Welcome to Saudi Arabia!

Ахлан ва сахлан!

Ураххиби бикум фи-л-Мамлакат-ул-Ъарабият-ус-Суъудия! Ба Арабистони Саъудй, бузургтарин кишвари нимчазираи араб, махди ислому чойгохи мукаддастарин шахрхои ин ойин, ба сарзамини харамайни-ш-шарифайн, ба бузургтарин кишвари содиркунандаи нафти чахон ва аз наздиктарин муттахидони Иёлоти Муттахидаи Омрико хуш омадед. Ба кишваре, ки ахолии дорояш хавсалаи кори сиёхро надоранд ва аз хорич муздур меоваранд, то корхои содаро барояшон анчом диханд.

То ин чои тавсифи мо аз Арабистон навмедкунанда набуд. Дар вокеъ, солиёна милюнхо тан ранчи сафар ба ин кишварро ба чон мепазиранд, то ба хокбуси Маккаву Мадина мушарраф шаванд. Ва бо ин милюнхо тан милёрдхо дулор ба ин пора аз сахрои араб сарозер мешавад ва тадричан сахроро ба боге пуррангу пуроб мубаддал мекунад. Арабхо мустахакканд, ки хамаруза даххо бор ба Мухаммаду оли Мухаммад салавот бифиристанд, ки сахрояшонро ба гулистон табдил кардаанд.

Хичрат ба хостгохи солшумории хичрй

Карор аст ба зудй ду хазор тан аз хаммеханони мо ба чамъи сокинони Арабистон бипайванданд ва аз неъмати зиндагй дар хостгохи ислом бахравар шаванд. Хабаргузорихои дуру наздик аз чараёни сафари Хамроххон Зарифй – вазири хоричаи Точикистон ба Арабистон ин навидро мунташир карданд, ки таи чанд мохи оянда садхо тан аз мухочирони бозгаштаи бекори точик метавонанд рахли гурбати худро дар Арабистон биафкананд.

Русияву Казокистон, ки дар ин рузхо бо бухрони молии фарогир дасту панча нарм мекунанд, аз боз пазируфтани шумори бисёре аз мухочирони кории точик маъзуранд. Дар натича микдори пуле, ки аз хорич ба Точикистон ворез мешуд, кохиш ёфт ва макомот мутаваччех шуданд, ки барои хаммеханони бекори мо бояд чои коре мухайё кард, то заминаи ошубе ичтимоъй фарохам нашавад. Чун хамеша чашми макомот аз даруни кишвар ба берун лагзид ва халли муъамморо ин бор дар Арабистон чустанд.

Албатта, ин мавзуъ чандон тоза нест. Мохи нувомбр (ноябр)-и соли гузашта буд, ки вазорати кишвар ё дохилаи Точикистон хабари дархости Арабистон мабнй бар фиристодани 2000 мухочири корй ба он кишварро эълом кард. Гуфта мешуд, ки арабхо ба мардони точик барои ронандагй ва ба занони точик барои хидматкорй дар хонахояшон ниёз доранд. Диловар Шоматов, аз кормандони вазорати кор, дар гуфтугу бо родю Озодй гуфта буд:

«Ин масъала ҳал шудагӣ аст, фақат фиристодани одамон мондааст. Касе мехоҳад, марҳамат, ба хадамоти муҳоҷират муроҷиат кунад».

Баргардони «хал шудагй аст» дар баёни он око чизе ба монанди «сиди, не рыпайся» ба забони русй буд. Чун шуморе аз фаъъолони сиёсию ичтимоъй ва мазхабй ба ин мавзуъ эътироз карда буданд.

Вокеъиятхои хичрат

Дар хамон рузхо Маъсуми Мухаммадрачаб аз кавли Шайх Муслихиддин дар Хучанд чунин гузориш дода буд:

«Зан, ки рафт, фасодкориву ҳама корҳо мешавад. Ман дар Маккаи Мукаррама, дар Ҷидда, дар Риёз будам… Он занҳое, ки аз Бангладеш, Ҳиндустон ва аз кишварҳои пешрафтаи Малайзияву Индонезия дар онҷо кор мекунанд, духтарони 18–25-сола, ҳамин қадар хор ҳастанд, он қадар ҳаққи паст доранд ки… Мебаранд, кор мефармоянд, дигар муомилаҳоша гуфта намешавад… Индонезиву малайзиягиҳо занҳоро мебаранд, ба хонаҳои арабҳо тақсим мекунанд, вале вай ягон ҳуқуқ надорад. Танҳо кор мекунад, ҳомиладор, ки шуд, бароварда гусел мекунанд…»

Мешавад суханони шайхро ба махаки санчишу арзёбй зад ва дарёфт, ки ин хам сухани наве нест.

Дар тобистони соли 2004 буд, ки созмони Дидбони Хукуки Башар гузорише зери унвони «Бахракашй ва озори коргарони мухочир дар Арабистони Саъудй» чоп кард ва дар он табли расвоии Арабистонро навохт.

Бино ба он гузориш, коргарони хоричй дар он кишвар хамаруза бо хатари шиканча шудан ва додани эътирофоти дуругин ва хатто бо хатари хатки номус рубаруанд. Хоричихое, ки ба хар далеле дар он кишвар боздошт мешаванд, хакки тамос бо намояндагихои диплумотики кишварашонро надоранд ва шиканча мешаванд, то эътирофномахоеро имзо кунанд, ки забонашро намефахманд.

Дар ин гузориш аз чанд мавриди эъдоми хоричихо дар чубахои дор ёд шудааст. Хешовандони он коргарони хоричй танхо пас аз катли онхо аз сарнавишти талхашон огох шудаанд. Соро Витсун (Sarah Whitson), мудири омили Дидбони Хукуки Башар дар умури Ховари Миёна ва шимоли Офрико гуфта буд, ки шумори курбониёни аъмоли макомоти саъудй бештар аз теъдоди курбониёни бегунохи амалиёти теруристй аст.

Дар идомаи суханони Соро Витсун омадааст:

«Мо мардону занонеро дидем, ки дар шароите хамонанди шароити бардагй зиндагй мекарданд. Бо кашфи хар як аз ин мавридхо бехтар мутаваччех мешудем, ки макомоти саъудй азияту озори муназзами коргарони хоричиро нодида мегиранд.»

"Обистании гайриконунй"

Бино ба хамин гузориши Дидбони Хукуки Башар, худуди 300 зан аз Хиндустону Сри Лонкову Филипин 12 соъат дар руз, шаш руз дар хафта, бемористонхои Чиддаро тамиз мекардаанд. Дар поёни рузи корй онхо ба як хобгохи пуродам мунтакил мешуданд, ки дар хар утоки кучакаш 14 зан канори хам мехобиданд. Дари утокхо аз берун баста мешуд ва занхо ичоза надоштанд берун бираванд. Онхо мачбур буданд то поёни муддати эътибори карордодашон, ки ду ё сесола буд, ин шароитро тахаммул кунанд. Дар ин миён чахор тан аз занхо шикоят кардаанд, ки мавриди тачовуз ба номус тавассути корфармоёни арабашон карор гирифтаанд. Додгоххои Арабистон занхои обистанро барои «обистании гайриконунй» зиндонй кардаанд ва суроги мардхои мутачовизро нагирифтаанд.

Вобаста ба неруи бегона

Як севуми чамъияти 27-милюнии Арабистонро коргарони хоричй ташкил медиханд. Сарфи назар аз сиёсати «саъудисозй» ё Saudiization-и давлати салтанатии Арабистон саноеъи ин кишвар хамчунон ба воридоти коргарони хоричй вобаста аст. 95 дарсади коргарони бахши хусусии Арабистон хоричианд, чун чавонони саъудй, ки маъмулан аз хонаводахои дороанд, майл надоранд дасташонро ба гарду хоки сохтмонсозй ва полоишгоххои нафт бизананд ва тарчех медиханд бекор бимонанд. Дар натича, бино ба додахои Ожонси Иттилоъоти Марказии Омрико(CIA), худуди 9 дарсади чамъияти чавону миёнсоли Арабистон бекоранд. Аммо манзур аз «чамъияти мустаъидди кор» дар он кишвари суннатй танхо мардонанд. Занхо ба шумор намеоянд.

Занхо дар ин кишвар то хамин чанд сол пеш шиноснома хам надоштанд ва дар саршуморихои он ба хисоб намеомаданд. Дар нахустин интихоботи шурохои шахр, ки соли 2005 баргузор шуд, танхо мардхо раъй доданд. Аммо нисфи аъзои шурохои шахрро хам, ба монанди мачлиси миллй, низоми салтанатии Арабистон таъйин мекунад.

Арабистон як кишвари нафтист ва иктисоди он руи хубоби нафтй устувор аст. 80 дарсади будчаи давлатии онро даромадхои нафтй ташкил медихад ва сукути бахои нафт дар дахаи 1990 боъис шуд, ки иктисоди Арабистон ба хок бинишинад. Ба дунболи он корфармоёни араб тарчех доданд шумори бештари кори хоричии арзонро вориди кишвар кунанд, чун чамъияти махаллй хозир нест дар баробари дастмузди поин барояшон кор кунад. Имруза худуди нух милюн хоричй дар ин кишвар сукно гузидаанд, ки голибашон аз Хинду Покистону Банглодешу Филипин хастанд.

Дар тозатарин баррасии Ожонси Иттилоъоти Марказии Омрико (CIA) аз вазъияти коргарони хоричй дар Арабистон мехонем:

«Бештари коргароне, ки ба Арабистони Саъудй мухочират мекунанд, асолатан аз чануб ва чануби шарки Осиёанд. Онхо маъмулан мавриди бардагии гайриихтиёрй карор мегиранд ва ба таври чисмию чинсй озор мебинанд, дастмуздашон пардохт намешавад, махбус мешаванд ва корфармоён шиносномахояшон мусодира мекунанд, ба гунае, ки онхо озодии рафту омад дар кишварро надошта бошанд; ба вижа коргарони хонагй осебпазиранд, чун онхо дар хонахо махбус мешаванд ва имкон надоранд аз касе кумак бихоханд.»

Бино ба хамин санад, ба Арабистони Саъудй хамасола садхо кудаки ничериёйи, яманй, покистонй, афгон, молиёйи ва судонй кочок мешаванд, то дар хиёбонхо гадойи кунанд; хамчунин гузориш шудааст, ки бархе аз занони ничериёйи барои бахракашии чинсии тичорй ба Арабистон кочок шудаанд.

Бардафурушии мудерн

Пас аз хондани ин додахо хабари мухочирати кории 2000 шахрванди Точикистон ба Арабистон хабари шуме ба назар мерасад. Бародарам Ботур Косимй дар яке аз навиштахои худ аз он нохушнуд аст, ки давлати мо барои мукобила бо ходисахои табиъии ахир аз кишвархои хамсоя ёрй хостааст ва «душмани шумораи яки Точикистон» хам тамасхуромез ба ин дархост посух додааст.

Бо Ботур мувофикам ва тангдастии давлат дар рафъи паёмадхои як ходисаи табиъиро нангин медонам. Вале гадойи аз давлати палиду манхусе чун Арабистонро нангинтар мебинам. Вуруди 2000 муздури точик ба хоки он кишвар огози хатки номуси миллати точик дар он сарзамин аст. Бегонагии забонй ва фархангй бо арабхо заминасози бадбахтихои точикон дар он сомон хохад буд ва мухри нангу нафратро хар чи мухкамтар бар пешонии давлати мо хохад кубид.

Гадоии тамомъайёри макомоти точик аз арабхои саъудй дар заминаи энержй хам ошкор буд. Дар холе ки макомоти араб аланан нишон медоданд, ки моил ба баррасии мавзуъи сармоягузорй дар арсаи энержии Точикистон нестанд, сарварони мо бо чидду чахд ваъдахои газофе медоданду талош мекарданд сели динори арабиро ба кишвар равона кунанд. Гофил аз ин ки арабхо дусти Омрикоанд ва агар бихоханд суде хосил кунанд, бояд дастикам суди хаштракамй бошад, на шашракамй.

Дустии Омрико бо Арабистон хам рози нихоне нест. Пайвандгари ин дустй нафт аст. Ва хатто номи ширкати давлатии нафти Арабистон, ки соли 1980 тавассути давлати он кишвар харидорй шуд, хамчунон ArAmCo (Arab-American Company) аст. Ва то замони бурузи нооромихо, ки чахонро дар худ балъид, то соли 2003, Омрико дар Арабистон пойгохи низомии густардае дошт. Ин ки Омрико аз накзи хукуки башар дар Арабистон забон барбастааст, ба суде бармегардад, ки Вошингтун аз карордодхои нафтиаш аз ин кишвар дарёфт мекунад.

Тавофуки Зарифй бо шахзодахои араб дар бораи фиристодани 2000 точик ба Арабистонро навъе бардафурушии мудерн медонам. Дар гузашта бардахоро аз хар навъу миллате дар бозорхои вижа мехариданд. Акнун ин иттифок пушти мизхои гуфтушунуди диплумотик меуфтад. Дар ин руйдоди бахусус Точикистон дар накши бардафуруш ва Арабистон ба унвони бардадор хуб чилва карданд.

Мо факат хафт милюн танем. Ва давлате, ки аз мо намояндагй мекунад, нишон додааст, ки тавоноии нигахдорй аз хафт милюн танро надорад ва хатто мувофик аст, ки моро ба кишвархои дигар ба кимати ночизе бифурушад. 600 дулоре, ки дар Арабистон карор аст ба точикхо бидиханд, бахши ночизе аз пулест, ки як араби нодор мохиёна дарёфт мекунад. Аз ин ру худи арабхо хозир нестанд он шуглро бипазиранд. Пас номи он шуглро чи чизе мешавад гузошт гайр аз гадоию бардагй?

Оё давлат хозир аст масъулияти хамаи балохоеро, ки карор аст ба сари хаммеханони мо дар сарзамини араб биёяд, бипазирад? Оё дар ин бора хам санади вижае имзо шудааст?

Давлате, ки натавонист барои мардуми худ дар даруни кишвар шугл биофаринаду кор эчод кунад, давлате, ки мардуми худро ба хоричихо фурухт, дигар давлати миллй ба шумор намеояд. Ё бояд аз худ давлате миллй бисозад ё аз дарун бисузад ва ба давлате миллй мачоли зухур дихад.

"Мамлакат-ул-Ъарабият-ут-Точикия!"

Ва агар мачоли зухур ба давлате мардумй дода нашавад ё давлати кунунй хую хилкати бардаворашро бознигарй накунад, фардо бисёр дер хохад шуд. Фиристодани неруи корй ба кишвари вопасмондаи зехние чун Арабистон фардо барои ин давлат мушкилоти басо бузургтарро ба бор хохад овард.

Он чи то кунун аз андешаи сангвораии арабй дар шакли вахобияту салафия вориди кишвари мо шуда, он гох нахустин гулхои бахор, ё дар вокеъ, нахустин баргхои зарди поиз (тирамох) хохад буд.

Бегумон шуморе аз ин бардагони мудерн дар миёни бисоти сафари худ хиёлоти захрогини иртичоъи арабиро низ бо худ ба Точикистон хоханд овард ва салафияву вахобият Точикистонро ба сутух хохад овард. Ин иттифокест, ки бо кишвархое чун Индунезй ва Молдив уфтод.

То кунун хеч макоми араби саъудй ба хеч фарди бегонае кумак накардааст, магар ин ки тафаккури барбаронаи уро бипазирад ва дар хайъати як вахобй бозофаринй шавад. Шояд он вакт макомоти мо мачбур бишаванд бигуянд: "Ураххиби бикум фи-л-Мамлакат-ул-Ъарабият-ут-Точикия!"

Дар акс: Малик Абдуллох, фармонравои Арабистони Саъудй ва сарвари давлате, ки борхо дар арсаи байнулмилалй муттахам ба фасод шудааст. Зимнан, бар пояи чадвале, ки мачаллаи Economist чоп карда, кишвари ин око нухумин кишвари худкомаи чахон аст. Зохиран Economist ба ин муттахиди Омрико хеле лутф карда, вагарна истеъдоди кашида шудан ба макоми нахустро хам дорад.

Soft Revolution by Media

Инкилоби нарми расонахо

به دبيره پارسی

Бритониё мунодии демукросии мудерн ва пешоханги салтанати машрута дар чахон ба шумор меояд, аммо суннатитарин намодхои сиёсй дар Урупоро низ хамин чо метавон сурог дошт. Курсихои маврусй (меросй)-и Мачлиси Аъён бо аъзои гесбасар (парикпуш)-и сурхпушаш, ташрифоти пуртумтароки нишастхои мачлисхои аъёну авом, шукухи салтанатии вуруди раиси мачлис ба толор, сарусадои аъзои мачлис ба хангоми суханронихо дар тахсин ё такбехи суханварон шабохати зиёде ба дигар низомхои демукротики чахон надорад ва шояд дар тули чандсад соли ахир тагйири чандоне накарда бошад.

Аммо инхо хама намод в намуди дастгохи сиёсиест, ки коркарди он тафовути чандоне аз низомхои гайрисалтанатй надорад. Дигар на малика аз кудрате бархурдор аст, ки аслоф (пешиниён)-аш доштанд ва на аъён (лордхо) аъёни тавонманди гузаштаанд. Бритониёихо ба тагйироти сареъу сарех тамоюл надоранд ва тарчех медиханд дигаргунихо бо паймудани марохили табиъии худ ва бо хифзи зохир, дар даруни ниход анчом бигирад.

Таи ду хафтаи ахир шохиди як чунин тахаввуле дар Мачлиси Авом будем, ки дасту боли бози намояндагони мардум дар истифода аз пули байтулмолро то хадди зиёде баст ва заминаро барои бознигарии конунхои марбут ба такозои маблагхои кумакй аз суи намояндагон фарохам кард ва гузашта аз он, боъиси руйдоде шуд, ки дар беш аз се карни ахир собика надоштааст.

Шояд битавон эъломи истеъфои раиси Мачлиси Авоми Бритониёро навъе инкилоби нарм дар арсаи сиёсии суннатгарои ин кишвар унвон кард. Инкилобе, ки пайгирона дар зарфи ду хафта тавассути як нашрияи чопи Ландан пайрезй шуд ва дар нихоят бо танбехи шуморе аз намояндагони мачлис ва канорагирии Мойкл Мортин (Michael Martin) аз макоми раёсати Мачлиси Авом ба самар расид.

Коре, ки рузномаи Дейли Телегроф (Daily Telegraph)-и Ландан кард, шояд пурхазина, аммо сода буд: чопи фехрести номхои аъзои Мачлиси Авом бо зикри маблагхое, ки эшон ба манзури таъмини рузгорашон аз байтулмол бардоштаанд; аз харчи гизои сагу гурбахошон гирифта, то хариди телевизюну лавозими богдорй ва пардохти кисти мохиёна (заём)-и масканхояшон. Дар ин миён ошкор шуд, ки шуморе аз намояндагон пули калонеро ба бахонахои гуногун бардоштаанд, ки вочиди шароити дарёфти он набудаанд.

Daily Telegraph ин иттилоъотро ба кумаки як афсари пешини нерухои вижа ва коршиноси амниятии кунунии ширкатхои бима дар киболи маблаги хангуфте аз манбаъе номаълум харидорй карда ва мегуяд, ки фехрестро барои хидмат ба манфиъати умум чоп кардааст. Дар паи интишори фехрестхои занчирайи расид (расписка)-хои намояндагони мачлис зери заррабин рафт, чанд тан аз макомоти баландпояи вазоратхонахо аз макомхояшон канор рафтанд ва намояндагишон дар Мачлиси Авом ба таълик уфтод, беш аз 120 хазор пунд аз чайби намояндагон ба байтулмол баргашт ва бино ба назарсанчихо, мизони махбубияти хизби хокими Коргар ба таври бесобика уфт кард.

Афзун бар ин, карор аст ба зудй дафтари пардохти хазинахои намояндагони мачлис таътил ва ниходе мустакил барои назорати пардохти хазинахо поярезй шавад, бисёре аз мазоёи молй (финансовые льготы)-и намояндагон лагв шавад ва аз ин ба баъд мухри «махрамона» аз руи додахои марбут ба мазоёи молии намояндагон зудуда шавад.

Яъне як нашрия тавонист тавонист бо ифшои додахое «махрамона» Мачлиси Авомро даргири талотуме кунад, ки ба хонатаконии муфассале дар он анчомид, девори «дафтари молй»-и онро ба хок нишонд ва пушти сахнаи мачлисро дар маърази диди мардум гузошт.

Албатта, гузориши пардадарихои Daily Telegraph-ро хамаруза дигар расонахои Бритониё низ пушиш медоданд. Дар натича, казия ба як корзори густардаи расонайи табдил шуд ва Мачлиси Авомро дар баробари кудрати «рукни чахоруми хукумат» ба зону даровард. Чилваи кудрати расонахо дар ин мочаро ба андозае хиракунанда буд, ки бархе ба шухй пешниходи иртикои макоми расонахоро додаанд ва матбуъотро «рукни севум» хондаанд.

Дар вокеъ, расвоии Мачлиси Авоми Бритониё дар радифи мочарохои Вотергейт (Watergate) дар замони Никсун (Nixon) ва Мунико Левинскй (Monica Lewinsky) дар давраи Бил Клинтун (Clinton) карор мегирад, ки намунаи кудратнамоии матбуъот дар баробари давлатмардону сиёсатмадорон аст. Бо ин тафовут, ки дар расвоии ахир расонахо фарогиртаранд ва дар ташаккули афкори умумй корсозтар. Ин бор торнигорхо ё веблогхо хам аз унсурхои фаъъоли ин корзор хастанд.

Хамаруза садхо веблогнависи инглисй чараёни чанчолро гузориш медиханд ва голибан бо асабоният бархе аз намояндагонро накухиш мекунанд ва навмедона мепурсанд, ки аз суиистифодаи хомиёни манофеъи мардум ба чи марчаъе метавон шикоят бурд. Хашми мардум ба гунае дар Интернет ва дигар расонахо мавч мезанад, ки шуморе аз намояндагон аз бозгаштан ба хавзахои худ бим доранд. Хамлаи тахрибкорон ба хонаву дафтари бархе аз онхо хароси намояндагонро дучандон кардааст.

Пешдастии расонахо дар амри химоят аз манофеъи мардум мизони эътибори сиёсатмадорон, ба вижа хизбхои умдаро ба шиддат кохиш дода, аммо дар иваз чойгохи расонахоро устувортар кардааст. Дар ин мочаро он чи барчаста шуд, накши матбуъот ба унвони нозири кирдори сиёсатмадорон буд. Накше, ки метавонад барои чехрахо ва ниходхое, ки сарнавишти моро таъйин мекунанд, сарнавишти тозае ракам бизанад, то заминае равшантар барои чомеъа фарохам шавад.

Ба гуфтаи Вилём Бернбох (William Bernbach), аз бузургони санъати таблиготи Омрико,

«Хамаи мо, ки бо расонахо ба таври хирфайи сарукор дорем, шаклдихандагони чомеъа хастем. Мо метавонем чомеъаро мубтазал кунем. Метавонем ба он рангу буи барбарона бидихем. Ва ё метавонем ба иртикоъи чомеъа ба сатхе баландтар мусоъидат кунем.»

Албатта, бастагй дорад, ки сухбат аз чи расонахое дар чи чавомеъе хаст. То ин чо чунин ба назар мерасад, ки расонахои Бритониё дар тагйиру пероиши тадричии сомонаи сиёсии кишвар корсоз будаанд.

Silent Languages

Забонхои хомуш

به دبيراه پارسی

Забонхо хам мисли инсонхо ва гиёххо зода мешаванду меруянд, меболанду мешукуфанд, бузургу сутург мешаванд, пиру камзур мешаванд ва мемиранд. Дар ин миён бархе умри бештар доранд, шуморе хам чавонмарг мешаванд, иддае хам тагйири шакл медиханду умри дубора мебинанд.

Шояд дар ахди Хахоманишиён касе бовар намекард, ки рузе забони оромй дар остонаи нобудй карор бигирад. Забоне, ки аз ФаластинуИсроил нашъат гирифту доман густард ва саросари Ховари Миёна, Хинду Чин ва Офрикои Шимолиро дарнавардид, бо китобхои мукаддас вориди Фарангистон шуд ва забони нигориши дарбории Хахоманишиён буд. Доманаи корбурди дабира ё хатти оромй густардатар буд ва дар бистари он расмулхатхои дигаре, ба монанди дабираи пахлавй шакл гирифтанд.

Аммо акнун аз он хатту забони баном ному нишони андаке бокй мондааст. Бунёди омузишй, илмй ва фархангии Созмони Милал (UNESCO) забони оромиро дар фехрести забонхои «катъан дар хатар» карор додааст. Ба навиштаи рузномаи Гордиян, чопи Ландан, танхо 7000 тан дар шахри Малулаи Сурия то кунун ба ин забон харф мезананд ва шумори гуишварони забони оромии навини гарбй, ки забонест нисбатан мутафовит аз оромии кухан, ба хашт хазор тан мерасад.

Давлати Сурия бо дарки хатари нобудии тамому камоли забони оромй муассисаеро барои густаришу таквияти ин забони бостонй созмон додааст ва акнун шумори бештари навчавононро метавон дид, ки Китоби мукаддаси масехиёнро ба забони асли он, яъне оромй, мехонанду мефахманд.

Дар гузашта такаллум ба забони оромй дар Сурия мамнуъ буд. Дар натича забони арабй бо шитоби физоянда чойгузини оромй мешуд. Аз суи дигар, забони фаронсавй дар давраи истеъмор чойгохи хар ду забони оромй ва арабиро тангтар карда буд. Аммо давлати Башор Асад тасмим гирифтааст бо ташкили Фархангистони Забони Оромй вобаста ба Донишгохи Димишк аз инкирози ин забон чилавгирй кунад.

Мусалламан, оромй танхо забони бостонии дар маърази хатар дар чахон нест, балки бино ба бароварди ЮНЕСКУ, шумори ин даста аз забонхо дар миёни наздик ба 6000 забони роич ба худуди 2500 мерасад.

Бунёди ЮНЕСКУ ба ифтихори рузи байнулмилалии забони модарй (21 феврие) шакли электруники «Атласи таъомулии забонхои ру ба инкироз»-ро дар шабакаи чахонии Интернет мунташир кардааст. Бо истифода аз ин абзори дичитол метавон дарёфт, ки дар кадом кишвар чи забоне дар остонаи нобудй карор дорад ва шиддати ин хатар то чи андоза аст.

Беш аз сй донишманди забоншинос дар ин тархи ЮНЕСКУ панч дарачаи хатари инкирози забонхоро мушаххас кардаанд: ноамн ё хатарнок, катъан дар хатар, шадидан дар хатар, бухронй ва мансухшуда (нобудшуда). Коркарди миёнкунишй (интерактив)-и ин сафха ба шумо ичоза медихад, ки масалан, аз вазъияти 25 забони ру ба нобудй дар Эрон огох шавед, ки аз ин миён ду забон то кунун ба куллй ба торих пайвастаанд: забони чабалй, аз гуишхои оромии калимй дар Курдистон ва «лишон дидон», яке дигар аз гуишхои оромии калимй дар Озарбойчони Эрон.

Вале забонхое хам дар Эрон хастанд, ки дар сурати адами мувозибат аз онхо пас аз муддате кутох нобуд хоханд шуд. Ба монанди забони мондойи бо худуди 300 гуишвар дар Ахвоз, забони курушй дар устони Форс, ки дар соли 1992-и мелодй 200 тан ба он такаллум мекарданд ва сурой ё гуиши оромии масехй дар Техрону Казвин, ки дар соли 1997 танхо 60 гуишвар дошт.

Дар Афгонистон 23 забон ба мурокибати бештар ниёз доранд. Забони мугулй бо 200 гуишвар дар вилояти Хирот ва забони тирохй бо худуди 100 гуишвар дар чануби шарки Чалолобод аз чумлаи осебпазиртарини онхоанд.

Точикистон бо сарзамину чамъияти камтар шумори камтари забонхои осебпазир дорад. Ёздах забон дар ин кишвар дар холоти мухталифи инкироз карор доранд, аммо хеч як дар холати бухронй ё мансухшуда нест. Забони ишкошимй, аз забонхои помирй бо 1000 гуишвар, забони рошорвй, аз хамин шохаи забонхо бо 2500 гуишвар ва забони ягнобй, бозмондаи забони бостонии сугдй бо худуди бист хазор гуишвар дар фехрести забонхои ру ба инкирози Точикистон омадаанд.

“They Wanted to Zap Us”

«Хостанд моро бимиронанд»

همين موضوع به دبيره پارسی

Порахое аз суханони Махмуди Давлатободй – нависандаи саршиноси Эрон дар нишасти шоъирону адибони хомии Мирхусейни Мусавй (номзади макоми раёсати чумхурии Эрон), ки асри дируз эрод шуд, андешабарангез аст.

Давлатободй бо таъкид руи ин нукта, ки аз каси бахусусе дар интихоботи карибулвукуъи хусравии Эрон химоят намекунад, гуфт:

«Ман наомадаам барои касе таблиг кунам, чаро ки инкора нестам. Агар чизе хам ба зехнам расида, дар матбуъот баён кардаам. Факат мехохам муруре дошта бошам бар давроне, ки дар он ба тарзи музоъафе пир шудем, яъне моро пир карданд ва хостанд, ки бимиронанд. Ва ин пеш аз он ки аз назари ман амре трожик (фачеъ) бошад, як суол аст.»

Давлатободй, дар холе ки бугзи гулуяш ошкор буд, гуфт:

«Мо дар кучо зиндагй мекунем? Чи муносибате бо якдигар дорем? Чанд солест, ки шудаем «миллати Эрон». Каблан «уммат» будем. Холо хам дар айни ин ки «миллати Эрон»-ем, бахше аз «уммати мухаммадй» хам хастем. Вале ин чи гуна миллатест, ки дар он хеч гуна муносиботи инсонии фимобайн баркарор нест ва факат дар остонаи интихобот аст, ки хак дорем ба унвони миллат матрах шавем ва дар чое чамъ шавем ва ахёнан харфе бизанем.»

Махмуди Давлатободй бо садою баёне гарро афзуд:

«Ман нависандаи мамлакати шумо хастам. Маъмулан ба муносибат барномахои фархангии телевизюнро нигох мекунам. Ва вакте ки дуктур Мухсини Парвиз ба унвони муъовини вазири иршод (ва фарханги исломй) дар он сухбат мекунад, бештар диккат мекунам. Дар охирин гуфтугуи у, ки бо окои Хайдарй дар телевизюн анчом шуд, вакте аз вай пурсиданд, ки чи гуна мумкин аст, ки маъдуди афроде бар тамоми нависандагону шоъирон ва мухаккикону андешамандони ин мамлакат ишроф (бартарй) дошта бошанд, у аввал посух дод, ки мо бояд ин бахсро чои дигаре матрах кунем. Вале баъд гуфт, ки мо бар асоси Ойинномаи Инкилоби Фархангй дар мавриди китоб тасмим мегирем.»

Давлатободй эътирози худро ба ин казия чунин баён кард:

«Аз назари ман, инкилоби фархангй икдоме гайриконунй будааст ва ба хеч вачх машруъият надорад. Ман ба Конуни Асосии Чумхурии Исломии Эрон раъй додам ва танхо он конунро мепазирам ва осори адабию фархангии мо бояд бар асоси хамин конун мавриди казоват карор бигирад. Пои ин казоват хам меистам. Инкилоби фархангй, ки шайхи он дуктур Суруш буд, таклиде музхик аз амре сахиф буд, ки дар Чин анчом шуда буд. Он инкилоби фархангй домани яке аз чехрахои муъосири чахонро барои хамеша лаккадор кард; яъне марде, ки мардуми примитиви кишвареро ба дунёи бузург муъаррифй кард, бо он инкилоб дар Чин ба лакка (дог)-е сиёх дучор шуд. Бино бар ин, таклид аз он инкилоб таклид аз як шаноъат (зиштй) буд.»

Ин нависандаи баном хитоб ба макомот гуфт:

«Ман ба масъулини иршод (-и исломй) мегуям, ки он ойиннома на конуният дорад ва на машруъият. Мо Конуни Асосй дорем. Он инкилоби фархангй боъис шуд, то чомеъаи фархангии Эрон аз магз тихй (холй) шавад.»

Давлатободй афзуд:

«Шумо аламдор (парчамдор)-и рафтори шанеъ (зишт)-е шудед, ки боъис шуд бехтарин фарзандони ин мамлакат бигзоранду бираванд, то шумо шеъри Мавлоноро хифз кунед ва ба мо тахвил бидихед ва ба мо тахвил бидихед ва тахвил бидихед ва боз хам тахвил бидихед.»

Давлатободй бо ишора ба интихобот эълом дошт:

«Ман ба касе раъй медихам, ки аз тамоми эрониёни фархехтае, ки аз ин кишвар берун ронда шуданд, иъодаи хайсият кунад (эътиборашонро баркарор кунад) ва ба касе раъй медихам, ки ба инсичоми миллй муътакид бошад. Моро нисбат ба хам гариба кардаанд. Агар касе, ки ин ситод моли уст, чунин кобилияте дорад, аз раъй додан ба у пушаймон нахохем шуд. Масъала ашхос нестанд. Масъала як миллат аст. Миллат дорад аз баракати рафтори окоён ба чони хам меуфтад. Мамлакатдорй, яъне мардумро нигах доштан. Захм задан ба мардум ва тоби захмро овардан аз суи мардум бояд то ба хол хавсалаи окоёнро хам сар бурда бошад. Шумо бо чи мархаме метавонед ба ин захмхо илтиём бибахшед?»

Мутмаиннан, ба пурсиши Махмуди Давлатободй фармонравои хамноми у ва лагомдори низом посухе надодаанд. Аммо нафси ин ки чунин пурсишхои кубанда чун зарбахои чаккуш (болга) бар сару сурати режими чумхурии исломй мерезанд, нишони бедорй ва пуёии "миллат" ё "уммат" аст.

Дакикан хамин суханон ва пурсишхое сангинтар аз инро метавон аз сардамдорони режими Точикистон кард ва виждони мардумро ба чолиш кашид, ки чи гуна метавон бо ин хукумату хукуматдорй сар кард. Аммо адои ин суханон пеш аз хама як фарди равшанфикр мехохад. Равшанфикре, ки дар айни хол равшанзамир бошад. Равшанзамире, ки дар айни хол далер бошад. Боке нест. Хохем дошт. Он руз хам дар рох аст.

Акс аз торнамои dowlatabadi.com

Arash in Eurovision

Ораш дар Eurovision

Дар мусобикаи Eurovision, ки ин бор дар шахри Маскав аз 12 то 16 май баргузор мешавад, барои нахустин бор як эронй низ хузур хохад ёфт: Ораш. Оре, хамон Ораши маъруфу махбуб бо оханги инглисии Always-аш.

Чолиб ин чост, ки Ораш дар ин мусобика хамрох бо Ойсал – овозхони озарй аз Чумхурии Озарбойчон намояндагй хохад кард. Зимнан, Ораш порс асту озарй нест, аммо шояд наздиктарин кишвар ба Эрон, ки дар ин мусобика имкони ширкат дорад, хамин Озарбойчон аст ва шояд Ораш хостааст шуру шаъафи пирузиро ба марзхои кишвари зодгохаш наздиктар бибарад.

Бо таваччух ба махбубияти чашмгири Ораш дар кишвархои Урупои Шаркй ва Марказй комилан мухтамал аст, ки ин овозхони эронии мукими Суэд ба хадафаш бирасад.

Бехзоду тими барномаи «Кук»-и телевизюни порсии Би-Би-Си хам рохии Маскав шуданд, то ин мусобикаро барои нахустин бор мустакиман ба бинандагони порсизабон дар саросари чахон нишон диханд.

Худо кувват, Bez!

در مسابقه يوروويژن که اين بار در شهر مسکو از 12 تا 16 مه برگزار می شود، برای نخستين بار يک ايرانی نيز حضور خواهد يافت: آرش. آره، همان آرش معروف و محبوب با آهنگ انگليسی "آلويز" اش

جالب اين جاست که آرش در اين مسابقه همراه با آيسل، آوازخوان آذری از جمهوری آذربايجان نمايندگی خواهد کرد. ضمنا، آرش پارس است و آذری نيست، اما شايد نزديک ترين کشور به ايران که در اين مسابقه امکان شرکت دارد، همين آذربايجان است و شايد آرش خواسته است شور و شعف پيروزی را به مرزهای کشور زادگاهش نزديک تر ببرد

با توجه به محبوبيت چشمگير آرش در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی کاملا محتمل است که اين آوازخوان ايرانی مقيم سوئد به هدفش برسد

بهزاد و تيم برنامه کوک تلويزيون پارسی بی بی سی هم راهی مسکو شدند، تا اين مسابقه را برای نخستين بار مستقيما به بينندگان پارسی زبان در سراسر جهان نشان دهند

!Bez خدا قوت

The Multifaceted Shah of Persia

Шохи хазорчехраи Эрон

به دبيره پارسی

Султони мустабидду берахме, ки писарони худро кур карду кушт, аммо дар миёни мардумонаш арчу эътибори як кахрамонро дошт.

Ин чумлаест, ки Дейвид Блу (David Blow) дар муъаррифии Шох Аббос – фармонравои баноми Сафавй дар садахои 16 ва 17-и мелодй ба кор бурдааст. Вай хамчунин Шох Аббоси Сафавиро чангчуи тавоное медонад, ки бо рондани нерухои ишголгари бегона обруву ифтихори эрониёнро тачдид ва тамомияти арзии Эронро баркарор кард.

Китоби «Шох Аббос: шохи берахме, ки хамосаи эрониён шуд» ба калами Дейвид Блу – эроншиноси инглисй аз чомеътарин китобхои мавчуд дар бораи ин подшохи Эрон аст. Таърифи достони зиндагии Шох Аббос аз мурури пешинаи у ва таъсиси тарикати ирфонии Сафавия огоз мешавад.

Муршиди комили ин тарикат Шайх Сафийиддин (1252 то 1334 мелодй), падарчадди Шох Аббос буд. Ба навиштаи Дейвид Блу, Шайх Сафийиддин як курди порсигуи ахли Ардабил буд ва бештари муридони у туркманхои Озарбойчон буданд, ки баъдан бо номи «кизилбош» шинохта шуданд.

Аммо шуморе аз эроншиносон бо ин тавсифи Дейвид Блу мувофик нестанд ва кизилбошхоро туркман намедонанд ва муътакиданд, «кизилбош» (сурхсар) як мафхуми кавмй нест, балки номи гунд ё мачмуъае аз гуруххои кавмии гуногун, аъам аз турку точик (эронй) аст, ки шохаи пайкорчуи чунбиши ташайюъро ташкил медоданд. Дуруст аст, ки кавмхои туркмане чун устончлу, румлу, шомлу, афшор ва кочор аз рукнхои аслии ин ниход буданд. Аммо дар миёни кизилбошхо эрониёни гайритуркзабон хам буданд, ки туркманхо онхоро «точик» меномиданд. Точикхо шомили намояндагони кавмхои толиш, занд, курд, сиёхкух ва дигар эронизабонон мешуданд.

Дейвид Блу дар китобаш иборати кадимии «турку точик»-ро ба вуфур ба кор бурдааст, ки дар карнхои миёнй як иборати маъмулу роич буд ва манзур аз «точик» голибан эронй ё гайритурк буд. Аз ин ру таъаччуб нахохед кард, агар дар китоби Дейвид Блу бихонед, ки модари Шох Аббос як точики мозандаронй буд ё вазирони дарбор аксаран точик буданд ё ин ки миёни туркхои кизилбош ва точикхои дарбор носозгорихое будааст.

Кизилбошхо дар дарбори Сафавй чойгохи рафеъу фарохе доштанд, чун бо такя бар неруи хамин пайкорчуёни шиъй буд, ки Исмоъили Сафавй дар соли 1501-и мелодй нахуст Табрез, сипас шахрхои дигари Эронро фатх кард ва худро «подшохи Эрон» номид.

Сиёсатхои башиддат сунниситезонаи подшохони Сафавй хашму хусумати хамсоягони суннии Эрон, ба вижа узбакхои Осиёи Миёна ва импротурии Усмониро барангехт. Дар натича шимоли шарк, шимоли гарб ва гарби Эрон борхо мавриди турктозии узбакхову усмонихо вокеъ шуд ва порахое васеъ аз хоки Эрон ба дасти бегонагон уфтод. Аз суи дигар, даргирихои дарунй миёни амирони кизилбош Эронро вайрон карда буд.

Бо чулуси хунини Шох Аббоси хафдахсола ба тахт авзоъ рафта-рафта ба куллй тагйир кард: кудрати амирони кизилбош то хадди зиёде салб шуд, «уламо» ё рухониюни шиъа ва «гуломон» ё бардагони кафкозй ба ду пояи аслии давлат табдил шуданд, бо ошубгарони дохилй бо хушунате бесобика бархурд шуд ва бо бегонагони ишголгар нахуст мудоро шуд ва сипас пайкори оштинопазир, ки ба ронда шудани ишголгарони турку узбак аз хоки Эрон анчомид.

Шох Аббос тавонист на танхо тамомияти арзии Эронро хифз кунад, балки Багдоду Бахрайну чазираи Хурмузу Кандахору Арманистону Гурчистонро хам ки аз даст рафта буданд, дубора ба хоки Эрон мулхак кунад. Чоддахои Эрон, ки дар гузашта маъмани рохзанон буд, ба амнтарин чоддахои чахон табдил шуд ва ин иддаъоест, ки сайёхони фарангии даврони Сафавй дар гузоришхояшон овардаанд.

Шох Аббос нигохи Гарб ба Эронро низ тагйир дод ва ба гуфтаи Дейвид Блу, подшохи Эрон хамтову хамсанги малика Элизобети Якуми Инглис ва Филипи Дуюми Испониё махсуб мешуд. Дейвид Блу ба накл аз Жон Товерние – як бозаргони фаронсавй, ки се сол пас аз марги Шох Аббос вориди Эрон шуда буд, менависад: «Эрон дар кораи Осиё чойгохи Фаронса дар Урупоро дорад.» Товерние муътакид буд, ки дарбори Сафавй фархехтатарин дарбори мавчуд дар Ховарзамин аст.

Овозаи дудмони Сафавй ба хадде чахонгир шуда буд, ки вожаи «суфй» (Sophie), баромада аз номи падарчадди Аббос (Сафийиддин), дар забони инглисй чойгузини вожаи «шох» ба маънои фармонравои Эрон шуд ва Шекспир дар порае аз осори мондагораш ин вожаро ба кор гирифтааст.

Шухрати дарбори Сафавй мочарочуёни гарбии бисёреро ба Эрон чазб мекард. Шуморе аз онхо, ба монанди бародарон Антунй ва Роберт Шерлии инглисй дар дарборхои Урупо аз Шох Аббос намояндагй мекарданд ва Роберт Шерлй дар хамаи дидорхои расмй бо макомоти фарангй чомаи эронй ба тан ва дастори эронй ба сар дошт. Дейвид Блу дар китобаш аз сафарномаи Сер Антунй Шерлй дар бораи Эрон ба вуфур истифода кардааст. Дар миёни дигар сафарномахои арзишманди мавриди корбурди Дейвид Блу унвони китобхои Горсиё Фигуэруо (Garcia Figueroa), диплумоти аршади испониёйи ва Тумос Херберт (Thomas Herbert), торихнигори инглисиро метавон дид.

Херберт хамон нависандаест, ки нахустин хайъати сиёсии инглисиро, ки ба сафорат мерафт, хамрохй кард ва мушохидоташро дар китобе зери унвони «Гашту гузор дар Эрон. 1627-29» мунташир кард. Фигуэруо нахустин фарангиест, ки яке будани Тахти Чамшед ва Персепулисро собит кард, чун тафовути номхои порсию фарангии пойтахти Эрони Хахоманишй ин хакикатро пинхон дошта буд.

Аммо маъмурияти Фигуэруо чизе дигар буд; вай талош мекард миёни Шох Аббос ва шохони Урупо эътилофе алайхи импротурии Усмонй падид оварад ва химояти подшохи Эрон аз масехиёни мукими ин кишварро чалб кунад.

Шох Аббос хам ба эчоди эътилоф алайхи туркхои усмонй бисёр алокаманд буд ва бад-ин манзур дар хузури фиристодагони фарангй чунин вонамуд мекард, ки дар шуруфи ру овардан ба кеши масехият аст. Урупоихо ин шигирди диплумотики Шох Аббосро чиддй гирифта буданд ва мепиндоштанд, ки хар он мумкин аст фармонравои Эрон ба силки масехиён бигаравад.

Аммо бевафоии шахриёрони фарангй ба таъахудоташон мабнй бар хамдастй дар хамла ба импротурии Усмонй боъис шуд, ки Шох Аббос аз мизони тасомухи мазхабиаш бикохад ва масехиёни кишварашро барои муддате дар мазика карор дихад. Вале арманихо, ки унсури калидй дар тичорати абрешими Эрон ба шумор меомаданд, маъмулан мавриди мархамати Шох Аббос карор доштанд ва барояшон махаллахову шахракхои вижаи мураффахе сохта шуд.

Дейвид Блу дар ин китобаш афзун бар мурури руйдодхои зиндагии Шох Аббос ба баррасии шахсият ва тавоноихои у низ пардохта ва дар фаргирд (фасл)-хое чудогона Шох Аббосро дар макоми бозаргон, хунарпажуху хунарманд ва меъмору шахрсоз санчидааст. Дейвид Блу менависад, ки шахсияти Шох Аббос бисёр печида ва хазорчехра буд ва шомили вижагихои мутанокизе мешуд, ки аз у фармонравое созанда ва гох сузанда сохта буд.

Дарки нодурусти бархе аз ибороту вожахои порсию арабй аз маъдуди лагзишхои китоби Дейвид Блу аст. Барои намуна, дар ин китоб «Бихор-ул-анвор»-и Мачлисй «Бахори нурхо» маънй шуда ва ба накл аз Чон Фроер – пизишки ширкати Хинди Шаркй дар давраи Сафавй вожаи «шобош»-и порсй, ки кутохшудаи «шодбош» аст, мухаффафи «Шох Аббос» таъбир шудааст.

Аммо ин лагзишхои чузъй аз арзиши китоби Дейвид Блу ва пажухиши мушикофонаи у дар зиндагй ва корномаи Шох Аббос намекохад. Мавзуъи яке аз тахкикоти чолиби у дар ин китоб иттиходи миёни тахту мехроб дар ахди Сафавй аст, ки ба бовари нависанда, заминасози пирузии Инкилоби Исломии 1357 (1979)-и Эрон буд.

Дейвид Блу хамчунин талош кардааст чугрофиёи зиндагии Шох Аббосро фаро бигирад ва шахрхоеро, ки ба гунае бо зиндагии у гирех хурдаанд, тасвир кунад. Шумори он шахрхо хам андак нест: Шох Аббос дар Хирот ба дунё омад, дар Казвин ба тахт нишаст, дар Исфахон ба шукуфойи расид, дар Мозандарон шахрхои Фарахободу Ашрафро бино ниход, дар синни панчоху хафтсолагй дар Ашраф даргузашт ва дар хаволии Кошон ба хок супурда шуд.

Китоби «Шох Аббос: шохи берахме, ки хамосаи эрониён шуд» гузориши комилест аз панчоху хафт сол зиндагй ва чихил сол салтанати ин чехраи торихии Эрон ва паёмадхои хукумати у.

Мушаххасоти китоб:

David Blow
Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend
I.B. Tauris
London – New York 2009

Before and After Marriage

(from a chain e-mail message)

Before Marriage

He: Yes. At last. It was so hard to wait.

She: Do you want me to leave?

He: No! Don't even think about it.

She: Do you love me?

He: Of course! Over and over!

She: Have you ever cheated on me?

He: No! Why are you even asking?

She: Will you kiss me?

He: Every chance I get.

She: Will you hit me?

He: Are you crazy! I'm not that kind of person!

She: Can I trust you?

He: Yes.

She: Darling!



After Marriage....

Simply read from bottom to top.

***

Пеш ва пас аз издивоч

(аз як номаи занчираии электрунй)

Пеш аз издивоч

Мард: Бале. Нихоятан. Охир чи кадр мешуд мунтазир монд!

Зан: Мехохй биравам?

Мард: На! Хатто фикрашро накун.

Зан: Маро дуст дорй?

Мард: Албатта! Як олама.

Зан: Харгиз ба ман хиёнат кардайи?

Мард: На! Таъаччуб мекунам, ки мепурсй.

Зан: Маро мебусй?

Мард: Дар хар фурсате, ки гирам ояд.

Зан: Маро мезанй?

Мард: Девонайи магар? Ман аз он даст одамхо нестам!

Зан: Оё метавонам ба ту эътимод дошта бошам?

Мард: Бале.

Зан: Азизи дилам!


Пас аз издивоч...

Кофист навиштаи болоро аз тах ба сар бихонед.

Hot Off The Press! Books On Demand

Чопи китоб дар панч дакика

به دبيره پارسی

Шояд солхост дунболи нусхае аз як китоби нодир мегардед, аммо хеч дакка ё китобхонае халлоли мушкилатон нест. Мегуянд, хамаи нусхахои мавчуд ба фуруш рафта ё он китоби бахусус дигарбора чоп нашудааст.

Ба зудй аз ин посуххои навмедкунанда дигар хабаре нахохад буд. Дастикам дар Омрикои Шимолй, Устролиё ва бархе аз кишвархои Урупо.

Чопгари худкори Espresso, ки дар рузи душанбе, 27 оврил (апрел), аз танхо намунаи он дар Бритониё рунамойи шуд, дастгохест, ки махолро мумкин кардааст. Ин дастгохи гулосо, ки гумон меравад дар оянда кучактар шавад, дар арзи панч дакика як китоби сесадсафхаиро чоп мекунад, сафхахояшро ба хам медузад, чилди рангини пушту руяшро мечаспонад ва дар шакли мучалладе дог ба шумо тахвил медихад. Айни кахваи доги Эспрессу, ки муддати тахияаш такрибан хамин кадр тул мекашад. Китоб аз руи фойли дичитол (ракамй)-и китобе чоп мешавад, ки масалан, сад сол пеш мушташир шуда буд.

Дар холи хозир танхо як бахши китобфурушии Блаквел (Blackwell)-и Ландан дорои Эспрессуст ва дар бойгонии дичитоли он худуди ним милюн чилд китоби кадиму чадид махфуз аст, ки бо фишор додани як тугма метавонад руи мизи шумо карор бигирад. Интизор меравад, то поёни тобистони оянда шумори китобхои дархостиро ба беш аз як милюн чилд бирасонанд. Ва агар мехостед ин хама китобро ба шакли физикй дар фазое карор дихед, кафасахои панчох дуккони китобфурушй хам басанда набуд.

Ширкати Блаквел дар холи гуфтушунуд бо ноширони дохилй ва хоричй аст, то битавонад шумори китобхои дорои хакки имтиёзи нашрро дар бойгонии дичитоли Эспрессу афзоиш дихад.

Масъулони китобфурушй, ки як дастгохи Эспрессуро ба кимати 120 хазор пунд харидаанд, мегуянд, шояд дар оянда битавон ихтироъи мошини Эспрессуро ба бузургтарин тахаввул дар санъати нашри китоб пас аз Гутенберг арзёбй кард. Чаро ки на.

Кимати китобе, ки ба дархости шумо бозчоп шудааст, бо кимати хамон китоб дар бозор фарке намекунад. Тафовут ин чост, ки дар арзи панч дакика хам шумо ба хостаи деринатон расидаед, хам ноширон аз захмати бозчопи анбухи китобе кухна рохат шудаанд ва хам мухити зист осеби бамаротиб камтаре дидааст. Бад-ин чихат, хушбинии мудирони Блаквел дар мавриди дурнмаои чопгари худкорро мешавад муваччах донист. Блаквел касд дорад дар оянда хамаи шаст шуъбаашро дар Бритониё бо дастгохи Эспрессу мучаххаз кунад.

Агар дар фехрести китобхои дичитоли Блаквел унвони мавриди назаратонро наёфтед, аммо мутмаиннед, ки нусхаи дичитоли он дар пойгохе дигар вучуд дорад, боке нест. Кофист нусхаи Пи-Ди-Эф (PDF)-и он китобро руи як лавхи фишурда (CD) ба хурди Эспрессу бидихед. Пас аз чанд дакика нусхаи физикии онро ба даст хохед гирифт.

Агар аз хондани осори дигарон хаста шудаед ва мехохед достони худатонро дар шакли як китоб мунташир кунед, боз хам ин дастгох ба дардатон хохад хурд. Дар вокеъ, Эспрессу огози хамагонй шудани адабиёти чопист. Паёмади он метавонад падидае шабехи торнигорхо ё веблогнависй бошад, аммо дар фазое вокеъй, на мачозй.

Мухтареъи тозатарин навоварй дар санъати чоп Чейсун Эпстойн (Jason Epstein), як ношири омрикоист. Мачаллаи Time-и Омрико Эспрессуро ихтироъи сол унвон кард ва дар намоишгохи китоби имсол дар Ландан Эспрессу бо чопу часпу арзаи як китоби беш аз садсафхайи дар як дакика шигифтии боздидкунандагонро барангехт.

Албатта, мисли хар дастгохи наве Эспрессу хам хануз орй аз нуксу камбуд нест ва гох шитоби баркосои чоп боъис мешавад, ки баргхои чопшуда бичарханду зеру ру шаванду руи синии саххофй карор бигиранд, ки натичаи он ба хам хурдани тартиби сафахоти китоб аст. Дар чунин мавориде нозири дастгох раванди чопро мутаваккиф мекунад, сафхахоро сарусомон медихад ва чопи китобро аз сар мегирад. Гох фосилаи дур ё наздики чопгар аз синии саххофй метавонад баргхоро ба дасти бод бисупорад ва тартиби онхоро ба хам бизанад.

Дар нахустин рузи рохандозии дастгохи Эспрессу дар китобфурушии Блаквели Ландан мавориде аз ин даст мушохида шуд. Масъулони ширкат таъкид карданд, ки хануз мархилаи ошноии кормандони он бо Эспрессу ба фарчом нарасида ва вукуъи чунин иттифокот табиъист.

Як вохид аз ин дастгох дар китобхонаи Искандарияи Миср хам насб шудааст ва баъид нест, ки ба зудй Эспрессу ба дигар кишвархои минтака низ ворид шавад. Зимнан, дастгохи Эспрессуи Искандария аз нахустин чопгархои худкор аст, ки хамзамон бо насби он дар Вошингтун дар соли 2006 рохандозй шуд. Комгории Эспрессу дар бозорхои китоби Омрико, Урупо, Устролиё ва Миср зомини густариши доманаи хузури ин дастгох дар чахон хохад буд.

Дар гузориши тасвирии ЧадидОнлойн чигунагии чопи тарчумаи инглисии гузидае аз газалиёти Хофизи Шерозй ба дархости ЧО-ро мушохида хохед кард. Ин китоб соли 1921 ба калами Элизобет Бричез тавассути Донишгохи Оксфурд мунташир шуда буд ва пайдо кардани он дар китобфурушихои одй амри махол аст.

The Nation’s Leader Passes Away

Рахбари миллат даргузашт

Порахое аз ёдворахо
1994-2009

Ба ёди устод Тохири Абдулчаббор

Хамчунон аз канори чоддае пургубор дар бахши навсохти хошияи Техрон фароз меравам. Гарди симони чодда дар дарзи кафшхову шерозаи шалворам менишинад. Дар остонаи вурудии сохтмоне чахортабака кафшхову шалворамро метаконаму меафшонам.

Аз ин чо метавон тамоми шахри Техронро руи кафи даст дид, ки дар миёни анбухе аз бетуну охан пушти пардаи захим (гафс)-и губор такрибан нопайдост. Дар ин махалли баланд сохтмони маскунии баланде хаст, ки махалли икомати мухочирони баландмакоми точик аст ва дар баландтарин маком ё табакаи он Устод зиндагй мекунад. Бар хилофи дигар хамрохони баландмакомаш Устод танхост.

Дар утоки нишемани як хонаи духоба пушти як мизи анбошта бо китобхои катуру бузург Устод бовикору сарбаланд нишастааст ва аз пушти пардаи сигор ба ман нигох мекунаду лабханде мезанад ва мепурсад:

- Кучохо мегардй, эй писар?

Мочарохои парерузу дирузу имрузамро барояш таъриф мекунам ва барномахои фардоямро бо у дар миён мегузорам. Аз гузаштахо мегуем. Аз Душанбеву саргардонихо. Устод ошкоро хурсанд аст, ки чон ба саломат бурдаам.

Чуёи холаш мешавам. Мегуяд, «Лаззоти фалсафа»-и Вил Дуронти омрикоиро мехонаду сер намешавад. Забони шевову баёни расои Аббоси Зарёб – мутарчими порсии ин китоб мафтунаш кардааст. Ва бештар аз он мантики каломи худи Вил Дуронт. Устод китобро варак мезанад ва сарсарй фасле аз онро бармегузинаду мехонад:

- Табиъат, ончунон ки гумон мекунем, бохуш нест. Бидуни шак, мо кавданй (аблахй)-и бенихояти худро аз хамин модарбузург ба ирс бурдаем.

Ва боз ба ман ру меораду намунахое аз кавдании башариро аз торихи муъосири худамон бозгу мекунад. Аз суханхояш нами ашк меояд ва буи чигари сухта. Ва мегуяд, дарего, ки ин хамаро дар бораи миллате мегуем, ки дар гузашта нигини дурахшони тамаддуни чахонй буда. Ин бор китоби хачими Arnold Toynbee (торихнигори барчастаи бритониёйи) “A Study of History” ё «Мутолеъаи торих»-ро боз мекунад ва порахоеро аз зухуру сукути импротурихо бароям мехонад ва аз азамати импротурихои эронй дар гузашта ва аз ин ки сиришти тамаддун ва фарханги мардумони гайриэронии бисёре дар Ховари Миёна, Осиёи Миёна ва Осиёи Хурд (Туркия) хам эронист. Ва боз ба имрузи нагуни мо бармегардад.

Дафтари кучакаш пур аз вожахои ноошнои инглисист. Рузномаи Tehran Times-ро мурур мекунад, порахоеро бо садои баланд мехонад ва мани забоннафахм банди хайрат мемонам, ки Устод кай ва дар кучо забони инглисиро фаро гирифтааст.

Китоберо аз у вом мегираму аз хузури муборакаш мураххас мешавам. Устод таъкид мекунад:

- То метавонй, бихон. Хатман имруз на, фардо ба дардат хохад хурд. Бахсхои бехудаи сиёсиро канор гузор. Бихон.

***

Хилму мехрубонй ва бештар аз хама сухбатхои хирадмандонаи Устод муътодам кардааст. Боз хам суроги он хонаи баландро мегирам. Ин бор бо дустони дигар. Канори хам «Дар имтидоди шаб»-ро барои садумин бор тамошо мекунем, латифа мегуему механдем ва ба фармудахои гаронбори Устод гуш фаро медихем.

***

Ранги Устод ин бор зард аст. Мегуяд, захми меъда азияташ мекунад. Аз У мепурсам, хурданй чи мехохад. Мегуяд, хеч, хама чиз дар хона хаст. Пинхонй аз фурушгох ширу панир меоварам. Худам хам сармо хурдаам. Фикр мекунам сармое сабук бошад.

Аммо пас аз шом табуларзи шадид амонам намедихад. Устод исрор мекунад, ки дар хонааш бимонам ва се пату (курпа)-ро руи рахтхобам меандозад.

Дар хилоли табуларз аз утоки Устод садои заччаи уро мешунавам, ки дандонхояшро фишурда ва нолаи чонкох мекашад. Бегумон дарди захми меъдаи Устод сахттар аз табуларзи ман аст. Ба по мехезам. Замин даври сарам мечархаду дубора ба рахт меандозадам.

- Ширро бинуш, то сард нашуда.

Овози бами Устод аз хобам бедор мекунад. Соъат хафти бомдод аст. Аз даруни финчони доги шир бухори гарм дар фазо пахш мешавад. Устод канори болинам нишастаасту холпурсй мекунад. Мегуям, ба маротиб бехтар шудаам, аммо шармандаи лутфи Устодам. Мегуям, шунидам чи кадр дардатон зур буд, лозим набуд захмати овардани ширро бикашед. Мегуяд, дарди захми меъдааш фуру нишаста ва маъмулан шабхо буруз мекунад.

***

Устод бароям тачассуми Техрон шудааст. Хафтае нест, ки яке-ду бор сурогашро нагирам ва аз суханони пурбораш файз набарам. Ва ман танхо нестам. Дустони азизе чун Бехрузу Ахмадшоху Хуршед хам пайваста канори Устоданд. Ин мард ин хамаро кай ва чи гуна фаро гирифта?

***

Акнун ифтихори хамкорй бо Устодро дорам. Хар ду дар бахши бурунмарзии Садои Эрон барномахои русй месозем. Устодро ин чо хама «окои дуктур» садо мекунанд ва хама, бидуни истисно аз дониши бекарони русии у бахра мегиранд.

Сарохати калом ва бепардагуии Устод ин чо хам машхуд аст. Раиси чадиди бахшамон окои Маликй як охунди дастор-ба-сар аст. Маликй ба утоки кории кучаки ману Устод сар мезанад ва мепурсад:

- Окои дуктур, холатон чи тур аст?

Устод бо лахни шухй мегуяд:

- Хубем, хочй око. Аммо фазои ин чо бисёр хастакунанда аст. Намешавад, ки як дастгохи забти савт ин чо насб кунед ва чанд навори Гугушро гузоред, ки соъоти корамон хамрох бо хушию фарогат бошад?

Маликй музиёна табассумеро руи лабхояш чаррохй карду мустакиман ба утоки Хушдил (раиси барномахои Урупову Омрико) рафт ва суханони Устодро ба у мунтакил кард. Албатта, бо обу ранги охундй. Пас аз чанд руз узри Устодро хостанд.

Бузургвори мо хаме ба абруяш наоварду афсурда хам нашуд, аммо дубора дар чахордевории хонааш гир кард.Ва ин бор дар хона осори сирилликро ба дабираи порсй баргардон мекард. Аммо шугли доимиашро хатто барои як руз канор нагзошт: андухтани сармояи дониш. Устодро хамеша пушти деворхои китоб дар холи мутолеъа мебинам.

***

Солхо гузашт. Техрон дар замхарири хотиротам хушкид, аммо тасвири Устоди азизу бовикору пок хар чи барчастатар мешавад. Дигар танхо садои Бузургвор аст, ки аз гушии телефун гушхои пажмони моро навозиш мекунад. Симои гарми у пушти девори баланди китобхояш дар тасаввур мавч мезанад. Дар хар расонаи чахоние, ки кор мекунам, дунболи бахонае мегардам, то садову кудрати мантики Устод ба гушу хуши одамони бештаре бирасад. Ба замона нафрин мегуям, ки мурокиби Бузургвори мо нест. Сифлапарварии чархро, ки мову шумо кашф накардаем.

Сабаб мапурс, ки чарх аз чи сифлапарвар шуд
Ки комбахшии уро бахона бесабабист (Хофиз)

Як байти дигари Хофиз хам гуё шохиди холи Устод аст:

Хофиз, калами шохи чахон муксими ризк аст
Аз бахри маъишат макун андешаи ботил

Устод касест, ки харгиз ба хотири ризку рузию маъишат андешаи ботил намекунад ва рохи каж намеравад. Агар сиришти нопоке дошт, бо ин дарёи донише, ки дорад, метавонист виждону усулашро канор бигзораду ба бартарин макомхо бирасад. Сари баландаш хамвора баланд бод!

***

Ландан. Бомдоди сешанбе, 21 оврил. Телефуни хамрохамро аз зери болишт берун мекашам, то занги соъати шаммотаро хомуш кунам. Паёме дорам. Аз азизе дурдаст: “Ustad Tahir passed away… Sorry for the bitter news.” Кутоху кушанда, аммо на дур аз интизор.

Яке-ду руз пеш аз он вучудамро вохимаи даргузашти Устод фаро гирифта буд ва соъати 4-и бомдод пушти сари хам шуморахои дустонам дар Душанбеву Хучанду Панчакату Аштро мечидам ва суроги Устодро мегирифтам. Хамсари андухгини Устод дар Ашт бароям гуфт, ки эшон тавони сухбат карданро надоранд... Дустон хам гуфтанд, ки дигар умеде нест. Мехостам барои ду руз хам ки шуда, дар поёни хафта ба дидори Устод бирасам. Аммо Устод ачала доштанд ва дар хамон огози хафта морову чархи бадсиголро падруд гуфтанд.

Телевизюни Би Би Си мехост дар бораи Устод чизхое бигуям. Гичу манг будам ва намедонам дар он мусохибаи зиндаи 3-дакикайи чихо гуфтам. Хар чи гуфтам, арзиши як рузи зиндагии хамосаии Устодро надошт.

Фардои он рузи шум чакомаи ноберо аз Бехрузи Забехуллохи азиз хондам, ки табуларзи шабхои техрониро бароям пас овард ва ба ёди рузхои гамгусорй бо Устоду Бехрузу Ахмадшоху Хуршед дар Техрон уфтодам ва бароям холати гарибе даст дод, ки баёнаш макдур нест:

Марде ба вусъати хамаи рузгор рафт
Накши бахор мондаву буи бахор рафт

Гуйи барои мову ту дигар бахор нест
Ин растахез омаду он растагор рафт

Он рухи устувор чу он кухи пойдор
Танхо гузошт миллати беихтиёр,рафт

Андухи у ба шонаи як духтари латиф
Тобути у ба гушаи танги диёр рафт

Ай кош хамнишини ту будам тамоми умр
Сард аст зиндаги агарат гамгусор рафт

Имруз рузи мотами як кавми гофил аст
Озодмарди рушану иззатмадор рафт

Марде,ки бо замонаи рокид ситез кард
Аз чабри ин замонаи бебандубор рафт

Хар руз доги тоза ба дил мерасад зи дуст
Кофиладори силсилаи догдор рафт

Падруд, ай муаллими озодагони кавм
Химматбаланду нодираи рузгор рафт

***

Фаришта буд? На. Инсоне буд канори инсонхои дигар бо сириште бартар аз фариштагоне, ки хануз ба дидорашон нарасидаем ва акнун хамрохони уянд ва аз хамсиришту хамтабори худ бехтар аз мо мурокибат мекунанд.

Дар замоне хато ва маконе хатотар ба дунё омад. Аммо дурусттар аз у наметавон зист. Замоне ба дунё омад, ки тудахо гала-гала магзшуйи мешуданду дасту дил аз решахои хешу пеши худ мешустанду бебозгашт ба бегонагон мепайвастанд. Аммо замону макони хато хам уро хамранги чамоъат накард. Замона бо у насохт, у хам харгиз бо замона насохт, балки ба чои он замонаро сохт.

Рузгоре буд, ки у мегуфт «Точикистон як кишвари мустакил, демукротик ва хукукбунёд аст» ва мавриди хандахариши дастачамъии намояндагони порлумон вокеъ мешуд. Дуруст як сол пас аз он хамин чумла чойгузини моддаи якуми Конуни Асосй шуд, аммо танхо пас аз он ки чумхурихои мустакилли дигари шуравй лошаи иттиходи пешинро тикка-пора мекарданд ва аз он танхо устухон бокй монда буду бас.

Чашму зехни дурбину дурандеши у пайваста роху чохро аз хам тамйиз медод, забони шевову баёни салиси у бо садое котеъу бурранда моро аз суду зиёни тасмимхо хушдор медоду огох мекард. Садои Устод, чи дар майдон ва чи аз пушти «микрофуни 6», чун тегаи кухе баланд абрхои тираву торро медарид ва мустакиман бо виждони шунавандагонаш сухбат мекард. Аз авони навчавонй суханронихои Устодро аз наворфурушихо мехаридам ва аз баёни у илхом мегирифтам ва аз кудрати мантики у шигифтзада мешудам. Ин садо то замоне баланду танинандоз буд, ки садои тонку туп гуши виждонро пора кард ва кишвар ба дасти бевиждонию бевиждонон уфтод.

Дар хамон тазохуроти 59-руза одамоне буданд, ки гайбат ё набуди Устодро нишони «хиёнат»-и у ба «ормон»-хои миллй медонистанд. Хамон афрод акнун ба осудагй руи курсии вазорату ваколатхо нишастаанд, аммо Устод харгиз ба ин хорию хиффат тан надод.

Дар чараёни он тазохурот, ки сарогози чанг буд, аз Устод пурсида будам, ки чаро канори рахбарони чунбиш нест. Бисёр кутоху муфид посух дод: «Буи хун меояд» ва пушт карду рафт. Бо вукуъи руйдодхои пасин ба мантики вахшуронаи Устод имон овардам.

Ва чи хуб шуд, ки Устод ба даххо курсие, ки пешкашаш карда буданд, нанишаст. Чун чойгохи у кошонаи дили хазорон фарди худшинос аст. У ба хостахои умдаи худ расид: ба забони порсй макоми расмй дод, хуввияти порсй (точикй)-ро дар замири хазорон тан зинда кард, ба Точикистон конуни истиклолашро дод ва ба бозмондагонаш як чахон суханону навиштахои хирадбор ба чо гузошт, ки шояд вукуъи бузургтарин хостаи уро хам муяссар кунад: рушди фарханг ва иртикои сатхи саводу дониши мардум ва бунёди як чомеъаи маданй.

«То метавонй, бихон. Хатман имруз на, фардо ба дардат хохад хурд. Бахсхои бехудаи сиёсиро канор гузор. Бихон.»

Ба руи чашм, Устоди поку мутаххар. Ва ба хотири шодмонии равонат. Ва ба хотири эхёи Растохез.

Also Sprach Rahman (Thus Spoke Rahman)

Чунин гуфт Рахмон

Рузи чахоршанбе, 15 оврил (апрел), бисёре аз шахрвандони Точикистон аз сарварони муассисоту корхонахои худ дастур гирифтанд, ки суханронии солонаи раисичумхурй Эмомъалии Рахмонро аз огоз то ба поён ба гуши чон бисупоранд.

Дар ин суханронй, ки дар толори порлумон хитоб ба намояндагони хар ду мачлис, аъзои давлат ва намояндагони кишри равшанфикр эрод шуд, Рахмон частаву гурехта ба тайфи густардае аз мавзуъхо, аз бухрони молии чахонй гирифта то манобеъи энержй ва зарурати сарфачуйи, Имоми Аъзам ва конуни нави дин, конуни забон, омузишу парвариш, пизишкй, интихоботи саросарии соли оянда ва пунбачинй нохун зад.

Торнамои родю Озодй нимрузи имруз (15.04.09 ба вакти Фарангистон) фишурдае аз ин суханрониро зери унвоне шабехи «Химояти Рахмон аз Конуни дин» мунташир кард, аммо пас аз чанд соъат ин унвонро ба «Президент шаффофияти интихоботро кафолат дод» тагйир дод. Унвони баргузидаи торнамои Би Би Си хунсо, фарогиртар, хирфаитар ва орй аз бори маъноии манфй ё мусбат буд («Паёми Эмомалй Рахмон ба порлумон») ва ниёзе хам ба дасткории сонавй надошт.

Аммо он чи мухимтар аст, магзи суханони раис аст.

Чайбхои пуландуд ва мардуми пурандух

Сарфачуйи сухани писандида аст. Ба вижа барои кишвари нодоре чун Точикистон. Аммо басе писандидатар хохад буд агар гуяндаи он суханони гарро худ аз гуфтахояш пайравй мекард ва аз хачми харочот ва дастмузди мохонаи хангуфташ мекост ва зиндагии дарвешонаеро ихтиёр мекард ва барномахои пуртумтурокеро барои бузургдошти ину он, ки садхо сол пеш даргузаштаанд, барпо намекард ва мучассамахои дугона барои касе намесохт ва солона даххо бор ба ин вару он вар парвоз намекард ва...

Мардуме, ки дар зери бори озори иктисодй куфтаву лех шудаанд, то кунун то хадди тавони худ сарфачуйи кардаанд, чун тавони пардохти хазинае бештар аз мухтавои чайбашонро надоранд. Он чайбхои омосида (варамида)-и пуландуданд, ки ниёз ба хушдор доранд. На чайбхои такидаи авом.

Бехтар мебуд агар раиси суханвар худ намунае барои дигарон мешуд ва пеш аз хама аз шумори коххои бешумораш мекост ва бо як кулбаи маъмулй иктифо мекард ва он кулбаро бо ду-се ломпи каммасрафи мавриди тавсияаш мунаввар мекард. Аз ин рох метавонист хам ба дили мардуми одй рох ёбад, хам дарсе ба дигарон бидихад ва марчаъи таклиди хамагон шавад.

Касе, ки аз мардум мехохад дар масрафи дороихо мухтоттар бошанд, хамон касест, ки хар солро бо номи бузургворе музайян мефармояд ва ба ин бахона садхо хазор сомонй дар коми семинорхову кунсертхову дабдабаву кабкабаи бехуда ва голибан бенатича хадар меравад.

Ба гуфтаи Рахмон, карор аст дар кашкули гадоии кишварамон микдоре садакаи тоза бирезад: 280 милюн сомонй аз кишвархои дихишгар (кумаккунанда) ва 300 милюн сомонй аз Сандуки Байнулмилалии Пул. Аммо равшан нест, ки фардо ин дарюзаро чи гуна бозпардохт хохем кард ва ин ки то кучо аз ин пулхо истифодаи хадафманд сурат хохад гирифт. Оё замонате хаст, ки фардо як “Ernst & Young”-и дигар табли расвоии макомоти фосиди кишвари моро нахохад навохт? Чи рохнамуде барои духтани чайбхои бетахи он макомот дода шуд? Хеч.

Дунёву ухрои Рахмон

Аммо яке дигар аз масоили доги кишвар, ки маъмулан аз масоили доги кишвархои вопасмонда аст, аз калами Рахмон науфтод: мазхаб. Вале суханони раис ин муъамморо хам нагушуд, ки билохира кишвари мо гайримазхабист ё мазхабй. Агар гайримазхабй ё секулор аст, пас иборати «дину мазхаби расмй» дар конуни тозатахрири «озодии виждон» чи кор мекунад? Рахмон гуфт:

Бо арзи эҳтиром ба иродаи мардуми кишварамон бори дигар дахлнопазирии асосҳои конститутсионии давлати мо – соҳибистиқлолӣ, демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ ва дунявиятро таъкид намуда, бо қатъият изҳор менамоям, ки мо аз ин роҳи интихобкардаи худ барнамегардем

Ин ки ин низом тагйир хохад кард ё на, кобили пешбинй нест. Эрони гайримазхабии пешинро бибин. Аммо кишваре, ки барои худ “дини расмй” коил мешавад, аз раддаи кишвархои гайримазхабй ба таври худкор ронда мешавад. Харфи хисоби окои Химматзода хам хамин буд, ки эхтимолан ба кимати курсии намояндагиаш дар порлумон тамом хохад шуд. У мегуфт, ибороти “давлати дунявй” ва “накши шохаи ханафии ислом” дар матни “Конуни озодии виждон” бо хам мунофот доранд. Посухи Рахмон ба ин эътирозхо ин буд, ки бо таваччух ба 99 дарсад чамъияти мусалмони кишвар арч гузоштан ба ислом як амри мукаррарист.

Пеш аз хама кй ин итминонро ба у додааст, ки 99 дарсади чамъияти кишвар мусалмонанд? Сониян, кй метавонад ин дуругро собит кунад, ки хамаи ин, бар фарз, 99 дарсад мусалмони суннии ханафианд? Оё карор аст аст пайравони мазхаби исмоъилияро, ки сокини бузургтарин устони Точикистонанд, расман ба шахрвандони дарачаи дувум табдил кунем? Ва бо он хама точиконе, ки бо истифода аз хакки озодии виждон дину ойинхои дигарро пазируфтаанд, то бо худои худ бошанд, чй бояд кард?

Дар таърифи иборати “давлати гайримазхабй ё дунявй” дар донишномаи Wikipedia мехонем:

A secular state is a state or country that is officially neutral in matters of religion, neither supporting nor opposing any particular religious beliefs or practices. A secular state also treats all its citizens equally regardless of religion, and does not give preferential treatment for a citizen from a particular religion over other religions. Most often it has no state religion or equivalent. If there is a state religion, this should have only a symbolic meaning, not affecting the ordinary life of its citizens, and especially not making any distinction based on someone's religion.

“Давлати гайримазхабй давлат ё кишварест, ки расман дар баробари дин мавзеъи хунсо ё бетарафонаро иттихоз кардааст ва аз хеч дини бахусусе химоят намекунад ва бо хеч дине сари ситез хам надорад. Дар як кишвари гайримазхабй хамаи шахрвандон сарфи назар аз таъаллуки мазхабишон аз хукуки баробар бархурдоранд ва ба пайрави хеч дине арчахият дода намешавад. Дар аксари маворид як кишвари гайримазхабй дорои дини расмй ё давлатй ё муъодили он нест. Агар дар он кишвар дини расмй вучуд дошта бошад, он бояд танхо маънои намодин дошта бошад ва набояд бар зиндагии одии шахрвандонаш асар гузорад ва ба вижа бар мабнои таъаллуки мазхабии касе уро аз соири мардум мутамоиз донад.”

Вале агар бихохем барои кишварамон дини расмй коил шавем, ба унвони як кишвари секулор боястй дину ойинхои хамаи мардумони сокин дар он сарзамин расмй эълом шавад, то асли “адами тамоюз барои пайравони як дин ё ойини бахусус” риъоят шавад.

Ва хангоме давлат дар нахваи намозгузории шахрвандон дахолат мекунад ва махалли намозро мукаррар мекунад, казия чиддитар мешавад ва фосилаи мо аз мафхуми “давлати гайримазхабй” дуртар. Зеро ин дахолат мустакиман руи зиндагии мардуми диндори кишвар таъсир мегузорад ва давлатро ба як “дастгохи истибдоди мазхабй” табдил мекунад. Пас метавон иддаъо кард, ки бо имзои Конуни дин Рахмон дар вокеъ Точикистонро ба як давлати мазхабй табдил кард ва касе харидори суханони зидду накизи у нахохад буд. Аз хамин холо кишвархои гарбй дар бораи ин конун ва махдудиятхое, ки он эъмол мекунад, изхори нигаронй кардаанд.

Тазмину хушдори Рахмон

Зимни ин суханронй Рахмон як замонат дод. У тазмин кард, ки интихоботи саросарии соли ояндаи мелодй шаффофу озоду мунсифона хохад буд. Аммо оё дар тули торихи сарзаминамон ва ба вижа дар давраи басо тулонии хусравии Рахмон мо дастикам як мавриди интихоботи мунсифонаро дидаем, ки ба ин ваъда бовар кунем? Ба вижа хушдори Рахмон дар мавриди пархез аз “нуфузи хомиён ва сармоягузорони хоричй” ин пиндорро таквият мекунад, ки интихоботи оянда аз интихоботи гузашта тафовути чандоне нахохад дошт. Чун мафхуми “нуфузи хомиён ва сармоягузорони хоричй” хеле кашдору васеъ аст ва онро метавон хар гуна таъбир кард ва гуруххои мухталиферо зери хамин иттихом ба курсии муттахам нишонд.

Падруд, пахтазор!

Шояд малмустарин мавриди мусбати ин суханронй мамнуъияти чалби кудакон ба бегорй (кори бедаромад) дар мазраъахои пунба буд. Тоза чаноб мутаваччех шудаанд, ки тачрубаи бахракашй аз кудакон дар пунбазорхо барои омузишу бехдошти онхо паёмадхои ногуворе доштааст. Дар вокеъ, солхост, ки созмонхои байнулмилалй давлати Точикистонро ба хотири хифзи ин тачрубаи чомеъаи ибтидойи сарзаниш кардаанд. Орзумандам, ки шиъори бемухтавои “Пахтачон, пахта!” аз лабхои кудакони мо барои хамеша зудуда шавад ва зехнхои онхо аз омузахои судманд анбошта гардад, то дар оянда рахбарони окилтаре аз миёни онхо кад алам кунанд.

The Architect of Tajik Independence

Дасте, ки конуни истиклолро навиштааст

Рахматкарими ДАВЛАТ

баргирифта аз нашрияи Миллат

Хавопаймои АН-24 ба охистагй ва мушкил осмони абриеро дар масири Душанбе-Хучанд мепаймояд. Як дусти халабонам зимни гусел гуфт, ин навъи хавопаймо бештар факат дар кишвархои африкой истифода мешавад ва аз чумла халабонони точик низ он чо кор мекунанд.

Андаке тахаммул ва нигаронии маро аз ин суханонаш пай бурд, ки бадохатан афзуд, АН-24 дар душвортарин шароит ва "грунтовка"-е фуруд меояд, ки дигар хеч хавопаймо чунин имконеро надорад ва фурудгоххои африкой аслан хамин хел сахроиянд.

Гуфтам, ки медонам, бо чунин "хавопаймое" дар хамчунин "сахрое" дар наздикии шахри Кописо, маркази вилояти Кописои Афгонистон фуруд омада будам. Дар соли 2001 вакте Толибонро мезаданд.

Ва АН-24 ба охистагй ва мушкил, вале маро ба максад, ба Хучанд мерасонад. Ба аёдати марде меравам, ки аз у шунида будам, "василаи расидан ба хадаф мухим нест, мухим расидан ба хадаф аст. Мунтахо хадаф бояд пок бошад, агар хадаф пок буд, василаи расидан ба он низ иншооллох пок ва ноолуда хохад буд"… АН-24 имруз факат точику занги (хабашй)-ро ба хадаф мерасонад…

Аз чодахои бороншустаи Хучанд мегузарам, мисле ки чизеро мушохида намекунам. То ин ки ба дидори у нарасам. Мардеро, ки бист сол боз мешиносам, бори аввал руи бистари маризй мебинам, аммо дастамро, ки мисли хамеша мефишорад, эхсос мекунам, ки куввати дасташ бар чост… Дасте, ки КОНУНИ ИСТИКЛОЛи моро навиштааст. Харки бихохад ва харки не, чунин аст.

АГАР ИСТИКЛОЛ БА ДАСТ НАМЕОМАД, ЧОИ МО СИБИР БУД

Баъди андаке фурсат, чуръат мекунам бигуям; Устод, хукумат ба харфи шумо амал кард. Гуфт: Чй кард? Гуфтам; бо пуштибонии Раиси чумхур, порлумон дар конунгузорй ислохот ворид кард, ки тибки он Рогун, ТАЛКО ва Норак моли истисноии давлати Точикистон эълон шуданд. Ва инро се соли пеш танхо шумо ба чуръат ва сарохат эълон карда будед, ёдатон нест? Гуфт: Ин мард, кори зиёде мекунад, агар вокеъан дар ру ба руи мушкил карор бигирад. Шумо аз вокеъиятхо натарсед. Ин бахсу руёруихо дар мавриди истифодаи обу сохтани ниругоххо чои нигаронй надорад, агар пештар ба миён меомаданд, Рогун зудтар сохта мешуд. Шумо уро таърифи зиёд накунед, танкид хам накунед.

Ман намехохам уро ба сухан гуфтани зиёд водор кунам, чун мебинам, сухан гуфтан барояш бисёри бисёр мушкил меояд. Аммо мегуяд, ва хар харфаш хикмат аст, ки албатта беш аз дах дар сади онро наметавонам дар дафтари хотира хифз кунам, аммо руи когаз навиштани онро боз хам чуръат намекунам, у мегуяд:

Хар касе хануз хам агар эътирозе дорад, бигуяд, ман кадом вакт, дар кадом макон, дар кадом холат харфи галат ва ё дуруг гуфтам, омодаам бипазирам. Вале чунин коре накардаам, аввалин харф ва талошамон ин буд, ки гуфтем, бояд истиклол дошта бошем. Магар галат буд?! Хар ки даъво дорад, пеш биояд ва бигуяд, ки кори нодурусте буд! Ва ба ту гуфта будам, ки истиклол, яъне чй ва чаро мо мехостем истиклол дошта бошем…

Бале, касе, ки аввалин тархи Конуни истиклолро менависад, таърифи онро низ дорад ва он ин аст: "ИСТИКЛОЛ, ЯЪНЕ ЗИСТАН БА КОНУНИ НАВИШТАИ ХЕШ. ВАКТЕ ИНСОН БА КОНУНИ НАВИШТАИ ДИГАРОН ЗИНДАГӢ МЕКУНАД, ИСТИКЛОЛ НАДОРАД". Ва тамоми талоши мо барои навиштани конуни истиклол барои зистан ба хости худ буд, на чизи дигаре.

Дар миёнахои соли 1989 тархи Эъломияи истиклолияти иктисодии Точикистонро дар рузномаи "Чавонони Точикистон" нашр намуд, ки албатта аз суи порлумон бандхое аз он пазируфта шуд, вале ба сурати комил кабул нашуд. Дар 24 августи соли 1990, акнун вакте ки вакили мачлис, яъне Шурои Олии Точикистон буд, ба сарохат се намуна аз Эъломияи истиклолияти Точикистонро пешниход кард. Тархи севуми Эъломияи у, ки дар холи рост истодан дар назди микрофони шаш эчод шуд, иборат аз як банд буд. Ва он хам иборат аз як чумла ва ин: "Точикистон давлати мустакил ва сохибихтиёр мебошад". Акнун мегуяду механдад, вале он замон мегирист, ки аз 216 вакили порлумон хамагй ба ин пешниход раъйи мухолиф дода буданд. Чолиб ин аст, Аслиддин Сохибназаров, Акбари Турачонзода, Хайдаршох Акбаров, Абдулло Хабибов, Бозор Собир, Акбаршох Искандаров ва Кадриддин Аслонов, ки ба зери Эъломияи истиклол имзо гузошт низ дар он ичлос хузур доштанд (Нурулло Хувайдуллоев хам, ки аз у бархе расонахо кахрамони конуннавис метарошанд). Муаллифи пешниход то назди курсии худ расид, ки депутати хамсояаш ба чои у тугмачаи "нет"-ро пахш кардааст. Аммо талоши мо барои озодй буд, ки ба он расидем. Ормони мо истиклол буд, ба он даст ёфтем. Мо озодихох ва истиклолталаб будем, на мансабталош ва ба ин ормон низ расидем, мегуяд у. Мо медонистем, ки агар талошхои мо ба шикаст бирасад, агар истиклол ба даст наояд, чои мо Сибир хохад буд. Мо инро медонистем ва барои ин омода будем…

Дар вокеъ агар истиклол ифтихоре дорад, ки хатман дорад, кабл аз хама ифтихори истиклоли Точикистон ба номи Тохири Абдучаббор бармегардад. Дер ё зуд ин хакикатро эътироф хохем кард.

ТАРЧЕХИ ЗИНДАГИИ МУШКИЛ
БАР ШАХРВАНДИИ КИРГИЗИСТОН

Аз Хучанд ба Душанбе меоем ва бояд баъди як руз дустоне, ки масъулият доштанд устодро дар шифохона рузи душанбе, 30 март бистарй кунанд, занг мезананд, шуъбаи марбута дар таъмир аст ва касе масъулияти дар беморхона хобондани уро ба душ намегирад. Вале ваъда супурдаанд, ки фардо... Ин суханон маро мачбур мекунад, ки сухбатхои ду хафтаи каблро, ки ба аёдати эшон рафта будам, таъкид кунам. Он вакт Устод бештар сари хол буданд ва харфашон кобили шунидан ва фахмидан буд.

Гуфтам: Бархе аз хамватанони мо, ки тули чанги дохилй мухочир шуданд, дар талоши ёфтани зиндагии осонтар табаияти кишвархои дигарро пазируфтанд. Касеро намешиносам, ки аз ин имкон то кунун сарфи назар карда бошад, балки барои ин кор вакт ва пул низ сарф мекунанд. Магар боз хам шумо, Устод… Бехтар набуд, ки хамон шахрвандии Киргизистонро мепазируфтед?

Устод гуфт: Дар Академияи хидмати давлатй ва кабл аз он дар Донишгохи байналмилалии гуманитарии Бишкек, мудири кафедра будам ва ростй борхо чунин пешниходе шуд. Дар имтихоноти давлатй, маъмулан муовини сарвазир, раиси Бонки миллй, вазири молиёт ва иктисод раисони комиссиюн буданд, ё дар донишгох хамин тур дарс мегуфтанд ва хам муовини сарвазир ва хам дигарон хамеша исрор мекарданд ва мегуфтанд, ки шумо факат як ариза бинависед, халос. Хатто боре бисёр исрор шуд ва гуфтанд, хуб, нанависед, онро менависанд, шумо имзо гузоред.

- Мегузоштед, устод, як имзо будааст-да. Агар Шведсия ё Олмон намефиристоданд хам, дар бехтарин шифохона табобат мегирифтед, бехтар аз шахрвандии Точикистон набуд?

- На, ин корро накардам, он гох маънои зиндагй ва талош барои истиклол ба сифр баробар мешуд.

ВАЗОРАТИ НАБИЕВРО
НИЗ НАПАЗИРУФТАМ…

Ронандаи таксие, ки аз у хохиш кардем моро ба сохиле аз Сирдарё бирасонад, то дар пасманзари он мусохибаи Зиннатуллохи Исмоил бо Начмиддини Шохинбодро барои Симои мустакили Точикистон сабт кунем, рахорах ба мо манзараеро нишон дода ва мегуфт, ки ин фазендаи Косим Косимов аст.

- Кист у, - суолаш мекунам ва у хайрон мешавад ва мисле ки ба истилохи як дустам ман Рудакй ё Фирдавсиро нашинохта бошам, каме норохат низ мешавад. Вале боз хам мегуяд; - ха вай, раиси собики вилоят.

Ман тааччуб мекунам ва мепурсам, ки; наход ин хама дар номи уст?

- Намедонам, албатта дар номи худаш набудагист…

- Вале аз уст?

- Хуб… намедонам, - коил мешавад у.

- Ӯ аз Тохири Абдучаббор хам бузургтар аст, - боз хам мепурсам аз у…?

- Абдучаббор кист? - мепурсад аз ман.

- Ба назари ман бузургтарин сокини шахри шумо…

- Ха вай касо пеш вакто буданд, вакти хукумато ба… ун вакто ин корхо намешуд.

- Чй корхо…?

- Хуб, хайр…

Хамин чост, ки шоир ба кумакам мешитобад, вагарна посухи хамаи ин суолхоро ман худам бехтар аз ронадаи хучандй медонам:

"Фалак ба мардуми нодон дихад зимоми мурод,
Ту ахли донишу фазлй, хамин гунохат бас"…

Ва ин чост, ки боз хам киссае аз сухбати каблии Устод ёдам меояд: "Чанд бор Набиев билофосила баъди раиси чумхур шуданаш одам фиристод, ки наздаш биравам, вазифа медихад. Нарафтам, гуфтам, ки меравам, вале нарафтам… Билохира, уро чанд бор мулокот кардам, ваъда мекардам, вале нарафтам… Билохира, дар хамон рузе, ки мардум ба пуштибонй аз вазири дохила дар назди касри раёсати чумхурй чамъ шуда буданд, ман иттифокан ба назди у мерафтам.

- Чаро?

- Ман пештар фикру пешниходхоямро баъди омадан аз Маскав ба у ва Кенчаеву Хаёев гуфта будам ва медидам, ки авзоъ бадтару бадтар мешавад, мехостам дар бораи авзои иктисодй ва сарнавишти он пешниходоте, ки карда будам, бифахмам…

Аммо Набиев баробари дидани ман дар утоки кораш чашмонаш дурахшид ва баланд шуд ва гуфт, ки "о мардак, кучоба мегардй, о вазифата гир, мондагиша дигароба тием".

Билохира чиддитар гуфт, ки вазорати якчояшудаи иктисоду молияро кабул кунам, гуфтам, ки фикр мекунам, Шумо, ки холо мардум пушти даратон омадаву ин чо чамъ шудаанд, ба пурсишхои онхо посух дихед, баъд дар масъалаи вазифа фикр мекунем… вале накардам…

- Чаро накардед?

- Зеро, ки омадам ва бо худ андешидам ва ба натича расидам, ки ман ба танхой дар ин низом коре карда наметавонам, Зеро низомро мебоист дигар кард ва тамоми масъулияти хукумат ба души бахши иктисод мешуд ва ман як вазири масъул, аммо бесалохият мешудам, зеро Набиев гаравгони дасти дигарон шуда буд…

Гуфтам, ки устод, мутмаинан Бобозода ва Начмиддинов то "пенсия" рафтанашон хатто руйхати китобхои хондаи шуморо наметавонанд кориазёд кунанд, вазир шуданду Шумо наметавонистед? Ё Шумо кучову хамин Косим Косимов кучо, тавонист - ку?

- Виждон низ бояд дошт… Чиро тавонистанд?!

Вакте у боз хам чиддй мешавад, ман посухе намеёбам…Косим Косимов кучову Тохири Абдучаббор кучо?

ТОХИРИ АБДУЧАББОР ВА КАРИМ АБДУЛОВ

Як дустам аз ман барои нашри матлабе дар мавриди фаъолияти корхонааш, ки гуфтаанд, кораш шаффоф нест, норохат шудааст. Гуфтам,… хакикат болотар аз уст. Аммо дар се соли пеш Устод маколае навишт, зери унвони "Рогун бояд моли давлати Точикистон бошад" ва аз мавкеъи хамин дусти ман ва корхонаи у низ химоят карда буд. Дустамон хеле хушхол буд, аммо киссаи нашри маколаро намедонист… акнун барояш мегуям ва барои шумо низ… Карим Абдулов баъди ин маколаи Устод маколае фиристода ва гуфтааст, ки аз суханони Тохири Абдучаббор буи фитна ва нооромии солхои навад мерасад ва назири ин иттихом ва тавхинхое. Акнун одамон пул медиханд, ки маколае мукобилашон нашр нашавад, аммо ин суханро устод шуниданд ва он замон, ки дар Хучанд буданд, ба ман телефон заданд ва гуфтанд, ки ба хонум бигуед, хатман он суханони Абдуловро нашр кунад ва хар матлаби дигаре, ки дар мукобили ман навишта мешавад. Гуфтам; Устод, шуморо тухмат кардаанд, чй тур мешавад? Гуфт; шарти озодии баён хамин аст. Боз афзуд, ки медонй Балзак чй гуфта? Гуфтам; не…

Ва вакте маколаи Карим Абдулов нашр шуд, ки мегуфт, монед, Рогунро Русия созад, о пушт карда ба Русия намебаранд - ку…; Факат дар як мохи пеш вакте Мачлиси Намояндагон бо пешниходи хукумат Рогунро моликияти истисноии давлат эълон кард, ман бори дигар такон хурдам ва шефтаи фаросат, хушмандй ва аклу донишу часорати худодод шудам.

Баъд ба хакикати Тохири Абдучаббор расидам, ки эътикод дорад хакикатро дарк кардан кори сода нест. Ва барои он ки хакикати Тохири Абдучаббор маълум шавад, дар вокеъ замоне Махкамов дар мукобилаш зарур буду, баъд хам Абдулов ва дар киёс уро хохем шинохт. Мисле, ки замоне хамшахрии у дар порлумон, Хувайдуллоев зимни барасии масъалаи интихоби президент дар порлумон ё дар Шурои олй бо хушунат суяш гуфт, ки мантик - мантик мегуед, хамин мантикро шумо танхо медонед, ё мо хам медонистагистем? Баъд хама фахмид, ки интихоби президент дар порлумон мантик надоштааст. Не?

Вокеъан мо кучову Тохири Абдучаббор кучо…

Ту низ хонандаи азиз, мебахшй, вале ман танхо ин харфро аз у шунидам, на аз каси дигар… На аз ман, на аз ту…

ТОХИРИ АБДУЧАББОР, РАХИМ МАСОВ ВА
ИСТИКЛОЛИ ТОЧИКИСТОН

Дар поёни тобистони соли 2000-ум устод Тохири Абдучаббор бори аввал баъди мухочират ба Душанбе баргашт ва баъди зиёрат ва дидорбинии чанде бузургон ба зиёрати Рахим Масов, муаллифи "Таърихи табартаксим" расид. Ману Ахмадшохи Комилзода рохбаладу ронанда будем. Баъди чанде холпурсй Масов гуфт, дидед натичаи истиклолатона, барои хамин миллат чй даркор истиклол? Точикистон бояд як протекторати Русия бошад, бас аст. Маълум шуд, дигар бас аст, гуфт Масов. Комилзода каме асбонй шуду ба бахонаи сигоркашй берун рафт. Асаби ман он замон оромтар буд ва чанде дигар шохиди сухбати ду нафар будам.

Баъд, ки берун омадем, Комилзода оташин гуфт, ки устод, ин гуна шахсон кобил надоранд, зиёрати онхо раво нест, шумо моро кучо овардед? (Харчанд, ки мо дар хидмати у будем ва уро мебурдем, аммо ин нидои точикй буд. Харчанд Тохири Абдучаббор назди мо эхтиром дорад, аммо мавриди сухан гуфтан, точики хакикй харфи худро пинхон намедорад…) Ва бо тамкине, ки хоси уст, Тохири Абдучаббор баъди шунидани эътирозхои мо оромона гуфт, ки ин мард мудири Пажухишгохи таърихи Точикистон аст, марди бисёр боэхтиром дар назди мардум ва давлат ва ман шуморо овардам, ки бо намунаи болобаланди зиёии Ватан ошно кунам… Мо чизе нагуфтем…

МАРДЕ, КИ АНДЕШААШ КОР ОМАД, ХУДАШ
НОДАРКОР ШУДААСТ

Имруз вакте дуруг мегуем, шарм намедорем… Афсона мегуем, ки истиклол барои мо хадя шуд. Афсона… Аммо Устод мегуяд, ки касе ин харфро мегуяд, ки ифтихоре аз истиклол надорад. Мисле пурсидам, ки Абдумачид Достиев дар чое навиштааст, ки Конуни забон бо сарчунбонии Маскав кабул шуд ва русхоро гурезонд ва кабл аз вакт буд. Ӯ гуфт, ки ман намедонам, ки кй чй гуфта, вале касе ин харфхоро бояд бигуяд, ки дар кабули конуни забон сахме надоштааст ё мухолиф буда ва акнун танхо рохи худсафедкунй гуфтани чунин суханон аст.

Ман хайронам, ин чомеа кай аз Тохири Абдучаббор пештар меравад? Аз бист соли пеш як бахс дошт, ки мустакил шавем ё нашавем? Ӯ гуфт, аз мустакил будан натарсед, мустакил шавед. Шудем, агарчанд ба истилох талхаи баъзехо ба даханашон омад. Вале фахмидем, ки истиклол чизи хубе будааст ва онро аз даст доданй нестем.

Ӯ гуфт, ки артиши миллй бояд дошта бошем, гуфтем, ки касе ба марзи мо хамла карданй нест ва мо низ касди хамларо надорем. Вале шохид будем, ки яке дар соли 1992 Сафаралй Кенчаеви худамонро сарвари лашкари ачир ба сарамон фиристоданд ва дар соли 1998 Махмуд Худойбердиевро. Ва хардуро хам Узбакистон… Акнун росттарин мард барои вазири дифоъамон Тохири Абдучаббор аст ва барои раиси собики Бонки миллй Алимардонов хам, ки шахди пули миллиро бештар аз дигарон дидааст… Зеро акидаи нашри пули милиро низ у кабл аз хама тавре гуфтем, пешниход карда буд. Билохира, охирин бахси мо сари Рогун ва Талко буд, ки у расид ва низ нахустин шуда, чуръат кард ва гуфт, ки бояд харду моли Точикистон бокй бимонад…

Ман тамоми рузнома ва нашароти то соли 1989-90 - ро тагуру кардам. Вале аз як нафар хам нахондам, ки ба сарохат гуфта бошад, Точикистон бояд давлати мустакил бошад… Ба чуз у. Азизон мебахшед бо хама бузургиатон, аммо санаде дар номи касе ба чуз аз Тохири Абдучаббор сабт нашудааст. Пас андешаи истиклол хакки халоли уст. То ин мухимро эътироф накунем, адолатамон нокис хохад буд…

ХУДО ХОФИЗ, УСТОД

Боз хам Ан-24 -и мо дар холи шикофтани дили анбухи абри тираи осмони Душанбест, ки ба замин нишинад. Мо факат дохили хавопайморо мебинему абри печонида атрофи хавопаймо ва мусофирони дар тахлукаро. Ин чост, ки дусти наворбардори мо бо нигаронй суол мекунад, лётчик заминро мебинад? Гуфтем, ки олимонамон дар хавои соф аз Душанбе то Регару Рогунро надиданду лётчикамон худост, ки заминро аз пушти абр мебинад. Шояд ба изтироби у афзудем… Аммо Ан-24-и мо дар фурудгохи мисли дилхоямон кучак ба замин мефарояд. Худоро шукр мекунем, ки дар набарди абрпорахо пируз ба замини пойтахти Точикистони сохибистиклол нишастем, ба саломат… Дар хамин андешаам, ки Зинатуллох гуё суханони дили маро ба садо меорад, Худо Устодро низ дар панохаш нигахдор бошад… Муаллифи андешаи истиклолро...?

Бале, бузургтарин сокини шахри Хучанд, саромади андешаи истиклолро…Агарчанде маълум мешавад, ки хучандихо ва мо низ ба кадри ин ифтихор намерасем.

Начмиддини Шохинбод, ки акнун танхо хамрозу таскини дили пурдарди Тохири Абдучаббор аз чумлаи дустони кадимии уст, моро дар фурудгох гусел карда буд ва садояш аз пушти гушии телефон баланд мешавад, "рафтеду хеле хавотир шудам". Хайрон шудам, ки чаро? Гуфт, "баъд фахмидам, ки мотори самалёти шуморо дар фурудгохи Хучанд дуздида ва ба чои он матори КАМАЗ задаанд…"

Гуфтам, дар ин ватан агар самолётхо бе мотор хам бипаранд, ман дигар тааччуб намекунам….

P.S. Аз хамаи онхое, ки Тохири Абдучабборро мешиносанд ё назари хосе рочеъ ба чойгохи у дар Точикистон доранд, хохиш мекунем, назарашонро ба сурогаи идораи нашрияи «Миллат» ё пусти электронии millat@mail.ru, барои нашр бифиристанд.

The Green Prison of the West

Зиндони сабзи Бохтарзамин

متن به دبيره پارسی در زير است

Диламонро хуш медорем, ки дар чахоне озоду обод ба сар мебарем. Аммо пас аз заррае тааммул мешавад дарёфт, ки ин кохи руъёимон хам пушолист ва озодихои он хам мукаввоист.

Манзурам бахшхои камбахти ин курраи хокй нест, ки Точикистонро хам дар бар дорад. Манзур Фарангистонест, ки корахои Урупову Омрикоро фаро мегирад ва намунаи зиндагии башарй дар ахди муъосир ба шумор меояд.

Руз ба руз бештару бештар сотури давлатро бар фарози сари кишри мутавасситу поинтар аз он эхсос мекунам. Ва он хам танхо паёмади бухрони молии фарогир нест, ки обруи низоми сармоядориро бурдааст. Бухронеро, ки ман мегуям, Чурч Урвел (George Orwell), нависандаи инглисие, ки соли 1950 даргузашт, дар осори мондагораш – достони «1984» ва «Мазраъаи хайвонот» ба хубй ба чолиши каламаш супурдааст.

Беш аз як чахоруми дурбинхои мадорбаста (кабельная телекамера)-и чахон дар Бритониё мустакаранд, ки тамоми харакот ва дар мавориде сухбатхои рохгузаронро забт мекунанд ва харими хусусиро ба куллй валангор кардаанд. Дар соли 2007 шумори ин дурбинхо беш аз 4.2 милюн дастгох буд ва акнун мусалламан бештар аст. Вазифаи умдаи ин дурбинхо мубориза бо табахкорй унвон мешавад, аммо гузориш шудааст, ки бо вучуди ин хама дурбин, 80 дарсади чиноятхои хиёбонии Ландан ногушуда мондаанд. Аз суи дигар, дар тули руз, ки дар хиёбонхои Ландан гашту гузор мекунед, тасвири шумо дастикам 300 бор руи сафхаи хадамоти вижаи Бритониё меуфтад. Ин чомеъаи пулисй ба шиддат хамонанди чомеъаест, ки Чурч Урвел дар достони «1984» тасвир кардааст.

Хар давлати тозае, ки дар Бритониё сари кудрат меояд, ваъда медихад, ки хамаи бадихои давлати гузаштаро хохад сутурд ва танхову танхо хубихои фаровонеро ба армугон хохад овард ва дар тасовию баробарии шахрвандони кишвар хохад кушид. Аммо натичае, ки мушохида мешавад, хамонест, ки дар тули торих пайваста такрор шудааст. Тоза-ба-даврон-расидахо пас аз муддати кутохе чи зохиран ва чи ботинан ба аслоф (пешиниён)-и худ шабех мешаванд. Ва боз хам ба ёди ин чумла аз достони «Мазраъаи хайвонот» (Animal Farm)-и Чурч Урвел меуфтед, ки мегуфт:

"All animals are equal, some animals are more equal than others" («Хамаи чонварон баробаранд ва бархе аз онхо бештар аз дигарон баробаранд»).

Дар соли 1997 Хизби Коргари Бритониё интихоботро бурд ва худро Хизби Коргари Навин эълом кард ва кавл дод, ки ба зудй мояи обруву иззати сарзаминашон шавад. Бо гузашти 12 сол мебинем, ки хизби хоким мисли хокимони дигар сахт андармони горату чаповули дороихои мардум аст. Борхо табли расвоии сардамдорони ин хизб навохта шуд, ки аз мавориди умдаи он фурухтани лакабхои салтанатию ташрифотй ба афроди пулдор дар изои пардохти маблаге хангуфт ба бахши таблиготии ин хизб буд. Ва ин хизби ба ном Коргар талош кардааст имтиёзхои кишри дорои Бритониёро хифз кунад, то «кумакхои молй»-и сарватмандон ба ин хизб катъ нашавад. Сомона ё системи таъмини молии хизбхои сиёсии Бритониё ба хеч як аз онхо мачоли онро намедихад, ки ба фикри кишрхои камдаромадтари чомеъа бошанд. Аз нодорон онхоро чи суд?

Имруза хеч иттилоъи хусусие нест, ки аз чашму гуши номахрамони давлатй масун бошад. Корти метрои шумо тамоми чузъиёти омаду шуди шуморо сабт мекунад. Ба гунае, ки дар сурати зарурат дар хоханд ёфт, ки масалан, рузи якшанбеи гузашта соъати сеи пас аз нимруз шумо аз кучои Ландан ба кучо мусофират доштед ва чи муддат дар он чо мондед.

Пулиси Бритониё, ки интизор меравад зиндагиро барои мардуми ин кишвар осонтару осудатар кунад, танхо ба фикри ичрои барномаи солонаи боздошту танбеххои худ аст. Яъне хадаф таъмини амнияти мардум нест, балки ичрои он барномаи пешбинишуда аст. Аз ин ру эхтимол дорад шуморо ба далели туф кардан дар хиёбон бигиранду барои яке-ду хафта дар боздоштгох нигах доранд. Дар холе ки дар хамон лахазот як табахкори вокеъй бо хавсала ду-се нафарро мекушаду дороишонро мерабояд ва ба осудагй ба маъмани худ панох мебарад.

Ва ба хотири хамон туф кардан дар хиёбон хатман мушаххасоти дакикеро аз шумо хоханд гирифт ва барои хамеша дар бойгонии худ хифз хоханд кард. Мушаххасоте аз кабили DNA ва нишони ангуштхоятонро. Ачаб он ки ин додахо дар мавориди бисёре гум мешаванд ва метавонанд ба дасти афроди нобобе биуфтанд ва боъиси дарди сари фаровоне барои шумо шаванд.

Дар айни хол, агар дузде ба хонаатон сар заду фурсати горати амволатонро надошт, танхо машварати пулис ин аст, ки куфли хонаатонро иваз кунед. На ба хонаатон сар мезананд ва на суроги он дуздро мегиранд. Инро шахсан тачруба кардаам.

Дар Бритониё озодии шумо дар тахи нахи нозуке овезон аст ва он нах хар он метавонад канда шавад ва озодихои шуморо бо худ бибарад. Бо кучактарин бадгумонии пулис, ки хануз собит нашудааст, метавонед ду-се хафтаи худро дар суллули зиндон сипарй кунед ва бидуни мухокимаи додгох махкум шавед. Конуни аблахонае, ки ба бахонаи мубориза бо дахшатафканй (терурисм) тасвиб шуда, ин хакро ба пулис медихад. Ин ки «дахшатафканй»-ро арбоби интизоми Бритониё чи гуна маънй мекунанд, мавзуъи густардаи дигарест. Дар айни хол метавон гуруххои пайкорчуе чун «Мухочирун»-ро дид, ки ошкоро дар хиёбон нафратафканй мекунанд ва пулиси Бритониё музохими осудагии онхо намешавад.

Бар асари хибт ё хатои кучаке метавонед дору надори худро аз даст дихед. Тамоми озодихои шумо метавонад дар як сония ба боди фано равад. Он гох бояд мунтазир бимонед, то арбоби интизоми ин сомон, агар хавсала карданд, озодихои шуморо тикка-тикка ба шумо бозпас диханд. Ва шояд хам надиханд.

Ба гунае, ки дигар фарзанди шумо метавонад таъаллуки бештар ба давлат дошта бошад ва давлат хак дорад бидуни огохии каблй иртиботи шумо бо фарзандатонро катъ кунад ва танхо замоне ки давлат хост, иртиботи шумо дубора баркарор шавад. Шуморо метавонанд водоранд, ки бо фарзандони худ, масалан, як бор дар ду хафта дидор дошта бошед ва он хам дар хузури маъмуре, ки сухбатхои шуморо ёддошт мекунад. Аз ин ру, сарфи назар аз таъаллуки кавмиатон, бояд бо фарзандони худ ба забони инглисй сухбат кунед. Он вакт ин «чомеъа» аст, ки тасмим мегирад, оё шумо хакки модарй ё падарй барои он кудакро доред ё на. Зимнан, барои хар мавриди дидор бо фарзандатон бояд пули хангуфте хам бипардозед. Табаъият аз конунхои сармоядорй аз лозимахои зиндагй дар кишваре чун Бритониёст.

Давлат хатто касд дорад барои шахрвандонаш корти шиносоие содир кунад, ки ховии дакиктарин додахо дар бораи шумост, аъам аз DNA ва ангуштнигорй. Ба гунае, ки бо ироаи он корт ба хар ниходе шумо, дар вокеъ, буду набуди худатонро таслими он ниход мекунед. Харими хусусй муддатхост, ки рафта паи кораш.

Ба ростй, инсофу додгарй як мафхуми нисбист. Чомеъаи Бритониёро наметавон бо чомеъаи Точикистон канори хам гузошт. Аммо агар бифармоед, ки Бритониё ё кишвархои гарбии дигар дорои бехтарин ва мунсифонатарини чавомеъ хастанд, хохам гуфт, галат фармудед. Ормоншахр ё мадинаи фозилаи андешаварзони ахди кухану навин на ин зиндони сабзест, ки дар Фарангистон шохидаш хастем.

زندان سبز باخترزمين

دلمان را خوش می داريم که در جهانی آزاد و آباد به سر می بريم. اما پس از ذره ای تامل می شود دريافت که اين کاخ رويايی مان هم پوشالی است و آزادی های آن هم مقوايی است.

منظورم بخش های کم بخت اين کره خاکی نيست که تاجيکستان را هم دربر دارد. منظور فرنگستانی است قاره های اروپا و آمريکا را فرا می گيرد و نمونه زندگی بشری در عهد معاصر به شمار می آيد.

روز به روز بيشتر و بيشتر ساطور دولت را بر فراز سر قشر متوسط و پايين تر از آن احساس می کنم. و آن هم پيامد بحران مالی فراگير نيست که آبروی نظام سرمايه داری را برده است. بحرانی را که من می گويم، جورج اورول، نويسنده انگليسی ای که سال 1950 درگذشت، در آثار ماندگارش، داستان 1984 و "مزرعه حيوانات" به خوبی به چالش قلمش سپرده است.

بيش از يک چهارم دوربين های مداربسته جهان در بريتانيا مستقر اند و تمام حرکات و در مواردی صحبت های راهگذران را ضبط می کنند و حريم خصوصی را به کلی ولنگار کرده اند. در سال 2007 شمار اين دوربين ها بيش از 4.2 ميليون دستگاه بود و اکنون مسلما بيشتر است. وظيفه عمده اين دوربين ها مبارزه با تبهکاری عنوان می شود، اما گزارش شده است که با وجود اين همه دوبين، هشتاد درصد جنايت های خيابانی لندن ناگشوده مانده اند. از سوی ديگر، در طول روز که در خيابان های لندن گشت و گذار می کنيد، تصوير شما دستکم 300 بار روی صفحه خدمات ويژه بريتانيا می افتد. اين جامعه پليسی به شدت همانند جامعه ای است که جورج اورول در داستان 1984 تصوير کرده است

هر دولت تازه ای که در بريـانيا سر قدرت می آيد، وعده می دهد که همه بدی های دولت گذشته را خواهد سترد و تنها و تنها خوبی های فراوانی را به ارمغان خواهد آورد و در تساوی شهروندان کشور خواهد کوشيد. اما نتيجه ای که مشاهده می شود، همانی است که در طول تاريخ پيوسته تکرار شده است. تازه به دوران رسيده ها پس از مدتی کوتاه چه ظاهرا و چه باطنا به اسلاف خود شبيه می شوند. و باز هم به ياد اين جمله از داستان "مزرعه حيوانات" جورج اورول می افتيد، که می گفت

"همه جانواران برابر اند و برخی از آنها بيشتر از ديگران برابر اند."

در سال 1997 حزب کارگر بريتانيا انتخابات را برد و خود را حزب کارگر نوين اعلام کرد و قول داد که به زودی مايه آبرو و عزت سرزمينشان شود. با گذشت 12 سال می بينيم که حزب حاکم مثل حاکمان ديگر سخت اندرمان (مشغول) غارت و چپاول دارايی های مردم است. بارها کوس رسوايی سردمداران اين حزب نواخته شد که از موارد عمده آن فروختن لقب های سلطنتی و تشريفاتی در ازاء پرداخت مبالغی هنگفت به بخش تبليغاتی اين حزب بود. و اين حزب به نام کارگر تلاش کرده است امتيازهای قشر دارای بريتانيا را حفظ کند، تا "کمک های مالی" ثروتمندان به اين حزب قطع نشود. سامانه (سيستم) تامين مالی حزب های سياسی بريتانيا به هيچ يک از آنها مجال آن را نمی دهد که به فکر قشرهای کم درآمدتر جامعه باشند. از ناداران آنها را چه سود؟

امروزه هيچ اطلاع خصوصی ای نيست که از چشم و گوش نامحرمان دولتی مصون باشد. کارت متروی شما تمام جزئيات آمد و شد شما را ثبت می کند. به گونه ای که در صورت ضرورت در خواهند يافت که مثلا، روز يکشنبه گذشته ساعت سه پس از نيمروز شما از کجای لندن به کجا مسافرت داشتيد و چه مدت در آن جا مانديد

پليس بريتانيا که انتظار می رود زندگی را برای مردم اين کشور آسان تر و آسوده تر کند، تنها به فکر اجرای برنامه سالانه بازداشت و تنبيه های خود است. يعنی هدف، تامين امنيت مردم نيست، بلکه اجرای آن برنامه پيشبينی شده است. از اين رو احتمال دارد شما را به دليل تف کردن در خيابان بگيرند و برای يکی دو هفته در بازداشتگاه نگه دارند. در حالی که در همان لحظات يک تبهکار واقعی با حوصله دو سه نفر را می کشد و دارايی شان را می ربايد و با آسودگی به مامن خود پناه می برد

و به خاطر همان تف کردن در خيابان حتما مشخصات دقيقی را از شما خواهند گرفت و برای هميشه در بايگانی خود حفظ خواهند کرد. مشخصاتی از قبيل دی ان ای و نشان انگشت هايتان را. عجب آن که اين داده ها در موارد بسياری گم می شوند و می توانند به دست افراد نابابی بيفتند و باعث درد سر فراوانی برای شما شوند

در عين حال، اگر دزدی به خانه تان سر زد و فرصت غارت اموالتان را نداشت، تنها مشورت پليس اين است که قفل خانه تان را عوض کنيد. نه به خانه تان سر می زنند و نه سراغ آن دزد را می گيرند. اين را شخصا تجربه کرده ام

در بريـانيا آزادی شما در ته نخ نازکی آويزان است و آن نخ هر آن می تواند کنده شود و آزادی های شما را با خود ببرد. با کوچک ترين بدگمانی پليس که هنوز ثابت نشده است، می توانيد دو سه هفته خود را در سلول زندان سپری کنيد و بدون محاکمه دادگاه محکوم شويد. قانون ابلهانه ای که به بهانه مبارزه با "دهشت افکنی" (تروريسم) تصويب شده، اين حق را به پليس می دهد. اين که "دهشت افکنی" را ارباب انتظام بريتانيا چه گونه معنی می کنند، موضوع کسترده ديگری است. در عين حال می توان گروه های پيکارجويی چون "مهاجرون" را ديد که آشکارا در خيابان نفرت افکنی می کنند و پليس بريتانيا مزاحم آسودگی آنها نمی شود

بر اثر يک خبط يا خطای کوچکی می توانيد دار و ندار خود را از دست دهيد. تمام آزادی های شما می تواند در يک ثانيه به باد فنا برود. آن گاه بايد منتظر بمانيد تا ارباب انتظام اين سامان، اگر حوصله کردند، آزادی های شما را تکه تکه به شما بازپس بدهند. و شايد هم ندهند

به گونه ای که ديگر فرزند شما می تواند تعلق بيشتر به دولت داشته باشد و دولت حق دارد بدون آگاهی قبلی ارتباط شما با فرزندتان را قطع کند و تنها زمانی که دولت خواست، ارتباط شما دوباره برقرار شود. شما را می توانند وادارند که با قرزندان خود، مثلا، يک بار در دو هفته ديدار داشته باشيد و آن هم در حضور ماموری که صحبت های شما را يادداشت می کند. از اين رو، صرف نظر از تعلق قومی، بايد با فرزندان خود به زبان انگليسی صحبت کنيد. آن وقت اين "جامعه" است که تصميم می گيرد آيا شما حق مادری يا پدری برای آن کودک را داريد يا نه. ضمنا، برای هر مورد ديدار با فرزندتان بايد پول هنگفتی هم بپردازيد. تبعيت از قانون های سرمايه داری از لازمه های زندگی در کشوری چون بريتانياست

دولت حتا قصد دارد برای شهروندانش کارت شناسايی ای صادر کند که حاوی دقيق ترين داده ها در باره شماست، اعم از دی ان ای و انگشت نگاری. به گونه ای که با ارائه آن کارت به هر نهادی شما در واقع بود و نبود خودتان را تسليم آن نهاد می کنيد. حريم خصوصی مدت هاست که رفته پی کارش

به راستی، انصاف و دادگری يک مفهوم نسبی است. جامعه بريتانیا را نمی توان با جامعه تاجيکستان کنار هم گذاشت. اما اگر بفرماييد که بريتانيا يا کشورهای غربی ديگر دارای بهترين و منصفانه ترين جوامع هستند، خواهم گفت، غلط فرموديد. آرمان شهر يا مدينه فاضله انديشه ورزان عهد کهن و نوين نه اين زندان سبزی است که در فرنگستان شاهدش هستيم

Sizdahbedar Is April Fools' Day

Сездахбадар – рузи ханда*

به دبيره پارسی

Шояд кидмати Сездахбадар ба андозаи кидмати чашни Навруз бошад, аммо манобеъи торихй дар ин бора иттилоъи дакике намедиханд. Он чи равшан аст, пайванди мустакими он бо чашни Навруз ё эътидоли бахорист, ки дар Бобили бостон низ дувоздах руз ба дарозо мекашид.

Дар фарханги эронй мардум сездахумин рузи солро дар берун аз хонахояшон сипарй мекунанд, то бад-ин гуна аз гучастагй ё нахсии шумораи 13 фирор кунанд. Ин чашн акнун дар Эрон ва бахшхое аз Афгонистон бо хамин номи Сездахбадар машхур аст.

Мардуми Хирот дар гарби Афгонистон сездахумин рузи аввали солро рузе медонанд, ки дар он сарнавишти рузхои ояндаи сол ракам мехурад. Духтарон онро рузи гушоиши бахти худ медонанд.

Онхо дар чунин рузе ба тафарручгоххое дар канори Харируд, дашти Шайдойи ва ё митакаи Курх мераванд ва фарше бар руи сабзазорхо мегустаронанд ва то поёни руз ба шодмонй мепардозанд.

Бовар бар ин аст, ки агар дар Сездахбадар касе дар хона бимонад ва бадар наравад, кораш дар хамаи рузхои сол фурубаста хохад буд ва гушоише падид нахохад омад.

Дар кадим занон бо худ доира мебурданд ва сурудхои вижаи ин рузро бо доира мехонданд. Имруза доира задан дар тафарручгоххои Сездахбадар хеле роич нест, аммо хануз иддае ба ин расм пойбанд мондаанд.

Дар рузгори Толибон, ки баргузории ин чашн мамнуъ буд, мардум ба богхое мерафтанд, ки бо деворхое махсур шуда буданд, то Толибон мутаваччехи хузури мардум дар бог нашаванд.

Рустоиёни Хирот дар ин руз навъе кейк (торт) ё нони суннатй мепазанд, ки номи он «калифй» (qalifi) аст. Онро дар дег ё калиф мегузоранд ва дар танур зери оташ мекунанд. Аммо шахрнишинон як бори дигар хафт мева омода мекунанд.

Мардон ба пахлавонй ва кудакон хам ба аспаксаворй ва чархуфалаксаворй мепардозанд.

Шахри Хирот дар ин руз ба холи ниматаътил дармеояд, харчанд ин руз таътили расмй нест, аммо хукуматхои мухталиф пайваста ба ин нукта таваччух доштаанд, ки ахолии ин шахр дар сездахумин рузи мохи хамал (фарвардин) ба берун аз шахр мераванд ва то худуди зиёде талош кардаанд ба ин суннати кадимй эхтиром бигзоранд.

Аммо дар Точикистон, ки чашнхои наврузии он дар давраи шуравй ба чахор то панч руз хулоса шуда, сездахуми фарвардин баъзан бо аввали оврил мусодиф мешавад, ки зохиран бо Сездахбадар решаи вохид дорад, аммо аз рохи Урупо ба Осиёи Миёна рох ёфтааст.

Рузи ханда хамон «рузи ахмак»-хои марсум дар Гарб аст. Дар ин руз дустону наздикон сар ба сари хам мегузоранд ва шухй мекунанд ва ба хамдигар дуругхои боваркарданй мегуянд, ки шабех ба «дуруги сездах» дар Эрон аст.

Яке аз дуругхои аввали оврил (апрел), ки дар паи фурупошии Шуравй дар матбуъоти Точикистон мукарраран мунташир шуда, баргузории кунсерти Гугуш – овозхони мусикии попи эронй дар шахри Душанбе буд, ки аз бас такрор шуд, дигар лутфашро аз даст дода ва дуругхои тоза ихтироъ шудаанд.

Точикистон рузи хандаро аз тарики Русия аз Урупо вом гирифтааст. Торихи он дар Урупо хам мубхам аст. Аммо хамаи навиштахои торихй ба пайванди он бо Соли Нави пешини Урупо тибки солшумории жулиюсй ишора мекунанд, ки дар хамон рузи Навруз (21 морс) будааст.

Чашни Соли Нави урупоихо то рузи якуми оврил (сездахуми фарвардин) идома дошт. Дар паи пазириши солшумории грегурй ва интиколи соли нав ба аввали жонвие (январ) дар авохири садаи 16-и мелодй барои солиёни мутамодй афроди зиёде бехабар аз тагйири таквим рузи якуми оврил (апрел)-ро ба унвони поёни чашнхои соли нав тачлил мекарданд.

Ононе, ки аз тагйири таквим огох буданд ва аз он химоят мекарданд, афроди ноогохро ба сухра мекашиданд (масхара мекарданд) ва барояшон хадоёи тухолй мефиристоданд ё онхоро ба чашнхое даъват мекарданд, ки барпо набуд.

Дар Точикистон хама аз пайванди якуми оврил бо Сездахбадар огох нестанд ва онро ёдгоре аз даврони шуравй медонанд.

Абдулфаттох Шафиев – хамкори мо дар шахри Душанбе дар бораи рузи ханда дар Точикистон мегуяд:

«Рузи якуми оврил ба дасти мардуми Точикистон бахонае медихад, то ба холи худ ва нобасомонихои иктисодии кишвари худ биханданд. Ва агар касе гули харфхои дуругашонро хурад, бо ханда мегуянд: «Якуми апрел ба касе бовар накун» (1-го апреля никому не верь).

*Ин гузоришро соли гузашта бо ёрии ёрон барои JadidOnline тахия карда будам.