Who's to Share G. Ikramov's Pride?

Кӣ ҳампарвози Ғайрат Икромов аст?

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Дар паи обларза ва зилзилаи Жопун (Япония), ки садҳо кушта ва ҳазорон хонаи вайрон баҷо гузошт, дар расонаҳои русӣ номи Ғайрат Икромов бо ифтихори фаровон танин андохтааст. Ғайрат, ки зодаи соли 1967 дар шаҳри Маскав аст, аз модаре рус ва падаре тоҷик ба дунё омада ва аз соли 1991 бад-ин сӯ муқими Жопун аст ва бо бонуе жопунӣ издивоҷ кардаву хонаводае сомон додааст. Родор ё раддёбҳое, ки ӯ ва ширкати “Life Sensor”-и вай ихтироъ кардаанд, то кунун ҷони даҳҳо нафарро аз зери овори зилзилаҳо наҷот додааст.

Аммо чизе, ки акнун барҷаста шуда, набарди пинҳонест, ки дар расонаҳои гуногун ба мушоҳида мерасад: расонаҳои русӣ Ғайрат Икромовро ба унвони зодаи Маскав ва фарзанди як зани рус мутаъиллиқ ба сарзамини Русия медонанд, расонаҳои тоҷикӣ ба далели тоҷик будани падараш Ғайратро тоҷик ба шумор меоваранд ва расонаҳои Жопун бо таваҷҷуҳ ба 20 сол иқомати Ғайрат дар Жопун ва хонаводаи жопуниаш ба ҳеч рӯй ӯро бегона намедонанд. Набарде, ки барои эъломи ҳисси тасоҳуб бар як инсон даргирифта ва гӯёи ҳақоиқи бисёрест.

Аз ҷумла ин ки як фарди донишвару донишпажӯҳ, ки ёфтаҳо ва сохтаҳояш мавриди корбурди насли башарӣ воқеъ мешавад, худбахуд табдил ба фарзанди кураи Замин мешавад ва ҳар касе моил аст ба гунае ӯро ба худаш нисбат диҳад. Дар Русия, ки мардуми авому бедониш тоҷикҳоро насли “Равшан” ва “Ҷамшуд” медонанд, зикри ин ҳақиқат, ки Ғайрат зодаву парвардаи устоди тоҷики риёзиёти Донишгоҳи давлатии Маскав аст, камтар ба чашму гӯш мерасад. Ва шояд бархе зикри нисбати Ғайрат Икромов ба тоҷикҳоро барои худи ӯ мояи сарафкандагӣ бидонанд ва бо пинҳон доштани ин ҳақиқат, ба гумони худ, ба Ғайрат Икромов муҳаббат меварзанд. Аммо худи Ғайрат дар гуфтугӯ бо родю Озодӣ ба сароҳат аз қавмияту миллияти тоҷикии падараш суҳбат мекунад.

Албатта, пурсиши нахусте, ки бояд дар зеҳни мо, тоҷикҳо, хутур кунад, ин аст, ки чаро, ба гумони бархе, “тоҷикият”-и Ғайрат Икромов бояд пинҳон бимонад. Чи далеле дорад, ки иддае тоҷик буданро мояи сарафкандагӣ бидонанд? Ва агар далеле ҳаст, бояд бикӯшем онро бартараф кунем.

Нуктаи дигаре, ки дар ин мавзӯъ барҷаста шуда, талоши миллиятҳои гуногун (аз ҷумла мардумони Русияву Жопун, ки дар торихи муъосир ифтихороти андаке надоранд) барои ихтисос додани ҳамаи ифтихороти ношӣ аз Ғайрат Икромов ба худашон аст. Пас донишу маҳорати иҷроии дониши андӯхта ҳамчунон дар ҷаҳон муътабар аст ва худбахуд донишмандро табдил ба узви мавриди ниёзи ҳар ҷомеъае мекунад.

Нуктаи севум ва барои мо муҳимтар як тасаввур аст. Тасаввур кунед, ки Ғайрат Икромов аз ҳамон модари рус дар шаҳри Душанбе ба дунё омада буд ва ба ҷои Донишгоҳи давлатии Маскав дар Донишгоҳи давлатии Душанбе дарс хонда буд. Аз ӯ чи чизе сохта мешуд? Оё тамоми зарфияти мағзи ҷӯёву пӯёи ин донишманд мавриди корбурд қарор мегирифт? Чанд дарсад аз ёхтаҳои мағзаш хобида мемонд ва чанд дарсади он фаъъол мешуд? Ва чаро? Ба чи забони сомонманде фикр мекард, ки андешаҳои бикри ӯро сарусомон диҳад? Чаро афроде, ки дорои зарфиятҳои билқувваи зеҳнӣ ҳастанд, дар Тоҷикистон бояд маҳкум ба фаромӯшию ҳақорат бошанд? Доштани чунин донишмандон дар сарзамини ларзахезе чун Тоҷикистон метавонист чи пешрафтҳоеро ба ҳамроҳ дошта бошад? Сомона (систем)-и омӯзишу парвариши мо бояд чи корҳоеро анҷом диҳад, ки фарзандони мустаъидди ин миллат ба ҳарими парвози Ғайрат Икромов даст ёбанд? Ҷомеъаи Тоҷикистон бояд чи дигаргуниҳоеро пазиро бошад, ки ба парвози хаёлу тафаккури ғайрат-икромовҳо маҷол диҳад? Аслан чи чизе боъис шуд, ки падари донишманди Ғайрат Икромов кӯлбори донишашро бо бисоти зиндагиаш ба Маскав бикашонад ва онҷо раҳли иқомати доим биафканад?

Агар ба кунҳу решаи ин пурсишҳо таваҷҷуҳ кунед, ба расонаҳои русӣ ҳақ медиҳед, ки Ғайратро аз они худ бидонанд; ва ҳамчунин ба жопуниҳо ҳақ медиҳед, ки ба далели имконоте, ки дар ихтиёри ин донишманди ҷавон гузоштаанд, дар баробари ӯ эҳсоси ғурбат надошта бошанд. Танҳо мансубияти хунӣ бо як инсони фарҳехта басанда нест, ки ӯро худбахуд аз они мо кунад. Агар Ғайрат Икромов дар Тоҷикистон дарс хонда буд ва дар ҳамон ҷо болида буд, мешуд ба сомонаи омӯзишу парвариши мо дуруду сано фиристод ва Ғайратро фароварда (маҳсул)-и тамомъайёри он донист. Мо ҳама дорои эҳсосоти қавмӣ ҳастем, аммо ҳеч ҳиссе набояд монеъ аз дарки ҳақиқат шавад. Ва он ҳақиқат ин аст, ки Тоҷикистон, давлати Тоҷикистон, ҷомеъаи Тоҷикистон, бавежа сомонаи омӯзишу парвариши он бояд аз ҳафт хони тағйиру таҳаввулоти бунёдин бигзаранд, то ғайрат-икромовҳо бидуни васотати ҷомеъаҳои дигар аз даруни ҳамин ҷомеъаи мо сабз шаванду бирӯянду биболанд. Ҳамакнун замони тағйиру таҳаввул аст, на замони борварӣ.

Акс: Ғайрат Икромов (самти чап) - хабаргузории RIA Novosti.

The Origins of Nowruz

Пайдоиши Наврӯз

(Ин матлаб бори нахуст рӯзи 19.03.2008 дар торнамои JadidOnline.com мунташир шуда буд)

Дар бораи Наврӯз ва пайдоиши он садҳо ҷустору китоб навиштаанд, аммо андак касе ба пайванди он бо тамаддуни бобилӣ пардохтааст.

Бино ба устураҳо ва боварҳои суннатӣ, оғози таҷлил аз Наврӯз ба 15 ҳазор сол пеш бармегардад; ба рӯзе, ки Ҷамшедшоҳ (Йимо ё Йомои ҳиндуэронӣ) бар тахт нишаст. Истилоҳи “Наврӯзи ҷамшедӣ” аз ҳамин бовар бармеояд. Шоҳони даврони муъосир низ ба монанди Фатҳъалишоҳи Қоҷор талош мекарданд ба тақлид аз Ҷамшед дар рӯзи Наврӯз тоҷ бар сар бигузоранд.

Бар мабнои бовари маздаяснӣ, Зартушт-паёмбар буд, ки ахтаршиносии эрониро бунёд ниҳод ва бо муҳосиботи дақиқ дар канори ҷашнҳои табиъии Сада ва Меҳргон эътидоли рабиъӣ (баробарии баҳорӣ)-и шабу рӯзро низ ба масобаи ҷашни аслӣ ва вопасин рӯз аз ҳафтаи офариниши Парвардигор таъйин кард, ки ҳамин Наврӯз аст.

Бархе талош кардаанд, то ному нишоне аз ҷашни Наврӯзро дар ктибаҳои Ҳахоманишӣ радёбӣ кунанд ва навиштаанд, ки ҷашни Наврӯз дар фармони Куруши Бузург – поягузори импротурии Ҳахоманишӣ, ки дар соли 542 пеш аз мелод ба мардумони Бобил озодиҳои миллӣ ва мазҳабиро арзонӣ дошт, ҷовидона шудааст.

Шоҳиди мисоли онҳо ин пора аз матни катибаи мондагори Куруш аст:

“Замоне ки ман ба Бобил андар шудам…, ба касе иҷоза надодам, ки ба ин сарзамин ва мардуми он ситам кунад… Ман ниёзҳои Бобилро мадди назар доштам ва ҳамаи ҷойгоҳҳои муқаддаси онро, ва дар беҳзистии онҳо кӯшидам…. Ман онҳоро аз бардагии ношоиста наҷот додам. Ман вайронаҳои онҳоро обод кардам. Ман ба бадбахтиҳои онон поён ниҳодам.” Аммо дар ин матн зикре аз Наврӯз нест.

Наврӯз ва Бобил

Аммо ёдгорҳои мактуби бозмонда аз Бобили бостон, ба монанди катибаҳои Сеннахериб, аз шоҳони ошӯрӣ дар “бет акитӣ” ё ҷашнгоҳҳои ошӯрӣ дар ин маврид тардиде боқӣ намегузорад, ки дар даврони муқаддам бар вуруди Куруши Бузург ба Бобил шаби эътидоли рӯзу шаб пеши бобилиҳо гиромӣ буда ва бо номҳои “акидӣ” ва “хоб ниссон” (аввали найсон) ба унвони соли нав аз он таҷлил мешудааст.

Дуктур Коваи Фаррух, торихнигори юнонии эронитабор, менависад:

“Дар замони фатҳи нисбатан ороми Бобил тавассути Куруши Бузург (539 пеш аз мелод) бобилиҳо аз дониши фавқулъодаи замоншиносӣ бархурдор буданд. Онҳо дарёфта буданд, ки 19 сол баробар бо 235 моҳ аст ва бар мабнои он аз садаи панҷуми пеш аз мелод ба баъд чарха ё сикли ҳафтгонаеро таъйин карданд, ки ҳар давраи он 19 солро дарбар мегирифт… Бад-ин гуна, соли нави бобилиҳо бо нахустин рӯзи моҳи найсон дар оғози баҳор мусодиф мешуд. Аз ин рӯ ба назар меояд, ки ин торихи бобилӣ сароғози ҷашни Наврӯзи ориёӣ буда бошад.”

Солҳо пеш аз ин Вилҳелм Ойлерз (Wilhelm Eilers) дар китоби “Торихи Эрони Кембриҷ” навишта буд:

“Порсҳо афзун бар илми ахтаршиносии Баҳнаннаҳрайн гоҳшумории онро низ пазируфтанд, ки бар мабнои он оғози сол бо нахустин шаби баҳор (20 морс) мусодиф мешуд.

Зеботарин ҷашни Эрони бостон (Наврӯз ё Навсaрд) ҷашни соли нави бобилиёни бостон буд, ки дар он рӯз Мардук, худои бобилиҳо, сарнавишти насли башарро аз нав рақам мезад… Бино ба ёфтаҳои бостоншинохтӣ, ҳамаи шаҳрҳои бузурги Бобид ва Осур дорои ҷашнгоҳи вижае буданд, бо номи “бет акитӣ”, ки берун аз дарвозаҳои шаҳр қарор дошт”.

Ҷашни соли нави бобилӣ 12 рӯз ба дарозо мекашид ва ҳар рӯзи он маросими хосси мазҳабӣ дошт. Аз ҷумла дар яке аз он рӯзҳо рӯҳонии аршади бобилӣ шоҳро ба ниёишгоҳи Мардук мехонд ва ба унвони каффораи гуноҳони хоста ва нохостаи шоҳ дар соли гузашта бар рухсори ӯ силӣ мезад, чунонки ашки ӯ ҷорӣ мешуд.

Дувоздаҳ рӯзи ҷашни Наврӯзи ориёӣ низ ки дар он “Мири наврӯзӣ” ҳам зоҳир мешуд, эҳтимолан, бо ин суннати бобилиҳо пайванде дорад.

Аз нависандагони эронӣ Ҳошими Разӣ аст, ки дар китоби “Ойини муғон” ба ҷашни Акитӣ ишора мекунад:

“Акитӣ ҷашни куҳани бобилист, ки соле ду бор дар оғози баҳор ва поиз (тирамоҳ) баргузор мешуд ва қидмати он ба мӯҷиби огоҳиҳое, ки дорем, ба ҳазораи дувуми пеш аз мелод мерасад ва миёни ин ҷашни бобилӣ бо Наврӯзи эронӣ шабоҳати бисёре вуҷуд дорад”.

Дар паи суқути импротурии бобилӣ ҷашнҳои он низ миёни ақвоми суриёнӣ, сумерӣ ва аккод батадриҷ матрук шуд. Аммо дубора дар оғози садаи бистуми мелодӣ сурёниҳо ба таҷлил аз соли нави бостонии худ бо номи “акиту” пардохтанд, ки ба далели рӯй овардани онҳо ба кеши масеҳият ва пазируфтани гоҳшумории грегурӣ (масеҳӣ) он аз шаби бистуми морс (март) ба якуми оврил (апрел) мунтақил шудааст.

Наврӯз ва Тахти Ҷамшед

Бо вуҷуди набуди ёдкард аз Наврӯз дар навиштаҳои Ҳахоманишӣ, бештари торихнигорон бар ин боваранд, ки дар паи ишғоли Бобил тавассути Куруши Бузург ҷашни эътидоли рӯзу шаб миёни эрониён роиҷ шуд ва Дориюши Бузург барои баргузории ин ҷашни бошукӯҳ Тахти Ҷамшедро сохт.

Эрнест Ҳертзфелд (Ernest Herzfeld), эроншиноси барҷастаи олмонӣ, ки нахустин ҳаффории илмии Тахти Ҷамшедро раҳбарӣ кардааст, бар ин бовар буд, ки Дориюш онро ба унвони наврӯзгоҳ сохта буд.

Бо ин ки пойтахти Ҳахоманишӣ аз Порс фарсангҳо фосила дошт, Дориюши Бузург ба таври намодине боргоҳи наврӯзии худро дар ҳаволии хостгоҳи дудмони Ҳахоманишӣ бунёд кард. Шоҳони Ҳахоманишӣ дар айёми Наврӯз дар ҳамин маҳал ҷулус мекарданд ва аз ақвоми мухталифи қаламрави паҳноварашон армуғонҳои наврӯзӣ дарёфт мекарданд, ки тасвири онро метавон рӯи деворнигораҳои Тахти Ҷамшед дид.

Мойкл Аксвуртӣ (Michael Axworthy) дар китоби “Импротурии андеша” менависад:

“Ҳадаф аз эҳдоси муҷтамаъи азими Тахти Ҷамшед ҳанӯз равшан нест. Мумкин аст ҷойгоҳи баргузории ҷашнҳо ва маросими эътидоли шабу рӯз дар баҳор бошад, ки ҳамон Наврӯзи эронист. Суфуси божоварон, ки рӯи деворҳо мунаққаш аст, ҳокӣ аз ин эҳтимол аст, ки Тахти Ҷамшед маҳалли эъломи расмии байъат ва вафодории солона аз сӯи устонҳои Эрони бостон будааст”.

Эҳёи Наврӯз пас аз Искандар

Нигоштаҳои торихӣ ҳокист, ки шоҳони ашконӣ ё портӣ, ки пас аз вайрониҳои Искандар фармонраво шуданд, суннатҳои Ҳахоманишиёнро аз нав зинда карданд ва ба онҳо арҷ гузоштанд ва Наврӯзро гиромӣ доштанд.

Балоши Аввал, нахустин шоҳи ашконие буд, ки наҳваи таҷлили ӯ аз Наврӯз ба унвони ҷашни саросарӣ дар торихи куҳан омадааст, ҳарчанд ҷузъиёти он бароямон равшан нест.

Аммо аз даврони сосонӣ ёдгорҳои фаровоне баҷо мондааст, ки ҷойгоҳи рафеъи Наврӯз дар он замонро ошкор мекунад. Наврӯзи сосонӣ муҳимтарин рӯзи сол буд ва муҳимтарин умури миллии давлат низ, ба монанди бор додан ба мардум ва афви зиндониён, дар ҳамон рӯз анҷом мегирифт.

Дар паи суқути силсилаи Сосонӣ ва пирӯзии тозиён бар Эрон ва тарвиҷи кеши ислом, ки аз соли 650 мелодӣ оғоз гирифт, Наврӯз ҳамчунон мондагор будааст.

Батадриҷ ҷашнҳои дигари Эрони бостон, ба монанди Меҳргон ва гоҳанборон, мухтасси кеши маздаяснӣ шуд ва танҳо Наврӯзу Садаро ҳамагон таҷлил мекарданд. Саранҷом шукӯҳи Сада ҳам коҳиш ёфт ва Наврӯз танҳо ҷашни бостоние шуд, ки эрониён, сарфи назар аз мазҳабашон, ҷашн мегиранд.

Мондагории Наврӯз пас аз ислом

“Луғатномаи Деҳхудо” бо истинод ба китоби “Тамаддуни исломӣ”-и Ҷурҷӣ Зайдон менависад:

“Дар дарборҳои нахустин хулафои исломӣ ба Наврӯз эътиное надоштанд, вале баъдҳо хулафои уммавӣ барои афзудани даромади худ ҳадоёи наврӯзиро аз нав маъмул доштанд. Банӣ Умайя ҳадя дар Наврӯзро бар мардуми Эрон таҳмил мекарданд, ки дар замони Муъовия теъдоди он ба панҷ то даҳ милюн дирам болиғ мешуд”.

Дар идомаи тафсири Наврӯз “Луғатномаи Деҳхудо” меафзояд:

“Амирони эшон (арабҳо) барои ҷалби манофеъи худ мардумро ба эҳдои туҳаф даъват мекарданд. Нахустин касе, ки дар ислом ҳадоёи Наврӯз ва Меҳргонро ривоҷ дод, Ҳуҷҷоҷ ибни Юсуф буд. Андаке баъд ин расм низ аз тарафи Умар ибни Абдулъазиз ба унвони гарон омадани эҳдои туҳаф бар мардум мансух гардид”.

Аммо бо зуҳури Абӯмуслими Хуросонӣ ва рӯи кор омадани хилофати Аббосӣ ва ташкили силсилаҳои Тоҳириён, Саффориён ва Сомониён ҷашнҳои эронӣ ва бавижа Наврӯз дубора рафнақ ёфтанд ва то ба рӯзгори мо расиданд.

Nowruz, the Persian New Year

Наврӯз – сароғози соли тоҷикон

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Наврӯз дар роҳ аст; бо кӯлборе аз орзуҳои тоза ва бо гомҳои сабзи рӯишу шукуфоӣ аз роҳ мерасад ва дигарбора баҳси чандинсолаи мо ҷавона мезанад: Наврӯз бояд сароғози расмии соли тоҷикон бошад, чун Наврӯз табиъитарин оғози соли нав аст.

Дар ин мавзӯъ фаровон гуфтаему навиштаем ва қарор аст ҷамъе аз равшанфикрони тоҷик матлабе дастаҷамъӣ бобати тасбити Наврӯз ба унвони оғози расмии сол дар Тоҷикистон бинависанду мунташир кунанд. Аммо ба унвони дебочаи ин баҳси дубора бад нест ба чанд нукта таваҷҷуҳ дошта бошем, ки зарурати пазириши Наврӯз ба унвони оғози расмии солро таъкид мекунад:

Нахуст ин ки таҷлил аз Наврӯз бо номҳои гуногун ба сароғози сарнавишти башарият бармегардад ва сар аз Бобил ва нахустин тамаддунҳои башарӣ ва оғози ошноии банӣ одамӣ бо ситораҳо ва ахтаршиносӣ дармеоварад. Наврӯз табиъитарин ва мантиқитарин ҷашни оғози сол аст ва ҳеч ҷашни соли нави дигаре дар ин маврид бо Наврӯз ҳамсару ҳамсанг нест. Ҷашни эътидоли баҳорист, ки дар паи он шабҳо кӯтоҳтару рӯзҳо дарозтар мешаванд ва аҳамияти намодини ин ҷашнро барҷаста мекунанд, ки ҳамоно пирӯзии равшаноию рӯз бар торикию шаб аст – ҳаста ё мағзи омӯзаҳои ориёии куҳан. Сол аз баҳор оғоз мегирад, дар тобистон ба шӯру ҳарорати ҷавонӣ мерасад, дар поиз (тирамоҳ) ба куҳулату уфтодагӣ мерасад ва дар зимистон гирифтори сармову мурдагӣ мешавад ва дубора дар баҳор оғоз мегирад. Пас Наврӯз оғози соли нав аст.

Наврӯз аз тамаддуни фалоти Эрон ба Фарангистон ҳам роҳ ёфта буд ва пеш аз рӯй овардани Урупо ба масеҳият соли нави мардумони он сомон ҳам ба шумор меомад. Радди пои ин ҳақиқатро метавон дар номи моҳҳои урупоӣ суроғ карду ёфт. Чаҳор моҳи урупоӣ, дар воқеъ, шумораҳои лотин аст: сентябр (September) – ҳафтум, октябр (October) – ҳаштум, ноябр (November) – нуҳум, декабр (December) – даҳум. Бад-ин тартиб, моҳи март моҳи нахуст аст ва оғози баҳор, бино ба тақвими ҳавошинохтии Урупо, 21 март аст, на якуми март. Пас ҳатто бино ба гоҳшумории фарангӣ ҳам Наврӯз оғози соли нав аст.

Наврӯз ҷузъи ёдгорҳои ғайрималмуси расмии Созмони Милали Муттаҳид аст ва афзун бар Тоҷикистон дар кишварҳое чун Эрон, Афғонистон, Олбонӣ (Албания), Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, Узбакистон, Гурҷистон ва манотиқи Курдистони Ироқ, Тотористон ва Доғистони Русия бо ҳамин номи форсии худ таътили расмист ва дар Миср, Ҳиндустон, Непол ва Сурия бо номҳои дигаре аз он таҷлил мешавад ва таътили ҳамагонист. Наврӯз омилест, ки ҳамаи ин кишварҳо ва тамаддунҳоро ба ҳам меорад ва Наврӯзистоне густардаро шакл медиҳад. Пас Наврӯз, ки асилтарин ҷашни тоҷикист, бояд оғози соли нави мо бошад ва ҳаққи Тоҷикистон бар ин рӯзро барҷастатар кунад.

Наврӯз оғози соли нав дар миёни ҳамқавмону ҳамзабонони бурунмарзии мост ва агар нуфузи русҳо дар тӯли камтар аз сад соли ахирро нодида бигирем, далели дигаре ба бемеҳрии расмии Тоҷикистон ба Наврӯз боқӣ намемонад. Пойбандӣ ба он нуфузи садсола, ки дар баробари торихи ҳазоронсолаи мо ҳукми нахуд дар баробари кӯҳро дорад, чизе ҷуз нишони азхудгусехтагӣ ва бегонагароии мо нест. Агар қарор аст тоҷик бошем ва тоҷик бимонем, Наврӯз оғози соли нави мост.

Бо ин ҳама тавсиф, он чи боъиси таассуф аст, ин аст, ки ҳолу ҳавои наврӯзӣ тайи солҳои истиқлоли Тоҷикистон на танҳо пуррангтар нашуда, ки коҳиш ҳам ёфтааст. Дар остонаи соли нави масеҳӣ дар Тоҷикистон барномаҳои вижаи фаровоне чун бозиҳои бахтозмоӣ, озмунҳои мусиқию зебоию ғайра баргузор мешавад, симои шаҳр бакуллӣ тағйир мекунад ва натиҷагирӣ аз соли гузашта дар поёни соли масеҳӣ анҷом мегирад. Ҳеч як аз ин барномаҳоро наметавон дар остонаи Наврӯз мушоҳида кард, ки шоистаи як кишвари наврӯззо нест.

Наврӯз намоди аслии ҳувияти тоҷикист. Андак миллате ҳаст, ки аз чунин неъмате бархурдор бошад. Ва андактар миллате, ки бар ин неъмат пушти по бизанад ва соли нави ғарибаеро, ки аз мантиқи табиъӣ бебаҳра аст, ҷойгузини соли нави ростин ва беҳамтои худ кунад. Аммо Наврӯз тобеъи қонунҳои сиёсӣ нест, балки тобеъи қонунҳои табиъист ва ба дур аз хостаи зимомдорон табиъат ҳамасола онро барпо медорад. Ҳеч ҳокиме, ки по бар сарзамини наврӯзии мо гузошта, чи юнонию турку муғул ва чи арабу рус, натавонистааст ҷилави ин ҷашни табиъатро бигирад. Пас Наврӯз ҳамоно оғози соли нав аст.

In Search of Mother's Happiness

Дар ҷустуҷӯи хушбахтии модар

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Ин навиштаамро ба модарам тақдим мекунам ва дар симои ӯ рухсори нуронии модарони бурдбори тоҷикро мебӯсам. Ин навишта ки ҳеч, ҳатто тақдими тамоми буду набудам ба пешгоҳи модар маро аз дайни фарзандӣ дар баробари ин офаридаи малакутӣ бар замин раҳо нахоҳад кард. Модаре, ки бори ғами як хонадонро ба рӯи шонаҳои зарифаш мекашад, солиёни сол бо ду дасти барафроштаи дуъо роҳи фарзанди роҳдурашро мепояд ва аз Парвардигор чизе ба ҷуз саъодати фарзандонаш намехоҳад, ки гӯӣ вуҷуди ӯ аз гиле дигар сириштаанд…

Шаш сол пеш дар ҳамин рӯзҳо шеъргунае гуфта будам:

Шаҳри ман пушти ҳамон кӯҳи баланд аст,
Ҳамон!

Модаре ҳаст он ҷо
Пур аз бӯи биҳишт.
Тобиши шуълаи хуршед аз ӯст,
Мохро меҳри мунираш ба фазо меорад,
Гул бари дидани ӯ мерӯяд,
Осмон ғуссаи ӯ меборад,
Лола бо шодии ӯ механдад,
Булбул аз қиссаи ӯ мегӯяд…
Модаре ҳаст, ки номуси Худост...

Аммо ҳамаи ин гуфтаҳо ҳамчунон саробест дар баробари муроди мо; нахудест дар баробари кӯҳи мақсуди мо. Ва эй кош аз марзи шеъру шиъор фаротар рафта будем ва воқеъиятро меъёр медонистем. Кош медонистем, ки ин ҳазор ман вожа давои дарди модаре намешавад, ки чашми умед ба ояндаи равшани фарзандонаш дӯхтааст. Ва эй кош медонистем, ки бо “Рӯзи Модар” номидани Рӯзи байнулмилалии зан ҳам зиндагии модар осудатар ва дағдағаи хотири ӯ бартараф намешавад.

Фарзандони шоистатаре дар сомонҳои дигар коре карданд, ки миёнгини тӯли умри модаронашон ба 81 сол (Омрико) ё 82 сол (Бритониё) ё 84 сол (Фаронса) ё ҳатто ба 86 сол (Жопун) бирасад. Дар ҳоле ки миёнгини умри як зан дар Тоҷикистон бештар аз 69 сол нест. Мо дар шеъру шиъор умри дарози модаронамонро орзу мекунем; онҳо дар амал ба модарон умри дарозу босаъодате ба армуғон овардаанд.

Ёдам намеравад, ки дар нахустин рӯзҳои иқоматам дар Ландан бо як дӯсти солмандам ба як зиёфати вижаи солмандон рафта будам. То садои мусиқӣ баланд шуд, пирмардону пирзанони болои 80 сол баланд шуданду рақсиданд. Пиртарин рақсандаи он ҷамъ бонуи қоматбаланде буд, ки 96 сол дошт ва дар конуни таваҷҷуҳи ҳамагон буду аз ин рӯ бештар аз дигарон мечархиду мерақсид. Пас аз ҷашну зиёфат ҳам ин солмандони хушбахти инглисӣ савори мошину дучарха шуданду рафтанд; иддае ба хонаҳояшон, шуморе ҳам ба варзишгоҳу истахри шино. Чи рӯсапеданд фарзандони сарзамине, ки барои мӯсапедонашон чунин шароитеро фароҳам кардаанд!

Албатта, чунин шароите якшаба фароҳам нашудааст. Ва худи ин мӯсапедон дар чидани заминаи пирии бовиқорашон саҳми боризтаре доранд. Онҳо ҳам замоне дар мулке зиндагӣ мекарданд, ки моломол аз дарди башарӣ буд; зулму ситаму истибдоду фасоди молию хешовандсолорию хӯи барбарӣ ҳукумат мекард. Аммо бо ташхис ва дарки арзишҳои инсонӣ ва бо талош барои даст ёфтан ба онҳо дастикам то ҷое пеш рафтаанд, ки имрӯз мояи ҳасодати мо шудаанд. Арҷ гузоштан ба ҳуқуқи зан аз ҷумлаи арзишҳои бунёдинест, ки дунёи ғарбиҳоро дигаргун кард. Андешаварон ва сипас фармонравоёни ин сарзамин замоне дарёфтанд, ки набуди занон дар ҳамаи арсаҳои зиндагӣ, баростӣ, ҳамонанди буридани яке аз ду боли паранда аст. Дарёфтанд, ки занон, яъне дуруст нисфи ҷомеъа, бояд ба андозаи мардон аз ҳуқуқу озодиҳо бархурдор бошанд. Вуруди занон ба арсаҳои пешрафт хаёли пешрафтро воқеъӣ кард. Он боли мафлуҷ (фалаҷшуда) дармон ёфт ва паранда ба вусъати осмон пар кашид.

Пас шеъру шиъорро канор бигзорем ва хуб андеша кунем, ки чигуна метавон ба модар арҷи лозимро гузошт. Ин арҷгузорӣ аз эҳтиром ба ҳуқуқи зан оғоз мегирад, ки фалсафаи таҷлил аз рӯзи 8 морс (март) аст. Нахустин фарёдҳои “озодӣ, баробарӣ, бародарӣ” аз гулӯи занон дар поёни садаи 18 дар ҷараёни Инқилоби Фаронса баланд шуд; шиъоре, ки имрӯз то ба ҳадде ба самар расидааст. Аммо бас дур аз сарзамини мо, ки рӯзе-рӯзгоре ҷашни Сипандормузгон (Исфандгон) дошт. Абӯрайҳони Берунӣ дар “Осор-ул-боқия” менависад, ки ин рӯз (5 исфанд баробар бо 24 феврие) пеши эрониёни бостон рӯзи бузургдошти зан ва замин буд. Бо гузашти садсолаҳо порае аз ин сарзамин “Рӯзи Зан”-ро аз занон дареғ медорад ва онро бо баёне суннатитар “Рӯзи Модар” меномад; ғофил аз ин ки эҳтиром ба модар аз эҳтиром ба ҷинси ӯ оғоз мегирад. Ҳатто нигоҳе сатҳӣ ба вожаи “зан”, ки бо “зиндагӣ” ва “зояндагӣ” ҳамреша аст, эҳтиромбарангез аст. Ин монандӣ дар забони русӣ ҳам побарҷост (женщина – жизнь). Дар ҳоле ки мард қавию пуртавон, аммо мирост (мард – марг, мурдан; мужчина – смерть), зани зарифу латиф зояндаву поёст.

Пас ба зиндагию зояндагӣ арҷ бигзорем; бо шикастани тилисми сукуту ситами зан, бо ҳамсанг шинохтани ҳуқуқи зан бо мард ва бо рондани андешаҳои сангвораии занситезона. Он гоҳ модарон хушбахт мешаванд.

The Chainbreaker

Марде, ки бандҳоро гушуд

(вижаи JadidOnline.com)

Вожаҳои “перестройка” (бозсозӣ) ва “гласност” (ошкоргӯӣ) ёдгори даврони Горбачёв дар ҳамаи забонҳои дунёст; ду истилоҳе, ки сарнавишти Иттиҳоди Шӯравӣ ва 15 ҷумҳурии онро рақам зад ва танини ин вожаҳо ҳанҷори ҷаҳонии навинро рӯи кор овард. Ду такя-каломи Горбачёв дар даврони раёсаташ ҳам дар паҳнаи Шӯравии пешин маъруф аст: “Муҳим шурӯъи кор аст” (Главное нАчать) ва “ҷараён роҳ уфтод” (Процесс пошёл). Ислоҳоте ҳам ки ӯ оғоз ниҳод, роҳ уфтод ва ҳанӯз дар ҷараён аст.

Дар бораи паёмадҳои сиёсию иҷтимоъии ислоҳоти Михаил Горбачёв тайи солҳои 1985 то 1991 фаровон навиштаанд; аммо талошҳои ин ислоҳгар барои полудани фазои хафақонии Иттиҳоди Шӯравӣ дар арсаи фарҳангӣ ҳам дигаргуниҳои баргаштнопазире ба бор овард: маҳдудиятҳое, ки раҳбарони бехудо бар худоҷӯёни кешҳои гуногун эъмол карда буданд, лағв шуд; ойинҳои мардумӣ дар саросари Иттиҳоди Шӯравӣ дубора по гирифт; расонаҳои якдасти шӯравӣ шоха-шоха шуданд ва гуногунии бесобиқаи андешаҳову дидгоҳҳоро ба намоиш гузоштанд; адабиёту мусиқию ҳунари мамнӯъа аз зери замин ба рӯи замин роҳ ёфт; торихи такбуъдии Шӯравӣ ва якояки ҷумҳуриҳои он бознависӣ шуд ва ифтихор аз гузаштаи пешошуравӣ ҳам муҷоз шуд…

Аз сӯи дигар, дар паи фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ ва осеб дидани пайвандҳои фарҳангии миёни бахшҳои он дар бисёре аз ҷумҳуриҳо, бавежа дар Осиёи Миёна, фарҳанги чандмиллиятӣ аз рангу бӯ уфтод; рӯзномаҳое, ки, масалан, дар Тоҷикистоне кӯчак ба теъдоди сад ҳазор нусха чоп мешуданд, шуморгонашон ба ду ҳазору як ҳазор уфт кард ё комилан аз паҳнаи расонаҳо нопадид шуд; фарҳанги навин ва ҳунарҳое фарангӣ ба монанди уперову боле, наққошӣ, синемо ва теотри ғарбӣ, ки русҳо ба армуғон оварда буданд, дучори буҳроне фарогир шуд, ки ҳамчунон ҷараён дорад; халаи идеулужике, ки пас аз суқути кумунизм падид омад, ҳамчунон боқист…

Дуруст ба монанди шахсияти Михаил Горбачёв, ки дар канори ҳаводороне сарсахт мухолифоне дуоташа (ашаддӣ) ҳам дорад, паёмадҳои ислоҳоти Горбачёв якдаст набуд: ҳунарманде, ки акнун аз озодии баёни андешааш хушнуд буд, дар айни ҳол аз адами ҳимояти молии давлат гилоя мекард; овозхоне, ки дар зерзаминиаш аз ҷаври рӯзгори шӯравӣ нолаи ҷонсӯз сар медод, ин бор рӯи саҳна ва ошкоро аз зиёнҳои “перестройка” ва “гласност” менолид. Горбачёв бо огоҳии комил аз муҳаббатҳо ва нафратҳои мардум солҳо баъд гуфт: Дар торих “ҳеч ислоҳгари хушбахте вуҷуд надорад”.

Ҳукумати Горбачёв ба даврони риёву дурӯӣ поён дод. Дигар ниёзе набуд, ки дар пажӯҳишҳои илмӣ бе ҳеч далели муваҷҷаҳе ба навиштаҳои раҳбарони садри кумунизм руҷӯъ шавад ва аз касе интизор намерафт, ки ба зӯру иҷбори мақомот дар майдонҳои шаҳр шиъори “Зинда бод Ҳизби Кумунист!”-ро сар диҳад. Шоъирон ҳам маҷбур набуданд бо чанд чакомаи кумунистию ленинӣ муҷаввизи интишори китобашонро бигиранд. Аъзои Ҳизби Кумунист дар Осиёи Миёна ҳам дигар хатнасӯрони писаронашонро дар хафо (пинҳонӣ) анҷом намедоданд. Ҷашнҳое миллӣ чун Наврӯз ҳам аз чордевории хонаҳо раҳо шуд ва ба хиёбонҳо рехт. Ва ҳатто ҷашнҳои фаромӯшшудае чун Сада ва Меҳргон дар хиёбонҳои Душанбеву Хуҷанд роҳ уфтод. Ихтиёроте, ки Горбачёв ба ҷумҳуриҳо дода буд, боъис шуд, ки забонҳои бумӣ ба расмият бирасанд ва дар ин фароянд Тоҷикистон пешгом буд, ки соли 1989 дар паи тазоҳуроти мардум забони форсии тоҷикиро ба унвони забони расмии ҷумҳурӣ ҷойгузини забони русӣ кард.

Аз ин ҷост, ки Горбачёв дар миёни русҳо мухолифони бештаре дорад. Маҳдудияти доманаи корбурди забони русӣ фурсатҳои шуғлии рустаборон дар ҷумҳуриҳои Болтик, Осиёи Миёна ва Қафқозро ҳам маҳдуд кард. Дигар мақому манзалати русҳо мисли собиқ набуд. Барои намуна, Суруди Миллии Ҷумҳурии Шӯравии Сусиёлистии Тоҷикистон, ки Абулқосим Лоҳутии Кирмоншоҳӣ соли 1946 навишта буд, бо ин мисраъҳо оғоз мешавад:

Чу дасти рус
Мадад намуд,
Бародарии халқи совет устувор шуд,
Ситораи ҳаёти мо шарорабор шуд…

Ба ҳоли таб
Даруни шаб
Садои раъди давлати Ленин расид
Зи барқи байрақаш сиёҳии ситам парид…

Бо фурӯпошии Шӯравӣ, ки ҳосили нохостаи талошҳои Горбачёв буд, табъан Суруди Миллии Тоҷикистон бознависӣ шуд. Гулназар, шоъири мардумии Тоҷикистон, дар суруди нав бедории худшиносии миллии тоҷикҳоро бозтоб медод:

Диёри арҷманди мо,
Ба бахти мо сари азизи ту баланд бод.
Саъодати ту, давлати ту бегазанд бод.
Зи дурии замонаҳо расидаем,
Ба зери парчами ту саф кашидаем.
Зинда бош, эй Ватан!
Тоҷикистони озоди ман!

Дар ин маврид ҳам шакке нест, ки ҷумҳуриҳои шӯравии пешин истиқлоли тақрибан муфту беранҷи худро мадйуни Михаил Горбачёв ҳастанд. Горбачёв акнун фурӯпошии Шӯравиро “мусибате бузург” медонад ва мегӯяд, ки ислоҳоти ӯ, дар воқеъ, барои бақои Иттиҳоди Шӯравӣ анҷом гирифта буд. Аммо ба қавли худи ӯ, Ҳизби Кумунист “дар имтиҳони демукросӣ ва озодӣ ноком шуд”; яъне бори озодӣ ва демукросиро тоб наоварад.

Горбачёв дар мусоҳибаҳои мухталиф ва дар китоби хотироташ “Танҳо бо худ” (“Наедине с собой”) таъкид карда, ки ба ҳеч рӯй аз ислоҳоте, ки анҷом дод ва ҷаҳонро дигаргун кард, пушаймон нест, аммо таассуф аз он мехурад, ки чорае барои бақо ва давоми Иттиҳоди Шӯравӣ дигар намонда буд.

Михаил Горбачёв, ки акнун раиси Бунёди байнулмилалии мутолеъоти иҷтимоъӣ-иқтисодӣ ва сиёсии “Горбачёв” аст, нахустин раҳбари Иттиҳоди Шӯравист, ки ҳаштодсолагиашро ҷашн мегирад. Раҳбарони дигари Шӯравӣ на умре бад-ин дарозӣ доштанд ва на таҳаввулоте эҷод карданд, ки ҷаҳонро дигаргун карда бошад. Мизону миқёси таҳаввулоти давраи Горбачёвро шояд битавон танҳо бо инқилоби Уктубри Ленин муқоиса кард.

Михаил Горбачёв, ки соли 1991 ҷоизаи сулҳи Нубелро бурд, дар миёни сиёсатмадорони ғарбӣ беандоза маҳбуб аст ва бо раҳбарони феълии бисёре аз ин кишварҳо равобити дӯстона дорад. Қарор аст рӯзи 30 морс (март) дар толори салтанатии Олберт Ҳолли Ландан кунсерти бошукӯҳе бо номи “Горбӣ-80” ба ифтихори ҳаштодсолагии ислоҳгари бузург бо ҳузури сиёсатмадорони баландпоя ва ситораҳои ҳунари мусиқӣ баргузор шавад. Ва аммо рӯзи дувуми морс (март), ки зодрӯзи Горбачёв аст, дӯстони ӯ дар шаҳри Маскав ҷашне бузург тадорук дидаанд.

Дар гузориши мусаввари ин матлаб муруре дорем бар зиндагии Михаил Горбачёв:

When Women Become Men

Вақте ки занҳо мард мешаванд

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Заноне, ки бо чеҳраи гирифта ва чашмони ашкбор канори Кохи раёсати ҷумҳурӣ ё Додситонии кул дод меҷӯянд; аксест, ки тайи солҳои ахир борҳову борҳо дар расонаҳо дидаем. Аммо ҳаргиз аз ҳеч манбаъе нашунидаем, ки додхоҳии ин занон ба ҷое расида бошад.

Замона ҷинсияти муътаризони моро ҳам тағйир додааст. Дар саросари ҷаҳон мардҳо дар саффи нахусти муътаризон қарор доранд; дар деҳкадаи мо ашку оҳу нолаи занон сипари бало шудааст. Тарс аз мусибатҳои даврони ҷанги дохилӣ ҳанӯз сару синаи мардонро тарк нагуфта. Дигар шояд вақти он аст, ки истилоҳоте чун “марду мардона”, “мардонавор”, “мардак ворӣ”… барои “зану занона”, “занонавор”, “занак ворӣ” ҷой холӣ кунад. Дигар чи кори мардонае мондааст, ки занони тоҷик бо шаҳомату бурдборӣ онро анҷом надода бошанд? Вожаи “мардикорӣ”-ро ҳам боиста аст иваз кунем, чун фаровон дидаем занони тоҷики “мардикор”-ро. Ва боз ҳам занон ҳастанд, ки гоҳ садои эътирози мардумро ба гӯшҳои гарони давлатмардон мерасонанд, ҳарчанд борҳо мавриди латукӯби маъмурони, ба истилоҳ, интизомии мард воқеъ шудаанд. Аммо ҳамоно қалби занонаи саршор аз меҳру меҳрҷӯӣ ва доду додхоҳишон иҷоза намедиҳад, ки ҳақорату хориро фурӯ бибаранду хомӯш бимонанд. Дар остонаи Рӯзи ҷаҳонии зан ин шуҷоъати занонаро бояд тақдир кард ва дар сӯги шуҷоъати мурдаи мардона нишаст.

Ин бор занон ба додхоҳӣ омадаанд, чун хонаву кошонаашон дар маҳаллаи Қӯштеппаи ноҳияи Рӯдакӣ якшаба бо хок яксон шудааст. Мегӯянд, санади хариди заминро аз ҷамоъати маҳал гирифтаанд ва бино ба қонунҳои мавҷуд дору надорашонро ҷамъ кардаанду хона сохтаанд, то як шаб бибинанд, ки хонаву дору надорашон ба бод рафтааст. Акнун қарор аст чи касе ба доди ин бехонумонҳо бирасад ва зиёни воридаро ҷуброн кунад? Ин пурсишест, ки дар долонҳои мақомот тавассути ҳамин занон ва хабарнигорон борҳо танин андохта ва посухе наёфтааст.

Баъдан таъаҷҷуб мекунем, ки чаро давлати Қаззофӣ дар Либӣ, ки зоҳиран 42 сол орому рӯ ба пешрафт буд, якбора дастхуши таҳаввулоти вайронгаре шуд ва ин ки эътирози мардум чи сарчашмае дорад. Баъдан намефаҳмем, ки 30 сол ҳукумати Муборак чи бадӣ дошт, ки мардум ба зӯр аз арш ба фаршаш афканданд. Ва гич мемонем, ки чаро давлатҳои араби дигар ин рӯзҳо дар таҳлукаи бақо уфтодаанд.

Ҳамин “ҳаққи кас хурданҳо”, мардумозориҳо, гӯш бастан ба садои эътирози занон, чашм бастан ба гиряву ранҷи як кӯдаки бехонумоншуда, нодида гирифтани эътирози хафашуда пушти нигоҳи андӯҳбору хашмгини мардон буд, ки пояи ҳукуматҳои ҷаҳони рӯ ба бедории арабро мутазалзил кард. Ин иттифоқот якшаба намеуфтад. Ба дарозо мекашад ва анбони дарду ранҷҳои мардум пур мешавад. Ва давлатҳо пайваста аз ин ғалатҳо мекунанд ва раҳбарон ҳамвора ба фикри хонаводаи худ мемонанд ва фарзандонашонро ба мақомҳои болову болотар ҳидоят мекунанду менишонанд ва ҷайби давлатмардон аз пуле, ки манбаъу маншааш маълум нест, пур мешавад ва ҷайби мардум, ки хонаҳояшонро вайрон кардаанд, холиву холитар мешавад ва мардум ба сатҳе аз фақру нодорӣ мерасанд, ки дигар чизе надоранд аз даст бидиҳанд ва дар изои маҳрумият аз ҳама чиз шуҷоъат меёбанд ва садои ҳабсшудаи эътироз раҳо мешавад ва пояҳои истибдод меларзад… Ин як сенориюи абадист, ки ҳамеша ва ҳама ҷо рух дода, аммо барои ҳеч ҳокими мустабидду худкомае дарси ибрат нашудааст. Деру зуд дорад, ба истилоҳ, аммо сухту сӯз надорад.

Пас ҳар ҳокими фарзонае талош мекунад мизони эътирозҳоро бо бароварда кардани ниёзи мардум поин биоварад. Шайхҳову султонҳои нобихради араб ҳам, ки аз дур мавҷи эътирозҳои кӯбандаро мушоҳида мекунанд, дар ҳоли бож додан ба мардуми худашон ҳастанд. Ҳафтаи гузашта подшоҳи Арабистони Саъудӣ эълом кард, ки байни мардумаш ҳудуди 35 милёрд дулорро тавзеъ хоҳад кард; ин як навъ ришва ба мардум, бавежа ҷавонон аст, то ба тақлид аз ҳамзабонони мисришон пояҳои тахти хонадони фосиди Саъудро нашкананд. Маълум нест пас додани ҳаққи ҳалоли мардум ба худашон, ки чорае деррасида ба назар мерасад, то чанд сабоҳи дигар Оли Саъудро бар тахт устувор нигаҳ дорад. Аммо ин чора ҳокӣ аз огоҳии хонадони Саъуд аз эътирозоти фурӯхуфтаи ҷамъияти кишвараш аст.

Аз ин рӯ, вақте ки занҳо мард мешаванд, мардикор мешаванд, мардонавор эътироз мекунанду дод мехоҳанд, давлатҳо бояд нигарон шаванд; чун пушти садои ҳар зане гирифторию бечорагии чандин мард нуҳуфта аст, ки феълан ёрои эътироз кардан надоранд. Давлате, ки бақои худашро мехоҳад, бояд ба мардум маҷоли эътироз диҳад, то эътироз табдил ба инфиҷор нашавад; то бо огоҳии комил аз хостаҳои мардум ба ислоҳи кӯтоҳиҳои худ бикӯшад. Чун зарфи сарбастаи ҷӯшанда дер давом намеоварад.

Дар акси боло аз торнамои BBCPersian гурӯҳе аз маъмурони пулисро мебинем, ки занони муътаризро аз канори Кохи раёсати ҷумҳурӣ меронанд.

Who's Woken Up Arabs?

Кӣ арабҳоро бедор кард?

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Дар ҷаҳони араб рухдодҳое ҷараён дорад, ки маҷаллаи “Economist”-и чопи Ландан рӯи ҷилдаш онро “The Awakening” (Бедорӣ) унвон мекунад ва дар расонаҳои дигар бо номи “Баҳори ҷаҳони араб” аз он ёд мешавад. Баҳор муқорини шукуфтан асту шукуфоӣ ва тасаввури ғолиб бар ин аст, ки такону талотуми мардумӣ ва фирори мустабиддони даҳсолаҳо дар ниҳоят ба шукуфоӣ хоҳад анҷомид. Гоҳ расидан ба мақсуд (шукуфоӣ) метавонад ба дарозо бикашад, аммо таҳаввулу тағйир оғози ҳар навъ шукуфоист. Обе, ки бетакону ором барои даҳсолаҳо бимонад, табдил ба мурдоб мешавад.

Раҳбарони шимоли Офриқову Ховари Миёна ҳам акнун маҷбуранд ёд бигиранд, ки ҳар омадане рафтане ҳам дорад, вагарна талотуми мардумӣ аз бистар ба соҳил барашон хоҳад андохт. Ин паёмест, ки мардуми ин минтақаҳо ба саросари ҷаҳон фиристодаанд. Раҳбароне, ки писаронашонро барои варосати “тоҷу тахт” омода карда буданд, акнун на танҳо аз фикри ҳукумати маврусӣ (ирсӣ) дасту дил шустаанд, балки ба фикри ҳифзи ҷону моли худ ва хонаводаашон уфтодаанд ва дарбадар дунболи паноҳгоҳе мегарданд. Таваҳҳушу куштори қаззофигуна дар Либӣ ҳам дар ниҳоят чорасози идомаи истибдодашон нахоҳад шуд.

Аммо ин бедорӣ аз куҷо сарчашма мегирад? Чи гуна аст, ки тӯдаҳои дирӯз сарбазеру фармонбардор имрӯз бо густохии тамом сар баланд кардаанд ва ҳаққашонро мехоҳанд? Магар ҳаминҳо набуданд, ки ба султаи қаҳҳору ҷаббори мустабиддонашон сари итоъату таслим фуруд оварда буданд? Ва раҳбари ин ҷунбишҳо чи касест, ки ҷое номе аз ҳеч кадом ба чашм намехурад?

Бисёре дар ин замина ба қудрати расонаҳо ишора мекунанд. Ҳатто бархе аз риштаҳои рӯзноманигорӣ дар донишгоҳҳои Ғарб бо зикри ин нукта, ки “расонаҳо сарнавишти миллатҳоро шакл медиҳанд” довталабонро ба таҳсил мехонанд. Оё ба ростӣ ҳукумати чаҳорум ба андозае нерӯ гирифта, ки қудрати се ҳукумати аввалро бад-ин гуна ба чолиш, ва дар ниҳоят, ба лаҷанзору фаромӯшхонаи торих мекашонад?

Дар баҳсҳое, ки сари ин мавзӯъ даргирифтааст, ғолибан ду тарафро мебинем. Тарафи нахуст мекӯшад қудрати расонаҳо (матбуъот)-ро ҳаюлоӣ, азим, шикастнопазир ва дарҳамандоз вонамуд кунад. Дар ҳоле ки тарафи дувум расонаҳоро басодагӣ ҳомили ахбору иттилоъот медонад, на бозигаре, ки битавонад дар арсаи сиёсию иҷтимоъӣ таҳаввулоте чун инқилобро биофаринад. Ин як намунаи клоссик аз ифроту тафрит аст. Чун ба назар мерасад, “миёнгини заррин”-и ин баҳс посухи пурсиш бошад.

Дар ҳамаи рӯйдодҳое, ки шимоли Офриқо ва Ховари Миёнаро дарменавардад, ҷои пои расонаҳоро метавон дид. Шояд агар Холид Саъид, як веблогнависи 28-солаи мисрӣ дар шаҳри Искандария, тавассути маъмурони давлатӣ дар моҳи жуан (июн)-и 2010 кушта намешуд, Ҳуснӣ Муборак ҳам бо ин сарнавишт дучор намеомад. Қатли ҳамон веблогнависи ҷавон буд, ки ҷомеъаро такон дод ва доманаи эътирозот рафта-рафта саросари кишварро фаро гирифт ва Муборакро фирорӣ дод. Аммо расонаҳо буданд, ки ин хабарро мунташир ва пайгирӣ карданд ва фазоеро падид оварданд, ки ба поёни сӣ сол истибдоди Муборак анҷомид.

Албатта, инқилоби Тунис аз муҳаррикҳои аслие буд, ки ба муътаризони мисрӣ рӯҳияи инқилобӣ дод. Инқилоби Тунис ҳам муттакӣ ба расонаҳои иҷтимоъие чун Facebook ва Tweeter буд. Талотуми мардумии Баҳрайн ҳам. Яману Урдуну Либӣ ҳам. Ҳама ба гунае бо расонаҳои иҷтимоъии интернетӣ гиреҳ хурдаанд. Ҷунбиши Сабзи Эрон дар соли 2009 нахустин ҷунбиши мардумӣ буд, ки бо иттико ба расонаҳои интернетӣ по гирифт ва ҳамчунон идома дорад. Бо ин ки ҷунбиши Эрон ҳанӯз ба ҳадаф нарасидааст, пешоҳанги ҳамаи ҷунбишҳои мардумии дигар дар минтақа ба шумор меояд, чун ҳамагӣ дорои вежагиҳои ҳамгун ҳастанд: ҳеч кадом раҳбари мушаххас надоранд ва ҳамагӣ муттакӣ ба расонаҳоанд.

Аммо ҷаҳони араб аз неъмати дигаре ҳам ба номи шабакаи телевизюнии “Алҷазира” бархурдор аст, ки ба таври шабонарӯзӣ аз Қатар тамоми рӯйдодҳои ҷаҳони арабро пӯшиш медиҳад ва садои мардуми муътариз бе мумонеъат аз тариқи он ба забонҳои арабӣ ва инглисӣ дар саросари ҷаҳон пахш мешавад. Шояд битавон ба ҷуръат иддаъо кард, ки бузургтарин дастоварди арабҳо дар даҳсолаҳои ахир ҳамин шабакаи “Алҷазира” аст, ки манфури мустабиддон ва маҳбуби мардуми одӣ шудааст. Омрико ҳам дар Кобулу Бағдод дафтари ин шабакаро бумборон карда буд; ҳукуматҳои Мубораку Қаззофӣ ҳам ташнаи хуни гардонандагони “Алҷазира” буданду ҳастанд. Аммо чашми ҷаҳониён дар ин рӯзҳо аз сафҳаи телевизюни “Алҷазира” канда намешавад, ки бо ҳазорон ранҷу заҳмат садову симои мардуми муътаризро ба чашму гӯши ҷаҳониён мерасонад.

Доманаи ҷаҳонгири расонаҳо ба ҷунбишҳои мардумӣ ин имконро додааст, ки бидуни раҳбар ҳам садои эътирозашонро баланд кунанд, дида ва шунида шаванд. Вале агар бишавад мизони таъсиргузории расонаҳо (Интернет, матбуъот, телевизюн, родю)-ро 50 дарсад талаққӣ кард, 50 дарсади дигар ба омилҳои дигаре бармегардад, ки шояд битавон онро “мояи буҳронӣ” (критическая масса – рус.) номид: мизони истибдод, тӯли давраи истибдод, мизони фасоди раҳбарон, мизони огоҳии мардум аз ҳуқуқашон ва аз истибдоди ҳоким ва мизони беҳзистии мардум. Дар кишварҳое, ки яке аз ин омилҳо ба шохиси мавриди ниёз нарасида бошад, наметавон интизори ҷунбишеро дошт, ҳатто бо пӯшиши пайвастаи расонаҳо. Расонаҳо рӯйдодҳоеро пӯшиш медиҳанд, ки дар ҳоли вуқӯъ бошад. Аз ин рӯ мебинем, ки “бедории ҷаҳони араб” давлатҳои мустабидду худкомае чун Арабистони Саъудиро канор мегузорад; ҳарчанд суҳбат аз ҳуқуқи башар дар ин салатанати ҳудуди 80-сола латифаи нобаҷову талхест.

Аммо шакке дар сайри такомулӣ ва рушди худшиносии миллатҳо нест. Он “мояи буҳронӣ” ба дур аз хостаи ину он саранҷом шакл мегирад ва идомаи истибдодро номумкин мекунад.

Mubarak's Message to Fellow Dictators

Паёмҳои сари нагуни Муборак

(15.02.2011)

Башар шефтаи пирӯзу пирӯзист ва шикасту шикастхурдаро хор медорад. Шикасти Ҳуснӣ Муборак дар баробари хашму муқовимати мардуми Миср ҳатто ононеро, ки шояд то ҳамин чанд рӯз пеш ҳам ба сарсахтии раҳбари куҳнакори Миср имон доштанд, аз ӯ дилсард ва аз пирӯзии мардум гӯё хурсанд кард.

Ҳатто бонкҳои Суис, ки то охирин лаҳзаи зимомдории Ҳуснӣ Муборак дар Миср фармонбардорона умури бонкиашро анҷом медоданд, ба маҳзи шикасти ӯ ҳисобҳояшро масдуд карданд ва аз дигар бонкҳои ғарбӣ ҳам тақозо шуд, ки дастрасии Муборак ба даҳҳо милёрд дулор дороиашро маҳдуд ва масдуд кунанд; даҳҳо милёрд дулоре, ки аз даҳони мардуми бенавои Миср зада ва барои худашу хонаводааш пасандоз карда буд.

620 милюн дулори раҳбарони сарнагуншудаи Тунис ҳам ба ҳамин шева дар Бонки Суис (Швейтсария) масдуд шуд. Аммо ҷолиб ин ҷост, ки танҳо пас аз шунидани хабари суқути раҳбар бонкҳо бо раҳбарони пешин номеҳрубон мешаванд, ҳарчанд фасоди молии он мустабиддон барои ҷомеъаи байнулмилалӣ пештар собит шуда буд. Аз дил биравад, ҳар он ки аз дида бирафт...

Аммо ҷолибтар ин ки шикасти Муборак ва поёни ҳукумати номубораки ӯ давлатҳои мутаъаллиқ ба урдугоҳҳои сиёсии мутафовиту мутазодро гӯё хурсанд кардааст. Ҳам Кохи Сафеди Омрико ва ҳам Теҳрон паёмҳои дуруду шодбошу ситоиш ба мардуми Миср фиристодаанд; дар ҳоле ки ҳам Вошингтуну ҳам Теҳрон сидқан нигарони ин рӯйдоданд. Омрико нигарони аз даст додани паймони сулҳи Мисру Исроил аст, ки 32 сол пеш имзо шуда буд. Теҳрон ҳам нигарони такрори рӯйдодҳои майдони Озодии Қоҳира дар майдони Озодии худаш аст. Аммо ҳар ду бо умеди ба даст овардани ҳимояти давлати ояндаи Миср чанд рӯзест, ки бо ҷидду ҷаҳди тамом дар ҳоли тамҷид аз истиқомати мардуми Миср ҳастанд.

Аз оғози тазоҳуроти мардум алайҳи Муборак то поёни он давлатмардони Эрон талош карданд, ки муътаризони мисриро ба “роҳи рост”, ба сӯи як инқилоби исломии дигар ҳидоят кунанд. Ҳам Маҳмуди Аҳмадинажод ва ҳам ҳатто Алии Хоманаӣ ба забонҳои форсию арабӣ хостанд ин паёмро ба муътаризон дар Қоҳираву Искандария бирасонанд. Дар айни ҳол, мақомоти Ҷумҳурии Исломӣ кишварҳои ғарбиро ба талош барои мудохила дар авзоъи Миср муттаҳам мекарданд ва саъй ҳам намекарданд, ки мудохилаи ошкори худро ба гунае тавҷеҳ кунанд. Посухи муътаризони мисрӣ, албатта, мушти обдоре буд ба даҳони Аҳмадинажод ва Хоманаӣ. Дар суханрониҳои майдони Озодии Қоҳира ин даъватҳои масъулони Ҷумҳурии Исломии Эрон ба сухра кашида шуд ва муътаризони мисрӣ бо ҳимоят аз Ҷунбиши Сабзи Эрон аз Теҳрон тақозо карданд, ки ба ҷои панду андарзи мисриҳо ба садои мардуми муътаризи худаш гӯш фаро диҳад.

Инқилоби Миср ҳам дуруст ба монанди инқилоби исломии Эрон рӯзи 22 баҳман ба самар расид. Аммо инқилобе шуд аз матоъе дигар. Инқилобе фаромазҳабӣ ва миллӣ, ки муборизонаш ба тамоми ақшор ва мазҳабҳои роиҷ дар ҷомеъаи Миср таъаллуқ доранд. Албатта, ҳоло бояд мунтазир монду дид, ки то куҷо хостаҳои мардум бароварда хоҳад шуд. Вале он чи мусаллам аст, сархурдагии Ҷумҳурии Исломӣ аз беэътиноии муътаризони мисрӣ ба хостаҳояш аст.

Се рӯз пас аз пирӯзии майдони Озодии Қоҳира бар 30 сол истибдоди Ҳуснӣ Муборак Ҷунбиши Сабзи Эрон ба нишони ҳимоят аз мардуми пирӯзи Тунису Миср ба хиёбонҳо рехт. Боризтарин паёми тазоҳуроти ҳазороннафараи чандин шаҳри Эрон дар рӯзи 25 баҳманмоҳ (14 феврие) зинда будани Ҷунбиши Сабз алорағми саркӯбҳои дадманишонаи мақомоти Теҳрон буд. Хушунате, ки Ҷумҳурии Исломӣ алайҳи мухолифонаш тайи ду соли гузашта анҷом додааст, бо хушунати давлати Муборак алайҳи муътаризони мисрӣ қобили муқоиса нест. Миср, ки муҳтоҷи ҳимояти бедареғи Ғарб аст, бо ҳудуди ду милёрд дулор кумаке, ки солона аз Омрико дарёфт мекунад, наметавонист бепарво ба латупори мардумаш бипардозад. Дар ҳоле ки давлати Эрон ба дур аз дағдағаи ҳимояти молию маънавии Ғарб ба осудагӣ ба озору шиканҷаи мухолифонаш нишастааст.

Дар Эрон ҳамон мақомоте, ки бо ҳимоят аз муътаризони мисрӣ давлати Муборакро ба эъмоли хушунат алайҳи мардумаш муттаҳам мекарданд, рӯзи 25 баҳман бо фиристодани нерӯҳои интизомию басеҷӣ ба хиёбонҳо муътаризони эрониро саркӯб карданд. Ин тазод дар бархурди мақомоти Теҳрон бо рӯйдодҳои Тунису Миср ва Эрон ба андозае зананда ва мутазоҳирона буд, ки ҷеғи вазирони хориҷаи Ғарбро даровард. Аз Теҳрон суол шуд, ки чи гуна метавон дар айни ҳимоят аз “мардуми мазлуми Миср” ба мардуми худ зулм кард. Яъне “на ҳар ки насиҳат гуфт, насиҳатпазирӣ донад”. Ва мусалламан, Ҷумҳурии Исломӣ он чиро, ки бар Муборак писандид, бар “вуҷуди муборак”- худ намеписандад.

Вале сарнавишти Муборак чизе ҷуз такрори ҳазоронбораи як ҳақиқати торихӣ набуд, ки саранҷоми як ҳокими золиму фосид сарнагунию бадномист. Ин паёмест, ки дили ҳамаи фармонравоёни ситамгару фосиди ҷаҳонро ба ларза овардааст, ки фардо ҳамин сарнавишт суроғи онҳо ҳам хоҳад омад. На аспу шутурҳои муҳоҷими Муборак ва на теғу мутурҳои маъмурони Хоманаӣ қодир ба тағйири ин мантиқи торихист.

'Outsiders' Warn Tajikistan

Ҳушдорҳои "бегонагон" ба “Тоҷикистони озоди ман”

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Солҳост, ки бегонагон ба мо ҳушдор медиҳанд. Мегӯянд, ки агар кор ба ҳамин ривол идома дошта бошад ва ислоҳоте сурат нагирад, рӯ ба шикасту нокомӣ ҳастем. Мегӯянд, ки ҳатман бояд илоҷи воқеъаро пеш аз вуқӯъи он ёфту пиёда кард, вагарна вовайлои пинҳонӣ давои дардамон нахоҳад шуд. Таъкид мекунанд, ки агар авзоъ бетағйир бимонад, нооромиҳои Қирғизистон гули баҳмани як силсила таҳаввулоти фарогири минтақаист; гӯ ин ки Аскар Оқоев ва Қурбонбек Боқиев дар интизори расидани ҳамсарнавиштонашон аз минтақа нишастаанд. Бегонагон мегӯянд ва гуфтаҳояшон ба гӯши шунавое намешинад. Чун бегонаанд ва Худо медонад ангезаи ростинашон аз ин ҳама нигаронӣ ва шояд ҳам воҳима чист. Онҳо ки тоҷик ё узбак ё ҳатто қирғиз нестанд, ки сарнавишти мардуми минтақаи мо барояшон ин ҳама аҳамият дошта бошад!

Тоза ба ин намунаҳои тарснок шабаҳҳои гурезон ё парешони раҳбарони Тунису Урдуну Яману Миср изофа шудаанд. Ва боз бегонаҳо ҷор мезананд, ки “Оҳон! Коре кунед, вагарна саранҷоматон чунин асту чунон аст!” Мо ин ҳушдорҳоро ба роҳатӣ пушти гӯш меандозему кашкӯли гадоӣ даври гардан, ва бо лабханде малеҳ дубора дарюзагарӣ мекунему шоҳона зиндагӣ мекунем ва сангеро такон намедиҳему хореро намеканем, ки то бод чунин бодо!

Аммо агар барои як лаҳза пардаи бадгумониҳоро канор бизанем ва ба нури хирад маҷол диҳем, ки ба даруни сарҳои гаронамон биборад, шояд дарёбем, ки қазия аз чи қарор аст. Шояд ҳоҷу воҷу ҳайрон бимонем, ки “бегонагон” чи беҳтар аз бачаҳои Саъдӣ ба дарки ин мисраъҳо расидаанд, ки “Банӣ Одам аъзои якдигаранд, ки дар офариниш зи як гавҳаранд. Чу узве ба дард оварад рӯзгор, дигар узвҳоро намонад қарор”. Ва ин ки мани тоҷики навъӣ имрӯз дучори балое шавам, баночор он бало ба ҳамсояҳои дуру наздикам сироят хоҳад кард. Чун кураи Замин яке бештар надорем ва аз як ҳаво танаффус мекунем ва бо ҳазорон ришта ба ҳам васлем. Бо дарки ин нукта мафҳуми “бегона” ҳам таъбире дигар пайдо мекунад ва паёми “бегона” ҳам ба гунае дигар ба гӯшҳо фурӯ меравад.

Тозатарин ҳушдори “бегонагон” аз Гурӯҳи Буҳрони Байнулмилалӣ (ГББ) расид, ки рисолаташ пешгирӣ ва ҳалли муноқишоти маргбор дар саросари ҷаҳон аст. Ҳарфи ҳисоби ин гурӯҳи байнулмилалӣ ин аст, ки агар давлатҳои Осиёи Миёна шоистасолориро мароми кори худ накунанд, дар ояндаи қобили пешбинӣ дучори бало хоҳанд шуд. Шоистасолорӣ, яъне ин ки як троктурчӣ набояд раиси, масалан, идораи пулис шавад, балки бояд ба пушти фармони ҳамон троктураш баргардад. Яъне танҳо ононе, ки тавоноӣ ва салоҳияти анҷоми як корро доранд, ба анҷоми он кор гумошта шаванд.

Бино ба арзёбии ин гурӯҳ, дар миёни панҷ кишвари Осиёи Миёна Қирғизистону Тоҷикистон бадтарин мавқеъиятро доранд. Коршиносони ин ду кишвар ба ГББ гуфтаанд, ки то чанд соли оянда дигар омӯзгори хубе барои парвариши кӯдакон ва пизишки ҳозиқе барои дармони беморон пайдо нахоҳад шуд. Чун гувоҳиномаи донишро мешавад ба содагӣ дар изои чанд баргаи сомонӣ харид ва дониш ҳақиру беарзиш шудааст. Аз сӯи дигар, зерсохтҳо (инфраструктура)-и ҷомеъа, ба монанди роҳҳову дабистонҳову бемористонҳо, дар ҳоли фарсоишанд. Дар ин гузориш мехонем:

“Муҳимтар аз ҳама ин ки давлатҳо дар саросари минтақа зоҳиран ба ин хаёл буданд, ки мероси онҳо аз Иттиҳоди Шӯравӣ барои ҳамеша давом хоҳад овард ва пулҳое, ки барои анҷоми ислоҳот, беҳбуди омӯзишу парвариш ва таъмиру нигаҳдорӣ ихтисос ёфта буд, маъмулан ба ҳадар мерафту басанда набуд.”

Гузориши ГББ бо таъкиди бештар бар мавзӯъи фарсоиши зерсохтҳо ва паёмадҳои ногувор ва маргбори он меафзояд:

“Фарсоиши сареъи зерсохтҳо шиддати нодорӣ ва бегонагии мардум аз давлатро бештар мекунад. Нопадидии хадамоти аввалия тундравони исломиро, ки ҳамакнун ҳам нерӯе ҷиддӣ дар бисёре аз кишварҳои Осиёи Марказӣ маҳсуб мешаванд, бо муҳиммоти бештар алайҳи раҳбарони минтақа таъмин мекунад ва бунияи иҷтимоъии онҳоро тавсеъа медиҳад. Рушди иқтисодӣ ва коҳиши фақр ба хобу хаёл табдил мешавад; фақиртарини ин кишварҳо беш аз пеш ба содироти нерӯи корӣ вобаста мешаванд. Хашм бар сари коҳиши шадиди хадамоти асосӣ дар нооромиҳои Қирғизистон дар оврил (апрел)-и 2010, ки ба сарнагунии Қурбонбек Боқиев анҷомид, нақши муҳимме дошт. Ин омил метавонад дар кишварҳои дигар, бахусус Тоҷикистон ҳам, дар ояндаи начандон дур нақши мушобеҳеро бозӣ кунад”.

Кадом фарзанди ин обу хок аз хондани сатрҳои боло хурсанд мешавад? Мусалламан, барои якояки мо хондану шунидани чунин пешгӯиҳое ногувор аст ва барои тоҷикони бурунмарзӣ - шармовар. Аммо оё бӯи ҳақиқате аз тавсифи мушкилоти мо дар ин гузориш намеояд? Оё ин ҳақиқатро ба хотири талхиаш бояд тард кард ва нодида гирифт? Ва агар гӯшҳоямонро ба ин гузориш бибандем, мушкилотамон ҳал хоҳад шуд? Гумон аст. Пас шояд “чашмҳоро бояд шуст” ва авзоъро ҷӯри дигар, воқеъитар дид ва ба ислоҳи он андешид.

Гузориши ГББ ба умеди ҷилавгирӣ аз вуқӯъи бало барои давлатҳои Осиёи Миёна, созмонҳои байнулмилалию кишварҳои кумаккунанда ва давлатҳои Чину Русия тавсияҳое ироа кардааст. ГББ аз давлатҳои минтақаи мо мехоҳад, ки ба шеваи кишварҳои Болтик ва Гурҷистон барномаи муфассал ва дарозмуддатеро барои решакании фасоди молӣ тадвин ва иҷро кунанд, тавоноии мудириятии ҳукуматҳои маҳаллиро афзоиш диҳанд, аз баҳракашӣ аз пизишкону омӯзгорон барои анҷоми корҳои номарбуте чун даъват ба раъйдиҳӣ ва хадамоти иҷтимоъии дигар худдорӣ кунанд, ба заминаи омӯзишу парвариш таваҷҷуҳи бештар кунанд ва ба ҷои насби “тахтаҳои сафеди рақамӣ” дар мактабҳо нахуст донишомӯзонро бо китобҳои дарсии муносиб таъмин кунанд ва як ришта ислоҳоти дигарро анҷом диҳанд, ки бояд, дар воқеъ, ибтикори худи мо барои беҳбуди зиндагии мардумамон бошад, на пешниҳоди “бегонагон”.

Ва вақте ки дар яке аз шумораҳои ахири маҷаллаи “Тойм”-и Омрико чеҳраи раҳбари Тоҷикистонро ба унвони яке аз 10 ҳокими худкомаи ҷаҳон мебинӣ, беш аз пеш дар нигаронию сарафкандагӣ фурӯ меравӣ.

Зиндагӣ дар хориҷ пайванди одам бо кишвари зодгоҳашро намегусалад; чи басо ки онро устувортар мекунад. Дар хориҷ мазоҳире чун фарҳанги мардум, фарҳанги давлат ва ҳокими кишвар мизони эҳтироми шумо дар баробари дигаронро таъйин мекунад. Аз ин рӯ тоҷикони бурунмарзӣ ташнаи расидан ба Тоҷикистоне озоду обод ҳастанд, ки мояи сарбаландию ифтихори фарзандони ин сарзамин бошад. Барои расидан ба он ормоншаҳр ногузир бояд ба тавсияҳои созанда гӯш дод ва ислоҳоти лозимро пиёда кард, то ваҷҳаи байнулмилалии кишвар тармим шавад ва мо бо сари баланду садоқати калом канори ҳам меҳанамонро чунин тавсиф кунем: Тоҷикистони озоди ман!

Mubarak Under Siege

Рӯзҳои номубораки Муборак

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Мокёвелли, файласуфи сиёсии машҳури садаи 15-уми Итолиё, ба ҳокимон андарзе гуфта буд: Фармонравоён бояд ё мавриди эҳтиром бошанд ё мавриди тарси раъоёашон ва ба ҳар қимате бояд бикӯшанд, ки мавриди нафрати мардум воқеъ нашаванд. Бо ин ки аз баёни ин дидгоҳ ҳаминак 600 сол мегузарад, ҳақиқати он ҳамчунон ошкору мубарҳан аст.

Агар ин иддаъо ҳақиқат надошт, Ҳуснӣ Мубораки 82-солаи Миср ба ин рӯзҳои номуборак намерасид. Намедонам, то замоне ки ин навишта ба дасти хонандагони “Нигоҳ” бирасад, Муборак таслими чи сарнавиште шудааст. Аммо он чи тардидпазир нест, манфур шудани Муборак ва ҳукумати худкомаи ӯ пеши садҳо ҳазор тан аз раъоёаш аст, ки намоиши ин нафратро чандин рӯз аст, ки дар сафҳаҳои телевизюн мебинем.

Ҳукумати Ҳуснӣ Муборак тақрибан ба андозаи Инқилоби исломии Эрон умр кард ва дар моҳи уктубр (октябр)-и имсол сисола хоҳад шуд. Вай, ки соли 1981 сари қудрат омад, барои тамдиди “давраи раёсати ҷумҳурӣ”-аш дар солҳои 1987, 1993 ва 1999 се ҳамапурсӣ баргузор кард ва саранҷом дар соли 2005 дар “интихоботи раёсати ҷумҳурӣ” номзад шуд ва, мусалламан, ба пирӯзӣ расид. Нозирони байнулмилалӣ интихоботро зери суол бурданд, аммо маъмулан дар кишварҳои худкома дидгоҳи нозирони байнулмилалӣ арҷу қимате надорад ва ба зудии зуд фаромӯш мешавад. Ва аммо пеш аз интихобот шоеъ шуда буд, ки қарор аст Ҷамол Муборак, яке аз фарзандони Ҳуснӣ Муборак, ҷойгузини падари солмандаш шавад. Ин шоеъот ба дунболи варосати “тахту тоҷ”-и Сурия тавассути Башор Асад, писари раисиҷумҳури пешин, дар соли 2000 қувват гирифт.

Ин сенорию ба таври дардноке ёдовари барномаҳои ҳокимони минтақаи мо ҳам ҳаст. Варосати ҳукумати Ҷумҳурии Озарбойҷон тавассути Илҳом Алиев, писари раисиҷумҳури пешин, гӯё сармашқе буд барои раҳбарони дигар, ки тарҳи “сулолаҳои подшоҳӣ”-и худро бирезанд. Ғаме нест агар унвони “раёсати ҷумхурӣ” бар рӯяш ҳак шуда бошад, аммо коркардҳои он дуруст ба монанди як дудмони подшоҳӣ хоҳад буд ва ҳазинаи онро мардум хоҳанд пардохт! Ин наҳваи андешидан банохудогоҳ ҳар ҳокимеро табдил ба Ҳуснӣ Муборак хоҳад кард, ки дар деги нафрати мардумаш меҷӯшад. Бадсиголӣ ва заъфи ӯ дар баробари муъомилаи қудрат ва иродаи мардум на танҳо боъиси бадбахтии худи ӯ, балки асбоби азияту озори хонадонаш ҳам шудааст. Ба гунае, ки мегӯянд, акнун Ҷамол Муборак фирорро бар қарор тарҷеҳ дода ва ба Ландан паноҳ бурдааст. Ёдамон ҳаст, ки роҳи Максим Боқиев, писари раҳбари сарнагуншудаи Қирғизистон ҳам ки хиёли подшоҳӣ ба сар дошт, ба Ландан хатм шуда буд.

Рӯзе, ки хабари ҷунбиши мардумии Мисрро шунидам, рӯи сафҳаи “Фейсбук”-ам навиштам:

“Вақте ки Туниси тухмимурғӣ бо 10 милюн ҷамъият ва 165 ҳазор килуметри мураббаъ замин Мисри ҳазратифилӣ бо 80 милюн ҷамъият ва 1.010.000 килуметри мураббаъ заминро такон медиҳад, андоза (қадду қавора) маъниашро аз даст медиҳад ва мегӯӣ: Филфил набин чи рез аст, Бишкан, бибин чи тез аст :)”

Акнун ҳам ба ин натиҷагирӣ бовар дорам, ки андозаи муҳаррик чандон муҳим нест, балки муҳтавои паёми он муҳаррик муҳим аст. Дар Тунис ҳам ки мардум аз бекорӣ, таваррум, фасоди молӣ, хешовандсолорӣ, набуди озодии баён ва шароити бади зиндагӣ ба сутӯҳ омада буданд, фарёди хашмашонро ба хиёбонҳо бурданд ва он фарёд ба андозае баланд буд, ки Зайнулъобидин Бин Алиро пас аз 23 сол ҳукумати худкома фирорӣ дод. Дар паи он ҷунбишҳои мардумии мушобеҳе дар Яману Мисру Урдун роҳ уфтоданд ва ҳамчунон ҷараён доранд; ҷунбише, ки бисёре “бедории ҷаҳони араб” унвон кардаанд.

Аммо бероҳа нагуфтаем, агар ҷарақаи ҳамаи ин додхоҳиҳои хиёбониро “Ҷунбиши Сабзи Эрон” бидонем, ки соли 2009 бонги ғулғулаосои он ҷаҳонро дарнавардиду дар миёни хоку хун фурӯ нишаст. Шояд ҳамаи ҳукуматҳои мустабидди араб, ки бо хашми мардумонашон мувоҷеҳ шудаанд, мехоҳанд бо истифода аз шигирдҳои Теҳрон ошӯбҳои муваҷҷаҳи мардумиро фурӯ нишонанд. Аммо дасташон кӯтоҳ аст, чун дастбадомони Вошингтун ҳастанд. Агар Ҳуснӣ Муборак ҳам ба монанди Аҳмадинажод мардумашро барбарона саркӯб кунад, аз ҳимояти бедареғ ва кумакҳои милёрд-дулории Омрико маҳрум хоҳад монд. Дар ҳоле ки ҳукумати Ҷумҳурии Исломӣ чунин дағдағаеро надошт ва нигарони аз даст додани муттаҳидоне набуд, ки надорад. Аз ин рӯ ҳиммати мардуми муътаризи Эронро наметавон дастикам гирифт, ба вежа бо таваҷҷуҳ ба миқёси басе густардатари эътирозот дар Эрон. Ҳукуматҳо ва наҳваи бархурди онҳо бо мардумонашон фарқ мекунад.

Пас он чи файласуфи итолиёӣ 600 сол пеш гуфта буд, имрӯз ҳам сидқ мекунад: ҳукуматҳои манфур маҳкум ба сарнагунианд. Як унсури дигаре, ки мешавад ба он фармуда афзуд, часпидагии бас тӯлонии ҳокимон ба “тахту тоҷ” аст, ки нахуст боъиси бурузи фасод дар даруни ҳукумат ва сипас боъиси бурузи нафрат аз ҳукумат дар миёни мардум мешавад, ки дар ниҳоят ба сарнагунии ҳукумат меанҷомад.

Hobb-e Vatan

اين کافران حب وطن بين که عاقبت
کاشانه‌ها به وفق مراد آفريده‌اند
از خفت مردم به صلابت رسيده‌اند
ناموس‌ها فروخته، بامی خريده‌اند

اين آسياب دور چه وارونه می‌رود!
بيچاره آن که عشق وطن را به سينه کاشت
آواره آن که ميهن خود را عزيز داشت
افسرده آن که در ره عشقش قدم گذاشت

Ин кофарони ҳубби Ватан* бин, ки оқибат
Кошонаҳо ба вифқи мурод офаридаанд.
Аз хиффати** мардум ба салобат расидаанд,
Номусҳо фурӯхта, боме харидаанд.

Ин осиёби давр, чи воруна меравад!
Бечора он ки ишқи Ватанро ба сина кошт,
Овора он ки меҳани худро азиз дошт,
Афсурда он ки дар раҳи ишқаш қадам гузошт.
_____________________________________

*Ҳубби Ватан - меҳанпарастӣ, ватандӯстӣ
**Хиффат - хорӣ, ҳақорат

Adios, My Ceded Land

Дар видоъ бо порае аз хоки покам

(вижаи "Ногуфтаҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Дар як сухангоҳи интернетии чинӣ бо номи бомусаммои The Beijinger (Пекинӣ) гурӯҳе чинию чинитабор нишастаанду бо ҳам гап мезананд. Мавзӯъи суҳбат Тоҷикистон аст ва беш аз як ҳазор килуметр хоки он ки давлати Чин ситондааст.

Корбаре бо лақаби Walls, ки баҳсро оғоз кардааст, мепурсад: “Оё фикр мекунед Чин ҳаққи тақозои пас гирифтани ин хок бо гузашти беш аз 100 солро дорад?” Корбаре дигар бо номи Foreign.lecturer тоҷикҳоеро, ки бино ба тасаввури ӯ, акнун атбоъи Чин шудаанд, хушбахт медонад ва мегӯяд: “Ман мутмаиннам, ки он чӯпонҳои хушахлоқ бо камоли майл чинӣ хоҳанд шуд”.

Корбари севум бо лақаби KZ пешгӯӣ мекунад, ки “Ба назари ман, тайи 200 соли оянда Чин, ҳар ду Куре (Корея), Жопун ва Тойвон ва ҳамчунин шояд кишварҳои ҷануби шарқӣ як федеросиюни воҳидро ташкил хоҳанд дод, аммо на ба монанди Иттиҳоди Урупо, балки бештар шабеҳи як кишвари воҳид хоҳанд буд”.

Alishan мепурсад: “Ин пора аз замин пеш аз он сад соле, ки мутаъаллиқ ба тоҷикҳо буда, барои чи муддате моли Чин будааст?” Пурсиши ӯ дар ҳаво муъаллақ мемонад ва гӯё таваҷҷуҳи ҳеч як корбарро ба худ ҷалб намекунад, чун зоҳиран касе барояш посух надорад.

Саранҷом Sereneselchie вориди баҳс мешаваду бо дард мегӯяд: “Ба гуфтаи давлати ман, Тоҷикистон қарор буд 28.5 ҳазор килуметри мураббаъ хоки Чинро ба мо пас диҳад, аммо дар амал онҳо танҳо як ҳазор килуметри мураббаъро баргардондаанд!”

Ин баҳси интернетӣ ҳамчунон идома дорад, бидуни он ки бештари ширкаткунандагони он кӯчактарин тасаввуре аз ҳамсояи кӯчаки шимоли ғарбии Чин дошта бошанд.

Интернет ин рӯзҳо саршор аз баҳсҳои вогузории 1.1 ҳазор килуметри мураббаъ аз хоки Тоҷикистон ба Чин аст. Тазодди дидгоҳҳо гичкунанда аст, ки бозтобест аз тазодди дидгоҳҳои баёншуда дар нишасти ахири порлумони Тоҷикистон: дар ҳоле ки вазири хориҷа имзои қарордоди марзии нав бо Чинро “дастоварди диплумосии тоҷик” тавсиф мекард, Муҳйиддини Кабирӣ онро “шикасти диплумосии тоҷик” медонист ва ҳар як барои иддаъои худ далелҳое ироа мекарданд.

Бо нигоҳи ғайримусаллаҳ ҳам мешавад дарёфт, ки суҳбатҳои вазири хориҷа аз рӯи ночорӣ буд. Ба ҳеч рӯй бохтани порае аз хоки кишвар барои давлати он наметавонад “бурд” ё “пирӯзӣ” талаққӣ шавад; чи он хок як метр бошаду чи як ҳазор килуметри мураббаъ. Аз ин рӯ “бурд” номидани ин шикасти фоҳишу возеҳ намак пошидан бар захми бози ҳувияту худшиносии шикаста-бастаи мост.

Ирҷоъи норозиён ба қарордоди “Марғелони Нав”-и соли 1884 миёни импротурии Русияи тезорӣ ва Чин ҳам дардеро даво намекунад. Чун аз он ду импротурӣ дигар ному нишоне намондааст. Русия дар соли 1917 тағйири ному намо дод ва дар соли 1991 дар ҳайъату ҳайбате дигар зоҳир шуд. Импротурии Чин ҳам дар соли 1912 ба торих пайваст ва дар соли 1949 Ҷумҳурии Чин ба ҳидояти Моу Зедунг (Mao Zedong) табдил ба Ҷумҳурии Халқи Чин шуд. Бо такя ба ин тавҷеҳ мешавад нақшаи сиёсии ҷаҳонро бакуллӣ баҳам зад ва, масалан, кулли Қафқозро ба Эрон доду Олоскоро ба Русия. Гузашта аз ин, дар қарордоди мазкур ҳарфу ҳадисе аз минтақаи Мурғоб нест, ки бар мабнои он порае аз ин минтақа ба Чин таъаллуқ бигирад. Ин ҳарфро намешавад ба ҳеч навъе ба мантиқи тикка-пораи ин иқдом бахя зад.

Тасаллои дигаре, ки аз мақомот шунидем, ин буд, ки кишварҳои дигар маҷбур шудаанд ба Чин божи бештаре бипардозанд. Чун маълум аст, ки Чин алайҳи ҳамаи кишварҳои атрофаш иддаъои арзӣ дорад. Мешавад ин мавридро ҳам санҷид. Қазоқистон бо Чин сари 944 килуметри мураббаъ низоъ доштанд ва соли 1999 порлумони Қазоқистон танҳо 407 килуметри мураббаъро таслими Чин кард. Қирғизистон тайи солҳои 1996 ва 1999 дувоздаҳ килуметри мураббаъ аз хоки худро ба Чин дод. Русия бо он азамате, ки дорад, соли 2005 бо вогузории 337 килуметри мураббаъаш мувофиқат кард. Пас дар ин миён боз ҳам сарзамини камзамини Тоҷикистон аст, ки бо саховати тоҷикона бештарин миқдори заминро ба Аждаҳои Сурх пешкаш кардааст.

Иддаъоҳои арзии Чин як масъалаи решадор аст ва ба гузаштаҳои устураӣ бармегардад ва ба ин бовари нажодпарастонаи ҳокимони Чин, ки худро нофи Замин ва фармонравоёни шаръии ҷаҳон медонанд. Ин иддаъои бепоя борҳо баҳонаи ҷангҳои хунин миёни Чин ва Ҳиндустону Вйетному Русия шудааст. Тайи солҳои 1916 ва 1932 дар Чин адабиёте мунташир шуд, ки зарурати бозпас гирифтани “заминҳои аздастрафта”-ро матраҳ мекард. Манзур аз “заминҳои аздастрафта” сарзаминҳоеанд, ки бино ба тасаввури онҳо, таҳти султаи импротурии сарнагуншудаи Тзин қарор доштанд ва минтақаи васеъеро аз Ховари Дур то Куре (Корея), Сангопур, Непол, Бутон, Қирғизистон, ҷануби Қазоқистон, шимоли Ҳиндустон ва дар кул беш аз 10 милюн килуметри мураббаъро дарбар мегирад. Дар феҳрести баланду болои “заминҳои аздастрафта”-и Чин номи “Бадахшон” ҳам худнамоӣ мекунад, ки порае аз хоки онро ҳамин чанд рӯз пеш чиниҳо бедардисар ба даст оварданд.

Он корбари баҳси интернетӣ, ки аз “кишварҳои ҷануби шарқӣ” суҳбат мекард, бегумон аз суханони Моу Зедунг дар соли 1965 илҳом гирифта буд, ки мегуфт: “Мо ҳатман бояд Осиёи Ҷануби Шарқӣ, аз ҷумла ҷануби Вйетном, Тойланд, Барма, Молезӣ ва Сангопурро бозпас бигирем.” Ва баъдтарҳо, ки бар нерӯи Чини сурх афзуда шуд, ин импротури кумунист иддаъо карда буд, ки “Мо бояд кураи Заминро фатҳ кунем… ва абарқудрате тавонманд биофаринем” (ба нақл аз Рожинцев А. Четыре стороны мира под одной крышей, или где воевал Китай).

Аммо ҳеч кас маҷоли онро надорад, ки аз ин ташнагони хоку қудрату сарват бипурсад, ки “чаро?!” Ба чи далели мувассақи торихӣ бояд чанги озу тамаъи Чин ба хоки Тоҷикистон дароз шавад? Магар мо дар Тоҷикистон ақаллияти чинитабор дорем? Дуруст баръакс, сарзамини Чин аст, ки ақаллияти тоҷик дорад. Дар ҳамин Туркистони Чин, ки 1142 км мураббаъ аз хоки Тоҷикистон ҳам ба он васл шуд, минтақае ҳаст бо номи уйғурии “Тоҷик Тошқурғон Аптоном Ноҳияси” (Ноҳияи Худмухтори Тошқурғони Тоҷик), ки 60 дарсади ҷамъияташ тоҷиканд. Дар кул 50 ҳазор тоҷики бумӣ сокини Туркистони Шарқианд, ки ба забони помирии сарикулӣ такаллум мекунанд ва худашонро “тоҷик” меноманд. Агар қарор буд касе бар мабнои далелҳои мувассақ иддаъои арзӣ дошта бошад, ин моем ё онҳо? Мақомоти Чин то имрӯз ба худ иҷоза намедиҳанд Туркистони Шарқӣ - бузургтарин иёлати сарзаминашонро бо номи торихиаш бихонанд ва онро Синкиёнг (Xinjiang) ё “Марзи Нав” меноманд, чун тоза дар садаи 18 тасарруфаш кардаанд ва то кунун натавонистаанд қалбу зеҳни мардуми онро ба даст оваранд.

Ва боз як дилдории дигаре, ки аз мақомоти тоҷик шунидем, ин буд, ки хоки аздастрафта номаскун аст. Аммо касе ишорае ҳам накард, ки чи ганҷе зери он хок нуҳуфта аст ва чи маъданҳоеро фардо чиниҳо аз Мурғоби мо ба бозори ҷаҳонӣ хоҳанд кашонд. Дар мавриди маскун ё номаскун будани он ҳам ниёзе ба нигаронӣ нест. То кунун мо бо Чин марзи “маскун” надоштем. Аз ин ба баъд Чин бо истифода аз қудрати иқтисодиаш дар он тикка аз сангу хок ҳам шаҳракҳое хоҳад сохт, ба гунае, ки дигар дилтанги дидани ҳамсояҳои чиниамон нахоҳем шуд ва аз ин сӯи Мурғоб ба он сӯ нидои “Ni hao!” (Дуруд!) сар хоҳем дод.

Аммо муҳимтар аз ҳама, ҳамон гуна ки М. Кабирӣ ҳам ишора кард, ин иқдоми давлат ва порлумони Тоҷикистон муқаддастарин унсури давлатдорӣ - Қонуни Асосии моро зери по гузошт, ки асли 7-уми он сарзамини Тоҷикистонро тақсимнопазир ва ғасбнопазир медонад. Пас ин хокро ҳам мешавад муъомила кард? Вақте ки вазири хориҷа, раиси Маркази мутолеъоти роҳбурдӣ (стратегӣ) ва бадтар аз ҳама, намояндагони порлумон ошкоро ин муъомиларо мепазиранду меписанданд, аз тақаддуси Қонуни Асосӣ оё нишоне хоҳад монд? Ва ку замонати он ки ҳамин посбонони номуси сарзамини тоҷикон фардо дар баробари фишори ҳамин Чин ё ҳамсояи пурзӯри дигар дубора курниш (таъзим) накунанд?

Гузашта аз ин, иқдоме, ки анҷом гирифт, хилофи усули Маншури Созмони Милали Муттаҳид аст, ки тамомияти арзии кишварҳоро тазмин кардааст. Оё баростӣ, мешавад бовар кард, ки Чин дар сурати рӯй овардани Тоҷикистон ба Созмони Милал ва шикоят аз иддаъоҳои арзии номуваҷҷаҳи он даст ба ҳамлаи низомӣ мезад? Чине, ки бо муроъоти тавозуни қувво ва абзорҳои ҳуқуқии байнулмилалӣ ҳанӯз натавонистааст Тойвонро таҳти фармони тамому камоли худ дароварад. Дар ҳоле, ки мардуми Тойвон ҳам чинианд ва дар воқеъ, номи “Тойвон” ба кулли Чин ҳам итлоқ мешавад. Пас оё баростӣ омиле, ки Тоҷикистонро ба вогузории он ҳама хок водошт, тарс аз Чин буд ё ангезае дигар ҳам дошт? Инро доноёни ҳол донанду Худо. Барои мо ҳамин кофӣ, ки ҳасрати ниёамонро бихурем, ки гуфта буд:

Ҳама сар ба сар тан ба куштан диҳем,
Аз он беҳ ки кишвар ба душман диҳем.

US embassy cables: 'Cronyism and corruption' hinder reform in Tajikistan

Дар аснои баргардони шашумин ва охирин санад аз номанигориҳои маҳрамонаи Сафорати Омрико дар Душанбе, ки қавли интишорашонро дода будам, дарёфтам, ки ҳафтаномаи “Нигоҳ” аз чопи ҳамаи онҳо маъзур аст ва чопхона иҷозаи интишори чанде аз онҳоро надодааст. Яъне санадҳое дар бораи сарзамини мо, ки тавассути Викиликс ҷаҳонӣ шудаанд, набояд дар Тоҷикистон мунташир шаванд, то мабодо мардуми моро ҳам аз бигӯ-магӯҳо ё задубандҳои пушти парда огоҳ кунанд. Яъне тамоми ҷаҳон агар бидонад, ки фалон мақоми баландпояи мо чи гуфтаву чи карда, масъалае нест; муҳим он аст, ки тоҷикон надонанд.

Вале сухан аз офтоб аст бад-он бузургӣ ва домони ҷанобон, ки соябонашон ҳам намешавад. Санадҳое, ки Викиликс мунташир кардааст, дигар маҳрамона нестанд ва ниёзе ба муҳру мум кардани онҳо нест. Пули муҳру муматонро барои асрори дандонгиртар ҳифз кунед. Шояд ба дардатон бихурад.

Санади шашум аз муҳимтарини асноди фошшуда аст ва мутааххиртар аз дигар санадҳост ва ба дардҳои ҷомеъаи Тоҷикистон ишораҳои мустақим дорад. То кунун бисёре онро хондаанд. Инро ба маҳзи руҷӯъҳои эҳтимолӣ дар оянда инҷо ҳам мунташир мекунам.

Муаллифи ин телегроф Несиё Квост, муъовини сафири Омрико дар Душанбе аст, ки аксашро ҳамин ҷо мебинед.

Телегрофҳои Сафорати Иёлоти Муттаҳида: 'Робитасолорӣ ва фасод' - монеъи ислоҳот дар Тоҷикистон

Сешанбе, 16.02.2010, 13:41
МАҲРАМОНА БАХШИ 01 АЗ 05 ДУШАНБЕ 000173
SIPDIS
ВАЗОРАТИ ХОРИҶА БАРОИ S/RAP
EO 12958 DECL: 2/16/2020
КАЛИДВОЖАҲО: PREL, PGOV, PHUM, EAID, ECON, EINV, TI
МАВЗӮЪ: НУСХАИ ИСЛОҲШУДА – ТАСВИРИ ФАЗОИ ТОҶИКИСТОН ПЕШОРӮИ ДИДОРИ НАМОЯНДАИ ВЕЖА ДАР УМУРИ АФҒОНИСТОН ВА ПОКИСТОН (SRAP) ҲОЛБРУК
ДАСТАБАНДИШУДА ТАВАССУТИ: НЕСИЁ КВОСТ (NECIA QUAST), CDA, EXEC, DOS.
САБАБ: 1.4 (b), (d)

1. (C) Фишурда: Иёлоти Муттаҳида манфиъат дорад, ки Тоҷикистон ба унвони ҳамсояи шимолии Афғонистон як кишвари босубот бошад ва аз талошҳои низомии мо дар Афғонистон ҳимоят кунад ва ба тасбити авзоъ ва рушди иқтисодии минтақа мусоъидат кунад. Тоҷикистон [ба нерӯҳои омрикоӣ] ҳаққи беҳадду ҳасри парвоз аз ҳарими ҳавоии худро дод ва бедиранг бо ҳамлу нақли таҷҳизоти Шабакаи Тавзеъоти Шимолӣ (NDN) мувофиқат кард. Дар миёнмуддат ин кишвар метавонад дар пешрафти минтақа нақши муҳимтаре бозӣ кунад, чун дорои зарфияти нерӯи обии азим аст ва (нисбат ба Афғонистон) суботи бештар дорад ва ҷамъияти он аз лиҳози мазҳабӣ муътадилтар аст. Вале барои анҷоми ин кор Тоҷикистон бояд мушкилоти бисёри сиёсӣ ва иқтисодиашро ҳал кунад, ки монеъ аз тавсеъаи он шудааст: бенавоӣ, робитаҳои бад бо Узбакистон, фасоди молии шадид, сохтори иқтисодӣ ва барномарезии бозмонда аз аҳди шӯравӣ, сомона (систем)-и нодемукротики сиёсӣ, ноамнии музмин (хронический – рус.)-и ғизоӣ ва вобастагӣ ба нерӯи кории муҳоҷир дар Русия.

2. (C) Кумакҳои Иёлоти Муттаҳида дар заминаи тавсеъа натиҷаҳои омехта доштааст. Иқдомҳои ахир барои беҳбуди ҷавви бозаргонӣ бар асари корзори давлат барои водоштани шаҳрвандонаш ба мушорикат дар сохтани садди барқи обии Роғун хунсо шуд. Ҳукумат ба ислоҳи раванди сиёсиаш алоқаманд нест. Ҳамкории амниятии мо андаке умедворӣ медиҳад. Сарфи назар аз талошҳои мо, Тоҷикистон чизи зиёде надорад, ки барои мо ироа диҳад: ин кишвар тавлидоти бисёр кам дорад, фақир аст ва ҳукумати он аз зарфияти бисёр маҳдуд бархурдор аст. Тоҷикҳо дар мавриди кумакҳои билқувваи мо тасаввуроти ғайривоқеъбинона доранд: маъмулан хостаҳои онҳо шомили кумак дар сохтани таъсисоти зербиноии калон, чун нерӯгоҳҳои мавриди муноқиша, тунелҳо ба сӯи Покистон ва пул (купрук)-ҳо ба нокуҷообод мешавад. Дар ин киноя ҳақиқате нуҳуфта аст, ки кумаки воқеъии Тоҷикистон ба талошҳои мо дар Афғонистон ҳифзи суботи худаш ва додани иҷозаи парвозҳои беқайду банд ва ҳамлу нақли нерӯҳои мост. Ва ин корҳоест, ки Тоҷикистон бидуни каму кост анҷом додааст. Мо мекӯшем бо ҳимоят аз сиёсатҳои Тоҷикистон суботи мудовимро таъмин кунем. Поёни фишурда.

ҲАМСОЯГИИ НОГУВОР

3. (C) Бархе аз мушкилоти Тоҷикистон ҷуғрофиёист. Мушкилоти ҳамешагӣ бо Узбакистон, ки ба далели душмании шахсии раисони ҷумҳури ду кишвар афзоиш ёфтааст, монеъ аз рушди бозаргонии Тоҷикистон, худкифоии он дар арсаи энержӣ ва тавсеъаи иқтисодиаш шудааст. Бесуботӣ дар Афғонистон ҳам асароти ногуворе дорад: қочоқи маводди мухаддир ҳукумати қонун дар Тоҷикистонро таҳт-уш-шуъоъ қарор медиҳад; тоҷикҳо бим доранд, ки густариши андешаҳои ифротгароёна аз Афғонистон ва ҳузури пайкорҷӯён дар он кишвар метавонад дар имтидоди марзи дарозу пурманфаз (беамният) бо Афғонистон амнияти Тоҷикистонро ба мухотира андозад. Фикри эҳтимоли мудохилаи Русия ҳамеша дар зеҳни тоҷикҳо ҳузур дорад. Русҳо дар Тоҷикистон як нерӯгоҳи обии аслиро таҳти кунтрул доранд, ки мавзӯъи ихтилофоти байни ду кишвар аст. Тоҷикҳо дунболи шариконе дигар, аз ҷумла Иёлоти Муттаҳида, Чин ва Эрон мегарданд, то нуфузи Русияро таъдил кунанд. Чин дар сохтани таъсисоти зербиноӣ кумаки умда карда ва ба Тоҷикистон беш аз як милёрд дулор қарзи камбаҳра додааст, то роҳҳояшро бисозаду хатҳои барқашро бикашад. Эрон ҳазинаи сохтмони тунел ва нерӯгоҳҳоро мепардозад, аммо бо таваҷҷуҳ ба нухбагони суннимазҳаби шӯравипарварди майхора дар Душанбе ва муҳофизакорони мазҳабии шиъа дар Теҳрон, намоиши ҳамбастагии порсизабонон боъиси занну гумонҳои амиқ нашудааст.

4. (C) Ҳукумати Тоҷикистон ба мо фишор меоварад, ки дар баробари ҳимояти онҳо дар Афғонистон имтиёзоти бештаре бидиҳем. Тоҷикҳо мепиндоранд, ки Узбакистон тамоми муъомилоти марбут ба Шабакаи Тавзеъоти Шимолиро барои худаш ҳифз кардааст; онҳо мехоҳанд, ки аз роҳҳои Тоҷикистон барои ҳамлу нақл бештар истифода шавад, пули бештаре барои тармими он роҳҳо ҳазина шавад ва Иёлоти Муттаҳида барои нерӯҳо дар Афғонистон колоҳои тоҷикӣ бихарад. Мо феълан барои нерӯҳои байнулмилалӣ дар Афғонистон оби бастабандишудаи Тоҷикистонро мехарем. Онҳо ишора кардаанд, ки аз гушоиши пойгоҳи ҳавоии нерӯҳои Омрико дар Тоҷикистон истиқбол хоҳанд кард. Онҳо ҳузури Иёлоти Муттаҳида дар минтақаро ба масобаи деворае дар баробари бесуботии Афғонистон ва ба унвони як кӯҳи пул мебинанд ва хостори ба даст овардани бахше аз он пули нақд ҳастанд.

БИМ АЗ РАҚИБОНИ ДОХИЛӢ, ПАЙКОРҶӮЁН ВА РУСИЯ

5. (C) Ҷанги дохилии Тоҷикистон соли 1997 бо тақсими қудрат миёни ҳукумати Раисиҷумҳур Раҳмон ва раҳбарони мухолифон ба поён расид. Аз замони поёни ҷанг то кунун Раҳмон батадриҷ аз он муъомила фосила гирифт ва тақрибан ҳамаи намояндагони мухолифро аз суфуфи ҳукумат ронд – акнун бархе дар зиндон ба сар мебаранд, шуморе ҳам кишварро тарк карданд ва иддае ҳам ба таври мармуз мурдаанд. Моҳи маи соли 2009 як гурӯҳи мусаллаҳ ба саркардагии Мулло Абдулло Раҳимов, аз чеҳраҳои мухолифи пешин, аз Афғонистон ба Тоҷикистон баргашт. Гуфта мешавад, ки чандин размандаи хориҷӣ ӯро ҳамроҳӣ мекарданд. Нерӯҳои амниятии Тоҷикистон бидуни кумаки хориҷӣ ин гурӯҳро хунсо карданд. Онҳо ба мо гуфтанд, ки давраи омӯзишии Иёлоти Муттаҳида ба нерӯҳои амниятии онҳо кумак кардааст, ки пирӯз шаванд ва акнун муштоқона мунтазири ширкат дар омӯзишҳои баъдианд.

6. (C) Робитаҳои миёни Русия ва Тоҷикистон бадтар шудааст. Мақомоти Тоҷикистон бар ин боваранд, ки Русия аз гурӯҳи Мулло Абдулло ҳимоят кард, то ба Тоҷикистон аломат диҳад, ки ба ҳимояти Русия ниёз дорад. Ҳукуматҳои ду кишвар бар сари шароити ҳузури Русия дар эҳдоси нерӯгоҳи Роғун ба тавофуқ нарасиданд ва онҳо мушкилоти дигар ҳам доранд. Моҳи уктубр (октябр)-и соли 2009 Раисиҷумҳур мақоми расмии забони русӣ дар Тоҷикистонро коҳиш дод. Ҳукумати вай аз Русия хост, ки бобати ҳузури пойгоҳи низомиаш дар Тоҷикистон пул бипардозад. Соли 2009 нерӯгоҳи обии Сангтӯда-1, ки таҳти идораи Русия аст, ба далели нокомии ҳукумати Тоҷикистон дар пардохти сари вақти ҳазинаи барқ раванди тавлиди барқро боздошт.

МУШКИЛОТИ ИҚТИСОДӢ

7. (C) Тоҷикистон бенавотарини ҷумҳуриҳои шӯравии пешин аст. Ин кишвар кӯҳистонитар аз Афғонистон аст ва заминларзаҳову селҳову хушксолҳову ҳамлаи малах ва шароити ҷаввии номусоъиде дорад. Бахше аз кишвар бештари авқот бо резиши барфу баҳман (тарма) аз боқии ҷаҳон бурида мешавад. Роҳҳои ин кишвар ба хориҷ аз тариқи Узбакистони монеътарош, Афғонистони бесубот ё аз тариқи гардана (ағба)-ҳои сахту дурдасти Помир ба самти ғарби Чин мегузарад. Танҳо тавлидоти санъатии он алюминиюм ва барқи обист. Корхонаи арзизи Тоҷикистон (Talco) бештарин саҳмро дар даромади содиротии Тоҷикистон дорад. Ҳарчанд ба таври фаннӣ ин корхона давлатист, бештари даромади он ба ҳисоби як ширкати махфии бурунмарзии таҳти кунтрули Раисиҷумҳур ворез мешавад ва пули андаке аз ин корхона ба будҷаи давлатӣ таъаллуқ мегирад. Корхонаи арзиз ҳудуди нисфи барқи Тоҷикистонро ба худ ихтисос медиҳад, ки дар натиҷа Тоҷикистон гирифтори давраҳои камбуди шадиди барқ мешавад.

8. (C) Вокуниши Раисиҷумҳур Раҳмон ба ноамнии музмини энержӣ дар авохири соли 2009 оғоз ниҳодан ба корзори фарогири ҷамъоварии пул ва сохтани нерӯгоҳи Роғун буд. Роғун метавонад баландтарин садди ҷаҳон бошад ва зарфияти тавлиди барқи Тоҷикистонро ду баробар афзоиш диҳад. Аммо талошҳои ҳукумат барои ҷамъоварии пул нигаронии ҷиддии диҳишгар (донор)-они байнулмилалиро барангехт. Афрод ва созмонҳо дар арсаҳои мухталиф водор ба харидани саҳомҳои ин тарҳ шуданд. Ба бисёре аз одамон гуфта шуда буд, ки агар чанд моҳ дастмуздашонро барои ин тарҳ напардозанд, шуғлашонро аз даст хоҳанд дод. Ҳарчанд давлат муддаъист, ки ҳамаи саҳомҳо довталабона харидорӣ шудаанд, шавоҳиди кофӣ вуҷуд дорад, ки мақомот мардумро маҷбур кардаанд, то пулеро, ки надоранд, бипардозанд. Гузашта аз масъалаи ҳуқуқи башарии ин мавзӯъ, диҳишгарон нигаронанд, ки наҳваи масрафи ҳудуди 200 милюн дулор пули ҷамъоваришуда шаффоф нахоҳад буд. Бо таваҷҷуҳ ба ниёзи азими Корхонаи арзиз ба нерӯи барқ, ба назар мерасад корзори ҷамъоварии пул барои Роғун ҷиҳати таъмини судбахшии мудовими Корхонаи арзиз анҷом гирифтааст.

9. (C) Иқтисоди Тоҷикистон аз буҳрони ҷаҳонӣ хисорат дидааст ва мизони содироту воридоти он ва миқдори пуле, ки як милюн тоҷик аз Русия ба кишварашон мефиристанд, коҳиш ёфтааст. Пуле, ки муҳоҷирони корӣ ба хонаҳояшон мефиристоданд, баробар бо беш аз 50 дарсади даромади нохолиси дохилӣ дар соли 2008 буд ва ба ростӣ, боъиси зинда мондани мардуми рустоҳо шудааст. Мизони ин кумакпулиҳо дар соли 2009 34 дарсад коҳиш дошт. Бузургтарин монеъи беҳбуди вазъи иқтисодӣ муқовимат дар баробари ислоҳот аст. Аз худи Раисиҷумҳур гирифта то маъмури пулиси сари кӯча, мақомот бо робитасолорӣ (дӯстбозӣ) ва фасоди молӣ шинохта мешаванд. Раҳмон ва хонаводаи ӯ таъсисоти бозаргонии умда, аз ҷумла бузургтарин бонки кишварро таҳти кунтрул доранд ва онҳо сарсахтона аз манфиъатҳои тиҷориашон ҳимоят мекунанд, сарфи назар аз ин ки ин корҳо ба чи қимате барои иқтисод [и кишвар] тамом хоҳад шуд. Бино ба бароварди як сафири хориҷӣ, Раисиҷумҳур Раҳон тарҷеҳ медиҳад 90 дарсади як кулчаи 10-дулораро дар ихтиёр дошта бошад, то 30 дарсади як фатири 100-дулораро.

ИНТИХОБОТ НАЗДИК АСТ, АММО НА ДЕМУКРОСӢ

10. (C) Ҳукумат ба ҳизбҳои мухолиф иҷозаи фаъъолияти маҳдудро додааст ва аз ислоҳи конуни интихобот барои интихоботи саросарии 28.02.2010 сарпечӣ кард. Сафорат интизор надорад, ки интихобот озоду мунсифона бошад. Расонаҳои давлатӣ дидгоҳҳои ҳизбҳои сиёсии мухолифро тақрибан пӯшиш надоданд ва бештари ҷамъият аз ҳадафи баргузории интихобот огоҳӣ надорад. Нерӯи мухолиф дар порлумон заъиф аст: танҳо 15 курсӣ аз 62 курсӣ ба ҳизби ҳоким таъаллуқ надорад ва бархе аз ин ҳизбҳо танҳо ба ном мустақил ҳастанд. Маъруфтарин ҳизби мухолиф, Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон, дар порлумони феълӣ ду курсӣ дорад. Раҳбарии Ҳизби Наҳзати Исломӣ дар бисёре аз масоил аз ҳукумат ҳимоят кардааст ва аҳамияти исломро дар барномаи кории худ камранг ҷилва медиҳад. Порлумон як маҷлиси муҳрбадаст аст.

11. (SBU) Дар соли 2009 порлумон қонуни маҳдудкунандаи наверо дар заминаи дин тасвиб кард, то фаъъолияти гурӯҳҳои мазҳабии исломӣ ва ғайраро маҳор кунад. Машварати мо, ки ин навъи бархурд метавонад бисёре аз муътақидонро тундрав кунад, гӯши шунавое наёфт. Соли гузашта шукумат даҳҳо танро ба иттиҳоми узвият дар ҷунбиши салафия боздошт кард, аммо ҳукумат далеле дар даст надорад, ки як чунин ҷунбиши созмонёфтае вуҷуд дорад. Ҳукумат ҳамчунин 92 узви гурӯҳи таблиғи исломи бунёдгарои мавсум ба “Ҷамоъати таблиғ”-ро дастгир кард. Бештари раҳбарони мазҳабии исломи пазируфташуда аъзои “Таблиғ”-ро мубаллиғоне беозор медонанд ва хостори озодишон шудаанд.

12. (SBU) Дар паи иқомаи даъвои мақомоти давлат алайҳи панҷ нашрия ба хотири пахши гузоришҳои ҳамагонии давлат дар як муҳокимаи қазоӣ расонаҳои мустақил дар вазъияти баде ба сар мебаранд. Он гузоришҳо дидгоҳҳои интиқодӣ дар бораи додрасон (қозиҳо) ва вазоратхонаҳоро дарбар доштанд. Агар мақомот дар додгоҳ муваффақ шаванд, ин нашрияҳо таътил хоҳанд шуд. Мо ва шарикони урупоимон алайҳи ин муҳокимот эътироз кардем.

РАВОБИТИ НОҲАМВОР БО ДИҲИШГАРОН

13. (SBU) Дар соли 2007 Бонки Миллӣ эътироф кард, ки бо нақзи таъаҳҳудоташ дар баробари Сандуқи Байнулмилалии Пул ба миқдори як милёрд дулор қарз ва тазминотро, ки ба сармоягузорони вобастаи сиёсиаш дода буд, пинҳон доштааст. (600 милюн дулор аз ин маблағ ҳаргиз бозпардозт нашуд). Сандуқи Байнулмилалии Пул тақозо кард, ки бахше аз қарз зудтар бозпардохт шавад, Бонки Миллӣ бозрасӣ шавад ва ислоҳоте дигар сурат бигирад, то битавонад кумакҳояшро аз сар бигирад. Моҳи маи 2009 ҷиҳати кумак барои се соли дигар ба Тоҷикистон 116 милюн дулор бидиҳии дигар ихтисос дод; Иёлоти Муттаҳида танҳо кишваре буд, ки алайҳи ин тасмим раъй дод ва боъиси хашми ҳукумати Тоҷикистон шуд. Сандуқи Байнулмилалии Пул то кунун 40 милюн дулорро таҳвил додааст. Гурӯҳе аз коршиносон ахиран аз Вошингтун ба Душанбе омаданд, то пешрафти давлатро арзёбӣ кунанд, торихи пардохти бахши дигари қарзро таъйин кунанд ва асароти раванди ҷамъоварии пул барои Роғунро бисанҷанд. Натиҷаи арзёбиҳои ин гурӯҳ қарор аст, ки базудӣ дар дастрас қарор бигирад. Диҳишгарон (донорҳо) нигаронанд, ки корзори Роғун бар шиддати фақру бенавоӣ меафзояд ва шароити кумаки Сандуқи Байнулмилалии Пулро нақз мекунад. Ин иқдом пурсишҳоеро дар мавриди дархостҳои мукаррари давлат барои кумаки молӣ матраҳ мекунад ва омодагии давлат ба анҷоми ислоҳоти иқтисодӣ ба унвони яке аз шароити ироаи кумакро зери суол мебарад. Диҳишгарон нигарониҳои худро расман бо давлат дар миён гузоштаанд ва мунтазири посуханд. Диҳишгарон роғибанд ба ҳамгароии минтақа дар бозори энержӣ ва эҳдоси хутути барқ даст ёбанд, то Тоҷикистон ва Қирғизистон битавонанд тавлидоти мозод (изофӣ)-и барқ дар фасли тобистонро ба Афғонистон ва Покистон бифурӯшанд. Як хатти барқи 220-килувотӣ аз Тоҷикистон ба Афғонистон бо кумаки Бонки Тавсеъаи Осиё дар ҳоли кашида шудан аст ва то авохири соли 2010 ба фарҷом хоҳад расид. Эҳдоси хатти қавитари CASA (Осиёи Миёна ба Осиёи Ҷанубӣ)-1000 ба самти Афғонистону Покистон ба далоили молӣ ба таъхир уфтодааст.

КУМАКИ ИЁЛОТИ МУТТАҲИДА

14. (U) Кумаки Иёлоти Муттаҳида ба Тоҷикистон ба таври қобили мулоҳиза афзоиш меёбад ва аз 27.8 милюн дулор дар соли молии 2009 ба 45.3 милюн дулор дар соли молии 2010 мерасад. Кумаки молии ҷадид дар арсаҳои кишоварзӣ, бозаргонӣ ва ибтикороте дар бахши хусусӣ ҳазина хоҳад шуд, то нокомии барномаҳои бисёр муҳимми амнияти ғизоиро ҷуброн кунад. То соли молии 2008 Тоҷикистон барномаи чандсолаи кумаки ғизоӣ дошт, ки натиҷаҳои муҳим дар пай дошт ва ноамнии ғизоӣ дар бархе аз осебпазиртарин минтақаҳои Тоҷикистонро коҳиш дод. Ба дунболи он дар солҳои молии 2009 ва 2010 барномаҳои мушобеҳи яксола иҷро шуд. Як барномаи ибтикории амнияти хорбор дар ҷараён аст, вале равшан нест, ки Тоҷикистон он пулҳоро дарёфт хоҳад кард ё на. Барномаҳои нав ҳамчунин бо эҷоди бозори энержии минтақаӣ саъй дар ҳалли масъалаи камбуди музмини энержӣ доранд ва ба кишварҳои Осиёи Миёна кумак мекунанд, ки бо мушкилоти обу барқ дасту панҷа нарм кунанд. Дар соли молии 2008 ба Тоҷикистон ба маблағи 9.9 милюн дулор барои тарҳи 1207 дар заминаи тасбити авзоъ пул дарёфт кард. Муҳимтарин хатароте, ки суботи Тоҷикистонро таҳдид мекунад, фақру бенавоӣ аст. Бонки Ҷаҳонӣ баровард кардааст, ки беш аз 60 дарсади ҷамъияти кишвар зери хатти фақр ба сар мебаранд. Ҳукумат дар вокуниш ба вазъиятҳои изтирорӣ нотавон будааст. Тарҳи 1207 дар 50 маҳаллаи мунзавии минтақаҳои Рашту Фарғона ва дар имтидоди марз бо Афғонистон пиёда мешавад. Мушкилоти беҳдоштию омӯзишӣ ба андозае сангин аст, ки пешрафти мо дар дигар минтақаҳоро ба мухотира андохтааст. Барномаҳои мо дар заминаи беҳбуди сиёсатҳои беҳдоштӣ, сомона (систем)-ҳо ва хадамот, тарбияти муъаллим, таъмини молии арсаи омӯзиш, барномаи таҳсилӣ, арзёбии дониши донишомӯзон ва идораи мактабҳо аст.

ҲАМКОРИИ АМНИЯТӢ

15. (C) Ҳамкории амниятӣ ҳамчунон аз нуқоти қуввати равобити мо бо Тоҷикистон аст. Вазорати дифоъ [-и Тоҷикистон] соли гузашта довталабона хостори мизбонии размоиши минтақаии Ситоди марказии фармондеҳии Омрико шуд, ки Афғонистон, Қирғизистон ва Қазоқистон ҳам дар он ширкат карданд; размоиш рӯзи 10 ут (август) анҷом гирифт. Ситоди марказии фармондеҳии Омрико ва Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон дар моҳи май гуфтугӯҳои машваратӣ баргузор карданд ва барномаи ҳамкориҳои амниятӣ барои соли молии 2010-ро мушаххас карданд. Ин барнома алоқаи физояндаи Тоҷикистон ба минрубӣ ва мушорикат дар Барномаи амалиёти сулҳи ҷаҳониро бозтоб мекард. Дар соли молии 2010 Идораи тавсеъа ва таҳқиқоти башардӯстонаи Артиши Омрико дар заминаи минрӯбӣ барои арзёбии саҳроӣ ба Тоҷикистон як мошини меконикии минрӯбӣ медиҳад, ки қарор аст дар соли молии 2011 дар чорчӯби барномаи “тамвили низомии хориҷӣ” ба Тоҷикистон фурӯхта шавад. Тоҷикистон бори дигарт эъломи таъаҳҳуд кард, ки соли 2011 як воҳиди кӯчаки посдорони сулҳ ташкил хоҳад кард. Омӯзишҳо ҳамин моҳ дар Коргоҳи сиёсати миллӣ оғоз мешавад, то ба тавсеъаи вазорати дифоъи Тоҷикистон ва нерӯҳои мутаҳаррики он мусоъидат кунад. Як коргоҳи дигар дар сатҳи артишиён ва як давраи омӯзишии низомӣ ҳам соли оянда баргузор хоҳад шуд.

16. (C) Пул ва имконоти вурудии Панҷи Поён равобити миёни Тоҷикистон ва Афғонистонро ба таври қобили таваҷҷуҳ беҳбуд бахшидааст. Ҳарчанд аз тамоми зарфияти ин пуо истифода намешавад, рафту омад аз тариқи он хеле бештар аз давраест, ки миёни ду кишвар тавассути қоиқҳо тараддуд мекарданд; омадушуд аз тариқи пул дар ҳоли афзоиш аст. Ҳамарӯза аз 40 то 200 маҳмула ва мошини борӣ аз тариқи ин пул мунтақил мешаванд. Бо маблағи Маркази фармондеҳӣ нурпароканӣ, нардаҳои ҳифоз (решётка –рус.), дурбинҳои мадорбаста ва маҳалли таваққуфи мошинҳо дар ин маҳал дар соли 2010 беҳтар хоҳад шуд. Тоҷикистон роғиб аст мо аз тавофуқномаи интиқоли колоҳои ғайриҷангӣ ба Афғонистон тавассути Шабакаи Тавзеъоти Шимолӣ истифодаи бештар кунем ва умедвор аст, ки Тҷикистон аз ин қарордод суди иқтисодӣ бибинад. То кунун мо аз пойгоҳи Манас ба Багром аз тариқи Тоҷикистон колои андаке мунтақил кардаем. Ожонси тадорукоти дифоъӣ қасд дорад аз як тавлидкунандаи тоҷик барои нерӯҳо дар Афғонистон оби бастабандишуда бихарад. Тоҷикҳо талош мекунанд ба ҳар роҳе, ки шуда аз муҳосираи тиҷории Узбакистон берун оянд.

ҲАМКОРИИ НЕРӮҲОИ АМАЛИЁТИ ВЕЖАИ ИЁЛОТИ МУТТАҲИДА

17. (S) Сафорати Иёлоти Муттаҳида қасд дорад зарфият ва тавоноиҳои нерӯҳои амнгиятии баргузидаи Тоҷикистонро дар заминаи барномаҳои роҳбурдӣ (стратегӣ)-и Гурӯҳи муштараки ҳамоҳангиҳо миёни ожонсҳои зидди маводди мухаддири Маркази фармондеҳӣ ва давлати Омрико ва дар чорчӯби ҳадафҳо барои Тоҷикистон афзоиш диҳад. Пас аз он ки Маркази фармондеҳии нерӯҳои амалиёти вежа арзёбии лозимро анҷом диҳанд ва ин гурӯҳҳоро ба воҳидҳои вежа табдил кунанд, ҳадафи аслӣ тақвияти афзоиши тавоноиҳо тавассути ҳаъйатҳои нерӯҳои вежаи Иёлоти Муттаҳида барои омӯзишҳо ва тамринҳои муштарак ва омӯзишҳо дар заминаи мубориза бо маводди мухаддир хоҳад буд.

МАВОДДИ МУХАДДИР

18. (C) Тоҷикистон аз масирҳои умдаи интиқоли ҳеруини Афғонистон ба Русия ва Урупо аст. Бино ба бароварди Дафтари Созмони Милал дар умури марбут ба маводди мухаддир ва ҷиноёт, ҳамасола 40 дарсади маводди мухаддири Афғонистон аз роҳи Тоҷикистон вориди Русия мешавад. Камтар аз 5 дарсади он пеш аз вуруд ба Русия мусодира мешавад. Тавоноиҳои ниҳодҳои интизомии Тоҷикистон бисёр маҳдуд аст. Фасод аз масоили аслист. Ниҳодҳои интизомӣ хеле моил нестанд қочоқчиёнеро ҳадаф қарор диҳанд, ки равобити наздике бо мақомот доранд, вале қочоқчиёни сатҳи поину миёнаро боздошт мекунанд. Ожонси кунтрули маводди мухаддир як ниҳоди даҳсолаи муташаккил аз 400 афсар аст, ки тавассути як тарҳи Дафтари Созмони Милал дар умури марбут ба маводди мухаддир ва ҷиноёт созмон ёфт. Бисёре аз кишварҳо кумаккунандаи ин барнома ҳастанд, аммо танҳо ниёзҳои умдаи ин ожонсро Дафтари кумакҳои хориҷии Омрико барои мубориза бо маводди мухаддир таъмин мекунад. Маъмурони музокироти Ожонси кунтрули маводди мухаддир дар минтақаи Толиқон дар шимоли Афғонистон дар мусодираи беш аз 100 килу ҳеруин дар чаҳор моҳи ахир нақши калидӣ доштанд. Ожонси маводди мухаддири Омрико барои таъмиқи амалиёт бо маъмурони Ожонси кунтрули маводди мухаддир [-и Тоҷикистон] ҳамкорӣ мекунанд.

19. (SBU) То соли 2005 аз марзи миёни Тоҷикистону Афғонистон русҳо муроқибат мекарданд. Пас аз он ки русҳо рафтанд, посгоҳҳо тахриб шуданд ва барои сукунати инсон муносиб нестанд. Нерӯи марзбонии Тоҷикистон муташаккил аз сарбозони низомвазифаест, ки омӯзиши кофӣ надидаанд, пули кам дарёфт мекунанд, бахубӣ муҷаҳҳаз нестанд ва маъмулан ғизои кофӣ надоранд. Дафтари кумакҳои хориҷии Омрико барои мубориза бо маводди мухаддир посгоҳҳои марзиро аз нав сохт ва барои марзбонон маҳалли муносибу амне барои зиндагӣ муҳайё кард ва шароити хубе барои анҷоми гаштҳои марзии муваффақ ба вуҷуд овард. Ҳар посгоҳи нав ҳудуди 500 ҳазор дулор қимат дорад ва зарфияти беш аз 100 марзбонро дорад. Посгоҳҳо аз созаҳои азпешсохтаи аз лиҳози масрафи энержӣ мақрун ба сарфа таҳия шудаанд ва аз нерӯҳои олтернотиве чун нерӯи хуршед, бод ва нерӯгоҳҳои обии кӯчак баҳра мегиранд. Мо дар сададем тамриноти марзии муштараки Тоҷикистону Афғонистонро ба таври озмоишӣ дар Хоруғ анҷом диҳем. Агар ин тарҳ бомуваффақият анҷом шавад, ба таври муназзам дар марзи миёни Афғонистону Тоҷикистон анҷом хоҳад шуд. Мо дар ҳоли санҷидани заминаҳои ироаи давраҳои муштараки “Вокуниши изтирории аввалия” барои марзбонони Тоҷикистону Афғонистон ҳастем. Дафтари кумакҳои хориҷии Омрико барои мубориза бо маводди мухаддир Окодемии марзбонии Тоҷикистонро аз нав сохтааст. Як гурӯҳи гашти марзии Иёлоти Муттаҳида қасд дорад барои баррасӣ ва намоиши шигирдҳои гаштзанӣ дар ин Окодемӣ ва дар саҳро ба минтақа сафар кунад; ин метавонад оғози сафарҳои мутақобили омӯзгорони марзӣ бошад.

20. (C) Барномаи мубориза бо маводди мухаддири Маркази фармондеҳӣ дар ҳоли ироаи кумакҳои қобили таваҷҷуҳ ба амнияти Тоҷикистон аст. Маблағи 16.9 милюн дулор, ки дар Тарҳи Такмилии ахир таъйид шуд, имсол дар сохтмони як маркази миённиҳодии “омӯзишҳои саросарӣ”, тармими зербинои вурудии марзии Панҷи Поён ва таҷҳизоти иртиботӣ ҳазина хоҳад шуд. Маркази омӯзишӣ аз имконоти мухталиф бархурдор хоҳад буд ва барои баргузории давраҳои омӯзишии ҳамаи вазоратхонаҳо истифода хоҳад шуд ва давраи омӯзишии дусолонаи Нерӯҳои амалиёти вежаи Маркази фармондеҳӣ дар заминаи мубориза бо маводди мухаддир ҳам дар ҳамон ҷо баргузор мешавад. Арзёбии ахир нишон дод, ки тоҷикҳо аз таҷҳизоти иртиботие, ки қаблан дар ихтиёрашон гузошта шуда буд, баҳра мегиранд ва аз онҳо нигаҳдорӣ мекунанд. Имсол мо насби таҷҳизоти иртиботи миённиҳодӣ дар Панҷи Поён ва минтақаи наздики онро оғоз мекунем. Бо насби ин таҷҳизот панҷ ниҳоди давлатӣ хоҳанд тавонист бо истифода аз як сомона (систем)-и ҳамсоз бо ҳам иртибот дошта бошанд. КВОСТ (QUAST)

Tajikistan Cedes Land to China

Нохалафтар зи ту кас ҳаст ба паҳнои Замин?
Ки замини падариаш бидиҳад муфт ба Чин?

Чинҳо бар рухи миллат фиканӣ бепарво,
Эй аҷузи бемурувват, аҳмақи чарбҷабин!

“Во дареғо”-и Самарқанду Бухорои ту ку?
Эй бухори ғайрату сояи гурдони матин!

Хонаат сӯхта бодо, ки заминам бидиҳӣ,
Ба изои ду пашизи бадали сохти Пекин.

Ду пашизе, ки таҳи ҷайби дарозат биравад,
То бисозӣ ду-cе кохи дигари ҷаҳлнигин.

Коҳи андӯҳи хиёнат ба куҷо даррезам?
Кӯҳи фарёди ҳазимат ба сарам рехт чунин.

ناخلف‌تر ز تو کس هست به پهنای زمين؟
که زمين پدری‌اش بدهد مفت به چين؟

چين‌ها بر رخ ملت فکنی بی‌پروا
ای عجوز بی‌مروت، احمق چرب‌جبين!

"وا دريغا"ی سمرقند و بخارای تو کو؟
ای بخار غيرت و سايۀ گردان متين!

خانه‌ات سوخته بادا که زمينم بدهی
به ازاء دو پشيز بدل ساخت پکين

دو پشيزی که ته جيب درازت برود
تا بسازی دو سه کاخ دگر جهل‌نگين

کاه اندوه خيانت به کجا درريزم؟
کوه فرياد هزيمت به سرم ريخت چنين.

US Cables on Rahman's Cronyism & Khayrullaev's Alcohol-sodden Lunch

Мушоҳидоти сафир аз майгусории вазир

(вежаи "Ногуфтаҳо"-и Нигоҳ)

Дар ду санади дигари Сафорати Иёлоти Муттаҳидаи Омрико дар Душанбе, ки тайи солҳои 2006 ва 2007 ба Вошингтун мухобира шудааст, шоҳиди ду навъи касби иттилоъ аз сӯи диплумотҳои омрикоӣ ҳастем. Дар санади нахуст сафири Омрико иттилоъоти дастиаввалро аз шахси вазири дифоъ мегирад, ки ба гуфтаи Ричорд Ҳугланд, ба андозае маст шуда буд, ки аз салосати баёну равонии ду пояш маҳрум монда буд ва дар воҳимаи барканорӣ ба сар мебурд ва шиъорҳои фаровоне дар бораи сиёсатҳои хориҷии Тоҷикистон сар медод. Дар санади дувум кордори сафорат иттилоъро аз мақоми гумноме дар вазорати кишвар (умури дохила) дарёфт кардааст, ки он ҳам эътибори Тоҷикистонро то ҳадди зиёде лаккадор мекунад.

Ин санадҳо, ки дар поёни соли мелодии гузашта тавассути торнамои Викиликс ҷаҳонӣ шуд, акнун ба забони форсӣ ба таваҷҷуҳи хонандагони ҳафтаномаи “Нигоҳ” ҳавола мешавад:

Телегрофҳои Сафорати Иёлоти Муттаҳида: Наҳори шаробогин ба беҳбуди равобити низомии Омрико бо Тоҷикистон мусоъидат кард

Сешанбе, 01.08.2006, 12:12
МАҲРАМОНА БАХШИ 01 АЗ 02 ДУШАНБЕ 001464
SIPDIS
SIPDIS
STATE FOR SCA/CEN, EUR/RUS, EUR/CARC, PM, S/P
EO 12958 DECL: 8/1/2016
TAGS PGOV, PREL, MARR, GG, RS">RS, TI
МАВЗӮЪ: ВАЗИРИ КУҲНАКОРИ ДИФОЪИ ТОҶИКИСТОН АЗ НОТУ (NATO) ВА ГУРҶИСТОН УҚДАИ РӮҲӢ ДОРАД
ДУШАНБЕ 00001464 001.2 OF 002
ДАСТАБАНДИШУДА ТАВАССУТИ: Ричорд Э. Ҳугланд (Richard E. Hoagland), Сафир, Сафорати Душанбе, Вазорати хориҷа.
САБАБ: 1.4 (b), (d)

1. (C) ФИШУРДА: Рӯзи 1 ут (август) сафир беш аз се соъат як зиёфати наҳори рӯбарӯ бо Шеръалӣ Хайруллоев – вазири дифоъи Тоҷикистонро таҳаммул кард. Гузашта аз суҳбатҳои куллӣ, вазир ба хотири сатҳи дур аз интизори ҳамкориҳои низомӣ пӯзиш хост; борҳо НОТУ (NATO), Гурҷистон ва Соокошвилиро башиддат кӯбид ва қотеъона изҳор дошт, ки Созмони Ҳамкориҳои Шонгҳой бояд ба як блуки низомӣ табдил шавад, то НОТУ-ро сари ҷояш бинишонад. Дар поёни наҳори оғушта дар шароб вазир баёну пои равон надошт. Ба гумони мо, Раисиҷумҳур Раҳмонов ба вазир дастур додааст, ки ин наҳори падрудиро созмон диҳад. Ҳарчанд ин зиёфат аз чандин ҷиҳат ғайриъодӣ буд, мо муътақидем, ки он кумак кард то хишти дигаре бар девори муносибатҳои низомии Омрико ва Тоҷикистон қарор бигирад. ПОЁНИ ФИШУРДА.

2. (C) Вазири дифоъ Хайруллоев ба хотири “сӯитафоҳумҳо ва фурсатҳои аздастрафта” дар равобити низомии Омрико ва Тоҷикистон дар гузашта чанд бор пӯзиш хост. Вай борҳо бо қотеъият гуфт, ки интизор дорад равобит [-и низомӣ] рушди тадриҷӣ ва пурборе дошта бошад. Вай гуфт, акнун мутаваҷҷеҳ шудааст, ки Тоҷикистон бояд чанд шарики ҳамсанг дошта бошад, то рушд кунад, на танҳо як шарик [Русия].

3. (C) Вазир Хайруллоев борҳо ба мавзӯъи НОТУ ва Гурҷистон баргашт. Вай батакрор пурсид: “Кишваре чун Гурҷистон ба чи дарди НОТУ мехурад? Ҳатто Паймони Варшав бозандагонро ба суфуфи худ роҳ намедод!” Ӯ пурсид, ки оё НОТУ иқтисоди берамақи Гурҷистонро беҳбуд хоҳад бахшид. Вай суол кард, ки чаро Иёлоти Муттаҳида “нози ноболиғ”-е чун Раисиҷумҳур Соокошвилиро мехарад. Вай таъкид кард, танҳо тавзеҳи мумкин талош барои “ангушт андохтан дар чашми Маскав” аст. Ӯ афзуд: “Вақте ки Столин Ҷумҳурии Сусиёлистии Гурҷистонро бунёд ниҳод, Абхозистону Иристон (Осетия)-и Ҷанубиро ҳам ба онҳо дод, чун гурҷиҳо батанҳоӣ андозаи “як лаккаи магас” буданд”. Вай муддаъӣ шуд: “Бидуни Абхозистону Иристони Ҷанубӣ Гурҷистон умеди бақо надорад”.

4. (C) Хайруллоев довталабона ин андешаро матраҳ кард, ки Созмони Ҳамкориҳои Шонгҳой “бо як севуми ҷамъияти ҷаҳон” бояд ба як блуки низомӣ табдил шавад, то НОТУ-ро сари ҷояш бинишонад. Сафир пурсид, ки чаро Русия ва ҷумҳуриҳои Шӯравии пешин НОТУ-ро ба чашми душман мебинанд. Хайруллоев аз ҷояш баланд шуду эълом дошт: “Вақте ки Паймони Варшав аз ҳам пошид, мусалламан, як блуки дигар барои тасаллут бар ҷаҳон қад алам кард. Ин мантиқи торихист. Акнун замони муқобила бо НОТУ фаро расидааст.”
ФАЗО

5. (C) Ин зиёфати наҳор дар утоқи ғизохурии шахсии вазир Хайруллоев дар канори дафтари шахсии тозатаъмираш анҷом гирифт. Вай таъкид кард, ки нудратан (бисёр кам) дар дафтари шахсиаш аз меҳмонон пазироӣ мекунад ва бавежа ин ки танҳо як сафири дигар пеш аз ин дар утоқи ғизохурии шахсии ӯ меҳмон шудааст – Максим Пешков, сафири пешини Русия.

6. (C) Сафир ҳисоби нӯшбодҳоро пас аз даҳ қадаҳ гум кард. Қадаҳи хурди ӯ вудко (водка) дошт. Қадаҳи бузурги тӯбгунаи вазир лабрез аз скотч буд. Дар лаҳазоти поёнии зиёфат вазир дигар баёни равон надошт ва наметавонист чанд қадами росту муҳкам бигзорад. Бо вуҷуди ин, вақте ки сафир бо меҳрубонӣ мехост рафъи заҳмат кунад, вазир исрор кард, ки мехоҳад “утоқҳои махфӣ”-и вазоратхонаро нишон диҳад. Ҳар як аз “утоқҳои махфӣ” сирфан як утоқи кунфронси дигаре буд, бо сабадҳои бузурги гули тоза ва боз ҳам давре дигар аз нӯшбодҳо оғоз гирифт.

ТАВЗЕҲ

6. (C) Ин иттифоқи аҷибу ғариб бисёр ҷолиб буд, чун равобити низомии Омрико ва Тоҷикистон ба таври физоянда рӯ ба беҳбуд аст; бавежа муносибот бо Горди Миллӣ ва ҳамчунин бо вазорати дифоъи рӯ ба Русия. Хайруллоев ҳамчунон ин мавзӯъро равшан мекунад, ки монданаш дар мақоми вазорат вобаста ба лутфи Раисиҷумҳур Раҳмонов аст ва мумкин аст пас аз интихоботи раёсати ҷумҳурӣ дар моҳи нувомбр (ноябр) барканор шавад. Бо ин ки майгусории ӯ намунае аз наҳваи кори афсарони куҳнакори шӯравии пешин байни ҳам аст, ҳузури як меҳмони омрикоӣ дар он бисёр ғайриъодӣ буд ва то андозае нишони арҷу эҳтиром буд. Мо таъаҷҷуб нахоҳем кард, агар Раисиҷумҳур Раҳмонов ба Хайруллоев дастур дода бошад, ки “барои сафири озими бозгашт як коре бикун”. Вале мо намедонем, ки оё ин наҳор навъе зиёфати видоъи як вазири куҳнакори амниятӣ ҳам буд, ки фикр мекунад рӯзҳои башуморе дар ин мақомаш хоҳад монд. Ҳар чи буду набуд, дидани Хайруллоеви маст зери мизаш барои мо дилпазир буд. ПОЁНИ ТАВЗЕҲ. ҲУГЛАНД (HOAGLAND)

***

Телегрофҳои Сафорати Иёлоти Муттаҳида: Раисиҷумҳури Тоҷикистон афсари баландпояи мубориза бо қочоқи маводди мухадирро барканор кард

Панҷшанбе, 04.10.2007, 15:52
МАҲРАМОНА ДУШАНБЕ 001420
SIPDIS
SIPDIS
STATE FOR SCA/CEN
EO 12958 DECL: 10/4/2017
TAGS PREL, PGOV, SNAR, TI
МАВЗӮЪ: РАИСИҶУМҲУРИ ТОҶИКИСТОН МАҚОМИ БАЛАНДПОЯИ МУБОРИЗА БО МАВОДДИ МУХАДИРРО БАРОИ ПЕШГИРӢ АЗ ПАЙГАРДИ ҚОНУНИИ ХЕШОВАНДАШ БАРКАНОР КАРД
ДАСТАБАНДИШУДА ТАВАССУТИ: Том Ҳушек (Tom Hushek), кордори сафорат, a.i., Exec, Вазорати хориҷа.
САБАБ: 1.4 (b), (c), (d)

1. (S) Фишурда: Раисиҷумҳур Раҳмон як афсари баландпояи мубориза бо маводди мухаддирро, ки бар пайгарди қонунии як хешованди дури ӯ ва саргурд (майор)-и Кумитаи Давлатии Амнияти Миллӣ (яъне КГБ) пофишорӣ мекард, аз мақомаш канор гузошт. [Он саргурди амниятӣ] ҳангоми интиқоли ҳеруин дар як мошини давлатӣ боздошт шуда буд. XXXXXXXXXXXX Поёни фишурда.

2. (S) Мақоми сафорат аз як манбаъ дар Вазорати дохила дарёфт, ки XXXXXXXXXXXX Раисиҷумҳур Раҳмон XXXXXXXXXXXX-ро шахсан аз мақомаш канор гузоштааст. Ин барканорӣ натиҷаи ҷилавгирӣ аз ҳаракати як мошини Вазорати амният дар ҷануби Тоҷикистон аз сӯи пулиси XXXXXXXXXXXX иттифоқ уфтод. Худрав (мошин) ҳомили ҳудуди 60 кг ҳеруин буд. Мошинро афсарони Вазорати амният меронданд, ки якеашон аз хешовандони дури Раисиҷумҳур Раҳмон аст. Ин севумин мавриди боздошти кормандони Вазорати амният ба хотири ҳамлу нақли маводди мухаддир дар мошинҳои давлатӣ тайи як соли гузашта буд. XXXXXXXXXXXX мусиррона хостори таъқиби қонунии ҳамаи афсарони ҳозир дар худрав, аз ҷумла хушованди раисиҷумҳур, шуд. Гуфта мешавад, ки барканории XXXXXXXXXXXX аз мақомаш натиҷаи ҳамин талошҳои ӯ буд. Гузориш шудааст, ки вазири кишвар (дохила) бо раисиҷумҳур XXXXXXXXXXXX дидор дошт ва аз ӯ хост, ки XXXXXXXXXXXX-ро дар мақомаш нигаҳ дорад, аммо ин дархост асаре надошт.

3. (S) Ин танҳо мавриди дахолати мустақими раисиҷумҳур барои барканории як мақоми баландпоя ҷиҳати ҳимоят аз хешовандонаш дар баробари таъқиб барои ҳамдастӣ дар қочоқи маводди мухаддир буд, ки мо медонем. Вале ин намунае аз суннати мудохила дар сатҳи болост, ки шакл гирифтааст ва гоҳ барои ҳимоят аз аъзои дастаҳои созмонёфтаи ҷиноӣ, ки дар қочоқи маводди мухаддир, пулшӯӣ ва зиёдаситонӣ дар Тоҷикистон даст доранд, аз Кумисиюни зидди маводди мухаддири раёсати ҷумҳурӣ истифода мешавад.

4. (S) XXXXXXXXXXXX дар раъси корсозтарин созмони мубориза бо маводди мухаддир дар Тоҷикистон қарор дошт. Бахши интизомии созмони вай ҳамасола ба андозаи Ожонси Кунтрули Маводди Мухаддир ҳеруин кашф ва мусодира мекард. XXXXXXXXXXXX тайи даҳ соли ахир ин мақомро дошт ва аз эътибори як афсари интизомии босалоҳият, нисбатан ғайрифосид ва мутаъаҳҳид бархурдор буд. XXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXX

5. (S) Тавзеҳ: XXXXXXXXXXXX рӯи ду мин по гузошт: вай борҳо афсарони Кумитаи давлатии амниятро, ки машғули қочоқи маводди мухаддир буданд, боздошт кард ва сипас суроғи яке аз хешовандони раисиҷумҳурро гирифт. Ҳар афсари мутаъаҳҳиде чун XXXXXXXXXXXX, ки бихоҳад парвандаҳои марбут ба қочоқи маводди мухадирро то раддаҳои болои наздик ба раёсати ҷумҳурӣ пайгирӣ кунад, рӯи ҳамин замини минкоришуда қадам мегузорад. Ин рухдод нишон медиҳад, ки мақомоти баландпоя осебпазиранд ва дар сурати эҷоди нороҳатии раисиҷумҳур ё даст задан ба манфиъатҳои хонадони ӯ метавонанд барканор шаванд. Ин рухдод ҳамчунин зарурати мудохилаи фарохтар ва жарфтари мо дар амри мубориза бо маводди мухадирро барҷаста мекунад; ҳамкории мо набояд бисёр ба афроде вобаста бошад, ки метавонанд ба таври ногаҳонӣ нопадид шаванд. Поёни тавзеҳ. ҲУШЕК (HUSHEK)