به دبيرۀ پارسی
Он чи бар Эрон гузашту мегузарад, парда аз руи бисёре аз хакоики низоми он ва гирифторихояш бардошт. Яке аз бузургтарин пурсишхое, ки ба рахбарони режим саргичаи мумтадд додааст, билотаклифиашон дар баробари чавонон аст; яъне намедонанд бо ин неруи дигарандеши даманда чи кор кунанд.
Дар «эътирофот»-и додгохй, ки шабехи мухокимахои столинй буд, яке-ду бор бар ин мавзуъ таъкид шуд, ки дар донишгоххо устодоне тадрис мекунанд, ки магзи чавононро бо андешахои шаккокона меолоянд. Ба гуфтаи «муътарифон», ин иттифок голибан дар клосхои улуми инсонй (гуманитарй) сурат мегирад. Ба ростй, ин «эътироф»-ест, ки тавассути бозчуён ба хурди муттахамон дода шуда. Хафтаи гузашта ошкор шуд, ки шахси Хоманайи – рахбари Чумхурии Исломй (ЧИ) бо ин бозчуён хамнигар аст. Аз суи дигар, у ба таври талвехй таъйид кард, ки теъдоди зиёде аз чавонони кишвар аз низому рахбар дили хуше надоранд.
Ин око бо нигаронй, ки аз чашмонаш меборид, фарёд сар дод, ки «бисёре аз улуми инсонй мучиби беэътикодй ба таъолими илохй ва исломй мешавад» ва мураввичи «шаккокият ва тардид дар мабонии динй ва эътикодй» аст. Вай аз ин ки шумори донишчуёни улуми инсонй афзоиш ёфтааст, интикод кард ва аз давлат, Мачлис ва Шурои Олии Инкилоби Фархангй хост, ки мавзуъи хазфи ин гуна улум аз барномахои омузишии донишгоххоро пайгирй кунанд.
Аз бадви инкилоби исломй то кунун хеч ахаде дар Эрон бад-ин шиддату хиддат алайхи илму дониш сухан нагуфта буд. Аммо нигаронии масъулони давлати исломй аз руйкарди беш аз пеши чавонон ба фаро гирифтани дониш чизи тозае нест. Соли гузашта гурухе аз рухониён аз Ахмадинажод хоста буданд, ки чилави вуруди ин хама духтар ба донишгоххоро бигирад. Гуфта мешавад, ки шумори донишчуёни духтар дар донишгоххои Эрон худуди 65% аст. Агар ин раванд тагйир накунад, дар оянда занон хамакораи кишвар хоханд шуд ва дакикан хамин «оянданигарй» аст, ки муллохоро музтариб кардааст.
Аммо акнун Алии Хоманайи аз он хам по фаротар гузошта ва дар кулл, руй овардани чавонон ба улуми инсониро балои низоми исломй медонад ва дар садад аст чилави тавсеъаи чахонбинии мардумро бигирад.
Андар мушкили хукумати Эрон бо улуми инсонй ахиран матолиби фаровоне чоп шуда, ки аз он миён дидгоххои Мехдии Халачй, пажухишгар дар хавзаи исломшиносиро чомеътар ёфтам. Мехдии Халачй, ки худ аз тахсилкардагони хавзаи илмияи Кум аст, дар гуфтугу бо родю «Дойче Веле»-и Олмон батни ин мавзуъро бахубй шикофтааст. Матни зер шархи хамон гуфтугуст.
ДВ: Окои Халачй, руйдодхои ахир нишон доданд, ки ЧИ Эрон бо улуми инсонй мушкил дорад. Иллати ин мавзуъро дар чй мебинед? МХ: Бо ин сухбатхое, ки окои Хоманайи карданд дар мавриди улуми инсонй, ман камубеш мувофик хастам. Ба далели ин ки доштани донишгох, тадриси улуми инсонй ва интишори китобхои марбут ба хавзахои мухталифи улуми инсонй вазифахоеро бар ниходи рухоният ва ниходи дин тахмил мекунад ва ин ниход бояд посухгуи мухтавиёт ва чолишхои фикрии чахони чадид бошад.
Хости окои Хоманайи барои махдуд кардани улуми инсонй дар Эрон гувохи равшанест бар шикасти фикрии рухоният, нокомии фикрии идеулужии ЧИ ва маглуб шудани хукумати динй дар баробари тафаккури чадид.
Ниходи рухоният ва акли динй дар Эрон дар 30 соли гузашта муваффак нашуд, ки худашро нав кунад ва саргарм шуд ба сурчаронии иктисодй ва чавлондихии сиёсй ва фикр кард, ки дар мунозеъоти фикрии бузург пул ё зури аслиха метавонад довари нихойи бошад. Акли динй дар Эрон фокиди навоварй ва пуёист ва хатто равшанфикрони мазхабй хам ки хостанд тархе нав дарандозанд, ба истилох, ба кахру хашми хукумат гирифтор шуданд. Яке мисли Абдулкарими Суруш дар хорич аз кишвар ба сар мебарад ва яке дигар мисли окои Саъиди Хаччориён – дар зиндон. Бино бар ин, ЧИ фикр кард, ки ин идеулужии исломй кабоест, ки ба комати хар чомеъае дармеояд. Холо баъд аз 30 сол ба фикри чора уфтодааст, ки чи гуна мешавад чомеъаи донишгохй ва нухба (элита)-и кишварро, ки зери таъсири тафаккури чадид аст, илоч кард ва фарханги таъаббуд (бардагй) ва итоъат аз худойгони диниро шабехи асри Сафавй ва Качарй дубора дар чомеъаи Эрон чо андохт.
ДВ: Рухоният дар Эрон бо физику шимй (химия) ва аз чумла бо физики атумй ва ин казоё зохиран мушкиле надорад. Пас чи гуна аст, ки бо ин бахш аз улум канор меоянд, вале бо бахши дигараш мушкил пайдо мекунанд?
МХ: Аз замоне ки эронихо бо тачаддуд (мудерните) ошно шуданд, рухоният аз ду чихат эхсоси хатар кард. Яке аз бобати ниходи чадиди додгустарй дар Эрон ва дувум аз бобати ниходи омузиш. Ба хотири ин ки суннатан казоват (доварй) ва таълиму тарбият дар дасти рухоният будааст. Вакте ки инкилоби Эрон хам рух дод, хуб, хеле рохат рухоният кувваи казоияро ба инхисори худаш даровард ва дар хакикат, онро мусодира кард. Аммо донишгох лукмаи бисёр-бисёр бузурге буд, барои ин ки дар хозима (дастгохи гувориш)-и ЧИ ва рахбарони рухониаш гуворда бишавад.
Аз замоне ки инкилоби соли 57 (1979) рух дода, ЧИ равишхои мухталиферо ба кор гирифтааст, барои ин ки донишгохро тахти кунтрули худаш дарбиёварад. Аз тарики «инкилоби фархангй», ки мунчар шуд ба ташкили «ситоди инкилоби фархангй» ва баъд Ситоди Инкилоби Фархангй табдил шуд ба «шурои инкилоби фархангй», намояндагии Имом дар донишгоххо, намояндагии Оятуллох Мунтазирй, ки он мавкеъ коиммаком (чонишин)-и рахбарй буд; ва баъд намояндагии валии факех ва окои Хоманайи дар донишгоххо, ташкили анчуманхои исломй, ки ба шаклгирии Дафтари Тахкими Вахдат мунчар шуд; басечи донишчуйи, чиходи донишгохй, нашри донишгохй, созмони мутолеъа ва тадвини кутуби улуми инсонй дар донишгоххо, дафтари хамкории хавза (-и мазхабй)-ву донишгох ва муъовинати устодони маъорифи исломй дар донишгох ва ниходхои дигар. Тамоми инхо хадафашон ин буд, ки донишгоххоро тахти кунтрули худашон биёваранд.
Он чи бад-он муваффак шуданд, ин буд, ки бисёр рохат мешавад дар хавзаи улуми табиъй ва улуми махз шумо нигохе абзорй дошта бошед ва дар хакикат, аз физику шимй (химия) ва пизишкй ва масоили дигар дар чорчуби арзишхо ва ахдофи ЧМ аз онхо истифода бикунед. Аммо он чи ЧИ натавонист бо он канор биёяд ва натавонист саранчом онро махор бикунад (лагомашро бикашад) ва онро ба абзор (инструмент)-е дар чихати ахдофу ормонхои идеулужии исломй табдил бикунад, улуми инсонй хастанд. Улуми инсонй чамуштар (нофармонтар) аз он хастанд, ки ба чунин чорчубхое, ки аз суи идеулужии исломй вазъ мешавад, тан бидиханд. Улуми инсонй кобилияти табдил шудан ба абзорро надоранд. Як навъ огохй, як навъ чахоннигарй хастанд, ки фаротар аз табдил шудан ба абзор хастанд. Дар натича идеулужии исломй ва рахбарони рухонии ЧИ натавонистанд ин илми чамушро махор бикунанд ва ба хамин далел аст, ки баъд аз 30 сол чунин аз он ибрози нигаронй мекунанд ва хостори эъмоли махдудиятхо мешаванд.
ДВ: Окои Халачй, шумо дар посухе, ки додед, ба «инкилоби фархангй» ишора кардед. Ал-он хам сухбат бар сари ин аст, ки гуё мавчи дувуме аз ин инкилоби фархангй ба хамон шакле, ки як бор дар худуди 30 сол пеш тачруба кардем, карор аст огоз бишавад. Оё шумо чунин эхтимолеро мебинед?
МХ: Ман муътакидам, ки як кудетои низомй дар ЧИ рух дода ва ба далели ин ки ин кудето ба тадрич шакл гирифта ва монанди бисёре аз руйдодхои тадричй, ки ба осонй дида намешаванд, хуб дида нашудааст. Ин кудето дар хакикат мохияти ЧИ-ро иваз кардааст. На танхо аз ин ба баъд дар ЧИ таклифи фархангро низомиёну фармондехони низомию амниятии ЧИ таъйин хоханд кард, балки аз ин пас таклифи хама чиз дар пушти дархои бастаи низомию амниятй таъйин хохад шуд.
Шумо агар никох бикунед ба харфхое, ки дар Мачлиси Шурои Исломй вазирони пешниходии окои Ахмадинажод заданд – махсусан сухбатхое, ки вазири пешниходии иттилоъот (чосусй) дар мачлис эрод кард – хохед дид, ки Вазорати Иттилоъот ин хакро барои худаш коил аст, ки таклифи фарханг, хунар, варзиш ва тамоми абъод (пахлухо)-и зиндагии ичтимоъии шахрвандонро таъйин бикунад ва масъала хатто басе фаротар аз инкилоби фархангй ва эъмоли махдудият бар улуми инсонист. Мо дорем меравем ба самти хукумате, ки ёдовари даврони вахшатсолории Шуравй тахти рахбарии Столин ё даврони Олмон тахти рахбарии Хитлер аст. Яъне хукумате, ки дар чузъиёти умури шахрвандон дахолат мекунад ва дар хакикат, рахбаронаш бовар доранд, ки худашон мукаллафу муваззафанд, ки зехни инсонхоро мухандисй кунанд ва рафтори инсонхоро мухандисй кунанд. Бино бар ин, таклифи хама чиз дасти Сипохи Посдорон ва Вазорати Иттилоъот аст.
ДВ: Окои Халачй, ба унвони охирин пурсиш. Шумо аз идеулужии исломй сухбат кардед. Хеле аз тахлилгархо бар ин бовар хастанд, ки дар вокеъ, ин тафаккури шиъии хоким хатто аз фалсафаи сиёсй хам бархурдор нест. Усулан, пояхои назарии чунин идеулужие аз назари шумо чист?
МХ: Идеулужии исломй аслан пояи назарй надорад. Яке аз мушаххасахои аслии ин идеулужии исломй ин аст, ки бо аклоният созгор нест. Шумо медонед, ки Оятуллох Хоманайи тахсилкардаи хавзаи илмияи Машхад аст ва яке аз тафовутхои боризи хавзаи илмияи Машхад дар киёс бо хавзаи илмияи Кум фазои гайриъаклонии ин хавза аст. Яъне як фазои фалсафаситезе дар карни бистум дар хавзаи Машхад ба вучуд омад, ки тахти таъсири Мирзо Махдии Исфахонй буд ва хатто хондани фалсафаи исломй куфр ба шумор меомад. Чунин тасаввуре дар он чо вучуд дошт, ки фалсафа як илми воридотй (бегона) аст. Яъне хамон тасаввуре, ки ал-он окои Хоманайи рочеъ ба улуми инсонй дорад, дар хавзаи илмияи Машхад буд, ки таъкид шуд фалсафаи исломй фалсафае нест, ки бархоста аз таъолими имомони шиъа бошад ва бештар тахти таъсири андешаи файласуфони Юнон ба вучуд омадааст.
Медонед, ки шахси окои Хоманайи фокиди тахсилоти ибтидойи дар фалсафаи исломй аст ва эшон фалсафаи исломиро ба хеч руй намешиносад. Табиъатан, ин фазои гайриъаклонй зехнро барои пазириши идеулужии исломй хеле мустаъид мекунад. Идеулужии исломй асосаш бар аклониятситезй аст ва дар хакикат, хамон тавр ки мебинем, касоне, ки назарияпардози идеулужии исломй хастанд, беш аз он ки назарияе бипардозанд, бештар шиъор медиханд. Дар хакикат, идеулужии исломии муъосир фокиди назария ба маънои дакики калима аст ва бештар аз мачмуъае аз шиъорхо таркиб шудааст ва яке аз вижагихои он ин аст, ки хатто бо аклонияти фалсафаи суннатй хам сари ситез дорад, чи бирасад ба аклонияти дунёи мудерн.
No comments:
Post a Comment