аммо оё кадом як аз ин суханон ба гӯши мо тоза мерасад? Магар дар давраҳои қаблии интихобот ҳам аз ин замонатҳо батакрор нашунида будем? Бадқавлӣ паёмадҳои сангину саҳмгине дорад. Натиҷаи он ҳамин аст, ки мебинем: дигар на бегонагон ҳарфи моро ҷиддӣ мегиранду на худиҳо.

Панҷ ҳафта монда ба баргузории интихоботи саросарӣ фазои як кишвари солим, ки мегӯяд ҳашт ҳизби фаъъоли сиёсӣ дорад, бояд пурҷунбуҷӯшу пургуфтугӯ бошад. Бояд номзадҳо як лаҳза ором надошта бошанд ва барои ҷалби ороъ барномаҳои интихоботии ҷаззоб бинависанду ёргирӣ кунанд. Бояд дафтарҳои аҳзоб табдил ба канду (занбӯрхона)-ҳои сиёсӣ шавад, ки барои сохтани ояндае равшантар аз ҳамдигар сабқат бигиранд. Бояд чойхонаҳо маҳалли табодули назарҳои интихоботӣ миёни мардуми одӣ бошад. Бояд деворҳои шаҳрҳову рустоҳо пур аз баргаҳову шиъорҳои интихоботӣ бошад...

Ин фазо барои мо ҳам бегона набуд. Шӯру шавқи интихобот дар Тоҷикистон замоне мавҷ мезад, ки мардум ба қудрати иродаи худ имон доштанд. Бовар доштанд, ки сарнавишти сиёсишонро худашон рақам хоҳанд зад. Ин шӯру ҳаяҷон танҳо барои муддате кӯтоҳ давом овард ва зери наъраи тонку тӯп фурӯ нишаст ва ҳанӯз ҳам ки ҳанӯз аст, мо дар сӯги он рӯзҳои ҳушёрии сиёсӣ марсия менависем. Порлумони “муҳрбизан”-и имрӯзӣ, ки микруфуни шашумаш хомӯш шудааст, чашмандози рағбатангезе барои мушорикати мардум дар интихобот нест.

Бадтар он ки фазои интихоботии имсол мурдатар аз интихоботи гузашта аст. Яъне рафта-рафта мардум ва ҳатто аҳзоби сиёсии ғайриҳоким ба натиҷаи козибе расидаанд, ки хостаи онҳо ормонест, ки зери хок беҳ. Имон ба иродаи сиёсии мардум аз синаҳои мардум салб шудааст. Медонанд, ки фарқе намекунад рӯи баргаи раъй номи чи касеро хат бизананд; дар ниҳоят ҳамон номе, ки мақсуди ҳукком аст, хат хоҳад хурд. Аммо намедонанд, ки вокуниш ба қатли иродаи сиёсии мардум хомӯшӣ нест, балки баҳсу талоши фузунтар ва пурҳаяҷонтар аст.

Бемайлии мардум барои мушорикат дар барномаҳои сиёсие чун интихобот нишонаи бемории вахими як ҷомеъа аст. Дар кишваре, ки интихоботаш барои ирзоъи хотири хориҷиҳо баргузор мешавад, то сояи марҳамату лутфи онҳо кӯтоҳ нашавад, ҳаргиз авзоъ басомон нахоҳад шуд. Ҷомеъае, ки давлаташ ба хориҷиҳо итминон медиҳад, ки интихоботаш шаффоф хоҳад буд ва пас аз интихобот ҳам посухгӯи эътирозоти хориҷиҳост, мавҷуд аст, аммо зинда нест. Вагарна бояд давлатро дар баробари худ посухгӯ мекард; давлатро вомедошт, ки ба ӯ замонати шаффофият бидиҳад ва ба ваъдаҳои худ вафо кунад.

Ва саранҷом, давлате якдаст (мураккаб аз ҳаводорони як ҳизб) бо порлумоне якдаст ба инсоне якдаст мемонад. Ҳатто як дона ломп бо ду нерӯи мусбат равшан намешавад ва ҳатман ба нерӯи мусовии манфӣ ниёз дорад; чи бирасад ба давлате, ки мехоҳад ба ҷои ҳафт милюн нафар тасмим бигирад. Давлатҳое, ки ин қонуни физикиро дарёфтаанд, пойдоранд. Давлатҳое, ки ҳанӯз ба ин булуғи фикрӣ нарасидаанд, шамъҳои рӯ ба боданд.

Пас манфиъати ҳар давлате дар он аст, ки мардуми кишварашро ба мушорикат дар умури сиёсӣ ташвиқ кунад ва ба ҳеч рӯй монеъ аз бурузи мухолифатҳои сулҳомези сиёсӣ нашавад. Дидгоҳҳои фард-фарди мардуми кишварро бояд ба ҳисоб овард, чун ба қавли Иқбол, “миллат аз афрод меёбад низом”.

Mr Ahmadinejad, You're Not Welcome in Tajikistan!

Окои Ахмадинажод, ба Точикистон хуш наомадй!

Дидори Махмуди Ахмадинажод аз Точикистон дар холе сурат гирифт, ки ошубхои Эрон хамчунон шуълаваранд. Сахттарин бухрони кудрат дар Эрон, ки пас аз интихоботи тобистони гузашта дар гирифт, тайи шаш мохи ахир ин кишварро пайваста дар сархатти хабархои чахон хифз кардааст. Ва дар ин рузхо Ахмадинажод ба хар чои чахон биравад, пурсишборон хохад шуд ва пурсишхо умдатан дар бораи руйдодхои дохилии Эрон хоханд буд; ба чуз Точикистон ва чанд кишвари хамсони дигари минтака, ки пурсиш кардан ичоза мехохад.

Аммо барои чомеъаи хабарии бурунмарзй ин мавзуъ маъно надорад. Пурсидан ба монанди нафас кашидан хакки мусаллами як хабарнигор дар чомеъаи озод аст. Ба вижа агар чехраи сиёсие чун Ахмадинажод дами даст бошад. Раисчумхуре, ки дар тахлукаи начоти кудраташ аз катлу шиканчаи мухолифонаш пархез намекунад. Раисчумхуре, ки мардуми муътаризи кишварашро «хасу хошок» хонд ва аз куштани онхо дар мукаддастарин рузи шиъахо (Ошуро) хам даст боз надошт. Марде, ки боъис шуд эътибори мазхабии як чумхурии исломй пок зудуда шавад ва рухониёни муътабар аз он фосила бигиранд ва хукумат дар кабзаи сипохиён гирифтор монад. Марде, ки ба табдили Эрон ба Фаластине дигар муттахам мешавад. Раисчумхуре, ки интихоби дуборааш тавассути бисёре кудето (табаддулот) арзёбй мешавад.

Ин фурсати тилоии хабарй барои хабарнигорони точик дигар кай фарохам мешавад? Хабарнигорони точик метавонистанд бо тархи пурсишхои созгортар бо мантики замон сархатти бартарин хабаргузорихои чахонро ишгол кунанд.

Аммо шояд натавон бар хабарнигорон зиёдй хурда гирифт. Дар яке дигар аз бахсхоямон гуфта будем, ки дар кишвархои баста миёни мафхумхои «давлат» ва «миллат» тафовут намегузоранд. Пиндошти галати маъмурони давлатии Точикистон хам ин буд, ки тархи пурсишхои чолишангезу сахт аз мехмони давлат метавонад равобити байни ду кишварро хадшадор кунад. Дар холе ки Чорч Буши дувум занандатарин пурсишхоро дар кишвари муттахидаш Бритониё мешунид ва харгиз аз нахуствазири он кишвар дар ин маврид гилояе надошт. Чун ба хар руй медонист, ки расонахо гушбафармони давлат нестанд. Аммо дар кишвархои мо, аз бахти бад, матбуъот дар мавориди бисёре гушбафармони давлат мондааст.

Бехтарин намунаи чудоии мафхумхои «давлат» ва «миллат» аз якдигар Чумхурии Исломии Эрон аст. Руйдодхои ахир бавузух ошкор кард, ки миёни ин давлату миллат чи шикофи фарохе вучуд дорад. Аз ин ру нашояд, ки корхои ношоисти давлати Эронро ба хисоби миллати он бигзорем. Чанде пеш дар як матлаби чолиби хафтаномаи «Нигох» дар бораи тунели нофарчоми Анзоб накби «Истиклол» «гори эрониён» унвон шуда буд. Бо дарки хакикати чудоии «давлат» аз «миллат»-и Эрон «гори Чумхурии Исломй» метавонист унвони бехтаре барои тунели Анзоб бошад. Тунели Анзоб нишонаи боризи нотавонй ва бесарусомонии мудириятй дар Чумхурии Исломист. Маълум нест, ки боз чанд бори дигар ин тунел ифтитох хохад шуд, то саранчом мавриди бахрабардорй карор бигирад.

Бастани дахони хабарнигорон дар хузури Ахмадинажод вазъияти махуфу ногувори уро бехтар намекунад. Чи хабарнигорони Точикистон аз у пурсишхои муносиб кунанду чи накунанд, афкору кирдори Ахмадинажод сабти торих шудааст ва фарчоми у торик аст. У раисчумхури як низоми исломист, ки дар рузи суги Ошуро сугворонро ба гулула баст. Хатто режими шох Пахлавй дар рузи Ошурои соли 1978, ки замину замонро шиъорхои зиддисалтанатй меларзонд, фармони саркуби муътаризонашро надода буд. Аммо режими исломии Эрон рузи Ошурои ахирро бо хуни даххо тан муътариз олуд ва машруъияти худро беш аз пеш лаккадор кард.

Набуди пурсишхои газандаи хабарнигорони точик ин вокеъиятро хам тагйир намедихад, ки Чумхурии Исломй акнун ба Чумхурии Дуруг табдил шудааст; ба гунае, ки такрибан тамоми умури он бо такя ба истидлолхои чаранду дуруг анчом мегирад. Ба гуфтаи режими Ахмадинажод, Нидо Окосултонро хабарнигори Би Би Си дар Техрон куштааст ва катли хохарзодаи Мирхусейни Мусавиро худи Мусавй тархрезй кардааст ва теруристони муздур мардумро дар рузи Ошуро ба хоку хун кашидаанд ва аз ин даст дуругхои шохдори дигар.

Бо дидани тасвирхои видеуйи, ки мушаххасан нерухои давлатиро дар холи тирандозй ба самти мардуми бесилох нишон медихад, бо итминон мешавад гуфт, ки хатто худи Ахмадинажоду хамсангаронаш хам ба ин иттихомот бовар надоранд ва аз руи ночорй ба дуруг мутавассил шудаанд, то шояд бад-ин гуна монеъ аз падидории шахидони нав шаванд. Чумхурии Исломй, ки дар гузашта «шахидпарвар» буд, акнун аз номи «шахид» ларза ба андомаш меуфтад. Чун медонад, ки ёду номи шахидони навин теша бар решааш хохад зад. Аз ин ру дуругро танхо чораи кор медонад; гофил аз ин ки решаи дуруг кутох асту дер намепояд.

Касе ба Ахмадинажод дар Точикистон ин суханонро нагуфт, то бидонад, ки мо хам аз бадкорихояш дили хуше надорем. Кай дидй, ки дарюзагари ниёзманде ба фарди пулдор аз бадкорихояш гуфта бошад? Аммо бо фазое, ки Ахмадинажод барои кишвараш эчод кардааст, гумон намеравад, ки ниёзхои Точикистон тавассути давлати у бароварда шавад. Дардисархои у дахчанд бештар аст.

Бисёре муътакиданд, ки бо рехтани хуни ин хама бегунох Ахмадинажод дигар намояндаи машруъи Эрон нест ва танхо сухане, ки сазовораш аст, унвони ин навишта аст: Окои Ахмадинажод! Ба Точикистон хуш наомадй!

!آقای احمدی‌نژاد، به تاجيکستان خوش نيامدی

ديدار محمود احمدی‌نژاد از تاجيکستان در حالی صورت گرفت که شعلۀ آشوب‌های ايران همچنان مشتعل است. سخت‌ترين بحران قدرت در ايران که پس از انتخابات تابستان گذشته درگرفت، طی شش ماه اخير اين کشور را پيوسته در سرخط خبرهای جهان حفظ کرده‌است. و در اين روزها احمدی‌نژاد به هر جای جهان برود، پرسش‌باران خواهد شد و پرسش‌ها عمدتاً در بارۀ رويدادهای داخلی ايران خواهد بود؛ به جز تاجيکستان و چند کشور همسان ديگر منطقه که پرسش کردن اجازه می‌خواهد.

اما برای جامعۀ خبری برون‌مرزی اين موضوع معنا ندارد. پرسيدن به مانند نفس کشيدن حق مسلم يک خبرنگار در جامعۀ آزاد است. به ويژه اگر چهرۀ سياسی‌ای چون احمدی‌نژاد دم دست باشد. رئيس‌جمهوری که در تهلکۀ نجات قدرتش از قتل و شکنجۀ مخالفانش پرهيز نمی‌کند. رئيس‌جمهوری که مردم معترض کشورش را "خس و خاشاک" خواند و از کشتن آنها در مقدس‌ترين روز شيعه‌ها (عاشورا) هم دست باز نداشت. مردی که باعث شد اعتبار مذهبی يک جمهوری اسلامی پاک زدوده شود و روحانيان معتبر از آن فاصله بگيرند و حکومت در قبضۀ سپاهيان گرفتار ماند. مردی که به تبديل ايران به فلسطينی ديگر متهم می‌شود. رئيس‌جمهوری که انتخاب دوباره‌اش توسط بسياری کودتا ارزيابی می‌شود.

اين فرصت طلايی خبری برای خبرنگاران تاجيک ديگر کی فراهم می‌شود؟ خبرنگاران تاجيک می‌توانستند با طرح پرسش‌های سازگارتر با منطق زمان سرخط برترين خبرگزاری‌های جهان را اشغال کنند.

اما شايد نتوان بر خبرنگاران زيادی خرده گرفت. در يکی ديگر از بحث‌هايمان گفته بوديم که در کشورهای بستۀ مستبد ميان مفهوم‌های "دولت" و "ملت" تفاوت نمی‌گذارند. پنداشت غلط مأموران دولتی تاجيکستان هم اين بود که طرح پرسش‌های چالش‌انگيز و سخت از ميهمان دولت می‌تواند روابط بين دو کشور را خدشه‌دار کند. در حالی که جرج بوش دوم زننده‌ترين پرسش‌ها را در کشور متحدش بريتانيا می‌شنيد و هرگز از نخست‌وزير آن کشور در اين مورد گلايه‌ای نداشت. چون به هر روی، می‌دانست که رسانه‌ها گوش‌به‌فرمان دولت نيستند. اما در کشورهای ما، از بخت بد، مطبوعات در موارد بسياری گوش‌به‌فرمان دولت مانده‌است.

بهترين نمونۀ جدايی مفهوم‌های "دولت" و "ملت" از يکديگر، جمهوری اسلامی ايران است. رويدادهای اخير آشکار کرد که ميان اين دولت و ملت شکاف فراخی وجود دارد. از اين رو نشايد که کارهای ناشايست دولت ايران را به حساب ملت آن بگذاريم. چندی پيش در يک مطلب جالب هفته‌نامۀ "نگاه" در بارۀ تونل نافرجام انزاب (که سال‌هاست شرکت ايرانی "سابير" در حال احداث آن است) ، اين تونل "غار ايرانيان" عنوان شده بود. با درک حقيقت جدايی "دولت" از "ملت" ايران "غار جمهوری اسلامی" می‌توانست عنوان بهتری برای تونل انزاب باشد. تونل انزاب نشانۀ بارز ناتوانی و بی‌سروسامانی مديريتی در جمهوری اسلامی است. معلوم نيست که باز چند بار ديگر قرار است اين تونل افتتاح شود، تا سرانجام مورد بهره‌برداری قرار بگيرد.

بستن دهان خبرنگاران در حضور احمدی‌نژاد وضعيت مخوف و ناگوار او را بهتر نمی‌کند. چه خبرنگاران تاجيکستان از او پرسش‌های مناسب کنند و چه نکنند، افکار و کردار احمدی‌نژاد ثبت تاريخ شده‌است و فرجام او تاريک است. او رئيس‌جمهور يک نظام اسلامی است که در روز سوگ عاشورا سوگواران را به گلوله بست. حتا رژيم شاه پهلوی در روز عاشورای 1978 ميلادی که زمين و زمان را شعارهای ضدسلطنتی می‌لرزاند، فرمان سرکوب معترضانش را نداده بود. اما رژيم اسلامی ايران روز عاشورای اخير را با خون ده‌ها تن معترض آلود و مشروعيت خود را بيش از پيش لکه‌دار کرد.

نبود پرسش‌های گزندۀ خبرنگاران تاجيک اين واقعيت را هم تغيير نمی‌دهد که جمهوری اسلامی اکنون به "جمهوری دروغ" تبديل شده‌است؛ به گونه‌ای که تقريباً تمام امور آن با تکيه به استدلال‌های چرند و دروغ انجام می‌گيرد. به گفتۀ رژيم احمدی‌نژاد، ندا آقاسلطان را خبرنگار بی بی سی در تهران کشته‌است و قتل خواهرزادۀ ميرحسين موسوی را خود موسوی طرح‌ريزی کرده‌است و تروريستان مزدور، مردم را در روز عاشورا به خاک و خون کشيده‌اند و از اين دست دروغ‌های شاخدار ديگر.

با ديدن تصويرهای ويديويی که مشخصاً نيروهای دولتی را در حال نشانه رفتن و تيراندازی به سمت مردم بی‌سلاح نشان می‌دهد، با اطمينان می‌شود گفت که حتا خود احمدی‌نژاد و هم‌سنگرانش هم به اين اتهامات باور ندارند و از روی ناچاری به دروغ متوسل شده‌اند، تا شايد بدين گونه مانع از پديداری شهيدان نو شوند. جمهوری اسلامی که در گذشته "شهيدپرور" بود، اکنون از نام "شهيد" لرزه به اندامش می‌افتد. چون می‌داند که ياد و نام شهيدان نوين تيشه بر ريشه‌اش خواهد زد. از اين رو دروغ را تنها چارۀ کار می‌داند؛ غافل از اين که ريشۀ دروغ کوتاه است و دير نمی‌پايد.

کسی به احمدی‌نژاد در تاجيکستان اين سخنان را نگفت تا بداند که ما هم از بدکاری‌هايش دل خوشی نداريم. کی ديدی که دريوزه‌گری نيازمند به فردی پولدار از بدکاری‌هايش گفته باشد؟ اما با فضايی که احمدی‌نژاد برای کشورش ايجاد کرده، گمان نمی‌رود که نيازهای تاجيکستان توسط دولت او برآورده شود. دردسرهای او ده‌چند بيشتر است.

بسياری معتقدند که با ريختن خون اين همه بی‌گناه، احمدی‌نژاد ديگر نمايندۀ مشروع ايران نيست و تنها سخنی که سزاوارش است، عنوان اين نوشته است: آقای احمدی‌نژاد! به تاجيکستان خوش نيامدی!

The Changing Face of Dushanbe

Чеҳраи нави Душанбе

04.12.2009 / 13 озари 1388 ҳ.х.
Гузориши тасвирӣ

به دبيرۀ پارسی

Ҳамин ҷо буд, канори ҳамин порк, ки акнун нардаи ҳифоз (решётка) надорад. Дарвозае баланд дошт, ки рӯ ба муҷассамаи баландтари Ленин боз мешуд. Ленини бовиқор, ки як даст ба пушту дасти дигар ба сӯи осмон моро ба сӯи ояндаи равшан, ки “кумунизм” меномиданд, ҳидоят мекард. Рӯи нимкатҳои даври ҳамон тандис (муҷассама) буд, ки бо дӯстону ҳамандешон менишастем ва аз ситамҳои ворисони Ленин гилоя мекардем ва роҳҳои муқобила бо онҳоро месанҷидем.

Ҳамин ҷо буд, онсӯтар аз тандиси Ленин, ки лаҳзаҳои шоду бесиёсати кӯдакимонро месохтем; рӯи сандалиҳои чархуфалакҳои танҳо “шаҳри бозӣ”-и шаҳри Душанбе. Ҳамин ҷо, пушти тандиси Ленин буд; зери дарахтони гашн (анбӯҳ)-и порк, ки шармгинона аз чашми дилбарон нигоҳ медуздидем.

Вале оё дақиқан ҳамин ҷо буд ё як зарра онсӯтар? Акнун танҳо метавон ҳадс зад. Чун дигар ҷои тандиси Ленин чизе ҷуз як мушт моса (рег) нест ва анбӯҳи дарахтони порк ва чархуфалакҳояш нопадид шудаанд. Рӯи сардари порк ба ҷои номи Ленин номи Рӯдакиро мехонем. Акнун ҷои дарахтҳо сонт ба сонт мушаххас шуда ва дуруст дар қалби порк муҷассамаи Рӯдакӣ зери тоқи нусрат худнамоӣ мекунад. Самти рости тандиси Одамушшуъаро, дар он сӯи ҳошияи порк, ки қаблан пушти дарахтҳо пинҳон буд, манзараи ғарибе шакл гирифта: уфуқи бозу паҳновар, ки дар миёнаи он “Қасри миллат” чун нигине тобнок медурахшад. Ин сохтмони бошукӯҳ ба сабки меъмории итолиёӣ дафтари нави раёсати ҷумҳурист, аммо ба далоиле ҳанӯз соҳибаш ба он ҷо нақли макон накардааст.

Таҳаввулоти мушобеҳе дар бахшҳои дигари шаҳр ҳам сурат гирифтааст. Сохтмонҳои куҳна зери хок рафтаанд ва биноҳои тоза дар ҷои онҳо рустаанд, ки бархешон таҳсинбарангез асту баъзешон – қурбонии салиқаи бад. Дар бисёре аз маворид сохтмонҳои куҳна фақат ҷома иваз кардаанд ва зоҳири бетунии шӯравишон шишаӣ шудааст, аммо даруни сохтмон бетағйир мондааст.

Ба ростӣ, тайи ду-се соли ахир Душанбе чеҳра иваз кардааст ва бисёре аз манотиқи шаҳрро ба сахтӣ метавон шинохт. Аммо осфолти сӯда ва ҳуфра (сӯрох)-ҳои фарохи ҷоддаҳо зоҳири оростаи шаҳрро махдуш мекунад. Ронандагӣ дар ин роҳҳо табдил ба хазандагӣ мешавад, то мабодо барҷастагии сатҳи роҳ ё санге ба зери мошин бихурад. Дар воқеъ, зербинои шаҳр тайи чандин даҳа аст, ки даст нахурда ва таъмиру тармими муфассал мехоҳад.

Оби шир (кран)-и хонаҳо, аммо, дигар мисли гузашта қаҳваӣ нест. Зоҳиран дастгоҳи полоиши об таъвиз шуда. Вале бо оғози фасли сармо барқ ҳамчунон қатъу васл мешавад, ки барои кишвари пуробе чун Тоҷикистон амри ғарибест.

Таъаддуд (бисёрӣ)-и худравҳои гаронқимати хориҷӣ ва антенҳои моҳвораии пушти бомҳо долли бар беҳбуди вазъияти иқтисодии шумори зиёде аз мардум аст, ки дар бештари маворид ҳосили чандин сол муҳоҷирати кории онҳо дар Русия ва кишварҳои атроф маҳсуб мешавад.

Ба назар меояд, ки омадушуди мошинҳо, ба вижа дар хиёбонҳои марказии шаҳр, сомонмандтар шудааст ва, масалан, бастани камарбанди эминӣ барои ронанда ва сарнишини сандалии ҷилав (пеш) илзомист; чизе, ки яке-ду сол пеш маъмул набуд. Ва аммо тараддуд (рафтуомад)-и мақомоти баландпоя дар хиёбонҳои марказӣ, дуруст ба монанди чанд сол пеш, ҳарҷу марҷи васеъе меофаринад: ҷоддаҳои аслӣ масдуд мешавад ва мардум барои расидан ба мақсад роҳе намеёбанд ва суфуфи бепоёни мошинҳо барои соъатҳо дар интизор буқ (сигнал) мезананд.

Танҳо пушти фармони мошин нест, ки эъмоли кунтрули мақомот беш аз пеш эҳсос мешавад. Акнун давлат муроқибат аз ҳазинаҳои мардумро ҳам вазифаи худ медонад ва, барои намуна, даъвати беш аз 150 тан меҳмон ба базмҳои арӯсиро мамнӯъ кардааст. Бино ба муқаррароти ҷадид, ки дар Тоҷикистон бо номи “танзимот” шинохта мешавад, теъдоди худравҳои корвони арӯсӣ набояд бештар аз ҷаҳор адад бошад ва муддати баргузории базм фақат се соъат аст. Давлат, ки қодир нест ба атбоъаш дастмузди муносиб бипардозад, зоҳиран талош мекунад бо эъмоли “танзимот” аз ҳазинаҳои мардум – ва мутаъоқибан аз мизони нохушнудии онҳо – бикоҳад.

Яке дигар аз дигаргуниҳои чашмгир дар пойтахти Тоҷикистон издиёд (зиёдӣ)-и гардишгарони хориҷӣ дар хиёбонҳои шаҳр аст. Дигар шунидани гӯиши теҳронӣ дар хиёбонҳои Душанбе як амри одист ва гӯши мардуми пойтахт бо ин гӯиш хӯ гирифтааст. Эрониён маъмулан барои тиҷорат ё саёҳат ё таҳсил вориди Душанбе мешаванд. Иддае ҳам шабҳошонро дар кобореҳо ва дискуҳои шику мудерни Душанбе рӯз мекунанд. Дискуҳои шаҳр, ки зоҳири батамом ғарбӣ доранд, дар изои ҳудуди чаҳор дулор сервиси хубе арза мекунанд ва бо тозатарин оҳангҳои ғарбӣ, тоҷикӣ ва эронӣ муштариёнро саргарм мекунанд.

Ҳузури бозаргонони эронӣ дар бозорҳо маҳсус аст. Бархе аз растаҳо сирфан колои эронӣ мефурӯшанд. Вале аҷноси ғолибан бадкайфият, ки бо қимати арзон харидорӣ ва ворид шуда, барои бозаргонони эронӣ ному эътиборе насохтааст. Бо вуҷуди ин, огаҳиҳои бозаргонии ширкатҳои муштараки тоҷикӣ ва эронӣ дар сатҳи шаҳр бафаровонӣ ба чашм мехурад.

Вале маҳбубияти овозхонони эронӣ дар шаҳри Душанбе ранг набохтааст. Акнун ситораҳои попи эронии муқими Лус Онҷелес беш аз пеш меҳмони Душанбе мешаванд. Чанде пеш Душанбе мизбони Муъини Исфаҳонӣ ва Афшин буд ва интизор меравад моҳи морси оянда Гугуш ба дидори ҳаводорони бешумораш дар Тоҷикистон биравад, ки бегумон, пас аз ин ҳама интизори ошиқона як рӯйдоди муҳим хоҳад буд.

Чеҳраи тозаи Душанберо метавонед дар гузориши мусаввари ҳозир бибинед.

Гузориши тасвириро бо суръати баланд метавонед дар инҷо бибинед.

Not Our New Year

Соли Нави мо акнун нест

вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ

Хеле дӯст доштам, ки дар “Ногуфтаниҳо”-и ин ҳафта каломе чанд аз соли гузашта мегуфтам, ки шояд бо гуфтаниҳои ин ҳафта дар ҳафтаномаҳои Тоҷикистон ҳамгун мебуд. Аммо инро мегузорем барои Наврӯз, ки соли нави табиъӣ ва ростини мост.

Намедонам чаро бо ҷабри рӯзгор ёдамон рафтааст, ки Соли Нави мо ҳанӯз фаро нарасидааст. Беш аз се моҳи дигар қарор аст чашмбароҳ бимонем, то таҳаввулоте рух бидиҳад ва дар “Ногуфтаниҳо”-и наврӯзӣ ба канкошаш бинишинем.

Шигифтии ман худ шигифтангез нест. Мантиқи он ин ҷост: мо ба унвони насли башари кунунӣ чаро бояд пайрави одобу русуми бегонагон бошем ва аз ойини худ парҳез кунем? Кӣ гуфтааст, ки сол акнун тағйир мекунад? Инҳо ки ҳама шартист!

Мутмаиннан азизоне садо баланд хоҳанд кард, ки “бегона кадом аст?! Мо ки солҳост бо ҳамин Соли Нав ва ҳамин солшуморӣ сар кардаем!” Аммо посухи росихи ман мудом ин буда, ки торихи миллат ва сарзамини ман солмандтар аз воқеъиятҳои гузарои имрӯзист. Рӯзе фаро хоҳад расид, ки миллати тоҷики ориёӣ бо дарки комил аз пешинааш Наврӯзро сароғози гоҳшумориаш қарор хоҳад дод.

Он рӯз акнун ҳам фаро нарасидааст. Ҳукумати кунуниро афкори дигаре андармон (машғул)-и худ кардааст. Аммо бегумон, ҳукумате, ки Наврӯзро сароғози расмии солшумории Тоҷикистон эълом кунад, сабти торих хоҳад шуд.

Бигзарем аз он ки соли нави масеҳӣ ҳам пайванди танготанге бо пешинаи мо дорад. Дар воқеъ, 25 декабр – рӯзи зоиши Митро ё Меҳри эронист, ки пайравони навини масеҳиятро ба он водошт, то якуми январро оғози соли нав эълом кунанд. Вагарна на замон бо оғози сол созгор асту на устураҳои бозмонда аз пешиниён.

Ҳатто худи фарангиҳо (урупоиён) пеш аз пазириши масеҳият соли навро дар ҳаволии рӯзи 21 март (Наврӯз) ҷашн мегирифтанд. Беҳтарин далели он номи моҳҳои фарангист: “сентябр” ба забони лотинӣ ба маънои “ҳафтум” аст. Ба ҳамин тартиб, “октябр” – “ҳаштум”, “ноябр” – “нуҳум” ва “декабр” – “даҳум” маъно медиҳад. Бо ин васф “январ” ва “феврал” моҳҳои ёздаҳум ва дувоздаҳуми соланд. Бо ин радёбии забоншинохтӣ метавон дарёфт, ки оғози сол бо моҳи “март” мусодиф мешавад. Ҳамон моҳе, ки Наврӯзи мо барои худ баргузидааст. Ҷолиб ин ҷост, ки дар созмонҳои ҳавошиносии кишварҳои фарангӣ 21 март оғози баҳор маҳсуб мешавад ва марзи зимистон дар ҳамин рӯз ба сар мерасад.

Қазия аз ин қарор аст, ки дар садаҳои пешин мардуми Фарангистон (Урупо) пайрави дини эронии меҳрпарастӣ буданд ва дар рӯзи 25 декабр зоиши дубораи Меҳр (Хуршед)-ро ҷашн мегирифтанд. Пас аз пазириши масеҳият ҳам ин одати мардум побарҷо монд ва сарони калисо тасмим гирифтанд ин рӯзро ба ҷои “рӯзи мелоди Меҳр” “рӯзи мелоди Масеҳ” унвон кунанд ва бад-ин гуна аз асароти дини куҳан бикоҳанд. Аммо бо гузашти замон ва бо афзоиши дониши башарият моҳият ва ҳақиқати тасмими калисо ошкор шуд.

Мо акнун 1 январро расман оғози соли нави худ медонем, чун аз ҷумлаи миллатҳои мағлубем, ки ба иродаи “миллатҳои ғолиб” тан додаанд. Мо танҳо нестем. Миллатҳои мағлуб бешуморанд. Аммо андак касе дар ин миён ин пурсишро аз худ мекунад, ки “чаро бояд аз ойини бегонагон пайравӣ бикунам?” Ва андак миллате дар баробари “якуми январ” гузиниши дигаре дорад.

Мо дар зумраи он миллатҳои хушиқболем, ки дар баробари “якуми январ” Наврӯзро дорем. Наврӯзеро, ки ҳам бо сиришти табиъат созгор аст ва ҳам дар пешинаи мо (то ҳамин ҳаштод сол пеш) нақш доштааст. Намедонам чӣ монеъе вуҷуд дорад, ки ба солшумории худӣ баргардем. Ба қавли Саъдии Шерозӣ:

Куҳан ҷомаи хеш перостан,
Беҳ аз ҷомаи орият хостан.

Тоҷикон аз ворисони қавмеанд, ки дақиқтарин солшумории торихи ҷаҳонро поя ниҳодааст. Ин воқеъияти ноб аст. Пас метавон бо такя ба ҳамон солшуморӣ, ки имрӯз ҳам дар ақсо нуқоти ҷаҳон муътабар аст, Наврӯзро оғози соли нави тоҷикон эълом кунем ва дар остонаи Наврӯз ба натиҷагирӣ аз соли гузашта бинишинем. Эйдун бод!

The Green Death of Khomeni's "Fruit of Life"

Марги сабзи “меваи умр”-и Хумайнӣ

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)


Эрон хаёли оромиш надорад. То мустабиддони режим мехоҳанд ба хоби харгӯшӣ бираванд, дигарбора наъраи эътирози мардум гӯши фалакро пур мекунад. Ин бор даргузашти яке аз поягузорони режим, ки бо гузашти замон ба сарсахттарин мунтақиди он табдил шуд, баҳонаи эътирозотро фароҳам кардааст.

Оятуллоҳ Ҳусейналии Мунтазирӣ сайид набуд ва дастори сиёҳ ба сар надошт. Ҳаштоду ҳафт сол пеш дар хонаводаи кишоварзе дар шаҳри Наҷафободи устони Исфаҳон ба дунё омад, ба ҳавзаи илмияи Қум рафт ва шогирди Оятуллоҳ Хумайнӣ шуд. Ба муддати чаҳор сол заҷри зиндони вопасин шоҳи Паҳлавиро кашид ва соли 1978 озод шуд, то назарияи “вилояти фақеҳ”-ро ниҳодина кунад ва заминаи Ҷумҳурии Исломиро бичинад.

Инояти Хумайнӣ ба Мунтазирӣ то ба андозае буд, ки раҳбари Инқилоби Исломӣ ӯро “меваи зиндагӣ”-и худаш хитоб мекард. Дар соли 1983 тасмим бар ин шуд, ки дар паи марги Хумайнӣ шогирди барӯманди ӯ Мунтазирӣ раҳбарии Ҷумҳурии Исломиро ба дӯш бигирад. Аммо дар соли 1989, дуруст се моҳ пеш аз даргузашти раҳбари инқилоб, “меваи зиндагӣ” дар коми Хумайнӣ таъми талхе ба ҷо гузошт ва мавриди бемеҳрии ӯ воқеъ шуд.

Оятулоҳ Мунтазирӣ бо ин дидгоҳи Хумайнӣ мувофиқ набуд, ки “валии фақеҳ” ё раҳбари Ҷумҳурии Исломӣ ҳамакораи кишвар аст, ихтиёроти беҳадду ҳасре дорад ва дар ҳар заминае метавонад эъмоли нуфуз кунад. Бино ба дидгоҳи Мунтазирӣ, раҳбари рӯҳонӣ метавонист танҳо дар мақоми мушовир ба ниҳодҳое, ки аз сӯи мардум интихоб шудаанд, машварат диҳад.

Ихтилофи умдаи дигари ӯ бар сари силсилаи эъдом (қатл)-ҳое буд, ки дар соли 1988 ба авҷи худ расид. Ҳар касе, ки бо кӯчактарин иттиҳоми мухолифат бо режим боздошт мешуд, бидуни муҳокима кушта мешуд. Ҳаммоми хуни Ҷумҳурии Исломӣ боъиси ошуфтагии виждони Мунтазирӣ - дардошнои зиндониён шуда буд ва ӯ дар ниҳояти асабоният хитоб ба Имом Хумайнӣ гуфта буд, ки рафтори Ҷумҳурии Исломӣ бо боздоштшудагон бадтар аз рафтори маъмурони шоҳ аст ва худи ӯ бадтар аз худи шоҳ аст.

Ҳамин басанда буд, ки Мунтазириро аз чашми Хумайнӣ биандозад. Се моҳ монда ба маргаш, Хумайнӣ шогирдашро аз мақоми ҷонишинии раҳбар барканор кард ва пас аз даргузашти ӯ Алии Хоманаӣ бар тахти вилоят нишаст, ки аз тахти подшоҳӣ тафовути андаке дорад.

Аммо ишколи кор дар он буд, ки Хоманаӣ “оятуллоҳ” ё “марҷаъи тақлид” набуд. Яъне ба мақоми иҷтиҳод ва раъйдиҳӣ дар умури мазҳабӣ нарасида буд. Барои ин кор бояд дастикам 20 сол дар яке аз беҳтарин мадрасаҳои исломӣ дарс мехонд, ки нахонда буд. Барои нишастани Хоманаӣ бар маснади раҳбарӣ ин аслро тағйир доданд, то дастгоҳи сиёсӣ ба муродаш бирасад. Яъне мақоми фиқҳии раҳбар аз ҷойгоҳи Мунтазирӣ ва чандин марҷаъи дигари шиъа бамаротиб поинтар буд ва усулан, намешуд вазифаи раҳбарии маънавии миллатро ба ӯ вогузор кард. Аммо чун ин амр муқтазои сиёсат буд, пазируфта шуд, ҳарчанд афроде чун Мунтазирӣ ҳаргиз ин амрро напазируфтанд.

Оятуллоҳ Мунтазирӣ аз он зумра инсонҳои нобе буд, ки ҳаргиз ба ҳарфи зӯр сари итоъат фуруд намеоваранд. Ӯ ҳаргиз минбари интиқод аз режими исломиро тарк накард. Давлати Хоманаӣ, ки дар баробари интиқодҳои кӯбандаи Мунтазирӣ бечора монда буд, ӯро барои шаш сол (1997-2003) ба ҳабси хонагӣ маҳкум кард. Аммо Оятуллоҳ Мунтазирӣ ин ҳисорро ҳам шикаст. Дар тӯли муддати маҳкумияташ ӯ ба шабакаи ҷаҳонии Интернет роҳ ёфт ва хотироташро барои ҷаҳониён мунташир кард. Ба ростӣ, ӯ нахустин марҷаъи тақлиди мусалмонон буд, ки ба фазои маҷозӣ (Интернет) роҳ ёфт ва аз он баҳра бурд. Навиштаҳову гуфтаҳои интернетии ӯ асбоби шармандагии режим буд, аммо бо таваҷҷуҳ ба мақоми мазҳабии Мунтазирӣ давлат дар анҷоми коре алайҳи ӯ бечора буд. Дар Эрон марҷаъи тақлид дорои ҳаводорони бешуморест ва азияту озори ӯ метавонад нохушнудиҳои густардаеро дар миёни мардум барангезад.

Порае аз ин нохушнудиҳоро дар рӯзҳои ахир дидем. Мардум аз саросари Эрон ба шаҳри Қум – маҳалли зиндагӣ ва марги Мунтазирӣ гирди ҳам омаданд. Шумори сӯгворон то ҳадде буд, ки ҳатто хабаргузориҳои расмии Эрон онҳоро “садҳо ҳазор нафар” тавсиф карданд. Агар маҳдудиятҳои эъмолшудаи Ҷумҳурии Исломӣ набуд, шояд саҳнаҳои шигифтангези дафни пайкари Хумайнӣ такрор мешуд. Шиъорҳое, ки дар таҷаммуъоти анбӯҳи мардумӣ садо дод, табли расвоии давлатдоронро навохт.

Аммо шукӯҳи шахсияти Мунтазирӣ ба андозае буд, ки ҳатто душмани шумораи яки ӯ (Хоманаӣ) бо интишори паёми таслияте (ҳарчанд кинатӯзона) ба ҷойгоҳи ӯ арҷ гузошт.

Мунтазирӣ аз он даст одамонест, ки арзиши торихиашон пас аз маргашон ошкор мешавад. Шояд пас аз солҳо аз ӯ ба унвони Гондӣ ё Монделлои Эрон ёд шавад; шояд бо ин тафовут, ки хостаҳои ӯ пас аз маргаш бароварда хоҳад шуд. Ӯ касе буд, ки ба хотири дифоъ аз ҳуқуқи башар ба болотарин мақоми давлат пушти по зад ва умреро дар азияту уқубат гузаронд, то шояд рӯзе партави озодӣ бар фарози кишвари ӯ ҳам битобад. Ӯ метавонист подшоҳи исломии он сарзамини паҳновар бошад, дуруст ба монанди Хоманаӣ. Аммо чашми серу қалби башарпарваре дошт ва атои раҳбариро ба лиқояш бахшид ва шуғли ҳимояту дифоъ аз ситамдидагонро бар шуғли раҳбарии кишвар ва карию кӯрӣ бар гилояҳо тарҷеҳ дод.

Акнун, ки ӯ даргузаштааст, тоза оғози маҳбубияти фарогираш дар Эрон аст ва бегумон, фардо, ки Эрон роҳи тозаеро ихтиёр хоҳад кард, аз ӯ ба унвони яке аз роҳгушоёни андешаи интиқодӣ дар фазои хафақонии Ҷумҳурии Исломӣ ёд хоҳад шуд. Дар воқеъ, Оятуллоҳ Мунтазирӣ ҳатто бо даргузашти худ нафаси тозаеро бар рамақи Ҷунбиши Сабзи Эрон дамид.










Амвочи хурушони хашмро худ бибинеду бишнавед:

Media Discrimination in Tajikistan

Табъизи расонаҳо дар Тоҷикистон

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)

Дар оғози пайдоиши рӯзноманигорӣ дар Эрони садаи 19 ба ин ҳирфаи навин “воқеъанигорӣ” мегуфтанд. Чун вазифаи як рӯзноманигор танҳо баёни воқеъаҳову воқеъиятҳо буд.

Баъдан, ки забони порсӣ гирифтори балои тарҷумазадагӣ шуд, ин вожаро аз фаронсавӣ баргардон карданд. Вожаи фаронсавии “journaliste” баргирифта аз “jour” ба маънои “рӯз” аст ва маънои дақиқи “journal” “рӯзнома” аст. Бад-ин гуна, “рӯзноманигор” ҳам тарҷумаи дақиқи “journaliste”-и фаронсавӣ аст.

Бо тағйири номи “рӯзноманигорӣ” вазифаи он ҳам то ҳадди зиёде тағйир кард. Давлат, ки аз тавони фавқулъодаи воқеъанигорон ва таъсири навиштаҳои онҳо бар афкори умумӣ огоҳ шуда буд, талош кард ин ҳирфаро барои пешбурди ҳадафҳо ва таблиғи дидгоҳҳои худаш дар инҳисораш дарорад. Бад-ин минвол дар кишварҳои истибдодзада, ки дар он замон сифати ҳамаи кишварҳои ҷаҳон буд, рӯзноманигорӣ ба хидмати мошинҳои давлатӣ даромад ва аз мардум фосила гирифт.

Бо зуҳури рӯзноманигории мустақилли “зеризаминӣ”, ки ба вазифаи ибтидоии ин ҳирфа содиқ буд ва чизе ҷуз баёни воқеъиятҳо намегуфт, пояҳои истибдод дар бисёре аз кишварҳо мутазалзил шуд. Кишварҳои озоду мардумсолоре шакл гирифтанд, ки дар онҳо мафҳуми “рӯзноманигории расмӣ” ё “давлатӣ” бемаъно шуд. Рӯзноманигорӣ аз давлат фосила гирифту якпорча шуд ва миёни тӯдаҳо баргашт ва қудрати белаҷоми давлатҳоро маҳор кард, то на дар хидмати худ, балки дар хидмати миллате бошанд, ки пули байтулмолро мепардозад.

Аммо дар Тоҷикистон, мусалламан, ин иттифоқ ҳанӯз науфтодааст. Дар кишвари “ҳуқуқбунёду демукротик”-и мо ҳамчунон “матбуъоти расмӣ” дорем ва “матбуъоти мустақил” ва миёни ин ду урдугоҳ пайкори ошкору ниҳоне пайваста дар ҷараён будааст. Давлат ҳамвора ба матбуъоти расмӣ иноят карда ва бо матбуъоти мустақил ситезида ё кӯшидааст бо тарфандҳое мустақилҳоро ҳам давлатӣ кунад. Аммо ба ҳар рӯй ҳар ду, бо вуҷуди тафовутҳо, “худӣ” ба шумор меоянд.

Гузашта аз ин ду урдугоҳи рӯзноманигорӣ, гурӯҳи дигаре аз хабарнигорони тоҷик ҳастанд, ки бакуллӣ аз марҳамати давлат бебаҳраанд ва ҳатто гоҳ аз сӯи давлат лаккаи хиёнат бар онҳо зада мешавад: рӯзноманигороне, ки барои расонаҳои хориҷӣ кор мекунанд. Ин хабарнигорон, ҳарчанд аксаран тоҷиканд, аз чашми давлат хабарчинони бегонае беш нестанд, ки ҳаргиз ба суди миллат каломе бар забон нарондаанд. Ишколи кор дар он аст, ки давлатиҳо маъмулан миёни мафҳумҳои “давлат” ва “миллат” тафовуте намебинанд. Аммо басо давлатҳое, ки бар сари миллатҳо балоёи фаровоне овардаанд ва рӯи душманро сафед кардаанд.

Аз ин рӯ, метавон натиҷагирӣ кард, ки дар Тоҷикистон мо ду навъ рӯзноманигор дорем: “худӣ”, ки шомили расонаҳои расмию нимамустақиллу мустақил мешавад ва “бегона”, ки барои расонаҳои хориҷию байнулмилалӣ кор мекунад. Давлат миёни ин ду гурӯҳи умдаи хабарнигорон марзи мушаххасе кашидааст ва гурӯҳи дувумро ба унвони “хабарнигорони номаҳрам” ба бархе аз нишастҳои худ фаро намехонад.

Нишасти маҳрамонаи раисиҷумҳур Раҳмон бо хабарнигорони “худӣ”, ки рӯзи 8 декабр анҷом гирифт, аз намунаҳои боризи табъиз миёни дастандаркорони расонаҳо дар Тоҷикистон аст. Дар натиҷа изҳороте аз он нишаст ба берун аз маҳалли дидор ва ҳатто ба Маскаву Тошканд дарз кард, ки мизони воқеъияташон норавшан аст ва боъиси бигӯ-магӯҳои фаровони байнулмилалӣ шуда ва хоҳад шуд. Боризтарини онҳо суханони раисиҷумҳур дар бораи бозпас гирифтани Самарқанду Бухоро аз Узбакистон буд, ки ғавғои матбуъотӣ роҳ андохтааст. Суханоне, ки ба ростӣ, баёнгари орзуи бисёре аз тоҷикон ва дар кул, порсигӯён аст, аммо ҳаргиз тасаввур намерафт, ки бад-ин шева (аз сӯи раҳбари давлат) ва бо ин манзур (водоштани мардум ба харидории саҳоми нерӯгоҳи Роғун) баён шавад.

Ин изҳорот касро ба ёди мақоли мардумии “Пеш аз пода гард баланд накун!” меандозад. Давлати Тоҷикистон, ки акнун барои анҷоми як тарҳи энержӣ рӯи ниёз ба мардум овардааст ва ҳаҷми даромади нохолиси саронааш дар поинтарин пояи ҷадвали кишварҳои Шӯравии пешин қарор дорад, дар ҳадде нест, ки иддаъоҳои арзиашро ба ин шева баён кунад. Дар “Ногуфтаниҳо”-е дигар муфассалан ба ин мавзӯъ хоҳем пардохт ва хоҳем санҷид, ки чи гуна метавон ба он орзуи дерин, бо гомҳои сиёсию иҷтимоъии бихрадона, расид.

Дар ҳоли ҳозир дар бораи изҳороти раисиҷумҳур дар он нишасти маҳрамона барои “матбуъоти худӣ” метавон танҳо бо ҳадсу гумон ва бо такя ба шунидаҳои таъйиднашуда сухан гуфт. Аммо агар ба изҳори назари Давлат Назрӣ, сухангӯи Вазорати хориҷа таваҷҷуҳ кунем, ки мегӯяд, мақолоти мунташира дар Маскав дар бораи суханони Раҳмон бофтаи тахайюли нависандааш будааст, пурсиш ин аст, ки чаро ин “шоеъа” офарида шуда? То набошад чизаке, мардум нагӯянд чизҳо.

Шоеъа ё овоза замоне падид меояд, ки иттилоъ андак бошад. Ва иттилоъ замоне андак мешавад, ки манбаъ аз пахши он худдорӣ кунад. Агар дар нишасти 8 декабр рӯзноманигорон ба “худӣ”-ю “бегона” тақсим намешуданд, мақоми аввали давлат ҳам бо эҳсоси масъулияти бештар сухан мегуфт. Ва дар воқеъ, як сиёсатмадор ҳамеша бояд он масъулиятро мадди назар дошта бошад. Ба вижа агар бо рӯзноманигорон тараф аст.

Рӯзноманигор “худӣ”-ю “бегона” надорад. Рисолати рӯзноманигори ростин пахши воқеъиятҳост. “Ман рӯзноманигорам. Пас рост мегӯям” шиъори рӯзноманигорони ростин аст. Ва мутмаиннан, дар миёни афроде, ки давлат ба унвони намояндагони “матбуъоти худӣ” мешиносад, бисёранд касоне, ки рисолати ростини рӯзноманигорӣ мароми зиндагишон аст.

Forced charity is theft, not charity

Накӯкорӣ иҷборӣ намешавад

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)

Дар кишварҳои мустабид ҳар коре аз роҳи зӯру таъаддию иҷбор анҷом мегирад. Ҳатто корҳои хайру савоб. Гӯё ба гумони бархе, ки зимоми умурро дар даст доранд, мардум забони дигарро намефаҳманд ва зӯру фишор танҳо василаи баёну такаллум бо онҳост. Дар кишварҳои пешрафта ҳатто кӯдакро ба анҷоми коре - ҳатто агар савоб бошад - водор намекунанд, балки мекӯшанд аз роҳи тафҳиму тавзеҳи мантиқӣ ӯро ба анҷоми он кори накӯ мутақоъид кунанд. Чун водоштани кӯдак аз роҳи зӯру фишор ҷурм маҳсуб мешавад.

Дар Тоҷикистон саранҷом тасмим гирифтаанд нерӯгоҳи обии Роғунро бо сармояи худӣ бисозанд. Ба ростӣ, бунёди ин нерӯгоҳ ба рағми ҳасодату рақобати ҳамсоягони норафиқ гиреҳи мушкилоти фаровонеро барои мардуми кишвар боз хоҳад кард. Афзун бар равшанию гармии хонаҳо дар чаҳор фасли сол, барқ ба сармояи умдаи кишвар табдил хоҳад шуд ва судури он хизонаи давлатро пур хоҳад кард ва дар сурати истифодаи беҳина аз даромади он кишварро аз хоки фақру бенавоӣ ба маснади дороӣ хоҳад нишонд. Аммо наҳваи тақозои мақомот аз мардум барои мушорикат дар анҷоми ин тарҳ носавоб аст.

Барои анҷоми марҳилаи нахусти сохтмони ин нерӯгоҳи ғулосо мақомот мехоҳанд аз мардум 600 милюн дулор бирӯёнанд. Торнамо (сайт)-и раёсати ҷумҳурӣ зимни эъломи ин хабар навишт: "Ҳар як оилаи тоҷикистонӣ, ғайр аз оилаҳои камбизоъат, бояд бо маблағи на камтар аз 3 ҳазор сомонӣ саҳмия харидорӣ кунад." Вожаи “бояд” дар таркиби ҷумлаи боло танҳо дар кишварҳои мустабид ба кор меравад. Вагарна, агар қарор аст мардум кори хайре анҷом диҳанд, иҷоза бифармоед, ки маблағи он садақаро худашон таъйин кунанд. Ва эъломи як чунин тақозо дар кишваре, ки бино ба омори расмӣ, 53 дарсади ҷамъияташ фақир ба шумор меоянд, чизе ҷуз зулму ситами фоҳиш нест. Ва агар қарор нест мардум ба пардохти он маблағ водор шаванд, маблағи мавриди назар ҳосил нахоҳад шуд.

Раисҷумҳур Раҳмон ҳам ҷумлаи мушобеҳеро дар ҷараёни дидораш аз устони Суғд ба забон ронд ва афзуд, ки “соҳибкорону сарватмандони кишвар бояд бо маблағҳои калон саҳмия харанд.” Дар кишваре, ки миёнгини даромади сарвари хонавода чизе ҳудуди 260 сомонӣ аст, интизори дарёфти 3000 сомонӣ таваққуъи газофест. Ба вижа ин ки шояд он сарвари хонавода соли 1996 ҳам водор ба хариди саҳоми Сангтӯда-1 шуда буд ва акнун бо гузашти 13 сол аз сарнавишти саҳомаш хабаре надорад. Дар чунин корҳо эътимодсозӣ нақши умдаро дорад, ки зоҳиран нодида гирифта шудааст.

Албатта, дар нишасти Шӯрои Ҷамъиятӣ, ки рӯзи 4 декабр баргузор шуд, Э. Раҳмон тасреҳ кард, ки харидории саҳоми нерӯгоҳи Роғун иҷборӣ нест. Аммо дар ҳамон нишаст ҳам ӯ ибрози умедворӣ кард, ки ба таври миёнгин (мутавассит) ҳудуди як милюн хонавода саҳоми нерӯгоҳро бо арзиши 5000 сомонӣ хоҳанд харид. Раисиҷумҳур зимни таъкид ба ин нукта, ки харидории саҳом “довталабона” аст, ҳатто шумори ононеро таъйин кард, ки метавонанд ин саҳомро нахаранд: 300 ҳазор хонавода. Намешавад ҳам ба наъл кӯбиду ҳам ба мех. Агар ин иқдом “довталабона” аст, таъйини теъдоди хонаводаҳое, ки аз харидории саҳом маъофанд, маънӣ надорад. Он ҳам дар кишваре, ки “умедворӣ”-и раҳбари он ҳамеша фармон ё дастури ӯ талаққӣ мешавад ва маъмурони иҷрои он бедиранг дастбакор мешаванд.

Бо таваҷҷуҳ ба ин бахш аз суханони раисиҷумҳур, ки “соҳибкорону сарватмандони кишвар бояд бо маблағҳои калон саҳмия бихаранд”, бисёре чашм ба ахбор дӯхтаанд, то бибинанд, ки аз ҷайби сарватмандони ростин чи пуле ба сандуқи Роғун ворез хоҳад шуд. Барои ҳама ҷолиб аст бидонанд, ки масалан, худи Э. Раҳмон ва хонаводаи сарватмандаш чанд дарсад аз дороиашонро ба ҳисоби нерӯгоҳи Роғун мунтақил хоҳанд кард ва барои дигарон намунаи ибрат хоҳанд шуд. Пешгомӣ дар амри хайр савоби бештаре дорад.

Тамоми ин гуфтаҳо дар “Ногуфтаниҳо” ба маънои мунсариф кардани мардум аз мушорикат дар сохтмони нерӯгоҳи Роғун нест. Сохтмони ин нерӯгоҳ барои сарзамини мо аҳамияти ҳаётӣ дорад ва саҳм гирифтан дар он вазифаи виждонии фарзандони ин обу хок аст. Аммо ҳеч коре набояд аз роҳи тавҳин ба шуъури миллат ва барда пиндоштани он сурат бигирад. Кори хайр, агар довталабона аст, бигзоред довталабона бимонад.

Мо, иддае аз порсигӯёни бурунмарзй ҳам дар ҳоли ҷамъоварии кумак барои сохтмони нерӯгоҳи Роғун ҳастем. Ҳеч кадом саҳоме намехоҳем ва танҳо хостаи мо бениёзии мардуми Тоҷикистон дар арсаи энержист. Аммо ин иқдоми мо на бо даъвати давлати Тоҷикистон, балки ба нишони ҳамраъйӣ бо мардуми он сурат мегирад, ки ба барқи Роғун ниёзи мубрам доранд. Роғун акнун чун як ормони миллӣ тоҷиконро перомуни худ фаро овардааст. Бегумон ҳар фарзанди ин сарзамин, ки аз ранҷҳои он огоҳ аст, дар ҳадди тавони худ дар сохтмони нерӯгоҳ саҳм хоҳад гирифт. Агар раҳбарони кишвар ҳам ҳадди тавони худро бисанҷанд, бегумон ин нерӯгоҳ сохта хоҳад шуд. Магар нагуфтаанд, ки “дар кори хайр ҳоҷати ҳеч истихора нест”?

Help Tajikistan!

An appeal by the Vararoud Charitable Trust

Tajikistan is bracing itself for yet another harsh winter as the country still suffers from energy and financial crises.

The most impoverished nation of Central Asia has had great human losses during recent social catastrophes caused by severe winter conditions. Throughout the cold months millions of people across the country had been left without heat, electricity and running water; children had had to stay at home helping their parents to cope with the cold; food shortages had turned into a real disaster with shops poorly stocked; many newborn infants had died because of the cold and power shortages at hospitals and maternity wards. A harsh winter in Tajikistan means overwhelming pestilence and hunger for its people.

Ironically, Tajikistan has one of the biggest hydropower potentials in the world. Yet it suffers power blackouts more than any other country in the region. Eventually, the government is seriously considering the perspectives of accomplishing the unfinished project of the Raghun Dam on the Vakhsh River.

This project commenced in 1976 has been on ice since the collapse of the Soviet Union. Russia’s pledge to complete the dam did not turn into action as Uzbekistan, a strong opponent of the project, dissuaded Moscow. Uzbekistan is reluctant to lose its exceptional status in the region’s power distribution patchwork.

The station’s design includes the building of 6 hydroelectric generating units with the capacity to produce 3,600 megawatts of electricity. The completed Raghun dam project will mean the end of people’s sufferings in winter conditions.

The Vararoud Charitable Trust in London appeals to all philanthropists and friends of Tajikistan to help Tajiks complete the project on their own by donating to the account below:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

The Vararoud Charitable Trust will push for an independent commission to oversee spending of the fund so that it could meet the purpose of the action.

One of the registered objectives of the Vararoud Trust is to relieve the poverty and distress amongst Tajik people in the world. Please help us to make a change that would eradicate poverty in the beautiful country of Tajikistan.

***

Фарохони Бунёди хайрияи Варорӯд

Тоҷикистон дар остонаи як зимистони сахти дигар қарор дорад, дар ҳоле ки кишвар ҳамчунон даргири буҳронҳои молӣ ва энержист.

Фақиртарин кишвари Осиёи Миёна дар зарфи зимистонҳои гузашта талафоти ҷонии фаровонеро мутаҳаммил шуд. Тайи моҳҳои сарди зимистон милюнҳо тан дар саросари кишвар аз гармӣ, барқ ва оби ошомиданӣ маҳрум буданд; кӯдакон маҷбур буданд дар хонаҳояшон бимонанд ва барои муқобила бо сармо ба падару модаронашон кумак кунанд; камбуди хурокӣ ба мусибате бузург табдил шуда буд ва мағозаҳо маводди ғизоии кофӣ дар бисоташон надоштанд; бисёре аз кӯдакони навзод ба далели сармо ва набуди барқ дар бемористонҳову зоишгоҳҳо ҷон доданд. Зимистони сахт дар Тоҷикистон ба маънои густариши бемориҳову гуруснагӣ миёни мардуми он кишвар аст.

Ҷолиб ин ҷост, ки Тоҷикистон дорои яке аз бузургтарин зарфиятҳои нерӯи обӣ дар ҷаҳон аст, аммо бештар аз ҳар кишвари дигар дар минтақа дучори камбуди барқ мешавад. Саранҷом давлати ин кишвар тасмим гирифтааст мавзӯъи итмоми сохтмони нерӯгоҳи Роғун канори рӯди Вахшро ҷиддӣ бигирад.

Ин тарҳ, ки соли 1976 оғоз шуда буд, бо фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ мунҷамид шуд. Ваъдаи Русия дар мавриди такмили садди Роғун ба вуқӯъ напайваст, зеро Узбакистон, мухолифи сарсахти тарҳ, Маскавро мунсариф кард. Узбакистон роғиб нест, ки мавқеъияти истисноии худро дар сомонаи тавзеъи нерӯи минтақа аз даст бидиҳад.

Тарҳи нерӯгоҳи Роғун шомили эҳдоси 6 дастгоҳи тавлиди барқи обӣ мешавад, ки дорои зарфияти тавлиди 3600 меговотт барқ ҳастанд. Такмили сохтмони садди Роғун ба масобеҳи поёни ранҷҳои зимистонии мардум хоҳад буд.

Бунёди хайрияи Варорӯд дар Ландан аз ҳамаи башардӯстон ва ёрони Тоҷикистон мехоҳад, ки бо пардохти маблағ ба ҳисоби бонкии зерин ба тоҷикон кумак кунанд, то тарҳи Роғунро худашон ба анҷом бирасонанд:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

Бунёди хайрияи Варорӯд талош хоҳад кард, ки як кумисюни мустақил бар истифодаи ҳадафманду дақиқ аз манобеъи молии ҷамъоваришуда назорат кунад.

Яке аз ҳадафҳои сабтшудаи Бунёди Варорӯд кумак ба раҳоии мардуми тоҷик дар саросари ҷаҳон аз фақру дармондагист. Лутфан ба решакан кардани фақру бенавоӣ дар кишвари зебои Тоҷикистон кумак кунед.

Гузориши Би-Би-Си аз фарохони Бунёди Вароруд

Гузориши родю Озодй аз фарохони Бунёди Вароруд

Гузориши родюии Замона аз фарохони Бунёди Вароруд

***

فراخوان بنياد خيريۀ ورارود

تاجيکستان در آستانۀ يک زمستان سخت ديگر قرار دارد، در حالی که کشور همچنان درگير بحران‌های مالی و انرژی ‌است.

فقيرترين کشور آسيای ميانه در ظرف زمستان‌های گذشته تلفات جانی فراوانی را متحمل شد. طی ماه‌های سرد زمستان ميليون‌ها تن در سراسر کشور از گرمی، برق و آب آشاميدنی محروم بودند؛ کودکان مجبور بودند در خانه‌هاشان بمانند و برای مقابله با سرما به پدر و مادرانشان کمک کنند؛ کمبود خوراکی به مصيبتی بزرگ تبديل شده بود و مغازه‌ها مواد غذايی کافی در بساطشان نداشتند؛ بسياری از کودکان نوزاد به دليل سرما و نبود برق در بيمارستان‌ها و زايشگاه‌ها جان دادند. زمستان سخت در تاجيکستان به معنای گسترش بیماری‌ها و گرسنگی ميان مردم آن کشور است.

جالب اين جاست که تاجيکستان دارای يکی از بزرگ‌ترين ظرفيت‌های نيروی آبی در جهان است، اما بيشتر از هر کشور ديگر منطقه دچار کمبود برق می‌شود. سرانجام دولت اين کشور تصميم گرفته‌است موضوع اتمام ساختمان نيروگاه راغون کنار رود وخش را جدی بگيرد.

اين طرح که سال 1976 آغاز شده بود، با فروپاشی شوروی منجمد شد. وعدۀ روسيه در مورد تکميل سد راغون به وقوع نپيوست، زيرا ازبکستان، مخالف سرسخت طرح، مسکو را منصرف کرد. ازبکستان راغب نيست که موقعيت استثنايی خود را در سامانۀ توزيع نيروی منطقه از دست بدهد.

طرح نيروگاه راغون شامل احداث شش دستگاه توليد برق آبی می‌شود که دارای ظرفيت توليد 3600 مگاوات برق هستند. تکميل ساختمان سد راغون به مثابه پايان رنج‌های زمستانی مردم خواهد بود.

بنياد خيريۀ ورارود در لندن از همۀ بشردوستان و ياران تاجيکستان می‌خواهد که با پرداخت مبلغ به حساب بانکی زيرين به تاجيکان کمک کنند، تا طرح راغون را خودشان به انجام برسانند:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

بنياد خيريۀ ورارود تلاش خواهد کرد که يک کميسيون مستقل بر استفادۀ هدفمند و دقيق از منابع مالی جمعاوری‌شده نظارت کند.

يکی از هدف‌های ثبت‌شدۀ بنياد ورارود کمک به رهايی مردم تاجيک در سراسر جهان از فقر و درماندگی است. لطفاً به ريشه‌کن کردن فقر و بينوايی در کشور زيبای تاجيکستان کمک کنيد.

گزارش تارنمای بی بی سی از فراخوان بنياد ورارود

گزارش خبرگزاری ايرنا از فراخوان بنياد ورارود

گزارش راديو زمانه از فرواخوان بنياد ورارود

Irregular Regularities on Information Fee

Тартиботи бетартиби иттилоъоти пулӣ

(вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ)

Бисёре аз қонуну мусаввабаҳои Тоҷикистон касро ба ёди достони марде меандозанд, ки аз бас бадхатту баднавишт буда, маҷбур будааст номаҳояшро худаш барои мухотабонаш бихонад. Тозатарин мусаввабаи давлат беҳтарин намунаи он аст, ки ҳатто унвони онро наметавон ба дурустӣ дарёфт: “Тартиби ҷуброн намудани хароҷоте, ки бо пешниҳод намудани иттилоот ба мақомоту ташкилотҳо алоқаманд аст.” Ҷуброни хароҷоти кӣ? Оё мақомот иттилоотро пешниҳод (предлогать) мекунанд ё ироа (предоставлять)? Оё хароҷот ба мақомоту ташкилот “алоқаманд” аст ё иттилоъот? Ва аслан чаро “алоқаманд” (заинтересованный)? Шуморо ба Худо, ин ҷумларо барои ман баргардон кунед, ки нафаҳмидам.

Пас аз ошноӣ бо муҳтавои ин мусавваба (ки шояд луғати “ошноӣ” дар ин маврид муносиб набошад) шигифтии хонанда дучандон мешавад. Натиҷаи онро дар матбуъоти ҳафтаи гузашта мушоҳида кардем. Ҳар кас аз ин мусавваба қироату бардошти худро дошт. Шуморе бонги изтироб сар доданд, ки давлат мехоҳад дар баробари ҳар ҷумлае, ки ба хабарнигорони ғайридавлатӣ мегӯяд, пул биситонад. Мақомот дилдорӣ доданд, ки “танҳо барои маводди калонҳаҷми таҳлилӣ ва ҳуҷҷату санадҳое, ки барои кофтуков ва тайёр намудани онҳо маблағ сарф мешавад”, пул пардохт хоҳад шуд ва қарор нест, ки расонаҳо барои пӯшиши рӯйдодҳои рӯзмарра ба мақомот пул бидиҳанд (Сайидалӣ Сиддиқов, аз дастгоҳи иҷроияи раёсати ҷумҳурӣ). Аммо ҳанӯз касе сад дарсад мутмаин нест, ки манзур аз тасвиби ин мусавваба дақиқан чӣ будааст.

Қонун ё мусавваба маъмулан барои равшан кардани қазияҳои печида навишта мешавад, то битавон бо руҷӯъ ба моддаҳои он гиреҳи он муъаммоҳоро гушуд. Аммо мусаввабаҳои мо ба монанди рисолаҳои фалсафию мазҳабӣ тафсирталабанд ва муфассирони он ҳам ҳарфи ҳисоб надоранд. Охир чи қонуне навиштаед, ки ба ҷои ҳалли муъаммо бар печидагии масъала меафзояд?

Агар ба тафсири Сайидалӣ Сиддиқов ва Маҳмудҷон Сараев аз бахши таҳлилии дастгоҳи раёсати ҷумҳурӣ ва Иброҳим Усмонов аз Донишгоҳи Миллӣ такя кунем, талоши давлат ин будааст, ки ҳамгом бо кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон барои ироаи иттилоъоте вижа аз шаҳрвандон пул биситонад. Ин иддаъоро ба осонӣ метавон санҷид.

Ба ростӣ, дар кишварҳои пешрафтае чун Амрико ва Бритониё чунин муқаррароте зери унвони “Қонуни озодии иттилоъот” вуҷуд дорад. Дар Амрико ин қонун соли 1966 ба тасвиб расид ва ҳамчунон муътабар аст. Аммо дар ин қонун мушаххасан тасреҳ шудааст, ки барои дастрасӣ ба иттилоъоти рӯзмарра ниёзе ба пардохти ҳеч маблағе нест. Пул барои иттилоъоте пардохт мешавад, ки дар бойгонии вазоратхонаҳо мавҷуд аст ва дар дастраси умум қарор надорад. Қонуни марбутаи Амрико сареҳан барои хабарнигорон имтиёзоте қоил шудааст. Ба гунае, ки хабарнигор метавонад то 100 сафҳа аз иттилоъоти дархостиашро ройгон дарёфт кунад. Чунин имтиёзе барои хабарнигорони Тоҷикистон дар назар гирифта нашудааст. Пас ташбеҳи мусаввабаи ахир бо қонунҳои мушобеҳи кишварҳои пешрафта бемавриду беҷост.

Дар “Қонуни озодии иттилоъот”-и Бритониё аз соли 2000 ҳам мехонем, ки ҳазинаи иттилоъот танҳо дар мавриде пардохт мешавад, ки он бештар аз 10 пунд (фунт) қимат дошта бошад. Нархи чопи ҳар сафҳа иттилоъ фақат 10 пенс аст. Яъне маблағ танҳо замоне пардохт мешавад, ки шумо бештар аз 100 сафҳа иттилоъ дархост кунед, ки нудратан иттифоқ меуфтад. Ин бад-он маънист, ки дар бештари маворид дарёфти иттилоъ дар ин ду кишвари пешрафта ройгон аст.

Ва ҳатто агар бихоҳем маҳаки санҷишамонро андаке поинтар биёрему ба кишваре чун Ҳиндустон сар бизанем, мебинем, ки дар он ҷо ҳам қонун муқаррароти дақиқтару демукротиктаре дорад. Дар он кишвар як соъат мурури иттилоъот ройгон аст. Ҳеч пуле намепардозед. Ва танҳо пас аз як соъат аст, ки барои ҳар 15 дақиқаи баъдӣ маблағи ночизи 5 рупия (ҳудуди 10 сенти амрикоӣ) аз ҳисобатон каср мешавад. Пас чи гуна метавон мусаввабаи ахири Тоҷикистонро дар канори қонунҳои мушобеҳи кишварҳои дигар гузошт?

Ҳатто профессор Иброҳим Усмонов, мудири курсии рӯзноманигории ДМТ дар шумораи пешини “Нигоҳ” мегӯяд, ки “баъзан мешавад, ки аз ин [мусаввабаи давлат] сӯиистифода ҳам мекунанд, вале бояд сари вақт аз ин бохабар шуду пеши роҳи онро гирифт.” Ба гумони ман, “сари вақт” замоне буд, ки ин мусаввабаро тадвин мекарданд. Устоди рӯзноманигорон шояд бояд дар ҳамон оғози соли равон, ки порлумон дар садади тасвиби ин муқаррарот баромада буд, бохабар мешуданду тақозо мекарданд, ки ҳамаи норавшаниҳои мусавваба равшан шавад, то дар оянда аз он сӯиистифода сурат нагирад. Акнун, ки мусаввабаи “Тартиби ҷуброн...” бо ин муҳтавои ноқису ғалатандоз касби эътибор кардааст, аҷаб нест, ки сӯиистифодаҳои фаровоне аз норавшаниҳои он сурат бигирад.

Вале бо таваҷҷуҳ ба ин ҳақиқат, ки “Тартиби ҷуброн...” бо Қонуни Асосӣ, Қонуни иттилоъот ва Қонуни матбуъоти Тоҷикистон мунофот дорад, боиста аст, ки давлатмардон ба бознигарии он бинишинанд ва ин мусаввабаро бо муқаррароти ҷомеъаҳои пешрафтаи демукротик созгор кунанд.