Tajik Islamic Party as Seen by Kabiri

Шинохти Кабирӣ аз ҲНИТ

вижаи хафтаномаи Нигох

Ҳар касе аз худ шинохте дорад, ки илзоман бо шинохти дигарон аз ӯ ҳамхонӣ надорад. Розу рамзе ҳаст, ки танҳо барои худи ӯ ошкор асту аз чашми ғайр пинҳон. Ҳамин ҳақиқат дар бораи ниҳодҳову ҳизбҳо ҳам сидқ мекунад.

Дар дунболаи гуфтугӯ бо Муҳиддини Кабирӣ дар Ландан мехостам дидгоҳи ӯро дар бораи ҳизбаш бишнавам. Оё Ҳизби Наҳзати Исломӣ, ба гуфтаи бархе, як маҳфили ифротгароёни мусалмон аст, ки дар қолибу ҷомае нав дубора зуҳур кардааст ё ба бовари бархе дигар, ин ҳизб ташаккули либеролҳои миллигароест, ки бо истифода аз ислом дар ҷомеъа ҷойгоҳ ёфтааст?

Кабирӣ ҳар ду боварро пиндорҳои козиб медонад ва шинохти худ аз ҳизбашро баён мекунад:

“Мо худамонро як нерӯи ватании миллӣ медонем. На, ба маънии шовинистии ин иборат, албатта. Байни исломият ва тоҷикияти мо ҳеч фарқе нест. Мо нерӯе ҳастем, ки аз батни ормону орзуҳои мардум берун омадааст. Мо рисолати равшангарӣ дорем, бо шиъоре мушаххас: “Имон ба Худо, муҳаббат ба Ватан, хидмат ба миллат.”

Вале хидмат ба миллатро замоне ба наҳви аҳсант мешавад анҷом дод, ки аз қудрат бархурдор бошй. Кабирӣ қудрату раёсатро ҳадафи ҳизбҳои сирфан сиёсӣ медонад, дар ҳоле ки ба бовари ӯ, Ҳизби Наҳзати Исломӣ ба унвони як ҷунбиши равшангаро қудратро васила медонад, на ҳадаф. Ҳадаф боло бурдани сатҳи маърифати ҷомеъа ва ислоҳи он аст. Мепурсам, дар кишваре, ки ҳам давлат ва ҳам ҷомеъааш гирифтори бемориҳои фаровонанд, чи гуна метавон ба ин ҳадаф расид? Мегӯяд, бемории давлат ҳамонанди сармохурдагии сабук аст ва онро метавон бо доруи “мудирияти хуб” дармон кард. Барои муъолиҷаи ин беморӣ ниёзе ба инқилобе бунёдин нест. Чун кодрҳои хубе чи дар ҳайъати давлат ва чи берун аз он ҳузур доранд ва бо мудирияти дурусте ин кодрҳо метавон шароитро беҳтар кард. Муҳим нест, ки кодрҳо динианд ё дунявӣ. Муҳим он аст, ки ба ватану миллаташон хидмат кунанд.

Мегӯяд, ҳамон гуна ки мо натавонистаем аз сарватҳои обию маъдании худ истифодаи беҳина кунем, ба ҳамон шева дар корбурди сарватҳои инсонию кодрии худ бо мудирияти дуруст ҳам муваффақ набудаем.

Аз порлумони Тоҷикистон мегӯяд, ки пас аз истеъфои Муҳаммадшарифи Ҳимматзода Кабирӣ танҳо намояндаи Наҳзати Исломист, ки дар он мондааст. Муътақид аст, ки маҷлиси феълӣ беҳтарин порлумон барои ҳукумати иҷроияи Тоҷикистон будааст. Порлумоне бисёр орому бедардисар, ки дар ҳамаи масъалаҳо ёвари ҳукумат будааст. Порлумоне воқеъан корӣ, ки вакилонаш ба монанди дастёрону мушовирони вазирон кор мекунанд. Даҳҳо қонунро мурур мекунанду ҳамарӯза ба даҳҳо занги телефунӣ посух медиҳанд.

Посух гуфтан ба телефунҳо ва мурури қонунҳо корест, ки ҳар каси дигар ҳам метавонад дар баробари дастмузде муъайян анҷом диҳад. Мепурсам, аз мурури қонунҳову посух додан ба телефунҳо чи суде ба миллат мерасад, ки ҳазинаи ҳузури вакилон дар дафтарҳояшонро мепардозад.

Кабирӣ ҳазина ё хароҷоти порлумони моро дар муқоиса бо дигар порлумонҳо андак медонад, аммо мувофиқ аст, ки аксари намояндагони мардум аз ваколат ва вазифаҳои худ огоҳ нестанд ва худро бештар дар мақоми як маъмури ҳукумати иҷроия мебинанд.

“Яке аз вакилон мегуфт, ки мардум ҳанӯз ба ман ба унвони як шоъир муроҷеъа мекунанд; тӯли 4-5 сол касеро надидаам, ки ба ман ба унвони вакил муроҷеъа карда бошад. Чун на мардум ба ваколати ӯ бовар доранд, на худаш. Барои чунин вакил дар воқеъ ҳазина кардани пули мардум ҳайф аст.”

Кабирӣ дар мавриди порлумони оянда ҳам чандон хушбин нест. Ба гуфтаи вай,

“Вазъият дар порлумони баъдӣ ҳам чунин хоҳад буд. Ҳатман дар порлумони оянда ҳам курсиҳо барои теъдоди мушаххаси муҳандисону кишоварзону устодону ҳуқуқдонҳо тавзеъ мешавад.”

Вазъият дар қувваи қазоия ё додрасӣ ҳам чандон мутафовит нест. Он шохаи ҳокимият ҳам комилан таҳти фармони қувваи иҷроия аст. Дар воқеъ, ҳокимияти Тоҷикистон танҳо як қувваи фаъъол дорад (иҷроия) ва ду шохаи дигари қудрат (қонунгузорӣ ва додрасӣ) тобеъи қувваи иҷроия ҳастанд. Оё бо чунин вазъе, ки заруратҳои як ҷомеъаи модерн нодида гирифта мешавад, то куҷо метавон пеш рафт?

Кабирӣ пойдории ин яккатозиро хатарнок медонад.

“Хатар ин аст, ки бовари мардум аз порлумон, равандҳои сиёсӣ, созукор (меконизмҳо)-и демукротик бурида мешавад. Аз додгоҳ ҳам навмед мешаванд. Тамоми рӯзномаҳои Тоҷикистон пур аз номаҳои саргушода ба раисиҷумҳур шудааст. Ин табдил шуда ба як жонри журнолистӣ. Чун аз диди онҳо, ҳеч кас ҷуз ба раисиҷумҳур ба дардашон намерасад; на қонун, на порлумон, на додгоҳ, на додситон. Ба ҳеч кас бовар надоранд. Ва факсе надоранд, ки бо даргоҳи Худованд васл бошад. Танҳо додрас барои онҳо раисиҷумҳур аст, ҳамчун сояи Худованд, ҳамон тавре ки дар ҳама ҷо менависанд.”

Аммо чаро масъалаи истиқлоли қувваҳои ҳокимият аз ҳамдигар дар миёни ҷомеъа ба таври ҷиддӣ матраҳ намешавад? Дар кишварҳое, ки роҳи саъодату хушрӯзиро мепаймоянд, се шохаи ҳокимият дар кори ҳамдигар дахолат намекунанд ва ба ҳамдигар вобастагӣ ҳам надоранд, то авлавияти қонуну адолат таъмин шавад. Мегӯяд, ҷомеъа ҳанӯз ба дарки ин нукта нарасидааст. Дар гузашта амири Бухоро буд, ки сарнавишти ҳама чизу ҳама касро таъйин мекард. Дар замони Шӯравӣ Ҳизби Кумунист ҳамакора буд. Ва акнун ҷойгоҳи Ҳизби Кумунистро як ниҳоди дигар ишғол кардааст. Танҳо номҳову сохторҳо иваз шуданд, вале моҳият ҳамонест, ки буд. Пас ҷомеъае, ки ҳамеша аз сӯи давлатҳои якдаст идора шуда, аз куҷо бидонад, ки шеваи дурусти давлатдорӣ кадом аст? Пас наметавон аз ин ҷомеъа интизор дошт, ки хостори таҳаввуле бошад ё истиқлоли шохаҳои ҳокимиятро тақозо кунад. Танҳо бо равшангарӣ метавон ба рушди ҷомеъаи маданӣ даст ёфт ва як давлати дилсӯз бояд дар ин амри накӯ бештар аз ҳар каси дигар талош кунад.

A Cup of Tea with Kabiri (in Persian script)

با كبیری در لندن

ویژۀ هفته نامۀ "نگاه"، چاپ دوشنبه

ба дабираи сириллик

معرفی او به خبرنگاران غربی همراه با شگفتی و حیرت بود. تصور همپیشگان ما در غرب از رهبر یک حزب اسلامی مردی است با ریشی بلند و پوشیشی سنتی، أما محی‌الدین كبیری در لندن جلوه‌ای دیگر داشت. مردی مثل هر مرد دیگر در خیابان‌های پایتخت بریتانیا، اما با پیشینه و چشم‌اندازی متفاوت. پشت آن ظاهر خاکی و زمینی دنیايی از رمز و راز اسلام تاجیکستان نهفته‌است. اسلامی که راه پرفراز و نشیبی را طی کرده و انتظار می‌رود به فرازی دیگر برسد.


اما پرسش آشکار و پنهان خبرنگاران غربی از من این بود که چرا ظاهر اين آقا به رهبر یک حزب اسلامی نمی‌ماند. گفتم، در بند ظاهر نباشید واسلام تاجیکستان را با اسلام کشورهايی که از آنها شناخت نسبتاً کامل دارید، اشتباه نگیرید. پیچیده است و مستور و پرحدیث. ضمن آشنايی با دیدگاه های کبیری اندک اندک تصورات مبهم و موهوم همپیشگان ما شکل شناختی سطحی، اما قابل اعتماد از اسلام تاجیکستان را به خود می‌گرفت، رفتم پی صحبتش بنیشینم، تا تصور خودم از او را شکل بدهم.

در منطقۀ شمال غرب لندن پای یک پیاله چايی و قهوه صحبتی که داشتیم بس طولانی، اما دوست‌داشتنی بود. به گونه‌ای که انتظار پایانش را نمی‌کشیدم. برایم بی اندازه جالب بود که در قلب فرنگستان از نزديک با آرمان‌ها وهدف‌های یک تشکل سیاسی مذهبی در تاجیکستان آشنا می‌شدم. پاسخ‌های کبیری به پرسش‌های بی‌پایان من نیمرخ يا نمايۀ اورا در ذهنم ترسیم کرد: یک چهرۀ سیاسی بالغ که حاضر است رنج چالش‌های بیشتری را به جان بخرد.

می‌گفت، مردم تاجیکستان سزاوار حکومتی بهتر هستند، اما نباید همۀ بار مسئولیت را روی شانه‌های حکومت رها کرد. مخالفان هم نتوانسته‌اند پاسخگوی نیازهای مردم باشند.

با تسلطش بر زبان عربی ضرب المثلی را یاداور شد: "الناس علی دین ملوک"، یعنی "مردم در دین شهریارانشان هستند". اما عجیب آن است که در سال‌های اخیر خلاف این را در کشورهای خود مشاهده می‌کنیم که شهریاران پیرو دین مردم می‌شوند. هر گرایشی که میان مردم رایج می‌شود، آهسته آهسته شهریاران را به سوی خود می‌کشد و در نتیجه شهریاران به سطح مردم عوام فرود می آیند.

منظور محی‌الدین کبیری حتماً رفت و آمد حکومت تاجیکستان در دالان جستجوی هویت ملی بود. اما از دید کبیری ما هنوز در مورد ارزش‌های ملی و فرهنگی خود مطمئن نیستیم. زمانی سالی را به زرتشت و اوستا و تمدن آریايی اختصاص می‌دهیم و گاهی هم سراغ امام ابو حنیفه را می‌گریم. من به این نوع رویکرد بارها "فرهنگ قاطری" گفته‌ام. اما کبیری مطمئن نیست که ادامۀ این جستجوی هویت ما را به کدام کوچه یا پسکوچه‌ای خواهد کشاند.

خلاصۀ کبیری این است که "سال‌های اول، حکومت با برگزاری سال‌های زرتشت و تمدن آریايی تلاش کرد مردم را به اندیشۀ خود بگرواند. مردم یا درست نشناخت یا نفهمید، ولی نرفت واین طرح‌ها ناکام ماند. گفتند، حالا که مردم دنبال ما نيامد، بیايید ما دنبال مردم برویم." همین بود که امسال ما به فکر امام اعظم ابو حنیفه افتادیم. در واقع دولت ما به یاد او افتاد.

می‌گویم، پس دولت دنبال ایدولوژی نیست، بلکه آن پیرو آیین قدرت است، تا سر قدرت بیماند. می‌گوید، شکی نیست که دولت ما عملگرا است وایدولوژی برایش اهمیت چندانی ندارد؛ دیروز کمونيست بود، امروز خلق دموکرات است، عجب نیست که فردا طرح یک حزب اسلامی نوی را بریزد یا سراغ ایدولوژی به‌کل متفاوت برود. می‌گوید، نخبگانی که پایبند ایدولوژی نیستند، درازعمرترند.

می‌گویم، چرا مردم امروزه به این شدت و حدت به دین روی آورده اند. در پاسخ به این پرسش اتفاقی را به یاد می‌آورد که خود شاهدش بوده‌است، تا ثابت کند که به هنگام گرفتاری‌های اجتماعی دین تنها نجات‌دهنده است:

"باری از آلماتی به آستانه پرواز می‌کردیم. گفتند که قرار است یک نشست اضطراری داشته باشیم. گفتند کفش‌ها وکراوات‌هایتان را دربیارید. حالت ترس همه را فرا گرفت. آنجا نمایندگان بسیاری از دین‌ها بودند. تا خبر خطر اعلام شد، دیدیم که همه به خدا روی آورده‌اند. در حالت دشوار همه به خدا تکیه می‌کنند. این حالت روانی است. تاجیکستان هم حالت همان هواپیما را دارد. مردم دیگر امیدی به حکومت ندارند. در زمستان‌های گذشته روشن شد که دولت در برابر مشکلات طبیعی هم عاجز است. از کسی امیدی نیست. تنها تکیه‌گاه مردم خدا ودین می‌شود، چون آرامش قلب را در آنجا جستجو می‌کنند."

اما پیش‌دستی دولت برای پیاده کردن طرح‌های اسلامی او را نگران نمی‌کند. خوشحال است که ایدئولوژی حزب او در جامعه پیاده می‌شود. نگرانی او از جهتی دیگر است. می‌گوید، اسلام بدون معرفت می‌تواند خطرآفرین باشد و ما را به جامعه‌ای همانند افغانستان طالبانی برساند. راغب است که اسلام در تاجیکستان جایگاه خود را کسب کند، اما به هیج روی اسلام تعصبی یا به دور از معرفت نباشد، وگرنه جامعه دچار توقفی دیگر خواهد شد.

صحبت دو تاجیک، هزاران فرسنگ دورتر از زادبومشان سرِ سرنوشت وچشم‌انداز سرزمینشان به درازا کشید. دنبالۀ آن را سرِ فرصتی دیگر بازگو خواهم کرد.


پی نوشت: با سپاس از دوستم محمودجان فيض رحمانف برای برگردان نوشتار

Пайнавишт: Бо сипос аз дустам Махмудчон Файзрахмонов барои баргардони навиштор

A Cup of Tea with Kabiri in London

Бо Кабирӣ дар Ландан

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Муъаррифии ӯ ба хабарнигорони ғарбӣ ҳамроҳ бо шигифтию ҳайрат буд. Тасаввури ҳампешагони мо дар Ғарб аз раҳбари як ҳизби исломӣ мардест бо рише баланду пӯшише суннатӣ. Аммо Муҳйиддини Кабирӣ дар Ландан ҷилвае дигар дошт. Марде мисли ҳар марди дигар дар хиёбонҳои пойтахти Бритониё, аммо бо пешинаву чашмандозе мутафовит. Пушти он зоҳири хокию заминӣ дунёе аз рамзу рози исломи Тоҷикистон нуҳуфта аст. Исломе, ки роҳи пурфарозу нишеберо тай карда ва интизор меравад ба фарозе дигар бирасад.

Аммо пурсиши ошкору пинҳони хабарнигорони ғарбӣ аз ман ин буд, ки чаро зоҳири ин оқо ба раҳбари як ҳизби исломӣ намемонад. Гуфтам, дар банди зоҳир набошед ва исломи Тоҷикистонро бо исломи кишварҳое, ки аз онҳо шинохти нисбатан комил доред, иштибоҳ нагиред. Печида асту мастур ва пурҳадис. Зимни ошноӣ бо дидгоҳҳои Кабирӣ андак-андак тасаввуроти мубҳаму мавҳуми ҳампешагони мо шакли шинохте сатҳӣ, аммо қобили эътимод аз исломи Тоҷикистонро ба худ мегирифт. Рафтам пои суҳбаташ бинишинам, то тасаввури худам аз ӯро шакл бидиҳам.

Дар минтақаи шимоли ғарби Ландан пои як пиёла чою қаҳва суҳбате, ки доштем бас тӯлонӣ, аммо дӯстдоштанӣ буд, ба гунае, ки интизори поёнашро намекашидам. Бароям беандоза ҷолиб буд, ки дар қалби Фарангистон (Урупо) аз наздик бо ормонҳову ҳадафҳои як ташаккули сиёсии мазҳабӣ дар Тоҷикистон ошно мешудам. Посухҳои Кабирӣ ба пурсишҳои бепоёни ман нимрух (профил)-и ӯро дар зеҳнам тарсим кард: як чеҳраи сиёсии болиғ, ки ҳозир аст ранҷи чолишҳои бештареро ба ҷон бихарад.

Мегуфт, мардуми Тоҷикистон сазовори ҳукумате беҳтар ҳастанд, аммо набояд ҳамаи бори масъулиятро рӯи шонаҳои ҳукумат раҳо кард. Мухолифон ҳам натавонистаанд посухгӯи ниёзҳои мардум бошанд.

Бо тасаллуташ бар забони арабӣ зарбулмасалеро ёдовар шуд: “Анносу ала-д-дини мулуки”, яъне “мардум дар дини шаҳриёронашон ҳастанд”. Аммо аҷиб он аст, ки дар солҳои ахир хилофи инро дар кишварҳои худ мушоҳида мекунем, ки шаҳриёрон пайрави дини мардум мешаванд. Ҳар гароише, ки миёни мардум роиҷ мешавад, оҳиста-оҳиста шаҳриёронро ба сӯи худ мекашад ва дар натиҷа шаҳриёрон ба сатҳи мардуми авом фуруд меоянд.

Манзури Муҳйиддини Кабирӣ ҳатман рафту омади ҳукумати Тоҷикистон дар долони ҷустуҷӯи ҳувияти миллӣ буд. Аммо, аз диди Кабирӣ, мо ҳанӯз дар мавриди арзишҳои миллию фарҳангии худ мутмаин нестем. Замоне солеро ба Зартушту Авестову тамаддуни ориёӣ ихтисос медиҳем ва гоҳе ҳам суроғи Имом Абӯҳанифаро мегирем. Ман ба ин навъи рӯйкард борҳо “фарҳанги қотирӣ ё нахчирӣ” гуфтаам. Аммо Кабирӣ мутмаин нест, ки идомаи ин ҷустуҷӯи ҳувият моро ба кадом кӯча ё паскӯчае хоҳад кашонд.

Хулосаи Кабирӣ ин аст, ки “солҳои аввал ҳукумат бо баргузории солҳои Зартушту тамаддуни ориёӣ талош кард мардумро ба андешаи худ бигаравонад. Мардум ё дуруст нашинохт ё нафаҳмид, вале нарафт ва ин тарҳҳо ноком монд. Гуфтанд, ҳоло ки мардум дунболи мо наомад, биёед мо дунболи мардум биравем.” Ҳамин буд, ки имсол мо ба фикри Имоми Аъзам Абӯҳанифа уфтодем. Дар воқеъ, давлати мо ба ёди ӯ уфтод.

Мегӯям, пас давлат дунболи идеулужӣ нест, балки он пайрави ойини қудрат аст, то сари қудрат бимонад. Мегӯяд, шакке нест, ки давлати мо амалгарост ва идеулужӣ барояш аҳамияти чандоне надорад. Дирӯз кумунист буд, имрӯз халқи демукрот аст, аҷаб нест, ки фардо тарҳи як ҳизби исломии наверо бирезед ё суроғи идеулужии бакулл мутафовит биравад. Мегӯяд, нухбагон (элита)-е, ки пойбанди идеулужӣ нестанд, дарозумртаранд.

Мегӯям, чаро мардум имрӯза ба ин шиддату ҳиддат ба дин рӯй овардаанд. Дар посух ба ин пурсиш иттифоқеро ба ёд меоварад, ки худ шоҳидаш будааст, то собит кунад, ки ба ҳангоми гирифториҳои иҷтимоъӣ дин танҳо наҷотдиҳанда аст:

“Боре аз Олмотӣ ба Остона парвоз мекардем. Гуфтанд, ки қарор аст як нишасти изтирорӣ дошта бошем. Гуфтанд, кафшҳову каровот (галстук)-ҳотонро дарбиёред. Ҳолати тарс ҳамаро фаро гирифт. Он ҷо намояндагони бисёре аз динҳо буданд. То хабари хатар эълом шуд, дидем, ки ҳама ба Худо рӯ оварданд. Дар ҳолати душвор ҳама ба Худо такя мекунанд. Ин як ҳолати равонист. Тоҷикистон ҳам ҳолати ҳамон ҳавопайморо дорад. Мардум дигар умеде ба ҳукумат надоранд. Дар зимистонҳои гузашта равшан шуд, ки давлат дар баробари мушкилоти табиъӣ ҳам оҷиз аст. Аз касе умеде нест. Танҳо такягоҳи мардум Худову дин мешавад. Чун оромиши қалбро дар он ҷо ҷустуҷӯ мекунанд.”

Аммо пешдастии давлат барои пиёда кардани тарҳҳои исломӣ ӯро нигарон намекунад. Хушҳол аст, ки идеулужии ҳизби ӯ дар ҷомеъа пиёда мешавад. Нигаронии ӯ аз ҷиҳате дигар аст. Мегӯяд, исломи бидуни маърифат метавонад хатарофарин бошад ва моро ба ҷомеъае ҳамонанди Афғонистони толибонӣ бирасонад. Роғиб аст, ки ислом дар Тоҷикистон ҷойгоҳи худро касб кунад, аммо ба ҳеч рӯй исломи таъассубӣ ва ба дур аз маърифат набошад, вагарна ҷомеъа дучори таваққуфе дигар хоҳад шуд.

Суҳбати ду тоҷик ҳазорон фарсанг дуртар аз зодбумашон сари сарнавишту чашмандози сарзаминашон ба дарозо кашид. Дунболаи онро сари фурсате дигар бозгӯ хоҳам кард.

Is Khamenei Dead?

Хоманаӣ мурдааст?

Бозори шаҳрҳои бузурги Эрон ва торнигорҳои дохилӣ мамлувв аз шоеъот (овозаҳо)-и марги Алии Хоманаӣ - раҳбари Ҷумҳурии Исломист. Шуморе ҳам дар бораи иғмо (кома)-и ин оқо хабар додаанд.

Дар гузашта ҳам борҳо шоеъоти мушобеҳе дар Эрон печида буд, ки ҳокӣ аз хушбинии мухолифони режим ба ояндае бидуни Хоманаӣ аст. Аммо ин бор доманаи шоеъот басе густардатар аст ва фазои ниҳодҳои давлатие чун Садову Симо гирифтаву торик гузориш шуда. Шояд далели он ҳам нафрати физояндаи мардум ба шахси Хоманаӣ ва орзуи марги зудраси ӯ аз сӯи мухолифони бешумораш бошад.

Дар сурати марги Хоманаӣ дар мавқеъияти ҳассоси кунунии кишвар набарди қудрат пушти саҳнаи режим шиддат хоҳад гирифт. Бино ба Қонуни Асосӣ, бояд Шӯрои Хубрагон, ки акнун таҳти раҳбарии Ҳошимии Рафсанҷонист, раҳбари баъдиро таъйин кунад. Аммо феълан аз номзади мушаххасе ба ин мақом дар паи марги Хоманаӣ хабаре нест. Бо ин ки иддае бадгумонанд, ки Хоманаӣ писараш Муҷтаборо омодаи варосати тахту тоҷаш кардааст. Аммо зуҳури якбораи шахсияти ношинохтае дар раъси ҳирами қудрати шиъаҳо андаке баъид ба назар мерасад.

Дар сурати набуди номзади муносиб як шӯрои муваққати раҳбарӣ тасаддии умурро ба уҳда хоҳад дошт, то замоне ки солеҳтарини мусалмонон пайдо шаваду ба мақоми раҳбарӣ бинишинад. Аммо ин ҳам имкон дорад, ки дар паи дахолати нерӯҳои низомӣ ё ҳаводорони мухолифон мақоми вилоят бакуллӣ таътил шаваду ба торих бипайвандад. Ба вижа Сипоҳи Посдорон, ки ба Аҳмадинажод алоқаи хоссе дорад, бадаш намеояд, ки дар набуди раҳбар раисиҷумҳурии тундрав кулли ихтиёроти давлатро қабза кунад.

Ба ҳар рӯй, агар хабари марги Хоманаӣ ин бор ҳам шоеъае беш набошад, ин ҳақиқат мусаллам аст, ки рӯзе ин шоеъа воқеъият пайдо хоҳад кард ва дар шароити кунунӣ Эронро дастхуши муъзале печида хоҳад кард.

Competing with Aga Khan

Мусобиқа бо Оқохон

(вижаи гӯшаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Ногуфтаниҳои мо андак-андак шакли занҷирае пайваста аз гуфтаҳоро ба худ мегирад. Ҳамин ҳафтаи гузашта буд, ки аз Оқохону корҳои неки ӯ дар заминаи густариши донишу огоҳӣ сухан ба миён овардам. Ғофил аз он ки қарор буда раҳбари исмоилиёни ҷаҳон зимни сафаре ба Тоҷикистон нахустин маркази исмоилиён дар пойтахтро ифтитоҳ кунад.

Бо шунидани ин хабар дудил будам, ки оё бояд дар ин бора чизе бинависам ва лаъни таблиғи ақидае вижаро бишунавам ё на. Пас аз тааммуле андак дарёфтам, ки ҷо дорад ба ин мавзӯъ бипардозам; чун бо ин шахси фарзона на иштироки мазҳабӣ дораму на қасди пайвастан ба ҷамъи касири муридонашро – мазҳаб шеваи муколамаи ҳар касе бо худовандгори худ аст ва ҷузъе аз ҳарими хусусии фард. Аммо ин ду омил маро аз шефтагӣ аз накӯкории ин марди Худо боз намедорад.

Сохтмони 23-милюндулории такондиҳандаи марказ бегумон аз зеботарин ва мондагортарин биноҳои Душанбе аст. Аммо фалсафаи ин бино зеботар аз вуҷуди худи он ҷилва мекунад: се милюн пора хишти самарқандӣ рӯи ҳам чида шуда, то дар хоки Душанбе сохтмонеро ба шеваи хонаҳои равзанадори бадахшӣ шакл диҳад, ки ишора ба зарурати якпорчагии қавми парешони мост. Яке аз сохтмонҳои аслии муҷтамаъ чаҳоргӯш аст; ба шакли сохтмонҳои Эрони Бостон, ки нишоне аз чаҳор охшиҷ (унсури зиндагӣ) - обу хоку боду оташ дорад. Худи марказ ҳам мураккаб аз чаҳор бахш аст, ки даври як чорбоғ сохта шудаанд: бахшҳои мазҳабӣ, омӯзишӣ, иҷтимоъӣ ва идорӣ.

Соли гузашта Оқохон ҳангоми боздид аз маҳалли сохтмони марказ гуфта буд: “Ин муҷтамаъ мояи ифтихори Тоҷикистон ва минтақа хоҳад шуд.” Акнун, ки муҷтамаъ гушоиш ёфтааст, фикр мекунам, ки меъмории он бешубҳа барои мо ифтихороте хоҳад офарид. Ба ҳар рӯй, касе, ки супориши сохтани онро додааст, бунёдгузори бузургтарин ҷоизаи меъморӣ дар ҷаҳон ҳам ҳаст, ки ҳар се сол як бор беҳтарин меъморони гетиро тақдир мекунад. Ва ҳамӯст, ки дар донишгоҳҳои муътабари Ҳорворду Моссочусетс барномаҳои вижаи омӯзиши меъмории исломиро роҳ андохтааст.
Аммо муҳимтар аз он муҳтавои зеҳние хоҳад буд, ки қарор аст марказ биофаринад. Соли гузашта Оқохон дар ташреҳи вазифаҳои як маркази исмоилӣ гуфта буд, ки он намоди иттисолу пайвастагӣ миёни бахшҳои рӯҳонӣ ва дунявии ислом аст. Аз ин ҷост, ки дар канори ниҳоди мазҳабии “ҷамоатхона” марказ шомили бахшҳои омӯзишию иҷтимоъӣ ҳам мешавад, ки фаротар аз масоили динӣ ба умури дунёи имрӯз хоҳанд пардохт, то миёни бошандагони марказ ва ҷаҳони хориҷ деворе зеҳнӣ шакл нагирад. Ҷолибтар он ки дарҳои марказ ба рӯи ҳама, чи исмоилию чи ноисмоилӣ, боз хоҳад буд, то аз имконоти он ҳар ташнаи имону донише кор бигирад. Ин нукта паҳлӯе дигар аз ҷаҳонбинии Оқохонро ошкор мекунад, ки ҳамеша кӯшидааст ба дур аз таассуб фарҳанггустарӣ кунад.
Албатта, бархе ин иқдомро шояд талош дар ростои дингустарӣ тафсир кунанд. Аммо посухи яке аз масъулони пешини барномаҳои Оқохон дар Тоҷикистон ба ин иддао бароям омӯзанда буд. Гуфт, мо талош мекунем сатҳи шууру огоҳӣ дар кулли ҷомеа боло биравад, то ақаллиятҳои мазҳабӣ ҳам нафасе осуда бикашанд ва дар канори дигарон дар камоли тафоҳуму ухувват зиндагӣ кунанд.
Барои дарки фалсафаи корҳои Оқохон бад нест ба гузаштаи ӯ гурезе бизанем. Аз имомати Шоҳзода Карим Оқохони 4 беш аз панҷ даҳа мегузарад. Пеш аз ӯ Султон Муҳаммадшоҳ пешвои исмоилиён буд, ки ду фарзанди рашиде бо номҳои Алихону Садриддин дошт. Аммо ӯ бо дирояти камназир тасмим гирифт, ки имоматро ба наберааш Карими 21-сола вогузор кунад ва ин иқдоми худро дар васиятномааш ин гуна тавзеҳ дод:
“Бо таваҷҷуҳ ба тағйири бунёдини шароит дар ҷаҳони имрӯз ва таҳаввулоте аз қабили кашфи илми ҳастаӣ (атомӣ) ман муътақидам, ки ба суди ҷамоати мусалмони исмоилӣ хоҳад буд, агар ман як ҷавонро вориси худам қарор диҳам; ҷавонеро, ки таи солҳои ахир парварда шуда ва бо асри навин ошност ва бо нигоҳе тоза имоматро ба дӯш хоҳад гирифт.”
Аз ин ҷост, ки бархе Оқохони Чаҳорумро “Имоми асри ҳастаӣ” ҳам номидаанд.

Султон Муҳаммадшоҳ иштибоҳ накард. Оқохони Чаҳорум аз ҳамон оғоз ошноӣ бо илмҳои муосирро ҷузъи фаризаҳои исмоилӣ унвон кард ва дар ҳамнавоӣ бо шароити навин дар ҷаҳон ба тарғиби ҳамзистии мусолиматомез бо пайравони дигар ойинҳо пардохт. Вай дар суханронии соли 2006-и худ дар Олмон эълом кард, ки масъулияти имоми исмоилиён на танҳо тафсири боварҳои мазҳабист, балки ниҳояти талош барои беҳбуд бахшидан ба зиндагии рӯзмарраи ҷамоати худ низ ҳаст. Вай дар ташреҳи манзураш аз “ҷамоат” мегӯяд, ки кумакҳои ӯ шомили афроде ҳам мешавад, ки дар муҷовират ё дар омехтагӣ бо исмоилиён зиндагӣ мекунанд.

Хушбахтона, ин калом аз қабили суханоне нест, ки аз коғаз фаротар намеравад. Шабакаи Тавсеаи Оқохон имрӯза аз бузургтарин шабакаҳои хусусии тавсеа дар ҷаҳон аст. Даҳ ниҳоди он тақрибан ҳамаи арсаҳои пешрафтро фаро гирифтаанд, ки Донишгоҳи Оқохон, Бунёди Тавсеаи Иқтисодии Оқохон, Хадамоти Беҳдоштии Оқохон, Хадамоти Омӯзишии Оқохон, Ҷоизаи Меъмории Оқохон аз ҷумлаи онҳост. Ва тозатарин ниҳоди ин шабакаи ғулосо Донишгоҳи Осиёи Миёна аст, ки дар шаҳри Хоруғи Тоҷикистон ҳам бахш дорад. Дуктур Боҳдан Кравченко, раиси ин донишгоҳ, дар тавзеҳи ҳадафҳои баландпарвозонаи ин тарҳ мегӯяд:

“Мо ҳадаф дорем нишон диҳем, ки дар як чунин ҷои кӯҳистонӣ ҳам мешавад донишгоҳе мумтоз дар сатҳи ҷаҳонӣ сохт. Манбаъи огоҳиҳои он беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон ҳастанд. Ҳадафи мо ин нест, ки беҳтарин донишгоҳи минтақа бошем. Мо мехоҳем аз ҷумлаи беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон дар ин арса бошем. Ин тарҳ аз бинише бебокона бармеояд. Яке аз пояҳои ин биниш ин аст, ки навъи фаъолияти иқтисодӣ дар минтақаҳое, ки фаъолияти иқтисодии чандоне надоранд, дар воқеъ, омӯзиши олӣ ва таъмини хадамот аст. Яъне ояндаи Хоруғ, ба хусус, бо таъмини хадамоти омӯзишӣ ва беҳдоштӣ гиреҳ хоҳад хурд; таъмини ҳамаи манотиқи атроф бо ин хадамот; аз шимоли Афғонистон гирифта, то шимоли Покистону ҷойҳои дигар.”

Чунин дурнамое чаро хушоянд набошад? Вақте ки мебинем чи гуна садҳо тан аз ҳаммеҳанони мо ба ҳиммати Оқохон дар донишгоҳҳои муътабари ҷаҳон таҳсил мекунанд ё порае аз барномаҳои омӯзишии ҳамон донишгоҳҳо боз ҳам ба эҳтимоми Оқохон дар дохили Тоҷикистон тадрис мешавад, ба ин дурнамои равшан имон меоварем. Иддае шояд таслими ҳасодати ақидатишон шуда бошанду аз гушоиши Маркази Исмоилӣ дар Душанбе дили хуше надоранд. Аммо хуб аст бипурсем, ки аз ин ҳасодат морову ҷомеаи моро чӣ суд?

Мепиндорам, ки Оқохон дари сибқати сутуданиеро гушудааст: мусобиқа дар заминаи пахшу густариши донишу фарҳанг. Хуб аст, ки ҳам давлату ҳам миллат ба ин мусобиқаи наку бипайванданд, то бошад, ки рӯзе-рӯзгоре гӯи сибқатро ҳатто аз Оқохон бирабоянд. Ва ҳатто агар нарабуданд, боке нест; дар фароянди он мусобиқа Тоҷикистони мо ба гулистони донишу фарҳанг мубаддал хоҳад шуд.


Акси Марказ аз родю Озодӣ. Аксҳои бештар аз Маркази Исмоъилӣ рӯи сафҳаи Би-Би-Си

Nostalgic German Notes

Гарибонахои олмонй
به دبيرۀ پارسی


Чоизаи Нубели адабиёти имсол ба Херто Муллер (Herta Müller), нависандаи олмонии зодаи Румонй (Румыния) таъаллук гирифт, ки ба кавли Бунёди Нубел, «тавонистааст бо тамаркузи назму сарохати наср зиндагии афроди махрумро тасвир кунад.»

Херто Муллер духтари як афсари пешини Олмони нозист, ки соли 1953 дар шахраки олмонинишини Нитзкидурф (Nitzkydorf) дар Румонй ба дунё омад. Пас аз шикасти Олмон дар Чанги Чахонии Дувум модари у ба муддати панч сол ба як урдугохи кори шокка (концлагерь) дар Укроин табъид шуда буд.

Херто Муллер тачрубиёти талхи олмонитаборони Румонй дар Иттиходи Шуравиро дар достони ахири худ (Atemschaukel), ки мохи ут (август)-и соли мелодии равон ба забони олмонй мунташир шуд, ба тасвир кашидааст. Кахрамони ин достон, ки унвони онро шояд битавон «Нафасхои бурида» баргардон кард, як чавони 17-солаи олмонитабор дар Румонист, ки дар як урдугохи кори шокка дар Укроин ранч мебарад. Рузномаи «Frankfurter Algemeine» ин асарро «баёдмонданитарин китоби поиз (тирамох)-и 2009» тавсиф карда буд.

Мавзуъи китобхои Херто Муллер ба гузаштаи пурфарозу нишеби худи нависанда бар мегардад. Муллер дар яке аз мусохибахояш гуфта буд:

«Мухимтарин тачруба барои ман зиндагй тахти йуги диктортурии Румонй буд. Ва холо танхо ба далели ин ки садхо килуметр дуртар аз он кишвар дар Олмон зиндагй мекунам, тачрубиёти гузаштаам худ ба худ зудуда намешавад. Ман гузаштаамро дар чамадон гузоштаму бо худам ба Олмон овардам ва медонам, ки диктотурй дар Олмон хануз як мавзуъи матрах аст.»

Муллер дар даврони ихтиноки хукумати Чоушеску дар Румонй бо тасаллути комиле, ки бар забонхои олмонй ва румониёйи дошт, дар як ширкати мухандисй кори тарчума мекард, аммо ба хотири сарпечй аз хамкорй бо Секуритате ё созмони чосусии режим соли 1979 барканор шуд. Ин нокомй Херторо мунзавй кард, аммо саранчом ба гунаи як тавфики ичборй аз у як нависандаи забардаст сохт. Вале чун китобхояш голибан ховии матолибе алайхи режими хоким буд, дар бехтарин холат бо сонсур мунташир мешуд ё аслан чоп намешуд. Шугли аслии Муллер таи ин давра тадриси хусусии забони олмонй буд, аммо фишори давлати кумунистй нихоятан уро водошт, ки соли 1987 хамрох бо шавхараш Румониро ба касди Олмон тарк кунад. У то кунун дар шахри Берлин зиндагй мекунад.

Бо ин ки Олмони Шаркй хам дар он даврон чузъе аз каламрави пахновари урдугохи сурх буд, аз Херто Муллер ба унвони як олмонитабор истикбол шуд ва у дар он чо имкони тадрис дар донишгоххоро ёфт ва хамзамон ба навиштан ва чопи достонхои бештаре пардохт. «Он вакт дигар рубох хам сайёд шуда буд» (Der Fuchs war damals schon der Jäger) ва «Чонвари калбй» (Herztier), ки зери унвони «Гавчахои сабз» ба забони форсй хам мунташир шудааст, аз чумлаи достонхои муваффаки он давраи Херто Муллер аст.

Петер Энглунд (Peter Englund) – дабири доими Окодемии Нубели Суэд мегуяд, ки хатто агар Муллер достони ахирашро нанавишта буд, боз хам ба хотири осори каблиаш сазовори дарёфти чоиза мешуд. Ба гуфтаи вай, аммо, китоби ахири у («Нафасхои бурида») ба ростй такондиханда аст. Зеро Муллер барои нахустин бор бо махорате хиракунанда мочарохоеро таъриф карда, ки харгиз чузъе аз тачрубиёти шахсиаш набудааст.

Энглунд мегуяд, ки бо хондани китобхои Херто Муллер афзун бар дарки фазои як диктотурй метавон маънои акаллият буданро дарёфт. Вай тасаллути фавкулъода бар забон ва эъчози каломро чузъи тавоноихои ин нависандаи олмонй медонад.

Чоизаи адабиёти Нубел аз соли 1901 то кунун хамасола ба бехтарин нависандагони чахон такдим мешавад, ки бештари онхо мард будаанд. Херто Муллер дувоздахумин нависандаи занест, ки муваффак ба дарёфти ин чоизаи худуди 1.5 милюн дулорй шудааст.

Altar or Letter?

Масҷид ё мактаб?

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Чанд рӯз пеш хабаре ба чашмам уфтод, ки қарор аст Эмомалии Раҳмон намози масҷиди навсохти рустои Тӯдаи Ҳисорро имомат кунад. Тасаввури ман ин буд, ки сарвари кишварамон дар созгории комил бо номи худ (Имом Алӣ) або (ҷомаи рӯҳониён)-ро ба тан хоҳад карду рӯ ба меҳроб хоҳад овард ва ҳамаи намозгузорони ҳозир ба ӯ иқтидо хоҳанд кард.

Аммо на, бад-ин шева шигифтангез набуд. Раисиҷумҳур суханроние эрод кард, шабеҳи хутбаҳои намози ҷумъаи Теҳрон, ки гоҳ аз забони Аҳмадинажод мешунавем. Ва пешниҳод кард, ки масҷид ба номи имоми дигаре номгузорӣ шавад: Имоми Аъзам, ки 1310-сола мешавад ва бино ба омор, аксарияти ҷамъияти кишвар пайрави андешаҳои ӯянд ва агар оморро канор бигзорем ва аз мардум бипурсем, ки он андешаҳо чӣ муҳтавое дорад, шояд бояд омор тағйир кунад. Пас бояд ба ёд дошта бошем, ки на ҳамеша “имомат” ба маънои або ба тан кардан аст ва на ҳамеша омор гӯёи ҳақиқати ҳол аст.

Масҷиде, ки дар Тӯда гушоиш ёфт, мизбони даҳ ҳазор намозгузор аст. Барои кишвари пасошӯравие чун мо тасаввури ин ҳақиқат сахт аст. Замоне лагоми намозгузоронро мекашиданду акнун фазои фарохеро дар ихтиёрашон мегузоранд. Гӯё гили моро бо ифроту тафрит (две крайности) сириштаанд. Дӯсте гуфт: “Эй кош ба ҷои он як мадраса, як донишгоҳ сохта буданд.” Гуфтам: “Пул аз они мардум аст ва шояд дар ҳоли ҳозир ба меҳроб бештар ниёз доранд то ба китоб.”

Дар ҳоле ки ман талош мекардам тасаввури ҳузури даҳ ҳазор нафар дар як фазои сарбастаро ба зеҳнам биқабулонам, хабари тозае ба дастам расид. Ин бор аз хабаргузории “РИА Новости”, ки маро дар ниҳояти шигифтӣ асир кард: қарор аст то соли 2014 дар маркази шаҳри Душанбе масҷиде сохта шавад бо гунҷоиши 150 000 намозгузор. Масҷид ба андозае бузург хоҳад буд, ки хабаргузорӣ онро “яке аз бузургтарин масҷидҳои торих” унвон кардааст. Масҷиду сохтмонҳои шомили он шакли нақшаи ҷуғрофиёии Тоҷикистонро хоҳад дошт. Пас бояд ба ростӣ бисёр густардаву бузург бошад. Мегӯянд, як донишгоҳи исломӣ ҳам шомили он маҷмаъ хоҳад буд, аммо намедонам, ки то кунун донишгоҳҳои исломии муосир дар пешрафти илмҳои ҷаҳон чӣ саҳме доштаанд. Бино ба ҳамин гузориш, раисиҷумҳур рӯзи шанбеи гузашта ба Дубай рафтааст, то бо тарҳи сохтмони ин масҷиди ғулосо ошно шавад. Чаро Дубай? Чун қарор аст ин масҷид бо кумаки Амороти Муттаҳидаи Арабӣ ва Қатар сохта шавад.

Нахустин пурсише, ки дари зеҳни маро мекӯбид, ин буд, ки чаро арабҳо дар ин тарҳи бахусус ба мо кумак мекунанд? Бо чи ҳадафе арабҳо мехоҳанд 7.5 ҳектори замини Душанберо бо нақшаи Тоҷикистон ва нақшу нигори исломӣ мунаққаш кунанд? Ва аслан Қатару Амороти Муттаҳида дар ҷаҳон чӣ ҷойгоҳе доранд? Магар ҳамон кишварҳое нестанд, ки бештарин ҳамкориро бо Омрико ва дигар қудратҳои ғарбӣ доштаанду доранд? Ва оё ин халаи идеулужик ё ақидатии Тоҷикистон нест, ки арабҳоро ба мо ҷазб кардааст?

Халаъ ё холигоҳи ақидатии Тоҷикистон аз замони фурӯпошии идеулужии кумунистӣ то кунун холӣ мондааст. Талошҳо барои пур кардани ин холигоҳ то кунун нофарҷом будааст. Дар натиҷа мардуми ин сарзамин ба маҳалле аз торихи худ бармегарданд, ки тавассути Русия аз он ҷо канда шуда буданд. Дар натиҷа савдогарони ақидаҳо бо дидани муштариёни билқувваи сардаргум дастбакор шудаанд. Вале оё тасаввури зиндагӣ дар як ҷомеъаи сарбаставу дарбастаи арабӣ барои шумо қобили қабул аст? Ва аслан, оё чархише ба ин шиддат барои ҳар ҷомеъае созанда хоҳад буд ё сӯзанда?..

Дар хилоли ҳаёҳӯи ин пурсишҳо дар зеҳни мағшушам як навори видеуӣ аз ҳузури Оқохон – пешвои исмоилиён дар Осиёи Миёнаро дидам. Саҳнаҳое васфнопазир, ки рашки раҳбари ҳар кишвареро бармеангезад: пайравони Имоми Ҳозири исмоилӣ ӯро “подшоҳ” хитоб мекарданд ва дар пешвозу гуселаш сиришки дилтангӣ мерехтанд. Баҳонаи ҳузури ӯ гушоиши бахшҳое аз Донишгоҳи Осиёи Миёна буд. Донишгоҳе, ки дар Тоҷикистону Қирғизистону Қазоқистон бахшҳое хоҳад дошт ва илмҳои ҷаҳони муосирро таълим хоҳад дод. Раиси донишгоҳ мегуфт, ки дар минтақаҳои кӯҳистонӣ тавлидоти иқтисодӣ андак аст; аз ин рӯ бояд дар тавлидоти зеҳнӣ сармоягузорӣ кард. Беҳтар аз ин наметавон ин тарҳро тавсиф кард. Бунёди Оқохон дар паи роҳҳои наҷоти кишварҳои дарбанди мо мегардад ва ҳатто роҳи наҷотеро пайдо кардааст ва моро ба сӯи он роҳнамоӣ мекунад: тавлиди дониш ва ироаи хадамот. Шояд пас аз оғози фаъолияти комил ин донишгоҳ ба арзишмандтарин муассисаи омӯзишии минтақа табдил шавад, ки баид нест.

Оё ман кадом як аз ду тарҳро бояд арҷ бигзорам? Тарҳеро, ки моро ба Аморати Бухоро роҳнамоӣ мекунад ё тарҳеро, ки дарро ба рӯи ҷаҳони имрӯзӣ мегушояд? Бо ин ки мутмаиннам садоҳои мухолиф ғулғулаосост, аммо зимни ташвиқу сипосгузорӣ аз имоми исмоилиён чашми умеди ман ба ӯст, ки шояд бо ин талошҳо битавон аз вартаи ҷаҳолати кунунӣ раҳо шуд. Ҷаҳолате, ки мисли як сиёҳчол (чёрная дыра)-и фазоӣ ҷомеаро мемакад ва ба гузаштаи торик мебарад. Дар торих аз касоне ба некӣ ёд шудааст, ки дар баробари ҷаҳолат поймардона истоданду дари фазилатро гушуданд. Ин бор ҳам торих доварӣ хоҳад кард.

Iranian Turmoil Not Over Yet. Why?

Почему не прекращаются протесты в Иране

Радио Свобода

29.09.2009 22:00

Ирина Лагунина: Выборы президента Ирана 12 июня этого года впервые обернулись серьезными неприятностями для клерикалов, которые за несколько месяцев до этого отпраздновали 30-летний юбилей исламской революции и установление теократического государства.

В Тегеране и других городах прошли массовые митинги и манифестации, которые жестоко подавлялись полицией и добровольными военизированными отрядами «басиджей», сторонников власти. По данным правозащитных организаций, были убиты 19 человек, более 300 арестованы. Среди них студенты, профессора университетов, активисты правозащитных организаций и те, кто пытался расследовать убийства и аресты в ходе демонстраций. Российские средства информации довольно скупо освещали все эти события. Так кто, почему и за что выходит на улицы Тегерана. Я передаю микрофон Олегу Панфилову.

Олег Панфилов: Прояснить ситуацию мне поможет Салим Аюбзод, мой коллега из таджикской службы Радио «Свобода», он по телефону из Праги, и Дариюш Раджабиян, журналист, живущий в Лондоне.

Салим, как вам удавалось получать информацию из Ирана?

Салим Аюбзод: Было очень сложно. Потому что после выборов и начала демонстраций в Тегеране многие зарубежные журналисты сначала были ограничены в передвижении и не могли непосредственно наблюдать за событиями, сидели в своих офисах. Я помню, первые передачи были очень интересные, отсюда звонили людям, живущим около тегеранского университета, в центре и просили рассказывать, что они видят через окно. Они рассказывали про то, как люди выходят на улицу, как полиция разгоняет их. И с каждым днем становилось все труднее и труднее найти информацию правдивую, объективную информацию о ситуации на улицах Тегерана и других городов. Единственная помощь была в том, что находилась масса желающих отвечать на вопросы.

Олег Панфилов: Салим, был ли под контролем интернет, могли ли люди с помощью интернета передавать информацию?

Салим Аюбзод: В начале была такая возможность, люди рассказывали, мои коллеги получали информацию по э-мейлу, получали короткие видеоролики, снятые на мобильные телефоны. Но со временем, видимо, ужесточался контроль в Тегеране и таких возможностей стало меньше и меньше. Молодежь Ирана опубликовала свои видеоролики, снятые на мобильные телефоны или голоса, записанные с улицы, они все это вешали на Youtube. Но это тоже до того момента, пока эти сайты были закрыты в Тегеране.

Олег Панфилов: Салим предугадал мой вопрос, который я хотел задать Дариюшу, это вопрос, касающийся гражданской журналистики. Потому что во время событий в Тегеране я наблюдал очень странное явление, как формирование непосредственно гражданской журналистики, когда с помощью мобильных телефонов снимались акции и иногда я в Youtube видел сразу по несколько десятков съемок с разных мобильных телефонов одного и того же события. Дариюш, насколько иранская диаспора способна была получать информацию или каким-то образом ее распространять?

Дариюш Раджабиян: Я думаю, уличные события в Иране дали новое понятие гражданской журналистике. Если эти события добились бы значительных политических перемен, безусловно, можно было бы их назвать первой интернет-революцией. Несмотря на все попытки властей, очень было интересно, что власти пытались перекрыть каналы утечки информации из страны. Но ежедневно публиковались десятки видеороликов и статей, подготовленных в самом Иране или за рубежом самими же недовольными гражданами этой страны. Этот канал до сих пор функционирует и такие инструменты, вэб-сайты сыграли такую же значительную роль, как настоящая штаб-квартира революционного движения.

Олег Панфилов: Что сейчас происходит с иранской журналистикой? В первые недели массовых выступлений населения говорилось о том, что были арестованы журналисты, даже были закрыты несколько газет. Какая сейчас ситуация? Способна ли сейчас пресса выходить, издаваться, могут ли люди покупать газеты?

Дарьюш Раджабиен: Ситуация не улучшилась, до сих пор остается такой же, и журналисты до сих пор очень многие или в тюрьмах или же журналисты не способны писать материалы. Множество сайтов заблокированы, газеты закрыты. Но в этом плане тоже, я думаю, гражданское общество выигрывает у властей и даже, можно сказать, гражданская журналистика была более способной, чем профессиональная. Потому что профессиональные журналисты не могли быть там, где были люди, где была масса. Но люди, которые были там, они записывали, писали статьи и передавали по всему миру. Ежедневно в Иране, это очень интересно, придумываются различные способы обхода правительственного фильтра, так, как я сказал, очень много сайтов заблокировано. По-персидски это называется фильтролом. С помощью этих фильтроломов вы можете попасть куда угодно по виртуальному простору. Одна из основных задач иранской внутренней разведки – это, наверное, ликвидирование обходных путей в интернете. В свою очередь иранские компьютерные знатоки, которых немало, считают создание новых фильтроломов своей основной задачей. Одно сообщение, которое было передано агентством «Рейтер», о 20-летнем британце иранского происхождения, этот человек перебрался в Нью-Йорк на встречу Ахмадинежада, и он сильно уверен, что его компьютерные навыки смогут свернуть Ахмадинежада с власти. Он говорит, что до сих пор создавал десятки оппозиционных сайтов и все они были перекрыты властями. На следующее утро все содержание предыдущего сайта украшало страницы свежего сайта. На этих сайтах формируются интернет-группировки оппозиции и эти группировки коллективно переходят с одного разбитого сайта на новый сайт. Поэтому неудивительно, что демонстрации протеста в иранских городах кажутся скоординированные до ниточки. Ребята занимаются хактивизмом, они сами так называют эту деятельность, то есть это группа хакеров или сетевых взломщиков, разбросанных по всему миру, которые вредят официальным сайтам исламской республики. То есть настоящая виртуальная борьба со своими стратегиями и тактиками.

Салим Аюбзод: Я бы добавил еще одно предложение относительно влияния гражданской журналистики на официальные средства массовой информации Ирана. Надо видеть обе стороны, потому что когда такой наплыв и такой взрыв информации произошел относительно уличных волнений в Иране, естественно, в это время официальные средства массовой информации находились в шоке, они не знали, что делать. Впервые телевидение исламской республики начало давать более или менее объективную информацию, допустим, о количестве первых убитых в ходе уличных волнений впервые заговорила именно эта телестанция и отсюда пошла информация, которая позже была подтверждена другими агентствами.

Олег Панфилов: Когда стали появляться видеосъемки в Youtube по поводу этих событий, то видно было или слышно было, как протестующие произносили не только слова «Марг бар диктатор», но и произносили слова «Марг бар Русие», то есть «смерть России». И многие русскоязычные блогеры были возмущены и не понимали, что происходит. Дариюш, что вы скажете по поводу лозунгов манифестантов?

Дариюш Раджабиян: Даже этим вопросом задавались иранские аналитики, так как устрашающий лозунг «Марг бар Русие!» появился внезапно в этих протестах. Хотя под словом «смерть» в этом контексте подразумевается не физическая смерть, правильный перевод слогана ближе к «долой Россию». У Ирана с Россией, как вы знаете, были свои счеты с давних пор, с 18-19 столетия, когда Персидская империя проиграла войну России и лишилась кавказских земель, как Грузии, части Азербайджана, Армении и тому подобное. Поэтому это сохранилось какое-то историческое воспоминание. Но то, что сейчас, скорее всего не имеет ничего общего с этим воспоминанием. Просто это подтекст, наверное, этого горького чувства. Так как мы видели после того, как Ахмадинежад объявил себя победителем выборов, с первым визитом он отправился в Россию, то есть Медведев его пригласил в Россию, он туда отправился, чтобы участвовать в международном заседании. Но после того, как все люди увидели, каким образом его встретили и как он пожимал руку Ахмадинежаду, иранцы, иранская оппозиция подумала, что таким образом Россия поддерживает Ахмадинежада, хотя в то время Медведев еще ничего не говорил. Но потом стало ясно, что действительно Москва, Кремль более придерживается позиции Ахмадинежада, нежели оппозиции иранской. Это, наверное, является самой главной причиной этого негодования.