Restoring Persian Identity

Баргузории нишасти дурузаи вазирони хоричаи се кишвари порсигу дар Душанбе ва пешниходи поярeзии иттиходи кишвархои порсизабон бахонаи хубе буд барои пардохтан ба мавзуъи табартаксими хуввияти порсй, ки дар tajikistanweb.com дар се бахш мунташир кардам ва зохиран аз он натичаи мусбате хосил шудааст.

Магзи ин матлаби тулонй ин аст, ки ноогохии гузаштагони мо дар огози садаи бистуми мелодй ва дасисахои бегонагон боъис шуд, ки забони вохиди порсй се ном дошта бошад ва номхои «точикй» ва «дарй» ба тартиб дар солхои 1928 ва 1964 бар забони порсй дар Осиёи Миёна ва Афгонистон тахмил шуданд. Хадаф аз ин номгузорй дар хар ду сарзамин фирор аз таъсиру нуфузи Эрон буд. Ва хар ду номгузорй хам тавассути ноточикхо сурат гирифтааст. Дар Осиёи Миёна мухаррики чудойии порсии мо аз порсии Эрон хукумати шурохо буд ва дар Афгонистон силсилаи шохии паштунхо. Хар ду талош карданд бад-ин гуна хуввияти ягонаи порсиро ба се хуввияти чудогона пора кунанд. Дар Точикистон бар забони мо дастуру вожагони русй-узбакиро тахмил карданд ва дар Афгонистон истилохоти «хамагонй» ва тозасохтаи паштуро. Аз ин ру порсигуёни се сарзамин замоне барои як мафхуми «донишгох» хар кадом як вожаи чудогона доштанд: донишгох, пухантун ва университет. Ва ин танхо муште аз хирвор аст.

Тири Шуравй дар Точикистон хок хурд ва вожахои порсй чои бадалхои хоричии худро гирифтанд ва барои муддати панч сол (1989-1994) номи ростини забон (форсй) дар канори номи «точикй» расман шиносойи шуд. Дар паи он Точикистон шохиди чунбиши иртичоъии порсиситезй буд, ки хушбахтона, ба назар мерасад ру ба поён аст. Мавзуъи бозгашт ба дабира (хатт)-и порсии арабй, ки карор буд соли 1996 анчом бигирад, дубора ба таври чиддй матрах шудааст. Ва ба назар мерасад ин икдом танхо рохи берун овардани порсигуёни Осиёи Миёна аз инзивои фархангй аст.

Дар Афгонистон низ порсигуён ба натичае расидаанд, ки бояд аз забони модарии худ дифоъ кунанд. Рузноманигороне хозир буданд ба кимати шугли худ ба чои вожаи «пухантун» аз «донишгох» кор бигиранд. Мардум дар шахрхои мухталифи Афгонистон ва берун аз он ба химоят аз забони порсй дар баробари фошистони фархангии Афгонистон тазохурот карданд. Телевизюни Тулуъи Афгонистон бепарво хамчунон аз вожахои порсии «донишгох», «донишчу» ва «донишкада» кор мегирад. Рахнаварди Зарёб аз барномасозони ин телевизюн макомоти паштуни кишварро ба хотири сиёсати порсиситезиашон ба чолиш мекашад. Бад-ин гуна, ба назар мерасад мо дар шуруфи растохези фархангии дигаре карор дорем, танхо ба шарти ин ки хама бо матонат ин бор аз забони худ дифоъ кунем ва онро бар курсии сазовораш бинишонем. Хатто матбуъоти русй (аз чумла Независимая Газета) руй овардани Точикистон ба хамтаборонашро як амри табиъй медонад.

Хафтаномаи Миллат, чопи Душанбе, шахомати кобили тахсинеро ба намоиш гузошт ва бахши нахусти «Табартаксими хуввияти порсй»-ро панчшанбеи гузашта мунташир кард. Умед аст, ки бахшхои дигари он низ бо пардабардорй аз дасисахои бегонагон алайхи забони модарии мо дар шуморахои ояндаи Миллат чоп шавад.

Аз суи дигар як матлаби русй бо ду номи мухталиф дар торнамо ва хафтаномаи Asia-Plus мунташир шуд, ки бар мабнои матлаби Tajikistanweb навишта шудааст ва дакикан хамон шавохиду далелхои торихиро, ки натичаи пажухише дакик аст, такрор мекунад. Аз нависандагони он маколаи русй низ беандоза сипосгузорам.

Бо таваччух ба ин ки асли матлабро ба забони инглисй навиштаам, он дар миёни донишварону донишпажухони Гарб низ вокунишхоеро барангехтааст. Аз казо номи ду пруфессуре, ки дар ин бора изхори назар кардаанд, барои ман аз дур ошноянд, яъне навиштахояшонро хонда будам: пруфессур Дейвид Рахнй дар Нйу Йурк ва дуктур Кова Фаррух дар Юнон, ки хар ду аз он истикбол кардаанд. Дуктур Фаррух (усетиёйи-озарй), ки унвонхои илмии фаровоне дорад, дар матлаби тулонии чудогона ба тахкики навиштаи Tajikistanweb пардохтааст. Он навишта дар ин пайванд аст:

IranScope

У дар номае ба нишонии ман бо изхори сипос аз чопи он матлаб мегуяд, ки рузи душанбе дар бораи бахши севвуми «Табартаксими хуввияти порсй» маколае хохад навишт, то донистахои мо дар бораи чиноёт алайхи забони порсй чахонй шавад.

Wikipedia дар бораи дуктур Кова Фаррух иттилоъоти дакике ба даст медихад, ки инчост.

Огохии чахон аз масъалаи табартаксими хуввияти порсй рохгушои мо хохад буд.

The End of "Fitna". Or Has It Just Begun?

Саранчом филми «Фитна»-и Херт Вилдерси хуландй дар дастрас карор гирифт. Каюмарс нахустин веблогнависи точик буд, ки дар торнигори худ ба ин филм пардохт. Бо таваччух ба ин ки хеч як аз шабакахои телевизюнии Хуланд чуръати пахши онро надоштанд, созандаи филм, ки узви порлумони Хуланд аз Хизби Озодист, соъати 7-и шомгохи дишаб ба вакти Омстердом онро руи шабакаи Интернет гузошт. Нусхаи хуландии филм дар ду соъати нахуст 1.6 милюн бинанда дошт ва шумори бинандагони нусхаи инглисии он дар зарфи панч соъат ба 1.2 милюн тан расид (омори Wiki).

Ин филми 16-дакикайи бо корикотури донморкии Мухаммад огоз мешавад ва поён меёбад. Дар поёни филм аммомаи паёмбари ислом, ки шакли бумбро дораду муштаъил аст, мунфачир мешавад, ки бегумон боъиси эътирозоти бештари мусалмонхо хохад шуд.

Созандагони филм дар тули филм хич шарху тавзехе намедиханд, аммо барои хар сурае, ки аз Куръон овардаанд, тасовиру гуфторхоеро аз хутбахои имомон дар кишвархои мухталиф меоваранд, ки мусалмононро ба хушунат ва куштани яхудихову номусалмонон фаро мехонанд. Дар филм ин андеша талкин шудааст, ки хамла ба бурчхои дукулуи Нйу Йурк хам бар мабнои тафсири яке аз оёти Куръон сурат гирифтааст. Катли Van Gogh – филмсози хуландй хам бо яке аз оёти Куръон муртабит дониста шудааст. Ва чандин ходисаи дигар. Баъзе аз сахнахои он, ба монанди катли як марди гарбй дар баробари дурбин тавассути мардхои никобпуш руъбовар аст. Ва хамин тавр сахнахое аз Тосуъову Ошурои Эрон, ки кудаконро бо сару сурати хуншор нишон медихад, раъшаангез аст. Дар як сахнаи филм Махмуди Ахмадинажодро мебинем, ки мегуяд, «паёми инкилоб хамаи куллахои чахонро фатх хохад кард».

Филм баромада аз вохимаи Вилдерс аст ва ховии паёми нажодпарастона аст. У бо нишон додани омори афзоиши шумори мусалмонон дар Хуланд ин тасаввурро талкин мекунад, ки агар чорае андешида нашавад, мумкин аст он сахнахои тарснок дар Хуланд сурат бигирад. Яъне такозои талвехии у аз давлат чилавгирй аз рушди чамъияти мусалмон дар Хуланд аст. "Фитна" батамом якбуъдй ва мугризона аст ва хич сахнаи мусбате аз кишвархои мусалмонро дарбар надорад.

Филм дар вокеъ мачмуъае аз зишттарин сахнахои кишвархои мусалмон аст, ки бехтарин бахонаро ба дасти афроди исломситез медиханд. Даъват ба куштан аз дахони чандин имом садо медихад ва хатто яке аз онхо бо ин иддаъо, ки «рузе сангхо хам ба садо дар хоханд омад ва ба мо хоханд гуфт, ки як яхудй пушти ман пинхон аст, уро бикуш!» шамшери дарозеро аз гилофаш мекашад ва даври сараш мечархонад. Тасвирхои духтарони навчавони хатнашуда риккатангез аст.

Танхо тавзехоти созандагони филм дар поёни он ба шакли навишта зохир мешавад, ки яке аз онхо мантикист ва аз мусалмонон мехохад, ки дар таъдил ва имрузй кардани мазхаби худ бикушанд.

Аммо тасаввури мусалмонони Хуланд аз ин филм чизе бештар аз оне буд, ки хаст. Иброхим Бурзик – сухангуи Шурои марокашихои Хуланд гуфтааст, ки тамошои филм ба у оромиши хотир додааст, чун ба назари у, филм дар чорчуби конунхои Хуланд сохта шудааст. Яке-ду мусалмони дигари хуландй хам ин назарро додаанд. Ян Питер Балкененде – нахуствазири Хуланд бори дигар аз филму созандааш фосила гирифта ва гуфтааст, ки шарики дидгохи Вилдерс дар бораи ислом нест ва изхори хушнудй карда, ки вокунишхои аввалияи мусалмонони кишвар мантикй будааст.

Пеш аз тавлиди "Фитна" Вилдерс гуфта буд, ки мехохад дар бораи масехият филме бисозад, ки зохиран акнун филми баъдии у хохад буд. Агар аз "Фитна" чон ба саломат бибарад.

Бояд мунтазир монду дид, ки тазохуроту хаёхуи пеш аз пахши филм бо тамошои он тамом шуд ё тоза огоз хохад гирифт. Ин хам сахнаи дигарест аз бархурди таъассубу танаффурхо дар чахони имруз, ки бозигарони он ба чои пайдо кардани рохи халле дарозмуддат дар паи холй кардани танаффури худ аз хамдигар хастанд, ки ба назар намерасад холо-холохо холй шавад.

Persian FMs in Dushanbe

Ба ростй, хамон гуна ки Точвар мегуяд, нишасти вазирони хоричаи се кишвари порсизабон дар Душанбе як чамъи гарибест: Эрони омрикоситез, Афгонистони омрикозада ва Точикистони билотаклиф. Хамкавмони дирузу хамзабонони имруз дар сангархои мухолиф ва мутазод ва бо сангхои гуногун, ки ба сина мезананд. Аммо чизе, ки онхоро ба хам меоварад, зохиран нанг аст. Нанги хамзабонй, ки Худоро сипос, хар бор пас аз харике дубора самандарвор аз зери хокистар сар баланд мекунад. Чавви порсиситезй дар Точикистони 1993 ва 1994 хануз дар ёдхо тоза аст; замоне ки тамоми навиштахои зебои порсй аз руи дару деворхои шахр зудуда шуд, Конуни Забон ислох шуд ва номи забони расмй аз «точикй (форсй)» дубора ба сабки шуравй «точикй» унвон шуд, дари бархе аз гурфахои китобфурушии Эрон дар Точикистон тахта шуд ва кутохсухан, Точикистон бо «шахомат»-и тамом аз худихо фосилае чандинфарсангй гирифт ва ба бегонагон руи розу ниёз овард. Дигар окодемисян шодравон Мухаммади Осимй хам набуд, ки ба саросари чахон эълом кунад, ки забони Точикистон, Афгонистон ва Эрон вохид аст ва номи он форсист. Ба таври мармузе нухбагон (элита)-и фархангии точик, ки дам аз пайванди фархангии порсиён мезаданд, шодравон шуданд. Чахли мураккаб хамрох бо кахри мусаллат риштаи нозуки навтанидаи пайвандро канд ва кишварро аз хамтоёнаш бо итоб дур карду ба огуши сарди Сибрй афканд.

Замон гузашт ва зохиран боз хам «соъат чахор бор навохт». Сармои Сибрй на танхо мардумро меозурду меозорад, балки барои бархе аз сардамдорон хам газанда шуд. Албатта, давлати Путин аз огоз ба пайванди мудоми Точикистон бо Русия чашми умеди хамешагй надухта буд. Дар дунболаи матлаби тозаи tajikistanweb.com хам ба ин мавзуъ ишора хохад шуд, ки Русия хамвора наздиктарин шарики стротежикаш дар Осиёи Миёнаро як хамрохи нимарох медонист. Зеро муштаракоти Точикистон бо хамсоягони порсигуяш ба андозаест, ки дар оянда хоху нохох самтгирии Точикистонро хам порсй хохад кард. Чи Рахмон ва чи хар рахбари дигаре дар оянда кодир нахоханд буд чилави ин мавчи хурушони «чустучуи асли хеш»-ро бигирад. Низоми гаддори шуравй бо он хама пайкори бешарафона алайхи хуввияти порсй дар Осиёи Миёна, дасткорй дар забон ва кавмияти порсии минтака боз хам гирифтор монду комгор нашуд.

Ин сухбатхои шаъафолуди ман хоболуда нест. Хануз сахт бедорам ва тоза чанд дакика пеш як финчон кахваи талхи хобшикан нуши чон шуд. Чизхоеро гуфтам, ки ба назарам ногузир меояд ва шарху тафсили он дар чое дигар меояд, ки бас дароз аст. То кунун хеч холати кач дору марез дер давом наовардааст. Чи гуна метавон иддаъои хамзабонй бо Эрон кард ва дар айни хол муддаъй шуд, ки забони мо форсй нест? Чи гуна мешавад расман нишастхои хамзабонй барпо кард ва дар паи он мункир шуд, ки мо аз як тира нестем? Бо чи забоне метавон Фирдавсиро шоъири худ донист, хангоме ки у "Ачам зинда карда бад-ин порсй"?..

Конуни Ашо ё Ростй, ки бар зиндагии башарию нобашарй фармонравост, мантикро ба зур бар сари хама чизу хама кас тахмил мекунад. Ва мантик ба навбаи худ хама носуфтагихову ночурихоро мерубаду дур мерезад ва ростии нобро чойгузини он мекунад. Мисли оби руд, ки сангро ба кундй сайкал медихад ва саранчом аз носуфтагихои он гарде намемонад. Устураи чудойии мо аз хамкавмонамон дар он суи об хам, ба умеди Худо, рузе сар хохад расид. Ганчи мавъуд, ки рангчталаб аст.

Зимнан, имруз шашуми фарвардин аст. Зодрузи нахустпаёмбари яктопарастиро ба хамаи дустдоронаш шодбош мегуям.

A Letter from a Friend

Ин бор Як Дарвешро ба дусти гиромиам Мунаввари Мунавварзод месупорам, ки дар суги шодравон Имомназари Холназар матлаби сузноке навиштааст. Бо сипос аз Мунаввар ва бо ниёиш барои осудагии равони бихиштии устод Имомназар.

СЎГВОРӢ
Бародари ба чон баробар
(чанд сухани парешон дар сўги шодравон Имомназари Холназар)
Мунаввари МУНАВВАРЗОД

Хобашро ханўз чихил рўз пеш дида будам. Нисфи шаб бо гиря бедор шудам – болишти зери сарам намнок буд. Занам ва бачагони ханўз тифлам каторак дар хоб буданд. Аввал хурсанд шудам, ки, хайрийят, хоб будааст. Вале баъд ба ташвиш афтодаму хоб аз сарам парид – то сахар дигар хобам набурд: намедонам барои чи, то дамидани субх факат дар бораи ў фикр кардам, гохе хам хаёлй хамрохаш сухбат кардам…

Хамон рўз ба махалли кори дўсти наздиктаринаш Назруллохи Латиф рафтам – ростй, хурбае накардам, ки ба хонаи худи Имомназар равам. «Як хоби безебаш дидам, ака, – гуфтам ба ў. – Ку як ба хонааш телефон кун – тинчй бошад?..» Дар хашм шуд: «Ту чи, хоб дидй, ки …?! Зиндааст, саломатаст – дина бегох телефонй хамрохаш гап задам...»

***

Субхи рўзи нахустини сол Наврўз дар гўристони Гулбўта сари манзили модари рахматиам хамрохи Толибшох фотиха хондему баъд пиёда-пиёда хонаи ў рафтем. Аз телефони ў ба ину он дўсту рафикам сим зада бо ид табрикашон кардам. Чун тасмим гирифта будам, ки ба аёдати Имомназар фардо меравам, лозим донистам, ки алхол, хеч набошад, телефонй бо иди Наврўз (ягона иде, ки ў кабул дошту дўст) табрикаш кунам. Шумораи шиноси телефонашро гирифтам. Гўширо келинаш бардошт. Хохиш кардам, ки акои Имомназарро даъват кунад. Мазааш нест, омада наметавонад, гуфт. «Хуб, акаллан, гўширо бурда ба дасташ дихед, – илтимос кардам ман, – мехохам бо ид табрикаш…» Овозе, ки дар кадом як нихонхонааш гиря нишаста буд чун барк ба гўшам расид: «Мазааш нест, ака. Мефахмед, охир, мазааш…»

Ва дар он тарафи сим гўширо гузоштанд.

Зуд ба Хабибуллох-ака, хамкори Назруллох, телефон кардам, ки дараки Назруллохро ёбаду аз номи ман хохиш кунад, ки хатман хамин хозир Имомназарро як хабар гирад. Баъди соъате занги телефон изтиробангез садо дод. Гўширо Толибшох бардошту баъд хомўшона онро ба ман дароз кард. «Хезу биё, – гуфтанд дар гўшй ва мухтасар илова карданд, – бандагй кард…»
Ба Толибшох нигаристам. «Тайёр шав, пагох хонаи акаи Имомназар меравем (ў чанд вакт боз маро хохиш мекард, ки хамрох ба аёдаташ равем). Лекин ба чанозааш…»

Наврўзамон хамон кадар шуд. Ин Наврўз дилсўз омад.

Аз хонаи Толиб баромада бо токсй ба шахр омадам. Баъд худро то варзишгохи марказй расонидам ва аз ончо – пиёда (роххо банд буданд) ба хонаи чозибадори ў.

Ба тангкўчаашон, ки тоб хўрдам, онро мотамзада дарёфтам: одамхо, мошинхо… Хавлй хам пури одам. Ва боз одамон меомаданду меомаданд. Лахзае баъд Назруллохи гирён аз дарвоза даромаду аз кафояш – либоси мотамй бар тан Абўбакр.

Кампири нахифе болои сари Имомназари манахбаста навха мекашид: «Имомназаре, бачаме!.. И чўрахот хама пеши ту наврӯзй умадиян – ту, бачам, чува намехезй, охир..?» Ман дигар токат накардаму ба берун баромадам.

***

Солхои баъди чанг хар шиносу ношиноси дар рохмондаи точик дар Олма-ато хатман пеши Имомназари Холназар мерафт. Хар онкасе, ки одраси ўро ба эшон медод, итминони инро хам медод, ки хатман ёрдамашон хохад кард. Хатто барои тичорат ба корафтодагон ба кадри тавони молиаш пул карз медод.
Баъди дувоздах сол нафаре, ки дар Казокистон аз ў се хазор дуллор карз гирифтаву хаминтавр барнагардонида буд, баъди даргузашти киблагохи Имомназар фотихахонй ба хонаи ў меояд. Вакти рафтанаш узр мепурсад, ки дигар хеч имкон дасташ надод хамон карзро баргардонад. Имомназар бо хамон хандаи худодаш мегўяд, ки мехмон метавонад дигар дар бораи он пул фикр накунад: «Ман он пулро ба ту кайхо бахшида будаму хамин хозир хам барои дилпуриат мегўям, ки, ли-л-Лох, бахшидам». Ва даст ба дуъо мебардораду омин мекунад.

***

«Як хафтаи дароз мунтазир мешавиву баъд дар байни инхама когазхои сиёхшуда, аслан, чизе намеёбй, ки бихонй!..» Хафтаномаи навбатиро тах карда рўи бораи хафтаномахои дигар мепартояд ў ва махзунона ба ман менигарад: «Хама маколахо бехудаву беарзишанд. Намефахмам, ки инхама сафсата ба кй лозим бошад?»

Солхои 90-уми асри гузашта «Адолат»-и ўро бесаброна интизор мешудему хамин, ки ба дастамон мерасид, якто намонда, тамоми матолиби онро мехондем. Баъд онро нафари дигар – хамонгуна бесаброна – аз дастамон кашида мегирифту рўзномаи «Адолат» тамоми хафта дехаро давр мезад. Баъди хондани он боз шумораи навбатиашро интизор мешудем. Ана он рўзнома буд! Бовар кунед, хатто як бўи азизи хоссае хам дошт он «Адолат» (вале газетахои зардтаваллудшудаи хозира аслан ягон хел бў надоранд) . Вокиъан, шумораи нахустини он дар Вилнюси дур – дар Литва – чоп шуда буд ва Имомназар мочарои ба Душанбе овардани онро (тавассути Киргизистон) боре бароям кисса карда буд, ки мавзўъи алохида аст.

***

Тобистонхо, ки ба диданаш меомадем, моро – ману Абўбакру Назруллоху Хусейнро – намегузошт, ки акаллан хамон шаб ба хонахоямон баргардем. Гирди дастурхони пурнозунеъматаш то нисфи шаб менишастем ва мегуфтему мегуфтем, механдидему механдидем.

«Ду латифаи нав дорум – ба Худо, ки нашуниде – хамунхоро мегўмтун, – мегуфту айёрона бо кафи даст лабонашро мемолид. – Гуш кунед…» Ў ханўз ба латифааш огоз набахшида, ман як бор баланд механдидам – чун якинан медонистам, ки хатман намакину хандаовар хохад буд. Ва хато хам намекардам: баъди лахзае чанд инфичори хандаи мо ба фазои сокити шаб мепечид. Худаш хам баробари мо механдид. Вале ман бо кадом як эхсоси шашумам дар хандааш як шамма дарди ноаёнро эхсос мекардам.

Латифа даврагардон мешуд. Хар кадомамон ба навбат латифа мегуфтему механдидем. Ў аз хама баландтар механдид. Лекин бедарду бегаш – аз тахти дил.

Бахс хам мекардем – аз сиёсат, аз ичтимоъ, аз варзиш… Вактеки бахсхои ман ба дили Назруллоху Абўбакр мезаду онхо бо зўрй маро хомўш карданй мешуданд, Имомназар бо симои чиддй ба химояти мани танхо мегузашт: «Монед гап занад – охир, мардак гапи гуфтанй дорад!» Вале баъди онки бахсхои тўлонии ман ба фарт мекашид, кафи дасташро ба дахонам мерасонду мегуфт: «Мунаввар, дар инчо худат танхо нестй – ба дигарон хам навбат бидех, охир…»

Баъди посе аз шаб рўи хамон кати болои нахр чогахи хоб мепартофтем. Аввал Хусейнро хоб мебурд. Бе ў сухбатамонро идома медодем. Баъд – ду каси дигарро, ва мемондем ману ў. Чи нашъае дошт насими дарёбод! Дарёбоди тавъам бо сухбати дўстон.

Баъд мо хам, «Акнун – хоб!» гуфта, кўрпахоро ба сар мекашидем. Замонеки хоб маро хам дармерабуд, аз садои нафаскашиаш мефахмидам, ки ба ин зудихо хобаш намебарад…

***

Латифаву хачву мутоъибаро дўст медошт ва хамчунин – суханхои намакинро. Як рўз сари кадам ба дидорбиниаш даромадам: «Хамагй дах дакика вакт дорам, ака». Махзунона гуфт: «Э шумо, дўстхо, кай вакт доштед?!» ва ба рўи кати зери хавозаи ток муроъотам кард. Саргарми сухбат нафахмида мондам, ки «дах дакика»-и ман дуруст се соъат шудааст. Гузашта аз ин, дидам, ки хеле хаста шудааст (хамон замонхо шиддати бемории канд дар ў зиёд шуда буд). Аз чой хестаму бо катъийят гуфтам: «Бо ичозати шумо, ака, ман меравам – кори зарур дорам».

Аз оринчам гирифта, бахри гуселам то кўча баромад. Баъд аз дили соф гуфт: «Ман, ба Худо, хеле хурсанд шудам, ки омадй…» Ман хамон лахза мулоимхунукона як «шўхй»-аш кардам: «Холй бест, ака, ман бурам, боз бисёртар хурсанд мешай!» «Ху, сагерае! – пухас хандид вай. – Аз хушгапи-т маълум шуд, ки хаккатан хам додари акот будай!» Вале хандаашро зуд катъ карду ба китфонам тап-тап зада гуфт: «Шўхии зўр кардй, Мунавварчон, лекин ман аз рафтанат харгиз хурсанд намешам. Вакт, ки ёфтй, омадан гир – ман хурсанд мешавам…»

***

Додочон аз Маскав телефон кардаасту хостааст, ки бо Наврўз муборакбодаш гўяд. Чун аз казийя огох шудааст, гиристааст дар телефон. Хамаи аламхои чандинсолаи дурй аз Ватанашро. Ба чои худ, ба чои Рахим, ба чои Шодмони дур, ба чои Бозори боз хам дуртар. Ба чои хама…

***

Чанд бор аз бидуни ичозати худаш дар ину он нашрийя чоп шудани матолиби дар китобхояш батабърасида изхори норизоят карда буд.

***

Ману додараш Ислом, ки панч сол дар донишгох хамрох тахсил кардаем, 25 соли баъди он хамдигарро надида будем. Намедонам, ягон вакти дигар медидем ё не. Вале марги бародари хардуи мо сабаб шуду дар мотамхона вохўрдем. Дафъаи аввал хамдигарро нашинохтем, вале рўзи дигар дар маросими ёдбуд яке аз шарикдарсонам аз дур ўро ба ман нишон дод. Наздикаш рафтаму ў хам ин дафъа манро шинохт ва мо баробар ба хам огўш кушодем.

***

Ханўз часадро набароварда буданд, ки аз телефон садои занги рахдур баромад. Писари калониаш Толеъи чахонпахлавон буд, ки аз он тарафи дунё – аз Амрикои дур – сим мезад (баъди дафъаи дувум кахрамони чахон шудан хангоми аз замин кандани вазни сангин хушкраги ронаш дарида буду ў мачбур дар шахри Майомй табобат мегирифт). Чун хамеша хохиш кард, ки гўширо аввал ба падараш диханд. Харчанд, ину он гуфта, бахона карданд, нашуд. Баъд гуфтанд, ки мазааш нест, вале исрор кардааст, ки, акаллан, гўшии телефонро бурда ба гўшаш часпонанд, ки харфаш дорад. Ноилоч гўширо бурда рўи болишти падараш – пахлўи гўши акнун ношунаваш – гузоштанд. Вактеки баъди як-ду дакика гўширо бардоштанд, аз гўши садои хой-хой гиристани писари акнун бепадар шунида мешуду халос – дуруст мисли мавчхои укёнуси бузурги Атлантик ба хангоми тўфон…

***

Хар вакт ки танхо ба аёдаташ меомадам, ягон чизи хонданбоберо барояш меовардам. Дафъаи дигар таъассуроташро аз он матлаб хатман изхор мекард. Дафъаи охирин, ки омадам, матлаби дархосткардаашро низ овардам. «Бовар кун, Мунавварчон, дигар хатто бо ин айнакхои хафтумам хам хонда наметавонам, – бо таъассуфи хасратбор гуфт ў, вале онро аз дастам гирифт. – Хеч гап не – янгат мехонаву ман гўш мекунам. Хамин тавр не, Зебочон?» Ва завчаи мехрубонаш апаи Зебуннисо бо аломати тасдик сар чунбонд – харчанд медонист, ки ба хеч вачх аз чизе мутаъассир шудани шавхараш мумкин набуд.

Рўзи Хафти шодравон дар давру бари махалли маърака пайдо кардани чои мошингузорй амре буд мухол. Одамонро гўй – дарё! Хатто Насибчони Амонй ҳам аз Қазоқистон расида омада буд.

Вактеки катори бародаронаш Толеъи чахонкахрамонро дидам, ростй, сарам ба осмон расид (ман ханўз хам наметавонам бифахмонам, ки барои чи). Харчанд нигохаш як каме рамхӯрда буд, вале чомаву токй дар ин лахзахо ўро ачаб мезебид!

Ман ба сарохат тасаввур мекунам, ки замони савори хавопаймо буданаш чигуна ў мехост, ки он ба суръати нур парвоз кунаду зудтар ба хонаашон расад, ва сари тобути падари бузургвораш гирифта, рўи шонахои пахлавониаш гузорад, то хамин карзи охирини фарзандиашро ба чой оварда бошад. Овах, ў чи кадар инро мехост! Ва ин барояш ифтихоре бузург буд – ифтихоре хазорхо маротиба бузургтар аз он лахзахое, ки вазнаи 340-килоиро аз замин бардошт ва рўи саккуи зафар ба гарданаш медоли тилои кахрамонй меовехтанд… Вале – чи хам, охир, мешавад кард! – замин сахту осмон баланд…

***

Аз хама фарзандонаш розй буд, хеле розй. «Марданд, – бо як калима хулоса кард писаронашро боре ў. Ман хам кўтохакак тасдик кардам: «Мисли падарашон». «Хо, мисли худам!» – бо ифтихор гуфт акаи Имомназар.

Вокиъан хам мард буд Имомназари Холназар. Ва инро хам медонист.

Мутаъассифона, имрўз дар мо чунин мардон каманд. Хеле кам.

***

Дар мазори Лучоб, ки аз рўи васийяташ ўро хамончо – дар рўбарўи хонааш – ба хок супориданд, одами хеле бисёре барои ба рохи охирин гусел карданаш чамъ шуда буд. Мирбоборо хам баъди чандин сол дар хамончо дидам: пушти айнакхои ниматорик чашмони махзунаш дида мешуд. Бо комати каме чўкида пушти сими махвита меистод – дуруст мисли пушти симхори марзи Ватан…

***

Ду рўз пеш Назруллохи Латиф икрор кард: «Бовар кун, хатто дар марги падарам инкадар нагириста будам». Баъд бо хасрат афзуд: «Бародар буд – бародари ба чон баробар…»

Барои ман хам бародар буд. Барои Абўбакр хам. Барои…

***

Фазлиддини ханўз чавон, ки Имомназари Холназарро ягон бор надида буд, акси ўро рўи сафхаи роёна дида, аз ман пурсид, ки ин мард кист. Танҳо ҳаминро гуфтам: «Як марди хубе буд, як марди хубе буд…»

***

Баъди ба хок супурданаш шаб, ки ба хона омадам, аз рафи китобхо «Сармаддех»-и Бахманёри дўсташро гирифтаму ба нийяти фол онро боз кардам. Ва беихтиёр нигохам ба чумлахои охирини хикояи маргуби «Шошо» афтид.

Хондам: «Хурду калон, пиру чавон, марду занони Сармаддех ба осмон нигаристанд ва… навха кашиданд.
Ситорае дар замин кам шуд. Ситорае дар само афзуд.»

Хамин замон, ки соъат расо дахи шаб шуда буд, чарог хомўш шуду хона – торик. Чун дилхои мо…

Rahman in Khojand

Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
Эмомалӣ Раҳмон дар ҷашни Наврӯз, шахри Хуҷанд
(хамрох бо ногуфтахо)

Ҳамватанони азиз!
Мӯҳтарам намояндагони мардуми сарбаланди вилояти Суғд!
Таҷлили бузургтарин ҷашни миллии аҷдодиямон- Наврӯзи Бузург бо шукӯҳу шаҳомат ва нишоту азамати идона имсол дар шаҳри бостонии Хуҷанд, ки яке аз гӯшаҳои ободи Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад, баргузор мегардад. (Гушахои дигарша вайрон кадем).

Дар ин лаҳзаҳо шодиву хурсандии Наврӯзӣ дар дигар вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳои сарзамини бостониамон низ оғоз шудаанд. (Ачоиб! Ин одамо холиям шодй мекнан-а! Э шодй накарда бмрен шмо!)

Воқеан, Наврӯз сазовориву шоистагии ҳама гуна хушҳоливу шодиро дорад (ага шумода ичоза бдам). Чунки бузургони гузаштаи мо дар ин маврид гуфтаанд: «Ҳар кас, ки талаби Наврӯз кунад, ба хуррамиву ободӣ ва шодиву нишот бирасад» (Шумо хич вакт намерасе, гамша нахрен).

Ҳоло бо камоли ифтихору шодмонӣ аз ин майдону минбари идона тамоми мардуми шарифи Тоҷикистон, ҳамаи ҳамватанону ҳамзабонони бурунмарзӣ ва ҳар кадоми шумо - ҳозирини гиромиро ба ифтихори ҷашни бузурги миллӣ, яъне Наврӯзи муборакқадам ва хуҷастапай самимона табрик мегӯям. (Самимона буд? Ё разилона? Дрст гуфтум?)

Наврӯз таърихи бедор ва дар айни замон нишонаи равшани бедории таърихи миллати мо мебошад, ки аз замони Ҷамшеди Пешдодӣ шурӯъ мегардад (Э! Хаму света бкш! Чашмом алов дора хдш!).

Наврӯз – нахустин рӯзи фарвардин - моҳи аввалини солшумории шамсӣ ва аз ин сабаб сари сол ва пешонии сол буда (пешонй? Солам пешонй доштай? Намедонистм), аз қаъри ҳазорсолаҳо бо ойину суннатҳои неку писандидааш ҳамчун ёдгори ҷовидонаи ниёгони ориёиамон то рӯзгори мо расидааст (Ха-да! Мо ориёем охе!).

Зеро он дар баробари ин ки оғози эҳёи табиат, айёми эътидоли баҳорӣ, рӯзи фарорасии соли нав ва оғози корҳои кишоварзӣ мебошад, инчунин масъалаҳои маърифатию фалсафӣ, ҷаҳоншиносӣ, арзишҳои волои ахлоқӣ, покиву порсоӣ, некиву накӯкорӣ ва адлу ростиро низ дарбар мегирад (Ин Шарипуфи бесавод инчада чи навистай, хичи нафахмидум).

Ҷавҳар ва ҳикмати Наврӯз илова бар арзишҳои зикршуда ҳамчунин ифодагари ормонҳои муқаддас ва неки миллӣ, аз қабили эҳсоси гарми муҳаббат ба марзу буми аҷдодӣ, худогоҳиву худшиносӣ ва ватандориву ватанпарастии мардуми мо мебошад. (Ватан, ватан, ватан... Хамин ватан кай мембра, ки халос шем).

Ва мо аз ҷумлаи миллату мардумони хушбахте ҳастем, ки ин суннати деринаро бо маъниву мӯҳтавои амиқ ва ҷавҳари фалсафию рӯҳи зиндагисози он ба мерос гирифтаем (Фромушт кардум ай момам бпрсум, ки мероси отам барои мада чи бд. Хамира медонм, ки кошош ранги кошои Ислом-ака бд рахматира).

Ба ин маънӣ, дар миёни ҳамаи ҷашнҳои шодиву сурури халқу миллатҳои гуногуни ҷаҳон, ки аз замонҳои дур то ба имрӯз эътибор ва манзалати иҷтимоии худро нигоҳ доштаанд, Наврӯз шояд муҳимтарин ҷашнест, ки бо вуҷуди мушкилоту монеаҳои зиёди дар давоми асрҳо дар сари роҳи он эҷодшуда тамоми зебоиву хубиҳои он ба шарофати гузаштагони фарҳангдӯстамон то замони мо ҳифз шудаанд (Намедонум чида мара безебтарин президенти СНГ гуфтанд русои номард!).

Бояд зикр кард, ки ниёгони хирадманди мо расму оинҳои наврӯзиро, ки аз баробар шудани шабу рӯз ва эҳёи табиат оғоз меёбанд, ба хотири бузургдошти робитаи инсони созанда ва табиати зинда, инчунин арҷгузорӣ ба ғояҳои инсонпарваронаи миллӣ ва умумибашарӣ ҳифз кардаанд (И хучандиё бо мара дига хел нафаман. «Башар» одамай, «башара» нестай. Охе ино меган ку «башарат хушк шавад туя.» Хич нафахмидум хамин текстра кй навистай мада).

Масалан, бино ба қавли муаррихон «дар тахти Ҷамшед (Чамшед Каримовам тахт доштай ма ворй?) дар рӯзи эътидоли баҳорӣ, яъне оғози соли нав маросиме баргузор мешуд, ки ӯ намояндагони ҳар қавму миллатро ба ҳузур мепазируфт ва бо онҳо сӯҳбати шодиву хушҳолиро гарм медошт» (Э... И Чамшедуш хичй набдай ку. Ранги хаму Чамшуду урусоай. Охе ай хами лохо чи метарсй, ки даъватшон мекунй дарбортда?!).

Маросими баргузории ҷашни Наврӯз ва ба ҳузур пазируфтани намояндагони қавму миллатҳои гуногун дар деворнигораҳо (хаму Нигораи хамсоямон?)-и Тахти Ҷамшед то имрӯз побарҷо буда, намунаи олии инсондӯстии ниёгони хирадманд ва фарҳангпарвари мо мебошад. (Ба чои хаму фарханг як гова мепарвариде то холия говдор мешде, беакло!)

Дар гузашта маросими суннатҳои Наврӯз шаш рӯз идома ёфта, аз ду қисм, яъне Наврӯзи хурдак ва Наврӯзи Бузург иборат будааст. (Чи хе нагз, ки мо хаму «хрдак»-ша дорем холй).

Дар ин бобат муаллифи «Фарҳанги Ҷаҳонгирӣ» чунин хабар медиҳад: «Рӯзи аввали фарвардин, ки расидани офтоб ба бурҷи Ҳамал аст ва ибтидои баҳор аст ва инро Наврӯзи кӯчак ва Наврӯзи омма ва Наврӯзи сағир (Наврузам сагра мешудай?) гӯянд ва низ шашуми фарвардинмоҳ (праизнашатш наметонум бкнм. Э да!...)-ро Наврӯзи Бузург ва Наврӯзи хоса гӯянд»...
(Тамом шид? Хамй Шарипуфда бояд я панчох долари дига бдам. Хела кор кардай бечора. Ин одамора ббин чи хе карсак задестан!)

Ташаккур!

Rahman's Nowruzi Commandments

Суханронии наврузии Рахмон шуморе аз дустонро хурсанд кард ва хатто иддае ба ин фикр буданд, ки бахсхои торнигори «Андеша» ва дигар назаргоххои озод шохи Точикистонро ба баёни чизхое водошта, ки рузи 19 морс (март) гуфт.

Диди ман ба ин мавзуъ тибки маъмул хамрох бо шакку тардид аст. Шохи мо ба андозае саргарми иштиёкоти рузмарраи худ хаст, ки фурсате барои гаштугузор дар тористони мо надорад. Аз суи дигар, чизхое, ки у ба забон овард, аслану абадан баёнгари нигаронихои мо набуд.

Аз як су, Рахмон икрор кард, ки расонахои давлатй ланганд ва хабархои расонахои русиро нушхору такрор мекунанд. Вале аз ин сухани худ натичагирии дурусте накард, ки бечорахо мачбуранд ин корро бикунанд. Чун аз пахши ахбор харос доранд. Кучактарин хабар бояд ба таъйиди «бузургтарон» бирасад, то ба гуши «кучактарон» бирасад. Ин расми хар кишвари бечораву бадбахт аст, аз чумла Точикистон.

Аз суи дигар, Рахмон бар истиклоли рузноманигорон турктозй кард. Бо ин ки мегуфт сахми точикон дар Интернет андак аст, аз рузноманигорон такозо мекард, ки ба иззати нафси макомот нарасанд. Ин як дастури пардапуш барои таквияти сонсури давлатист. Охир он «нафс»-е, ки сухбаташро мекунем, ба андозае саросари кишварро дарнавардида, ки намешавад ба он нарасид. Саропои сомони мо нафсистони макомот шудааст. Агар ба санги сари рохат эрод бигирй, мумкин аст фардо гушмолат бидиханд, чун он «сангак» мутаъаллик ба кадомин «кулухак»-и дарбор будааст.

Руи ин хисоб, метавон гуфт, ки Рахмон расман аз макомот хост, ки дар сурати густохии рузноманигорон онхоро танбех кунанд. Яъне ташдиди сонсур. Ва бо таваччух ба вафодории гайриинсонии бархе, метавон хадс зад, ки ба зудй ичрои ин дастур фаротар аз интизороти шох хохад буд.

Бад-ин гуна, армугони наврузии Рахмон ба мардуми кишвари ситамдидааш ситами бештар буду дигар хеч.

Celebrating Nowruz with Akbar the Great

Дар рузи Навруз, ки фурсати нодири бекорй гирам омад, хаваси тамошои филми эронй кардам. Вале чун синемохои Ландан аз намоиши филмхои эронй маъзуранд, ба тамошои яке аз навтарин филмхои хиндй рафтам, ки беиртибот бо фарханги эронй набуд: Чудхо Акбар (Jodhaa Akbar) – филми торихй, ки ба гуфтаи коргардони он (Ashutosh Gowariker), хафтод дарсади мочарохои он тахайюлист ва танхо 30 дарсади он мубтанй бар руйдодхои торихии Импротурии Бобурии Хиндустон аст. Аммо бо пажухише мухтасар пас аз тамошои филм дарёфтам, ки нукоти аслии филм вокеъияти торихй дорад.

Дар конуни филм Чалолиддин Мухаммад карор дорад – шохи силсилаи бобурй, ки мохи уктубри 1542 дар гурбату саргардонй ба дунё омад ва мохи уктубри 1605 дар авчи кудрат даргузашт. Тайи ин муддат у бар вусъати импротурй афзуд ва ислохоте анчом дод, ки мардум ба у лакаби «Акбар» (Бузургтар)-ро доданд ва акнун аз диди торихнигорон у барчастатарин шохи бобурии Хинд ба шумор меояд.

Нигохе ба торих
Хумоюн – шохи Хиндустон ва панохандаи Эрон

Падари Акбар шох Хумоюн, ки оромгохаш акнун аз махалхои шулуги гардишгарй дар шахри Дехлист, дар соли 1540 аз тахт сарнагун шуд. Афгоне бо номи Шершохи Сурй точу тахти уро гасб кард ва шохи вожгун по ба фирор ниход. Хумоюн бо хамсараш Хамида Бону-бегим ва чихил сипохй нахуст ба Хисори Рочпут дар Умаркути Синд панох бурд. Чалолиддин Мухаммад (Акбар) дар хамон чо ба дунё омад. Шершохи афгон бар фишори худ афзуд ва шохи маъзулро ба самти Лохур ронд ва аз он чо ба дарбори Сафавии Эрон. Аммо Чалолиддин Мухаммад дар хонаи дойи (таго)-яш Аскарй дар Афгонистони кунунй тахти шароите сахт парварда шуд, на дар шукуху чалоли дарбори Эрон. Вай тайи давраи сахти навчавонй хунари шикору даву набардро омухт ва аммо харгиз навиштану хонданро фаро нагирифт, ки дар силсилаи шохони Бобурй як мавриди мунхасир ба фард аст.

Насириддини Хумоюн бо кумаки Эрон дубора ба Хиндустон баргашт ва хокимияташро бар шимоли он кишвар густард. Торихнигорон мегуянд, Хумоюн дар дарбори Сафавй, ки мубтакири пешрафтатарин давлатдории он замон дар чахон буд, шевахои корсозтари салтанатро омухт ва аз чумла, дигар ба пешгуйихои ситорашиносон такя намекард, балки бо мухосиботи сиёсй кореро анчом медод. Шеваи эронии хукумат бар салтанати Хумоюн умре дубора дод. Сомона (систем)-и чамъоварии молиёт низ хамсони сомонаи эронй шуд. Дар дарбори Хумоюн забони туркии чугатойи комилан аз байн рафт ва порсй чойгузини он шуд. Писари у Чалолиддин Мухаммад танхо як забон медонист ва он хам порсй буд. Худи Хумоюн хам ки дар гузашта туркй сухбат мекард, дар паи табъидаш порсиро тарчех медод. Аз таъсироти дигари табъиди Хумоюн ба Эрон густариши фавкулъодаи хунархои эронй ва ба вижа миниётурхои эронй дар Хинд буд, ки имруз хам роич аст ва манбаъи даромади фаровони хунармандони хиндист.

Дар соли 1555 боз хам ёрии Шох Тахмоспи эронй буд, ки ишголи дубораи Дехлиро барои Хумоюн муяссар кард. Шершоху писари у Исломшох хар ду мурда буданд ва силсилаи навпои афгонии Хинд бар сари вориси тахту точ ба даъвову кашмакаш нишаста буд. Аз ин ру тасхири пойтахти бесарусомон барои Хумоюну муттахидони эрониаш кори сахте набуд.

Насириддини Хумоюн ошики китобу китобхонй буд. Рузи 22 февриеи 1556 у чандин чилд китоб дар даст аз пилакон (зинахо)-и китобхонааш поин меомад, ки садои муаззин баланд шуд. Хумоюн одате дошт, ки дар хар холату хар чое садои азонро бишнавад, зону мезад. Ин бор зону заданаш барои охирин бор буд. Домони чомааш зери кафшаш гир кард, шох аз пилакон галт хурду уфтод ва шакикааш ба гушаи санги нохамворе бархурд. Се руз пас аз он Хумоюн даргузашт.

Китоби «Хумоюннома» ё зиндагиномаи Хумоюнро, ки шохи факидро такдис мекунад, хохари у Гулбадан-бегим ба дастури Акбар навиштааст. Оромгохи уро, ки шояд баъдан сармашки эхдоси Точмахал барои наводаи Хумоюн – Шох Чахон шуд, хамсари махбуби у Хамида Бону-бегим сохтааст.

Байрам Хони бадахшй – мунчии точу тахти Хинд

Байрам Хон – аз сарлашкарони бохуши Хумоюн, ки мусалмони шиъамазхаби зодаи Бадахшон буд, бо дироят хабари даргузашти шохро пинхон дошт ва ду руз пас аз он Чалолиддин Мухаммади навчавонро ба тахт нишонд ва уро «Шаханшохи Хиндустон» (дакикан дар хамин шаклу талаффузи порсй) эълом кард. Чалолиддин дар он давра 13 сол беш надошт.

Барои чандин сол Байрам Хон буд, ки аз номи шохи навчавон умури давлатро идора мекард. Ин сарлашкари бадахшй дар бозомадани силсилаи бобурй накши барчастае дошт ва пас аз он низ дар тавсеъаи доманаи султаи он чонфишонихо кард. Аммо хам филм ва хам торихнигорон мегуянд, ки Байрам Хон дар мучозоти ракибони салтанати бобурй бисёр дилсахт буд ва онхоро аз номи шох сар мезад. Чалолиддин Мухаммад пас аз булуги син ва тамоюлаш ба истиклол дар тасмимгирихо Байрам Хонро ба зиёрати Макка фиристод, ки дар он давра навъе «нафйи балад» ё табъиди аносири номатлуби дарбори бобурй махсуб мешуд. Бо ин ки Байрам Хон аз суи иддае ташвик мешуд алайхи шохи чавон киём кунад, ба дастури у тан доду рохии Макка шуд ва дар рохи расидан ба зиёрат тавассути як афгон ба катл расид.

Ислохоти Акбарй

Чалолиддин Мухaммад дасти одамони фузули дигарро хам дар умури салтанаташ кутох кард ва ислохотеро анчом дод, ки баъдан уро бо номи Акбари Бузург шухраи олам кард. Кабл аз анчоми ислохот у бозмондагони силсилаи сурии афгонро дархам кубид ва Хиндустонро якпорча кард. Сипас барои тахкими ин якпорчагй шохи мусалмон бо шохдухтари хиндуи рочпутй издивоч кард, ки дар он давра камназир буд ва хашми иддае аз мусалмонону хиндухои мутаъассибро барангехт, вале аз суи дигар боъиси хамбастагии пайравони ду кеш шуд. Номи ин шохдухтар дар филм Чудхо аст, харчанд бархе аз торихнигорон сари ин ном шак доранд.

Шох эълом кард, ки харчанд худ мусалмон аст, ба хамаи динхои сарзаминаш арч мегузорад ва хамаро дар риъояти ойину русуми кешхояшон озод медонад. Бино ба филми Боливуд, у ду шарти шохдухтари хинду барои издивочро мепазирад ва анчом медихад, ки яке худдорй аз тахмили дини ислом бар у ва дуввумй бунёди як ниёишгохи хинду дар кохи салтанатй буд.

Чалолиддин Мухаммад то огох мешавад, ки номусалмонон барои зиёрати маконхои мукаддасашон бояд боч бипардозанд, онро лагв мекунад. Бино бар филм, лагви молиёти зиёрат Чалолиддинро пеши аксарияти хиндуи кишвари тахти фармонаш арчманд мекунад ва ба у лакаби «Акбар»-ро медиханд. Дар гоме дигар Акбар чизяи номусалмонхоро низ фасх мекунад, ки то он замон дар саросари Хиндустони бобурй роич буд ва бар махбубияти худ дар миёни мардум меафзояд. У бар хилофи гузаштагони худ нофармонии бештари бародарону наздиконашро мебахшад. Аммо аз гунохи бародари хамшираш Адхам, ки вазири дарборро кушта буд, намегузарад ва дастур медихад, ки уро ду бор аз фарози сохтмоне ба замин парт кунанд, то бимирад.

Бузургдошти Акбар

Акбар, бо ин ки бесавод буд, ба илму хунар алокаи фаровоне зохир мекард ва ба навиштаи донишномаи Wikipedia, вай бахр-ул-ълум ё донандаи илмхои зиёде буд, ки аз у меъмор, афзорманд (донои саноеъ), хунарманд, аслихасоз, охангар, дуредгар, сохтмончй, фармонфармо, мухандис, сарлашкар, мухтареъ, ромкунандаи чонварон, фаншинос ва хакими илохиёт сохта буданд.

Аммо чизе, ки як инсони имрузиро шефтаи шахсияти Акбар мекунад, дурии у аз таъассуби хоким буд. Чизе, ки имруз хам нодир аст. У дар дарбори худ мубохисоти пайравони хамаи кешхои роич дар Хиндустон ва бединонро баргузор мекард ва бар мабнои гуфтахои онхо «Дини илохй»-и худро поягузорй кард, ки ба заъми у, шолудаи кулли бовархо буд.

Безории у аз таъассуб, эхтимолан, чудо аз сиришти ботиниаш, ба тасаллути у ба илми сиёсат хам бармегардад. Чун бо хамон вижагй Акбар муваффак шуд пояхои импротурии дар холи заволи Бобуриро устувор кунад, ба гунае, ки он то миёнахои садаи 19 давом овард ва танхо бо вуруди инглисихо аз байн рафт.

Насими хотирот

Махалли филмбардории «Чудхо Акбар» голибан чойхое буд, ки аз наздик дидаам: бозори Огро (Agra), хисори рочпутии Анбар (ки савор бар фил ба диданаш рафта будам), мучтамаъи коххои Чайпур, Девони Хавос... Пас аз тамошои филм ин маконхо бароям арзишмандтар шуданд.

Аммо чизе, ки дар филм намебинем, бунёди шахри Фатхпур Сикрй дар мучовирати Огрост. Бакоёи ин шахраки салтанатй имруз хам хиракунанда аст. Акбар аз хамон чо бар сарзамини пахновараш хукумат мекард. Албатта, мавзуъи филм бештар перомуни ишки шохи мусалмону шохдухтари хинду мечархад, ки бо бозии Хритик Рушан ва Айшвария Рай-Баччан диданист. Шояд коргардону нависандаи филм бештари тахайюлашонро барои офаридани сахнахои хамин ишки номаъмули он даврон сарф кардааанд.

Забони филмро шояд 90 дарсади хуззори хиндии толори синемо намефахмиданд ва барои ман мафхумтар буд, аз бас дар он аз вожахо, иборот ва хатто чумлахои порсию тозй бахра гирифтаанд. Шоху дарбориён хангоми пазиройи аз мехмонон ба порсй «Хуш омадед!» мегуянд. Хитоб ба шох «шаханшох», «азиму-уш-шаън» мегуянд ва шахбонуро «Маликаи олам» хитоб мекунанд. Як оханги он такрибан батамом барои порсигуён мафхум аст:

Азимушшаън Шаханшох!
Фармонраво!
Хамеша, хамеша,
Саломат рахе!

Як оханги дигари он наврузист! Бо номи порсии "Чашни бахорон", ки дар намохангхо (клипхои видеуйи)-и имрузи "Як Дарвеш" метавонед бишнаведу бибинед. Таронасарои охангхо Човид Ахтари порсй ва охангсоз А.Р. Рахмони бехамтост.

Бароянд

Таърифам тулонй шуд. Аммо магзи каломам ин буд, ки шурбахтона, аз торих дарси андаке мегирем, вагарна так-таки ин достонхо намунахое аз натичаи савобхову гуноххои имрузиро ба даст медихад.

Frasho-keretay - Creating Afresh (Happy Nowruz!)

یيا و ساز طرب نه که خانه خانه توست
بساط و بال بگستر که آشيانه توست
سکوت صومعه عارفان رنجيده
شکست و در طلب جام عارفانه توست
ز رخوتی که حريصانه خون من نوشيد
نشان مجو که درونم فقط نشانه توست
و آه من به التفاط ميم ماهی شد
که همچو نار مغان نور آستانه توست
خوشا دمی که به نيرنگ دلفريب بهار
هر آنچه هست ز الحان عاشقانه توست
خرام و عشوه فروشد عروس ديرينه
به زلف هر سمنی صورت جوانه توست
ز لطف چشمه چه گويم که دلنوازی کرد
زعندليب شنيدم که آن ترانه توست
صفای خاطر ما ارمغان نوروزی است
به دل سپار حديثم مگو فسانه توست.

Биёву сози тараб нех, ки хона хонаи туст,
Бисоту бол бигустар, ки ошиёнаи туст.
Сукути савмаъаи орифони ранчида
Шикасту дар талаби чоми орифонаи туст.
Зи рихвате, ки харисона хуни ман нушид,
Нишон мачу, ки дарунам факат нишонаи туст.
Ва «ох»-и ман ба илтифоти «мим» мохе шуд,
Ки хамчу нори мугон нури остонаи туст.
Хушо даме, ки ба найранги дилфиреби бахор,
Хар он чи хаст, зи алхони ошиконаи туст.
Хирому ишва фурушад аруси дерина,
Ба зулфи хар сумане сурати чавонаи туст.
Зи лутфи чашма чи гуям, ки дилнавозй кард,
Зи андалеб шунидам, ки он таронаи туст.
Сафои хотири мо армугони наврузист,
Ба дил супор хадисам, магу фасонаи туст.

1 фарвардин / 20 морс
(05:00) Чанд дам пеш аз лахзаи солтахвил дар Ландан

God's Nowruzi Self-Gift

Ойинаи Каюмарс имшаб замонро як сол акиб бурд. Ба лахазоти пур аз шодии дидор бо Устод Имомназар ва файзи назари у ва рузхои пур аз андухи гусастагй аз у, ки аз хам ду руз фосила доштанд. Хануз хобхоямро мунаввар мекунад. Бо хамон кулохи сапеду чубдастй, лабханди мудом ва нигохе, ки маъчуне аз мехру дарду шодию яъсу умед буд. Инсоне, ки равонаш дар зиндагй ба растагорй расида буд - беолоиш, бепарда, рост, пойдор, матин. Бо парвози равони у бахши азиме аз инсоният аз хоки мо парид. Дар каломи ман дунболи игрок нагардед, азизон. Ростии ноб аст. Хамтои у агар ду-се фарди дигар доштем, бо шитоби бештар мешуд ба хамбастагию шукуфойи расид. Барои у точик на бо махал, балки бо мизони ростию кажиаш тафкик мешуд. Мисли ин ки Худованд уро аз хамон огоз дар гармхонаи худ ба дур аз карохату зиштихои зиндагии вокеъй парварда буд ва махорати худро дар офариниши равоне раста руи хаму санчида буд ва то дид, ки чомеъаи у арзиши хузури чунин офаридаро надорад, уро ба масобехи хадяи наврузй барои худ бозпас гирифт. Равонаш човидона шод бод.

Ин акси нодир хам аз Ойинаи Каюмарс аст. Бо сипос аз у.


اين مرد که می بينی افسانه نبود آخر
همتای دد و ديو ويرانه نبود آخر

اين مرد که می بينی ويرانه ستيز آمد
از ضرب کلام او دشمن به گريز آمد

Ин мард, ки мебинй, афсона набуд охир,
Хамтои даду деви вайрона набуд охир.

Ин мард, ки мебинй, вайронаситез омад,
Аз зарби каломи у душман ба гурез омад.

***

استاد، خنده هايت در گريه ام غنوده
هرچند خنده هايت بی گريه هم نبوده

استاد، پر گشودی از خانه قاه اندوه
روحت چه صوفيانه بگذاشت قوم بی روح

ای ارمغان نوروز بر پيشگاه يکتا
ای راستگوی شبسوز بی تو کجاست فردا؟

بی تو کجاست فرياد؟ بی تو کجاست خنده؟
بی تو، سرای برباد. بی تو غلام و بنده

رفتی که برنگردی بيزار، دلشکسته
از دوره جهالت، از چشم های بسته

از سينه های خاموش، از توش های بیگوش
بودن دريغت آمد با ديوهای مدهوش

از غربتت رهيدی، ارچند ما غريبيم
در خاک آرميدی، ما راهيان شيبيم

قاموس رستگاری، جاويد باد نامت
پرويز باد روحت، برديس باد کامت.

Устод, хандахоят дар гиряам гунуда,
Харчанд хандахоят бегиря хам набуда.

Устод, пар гушудй аз хонакохи андух
Рухат чи суфиёна бигзошт кавми берух

Эй армугони Навруз бар пешгохи Якто,
Эй ростгуи шабсуз, бе ту кучост фардо?

Бе ту кучост фарёд? Бе ту кучост ханда?
Бе ту сарой барбод, бе ту гулому банда.

Рафтй, ки барнагардй, безор, дилшикаста,
Аз давраи чахолат, аз чашмхои баста,

Аз синахои хомуш, аз тушхои бегуш,
Будан дарегат омад бо девхои мадхуш.

Аз гурбатат рахидй, арчанд мо гарибем,
Дар хок орамидй, мо рохиёни шебем.

Комуси растагорй, човид бод номат,
Парвиз бод рухат, пардис бод комат.

170308
London

'Putin Assassination Attempt by Tajik Sniper Foiled'

Имруз аксари нашрияхои чопи Ландан ва хабаргузорихои хоричй ба иттифоки хам гузориш додаанд, ки тархи суикасди як точик ба чони Владимир Путин – раисичумхурии Русия ноком мондааст. Хабаргузорихо ва рузномахо бо истинод ба гузориши рузномаи «Твой День»-и Русия ин гузоришро додаанд.

Хулосаи ин гузоришхо ин аст, ки шомгохи дуввуми морс (март), рузи интихоботи раёсати чумхурй Путин бо Медведев (раисичумхурии мунтахаб) аз дарвозахои Кремлин берун омаданд, то дар кунсерте дар канори Майдони Сурх хузур ёбанд. Рузномаи Твой День иддоъа мекунад, ки дар хамон он Шохвалад Усмонов, як шахрванди 24-солаи Точикистон касд доштааст аз опортумони мушриф бар майдон хар ду раисичумхурии феълй ва мунтахабро бикушад. Усмонов бо як кабза тирандоз (снайпер)-и хоричй ва як туфанги худкори Калашников ва мухиммоти чангй мусаллах будааст. "Твой День" акси "Усмонов"-ро низ мунташир кардааст. Ба иддаъои ин рузнома, як суханчин чанд руз пеш аз интихобот ба ФСБ (Хадамоти Федероли Амниятии Русия) хабар дода буд, ки накшаи суикасд ба чони Путин дар дасти ичрост.

Хафтаи гузашта Николай Патрушев, раиси ФСБ гуфта буд, ки дар чараёни корзори интихоботй «хамалоти теруристй»-ро хунсо кардаанд, аммо чузъиёти онро надода буд.

Рузномаи Telegraph-и чопи Ландан дар шумораи имрузи худ афзуда, ки опортумони Шохвалад Усмонов дар наздикии хутели панчситораи Кемпинский карор дорад, ки аз икоматгохи расмии сафири Бритониё дар Маскав ва сохтмони пешини сафорати ин кишвар фосилаи чандоне надорад.

Аммо имлои номи «шахрванди Точикистон» точикй ба назар намерасад: Шахвелад Османов, ба чои Шохвалад Усмонов. Ба хусус мавкеъе, ки мебинем русхо имлои точикии дигар номхои точикиро саъй мекунанд риъоят кунанд ва ба Рахмон «Рахман» намегуянд. Пас ин мавзуъ то андозае шаккбарангез аст ва точик будани он фардро зери суол мебарад.


Агар бихохем теурии тавтеаро тавсеъа дихем, метавон чунин фикр кард, ки хадамоти чосусии Русия дар рузи интихоботи он кишвар яке аз вазоифи умдаи раисичумхурии чадидро таъйин кардаанд: саркуб ва ихрочи точикон ва дигар мухочирони корй, ки Русия аз шиддати нафрат ба онхо дорад девона мешавад. Бо дониши андакашон аз точику Точикистон мумкин аст онхо як номи мусалмониро бо талаффузи озарй руи шиносномае навишта бошанд, бо ин хиёл, ки имлои точикй хам хамон аст. Вале хадаф метавонад додани ин паём ба раисичумхурии мунтахаб Медведев бошад, ки ба махзи расидан ба кудрат кавоъиди мухочиратро сахтгиронатар кунад ва мухочирони корй, ба вижа точиконро ба хонахояшон бозпас бифиристад.

Як нуктаи кобили таваччухи дигар ин аст, ки дар мохи уктубри 2007 низ кабл аз сафари Путин ба Техрон шоеъае пахш карда буданд, ки карор аст Путинро дар Техрон "теруристхо" бикушанд. Путин пофишорй кард, ки сарфи назар аз гузоришхое, ки дар ин бора дарёфт карда, сафараш ба Техронро анчом хохад дод ва дод. Хелехо онро як навъ найранг барои чалби таваччух хонда буданд.

Ин яке чй метавонад буда бошад? Кадом инсони карни 21 бовар хохад кард, ки Рахмон мехоста Путинро бикушад? Дар гайри ин сурат, он точик мутаъаллик ба чи гурухе метавонад бошад? Оё он гурух точикист? Ё дар вокеъ, ин хам як бозии амниятихои Русия буд? Бозие, ки метавонад барои точикон паёмадхои бисёр шум дошта бошад.

The Boomerang of Fanaticism

Яке-ду руз аст, ки зехнам гирифтори як мавзуъи бунёдин аст: таъассуб ва решахои он. Хамон чизе ки аз нокучоободи дарун синахез мехазаду нахуст дил, сипас зехн ва саранчом асабхои моро пушти пардае оханин карор медихад, ба гунае ки ба чуз «хамон чиз» дигар чизеро намебинем. Ба порсй ба он «курбоварй» мегуянд. Роичтарин таърифи илмии он чунин аст: «Эхсосе, ки саршор аз харорату шавки интикоднопазир аст ва голибан чанбаи мазхабй ва сиёсй дорад ва кунтрули равониро хунсо мекунад.» Рафтори як мутаъассиб ё курбовар маъмулан мавозин ё нормхои ичтимоъиро ба хам мезанад ва у гирифтори фикри музохимест, ки харгиз оромаш намегузорад.

Барои намуна, агар як курбовар бихохад сари мавзуъи эътикодиаш сухбат кунад, маъмулан истидлолхои тарафро намешунавад. На ин ки ношунида бигирад, балки беихтиёр намешунавад. «Хамон чиз» бо чазбаи оханини худ уро танхо ба самте хидоят мекунад, ки «хамон чиз»-ро таквият кунад. Ба хангоми чустучу дар манобеъу маъхазхо курбовар танхо дунболи «хамон чиз» мегардад ва хатто агар он танхо як дарсади кулли матнро ташкил дихад, 99 дарсади бокимондаро намебинад ва танхо хамон як дарсадро барои зехни худ туша мегирад.

Бароянди курбоварй маъмулан вайронист. Намунахои он фаровон аст. Чахони кунунии мо комилан тахти юги таъассуб идора мешавад. Бо омадани як мутаъассиби масехй бар сари кудрат дар пурзуртарин абаркудрати чахон (Чорч Буш) дар соири кишвархо низ одамакхои мутаъассиб руи кор омаданд ва бархурди таъассубхо ними чахонро дар хоку хун огуштааст. Дар вокеъ, бехтар буд агар Самуэл Хангтингтони омрикойи ба чои назарияи «бархурди тамаддунхо» теурии «бархурди таъассубхо»-ро тарх мекард. Чун он чи шохидаш хастем, ба дуввумй наздиктар аст, то аввалй.

Сакфи вайронихои ношй аз таъассуб Чанги Чахонии 2 буд. Хитлер ба монанди хар мутаъассиби дигаре барои тавчеху кабулондани дидгохи худ муттакй ба нируи мовароуттабиъа буд. Танхо тафовути у аз курбоварони дигар дастёбиаш ба кудрати азим буд, ки уро ба бартарин намунаи ифрот дар таъассуб табдил кард. У пояхои таъассуби худро илохй медонист ва дар китоби «Набарди ман» (Mein Kampf) навишта буд:
«Акнун ман муътакидам, ки кирдори ман бо иродаи Парвардигори холик созгор аст: бо дифоъ аз худам дар баробари яхудихо, ман дар рохи Худо ва аз барои Худо мечангам.»
Чои дигар дар хамин китоб у мегуяд:

«Набарди у (Исои Масех) барои даст ёфтан ба чахоне орй аз захри яхудй чи шигифтангез буд.»

Яъне як мутаъассиб дар тагйири таъбирхо бисёр тардасту мохир аст. Ва Исои Масехро хам ки бино ба асотир як яхудй буда, ба душмани яхудиён табдил мекунад. Таъассуби Хитлер ба андозае шадид буд, ки тахкику тафаххус дар гузаштаи худро мамнуъ карда буд, чун гуфта мешавад як чахоруми хуни худи у яхудй будааст. Ин бешабохат ба таъассуби зиддиточикии Ислом Каримов нест, ки реша дар укдаи хакорати дерине дорад ва у хам талош мекунад ирки як нима точикии худро пинхон нигах дорад.

Аммо кабл аз ин ки кори таъассуби зиддияхудй то ба ин чо бирасад, дар гузашта, аз соли 200 мелодй ба баъд яхудихо дар хадду андозаи худ таъассубро ниходина карда буданд. Тавре ки як яхудии порсо (ботакво) вакте аз канори салиби Исо мегузашт, хатман бояд ба руи он туф мекард. Ё туф кардан ба самти калисои масехй аз фароизи мазхабии яхудихо буд. Аммо вакте ки масехихо аз ахху туфи яхудихо безор шуданду бар онхо тохтанд, хохомхо (рухониюни яхудй) аз пайравони кешашон хостанд, ки бузок (оби дахон)-ашонро тавре самти чалипову калисо бирезанд, ки касе набинад ва ё бехтар аз он, ба руи салиб на, балки ба синаи худ туф кунанд. Хамин холо хам яхудихоеро метавон дид, ки вакте аз канори чалипову калисо рад мешаванд, ба нохудогох ба синахои худ туф мекунанд. Яъне таъассуб метавонад дар умки чони наслхои мутаъаддиде реша давонад. Дар дахаи 1950 як тамбр (морки лифофа), ки тасвири зарраии чалипо бар фарози калисоеро дошт, дар Исроил гавгое бапо кард. Саранчом курбоварон пируз шуданд ва он салибро аз руи тамбр зудуданд.

Пирузии курбоварони яхудй дар хамон як маврид набуд. Дунболаи он тарсноктар ва хунбортар буд ва хазорон хазор араби фаластиниро сарбанесту овора кард ва идомаи онро хам акнун метавон дид. Нигохи кутохе ба торихи башарй гумоне бокй намегузорад, ки яхудихо хам чун Хитлер товони таъассуби худро хоханд дод ва корашон чун олмонихо ба пушаймонй кашида хохад шуд.

Ва аммо таъассубе, ки имруза дар чахони ислом мушохида мешавад, зоидаи тарс ва хисси сархурдагист. Тарс аз нобудй ва тахлил рафтан дар фарханги нируманд ва чираи гарбй ва сархурдагиву навмедй аз шикастхои паихам. Дар холе ки маншаъи аксари он шикастхо хам «хамон чиз» будааст.

Зартуштихо то таъассуби бештар ба харч доданд, ки домони кешамонро бигустаранд, рез шуданд. Дар холе ки сиёсати тахаммулу тасомухи силсилахои пеш аз Сосонй аквоми зиёдеро ба ин кеш чазб карда буд. Аммо арманихое, ки ба зури Сосониён ба кеши зартуштй гаравиданд, бозпас масехй шуданд. Мусалмонон то хостанд бо таъаддй бар бовархои дигарон битозанд ва чахонро гарки ислом кунанд, пора-пора шуданд. Испониёихову яхудихое, ки аз бими шамшери арабхо ба ислом гаравида буданд, бозпас ба огуши кешхои худ баргаштанд. Бахши аъзаме аз эрониён барои худ мактаби тозае сохтанд, ки аз исломи арабй мутафовит аст. Ва хофизаи торихй наслхои чавони «табармусалмонон»-и кадимиро озор медихад ва онон хам худро дар барзах ёфтаанд. Дарего, ки он шикастхои ношй аз таъассуб ва зиёдахохй харгиз дарси ибрат намешавад ва зохиран хар насле худро муваззаф медонад, ки захри шавкарони онро бичашад.

Дар ин миён Туркия танхо кишваре ба назар мерасад, ки талош мекунад он хисси сархурдагй ва таъассубро канор бигзорад ва барои бакои ислом онро бо вокеъиятхои кунунй созгор кунад. Манзур хамон Шурои уламои исломи Туркия аст, ки дар холи баррасии аходис ва хазфу фасхи он даста аз хадисхоест, ки мунказй шудаанд, яъне бештар бо вокеъиятхои 14 карн пеш созгоранд, то имруз.

Дар Точикистон таъассуби давлат барои хифзи кудрати нобахакки худ таъассуби мазхабиро доман задааст, ки бархе аз равияхои он хостори бозгашт ба решахои ислом, яъне 14 карн пешанд. Ва тамоми ин таъассубхо мухимтарин чизро поймол мекунанд, ки он шарафи башарист. Тамоми онхо бо пиндори галати ин ки ба кунхи хакикат расидаанд, мехоханд магзи башариятро об кунанду дар як колиби танг бирезанд, то хама шабехи хам бошанду мисли хам биандешанд (инкубаторская община). Дар вокеъ, ин гуна руйкарди хоркунанда ба башарият хамонанди кумунисм аст, ки ба торих пайваст. Таъассуби масехй масехиятро (бо ин ки пурнуфустарин дини чахон аст) дини акаллият кард. Яъне бештари афроде, ки имруз худро масехй меноманд, фароизи онро канор гузоштаанд. Айни мочаро бо яхудият иттифок уфтод. Ва хар кеши дигаре, ки ин рохро биравад, сарнавишти мушобехе хохад дошт.

Spy Search

Замоне буд, ки китоби торихро мехондему шигифтзада мешудем, ки чи гуна фарзандони миллати худи мо дарвозахои шахри Бухороро ба руи душман боз карданд ва дарки мафхуми хиёнат дар чавви ба шиддат сурхи мо як амри номумкине буд.

Ин окое, ки дар акс мебинед, дар холи такдими таълифоти худ ба шогирдони мадориси кишвари сурхи Чин аст. Мутмаин нестам, ки китобхо ба забони чинй бошанд ва бештар аз он шак дорам, ки дониши торихчаи равобити Точикистону Созмони Милал рузе-рузгоре оби ин шогирдакони хубруро гарм кунад.

Ин око, ки дар гузашта аз наздик мешинохтамаш, Рашид Олимов аст. Барои муддати дарозе намояндаи мо дар Созмони Милал буд ва холо сафири фавкулъодаву томулихтиёри Точикистон дар Чин аст. Акс моли мохи жонвиеи гузашта аст. Куси русвойии ин око дар матбуъоти Гарб навохта мешавад. Бароям чолиб буд бидонам, ки назари худи у дар бораи иддаъои Сергей Третйяков, чосуси пешин ва хоини кунунии Русия чист. Третяков мегуяд, Рашид Олимов дар изои як опортумон дар Маскав ва унвони пруфесурй дар як донишгохи Русия худу иттилоъоти кишварашро дар ихтиёри Русия карор додааст ва барои Маскав тачассус кардааст. Ва он хам дар макоми фиристодаи кишвараш, ки бояд зомини манофеъи он дар баробари бегонагон бошад.

Ба шумора телефуни сафорати Точикистон дар Чин занг задам. Як хонум чизхоеро ба забони худаш балгур кард, ки нафахмидам, вале мутмаиннан посухи суоли ман набуд. Шуморахо:
Tel: +86-10-65322598
Fax: +86-10-65323039

Ин око бояд аз мардуми сарзаминаш хазорон хазор зангу пурсиш дарёфт кунад ва ба ночор посухе дихад, ки дарёбем хакикат аз чи карор аст.

Letters to President (Cyr Persian)

Пузиш, ёрон. Яке-ду шаб пеш, ки аз хусну уббухати торнамои сарвари кишварамон менавиштам, пок ёдам рафта буд, ки ба сафхаи «таджикский»-и он хам нигохе биандозам.

Сафха махшар аст ва мунаккаш бо фармудахои малакутй ба монанди «Чавонон бояд аз дастовардхои илму фарханги чахонй бархурдор бошанд. Э.Ш. Рахмонов» (Рахмонов?) ё «Фарханг хастии миллат аст. Эмомалй Рахмон» (ин чо дуруст шуд). Бо хондани ин дурри хакимона одам беихтиёр ба шавк меояду мехохад чег занад, ки вокеъан «хиёр (бодиринг) сабз аст ва шир сафед» ё хатто «то чашмонатро боз накунй, чизе нахохй дид» ё мухимтар аз он «дегт чушидестай, занак! Аловша бкш!».

Аслан мехостам соъатхо бинишинаму сафахоти сапеду сабзро бигардонам ва аз ин хикматхо биандузам. Вале вакте ба ин фармуда расидам, чанд дакика хушкидам: «Лафзи модарй мукаддас аст, онро азизу гиромй бояд дошт. Эмомалй Рахмон». Ва ба худ андешидам, ки мо бандагони носипос чаро аз чалолатмаъоб сабак намегирем ва он гуна ки у дар торнамои худ фармуда, ба забони «таджикский», ки зохиран забони модарии мост, арчи лозимро намегузорем. Хай номи «порсй»-ро васат меорем ва айши сарвари кишварамонро талх мекунем. Охир дар ин торнамо «курба асо карда мондагй», ки номи забони очаимон «таджикский» будааст.

Дигар хабархоро мурур намекунем, чун хама ба хадди кофй хабарзада шудаем. Якрост рафтам суроги чолибтарин бахши торнамо: «Нома ба Президент»! Чизе, ки худ ба худ шуморо ба ин сафха меандозад, ин эъломи гушношунид аст:

Ҳар як хоҳишманд метавонад бо суроғаи зерин тавассути почтаи электронӣ ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нома бифиристад
mail@president.tj

Хуб аст, ки сарвари кишварамон дар торнамои худаш хам «мухтарам» аст. Аммо бигзарем.

Ин бахш бисёр бузург аст. Агар сад сол хам бишинеду дугмаи «Гузариш ба сахифаи баъдй»-ро бизанед, ба нихояти он нахохед расид. (Ин хадси ман аст, ба хар хол, чун тахаммулам ба сад сол кад надод). Дастикам дах сафхае, ки мурур кардам, ба эхтимоли зиёд, хобхои шабамро бо номи чаноби олй чалолатмаъоб сарвари кишварамон мухтарам... пур хохад кард. «Исломуддини Рачабзод, раиси созмони миллй-мадании точикони вилояти Челябинск (-и кучо? Мо оё вилояте бо ин ном дорем? Ё Русияро хам ишгол кардаему хабар надорем? Дар имзои нома зикре аз номи кишвар намеравад) бо эхтироми хоссаву фарзандй» менависад:

«Имрӯзҳо тамоми мардуми Тоҷикистони офтобрӯя таёри ба санаи
таърихии 15- умин солгарди Иҷлосияи XVI -уми Шӯрои Олии Тоҷикистон, ки дар рӯзи 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанди вилояти Ленинобод баргузор гардида буд тайёрӣ мебинанд. (Такрибан фахмидам). Ин санаи таърихӣ бо фаъолияти сиёсии шумо Ҷаноби олӣ мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагӣ дорад. Оғози музокироти сулҳ солҳои 1992-1997 дар Душанбею Маскав дар Кобулу Теҳрон ва дар охир 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Федератсияи Россия ба "Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон" иқдоми некхоҳонаи шумо буд. (Боз хам такрибан). Ободонии Тоҷикистон, бунёди неругоҳҳои барқӣ сохтумони роҳҳои дараҷаи байналмиллалӣ, заводу фабрикаҳо. Муносибати хориҷаи Тоҷикистон бо давлатҳои мутараққии дунё аз омилҳои хирадмандона ва сулҳҷӯёнаи шумо ба ҳисоб меравад...»

Хамон «роххои дарачаи байналмилалй ва заводу фабрикахо»-ш манро кушта. Як гурух фарзандони нохалафи ин падари мухтарам намебинанд, ки кишварро чи тавр тори роххои «дарачаи байналмилалй» дарнавардида ва фигони «заводу фабрикахо»-ш гуши фалакро кар карда ва ба жонри хунарии «фалаки индустриалй» огоз ниходааст.

Файзиддин Ниёзов, сокини шахри Душанбе ба сарвари кишварамон менависад:

«Ҷаноби Олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон.
Баргузории Саммити Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиёро дар Тоҷикистон боз як марҳилаи нави шиносоии Тоҷикистон ба ҷаҳон мешуморем ва онро чун дастоварди бузурги сиёсати давлати тоҷикон пазироӣ мекунем. Бо шарафи баргузории чунин маъракаҳои муҳимми сиёсӣ Тоҷикистон на танҳо дар минтақа, балки дар ҷаҳон бори дигар номбардор мешавад.»

Пас бояд ба хамзабононамон дар Техрон бигуем, ки ин кадар гуссаи Техрон-1943-ро нахуранд, ки мачбур буданд мизбони Столину Черчиллу Рузвелт бошанд. Он нишонаи «боз як мархилаи шиносоии Эрон ба чахон» будааст.

Ва аммо омузгорони «мактаби тахсилоти миёнаи умумии раками 16 ба номи А. Саматови нохияи Ч. Расулов» таъкид мекунанд, ки номаашонро ба сарвари кишварамон «бо эхтироми комил» навиштаанд:

«Мӯҳтарам сарвари оқилу доно, кордону ғамхори давлату миллат, давомдиҳандаи корҳои неки Исмоили Сомонӣ баҳри рушди давлат ва некӯаҳволии халқ Эмомалӣ Раҳмон! (Тамоми ин се сатр унвони як нафар буд, нигарон набошед). Мо аҳли омӯзгорон ва кулли хонандагони мактаби 16 ба номи А. Саматови ноҳияи Ҷаббор Расулов ба Шумо сипосгузорем, ки баҳри мактабу маориф, илму фарҳанг таваҷҷӯҳи хосса мебахшед. Шумои азизро (инро аз Чурабеки Мурод дуздидаанд!) бо самимияти афзун бо рӯзи мавлудатон табрику таҳният намуда, ба Шумо умри бардавом ва ба бахти оилаатон сиҳату саломат монданатонро хоҳонем.»

Баъд аз ин дигар мавсими табрикоти мелоди хазрат аст ва хар чи номае боз мекунед, саршор аз курбону садака ба хазрати олй бобати мавлуди муборакашон аст. Ва ба хамон нахве, ки сарвари кишварамон худро «мухтарам» медонад, мардуми номанигор низ худро «мехнатдуст» медонанд:

«Аз яздони пок хоҳиши онро дорем, ки дар корҳои пурмашаққататон баҳри ривоҷу равнақи давлат ва ояндаи дурахшони мардуми меҳнатдӯст бурдбориҳо таманно дорем.»

Зимнан, «мехнат» дар забони модарии мо ба маънии кори маъмулй нест, захмат хам нест, балки кори шокка ва пур аз озору осебу машаккат аст. Мехнат, яъне бегорй ва азият. Пас хуб аст, ки мардуми мехнаткаши мо хам аз вокеъиятхо мегуянд.

Аз номаи Фирдавс Бохиров аз Душанбе дарёфтам, ки сарвари кишварамон чандсола будааст:

«Мӯҳтарам, Ҷаноби олӣ - Эмомалӣ Раҳмон! Ман Шуморо хамчун Сарвари давлати Тоҷикистон, ҳам фарзанди Ватан ва шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон бо рӯзи таваллудатон, қадами мубораки Шуморо ба синни 55 солагӣ, табрику таҳният мегӯям. Ба Шумо, ҳамчунин дар шахси Шумо ба аҳли оилаатон сиҳатмандӣ, хушбахтӣ ва бурдбориҳо хоҳонам.»

Худо падару модари дастури забони форсй (бибахшед, «таджикский»)-ро биомурзад, ки дар ин чумлабандихо хазорон бало ба сарашон омада, аммо максуд равшан аст: чаноби олй, чокаратем! Аммо иртиботи он бо "ахли оила" ва момону бобои сарвари кишварамон бароям норавшан монд.

«Маъмурияти Литсейи 1-и шахри Кулоб» барои дилдории сарвари кишварамон, ки дар фасли хазон ба дунё омадааст, дурфишонй кардаанд:

«Мо омӯзгорони Литсейи 1 ба номи Исмоили Сомонии шаҳри Кӯлоб зодрӯзи мубораки Шуморо, ки ба чунин рӯзҳои файзбору босаховати айёми тирамоҳи заррин ва моҳи мубораки Рамазон рост омадааст, аз самими дил табрику шодбош гуфта, ба Шумо тансиҳатию осудагии рӯзгор ва шукуфоии имрӯзу фардои ҳаёти мардуми кишварро таманно дорем.»

Вале рамазон, ки хамон як чо намемонад. Хай ин вару он вар мешавад. Баъдан чи далеле барои дилдорй хохед ёфт?

Гаштугузори мо дар «Нома ба Президент» метавонад барои хамеша ба дарозо бикашад. Мо хамеша шунидаем, ки дарди дили мардум зиёд аст. Ва дар ин чо бо чашми сар мебинед, ки он чи кадр зиёд аст. Пас дарди дили мардум арзи табрикоту эътирофи гуломии худ бар аълохазрат будааст. Ин танхо хулосаест, ки метавон аз ин сафхаи пурдабдабаву миёнтихй хосил кард. Намедонед чи шеърхои гаронвазне дар васфи сарвари кишварамон гуфтаанд. Барои намуна ин якеро меорам, ки Назири Назирзод аз нохияи Масчох пас аз соъатхо тааммулу тафаккур таваллуд кардааст:
Зодрӯзат муборак - зодаи Раҳмон,
Тоҷ бар сарат, тоҷбардори Оли Сомон.
Зи гурат сабза медамад, Сомон,
Қадрдонат Эмомалии Раҳмон.
Дарвешаму лутфи шоҳа ман шоҳнома мекунам,
Дар хоби шабам фарёд ба Фирдавсӣ мезанам.
Эй сарнависи аҳли Ҷам, аз рӯҳи покатам,
Ромишгарон бигӯ навозанд, Эмомалира ҷо кунам, (чи кор кунй?)
Чу ҳафт хон Рустам гузашт, бозгӯ!
Ки Исфандиёр шуд руинтан дар ӯ.
Накардаст дигар пилтане орзу!
Валинеъматаш Эмомалӣ аст, бигӯ !

Инхо хама хазён нест. Вокеъият аст. Дар сарторнамои кишвари офтобруяи сохибистиклолу демократию хукукбунёду озоду ободамон Точикистон - prezident.tj бар чаридаи торих сабт шудааст.

Sheikh Al-Munajid on Women's Rights in Islam

Relevant Youtube Footages:
http://www.youtube.com/watch?v=Mg3LO4VYTxw
http://www.youtube.com/watch?v=L_o7QnKAmUs
http://www.youtube.com/watch?v=JUBLfcGcN5Y&feature=related

President.tj: Brief Anatomy (Cyr Per)

Бо ин ки кирми хабарчуйи харгиз оромам намегузорад, нудратан ба торнамои President.tj сар мезанам, ки мантикан бояд аз манобеъи умдаи хабарй бошад. Далоили он фаровон аст ва имруз тасмим гирифтам ба таври сатхй бо хам чанд сафхаи сар-торнамои Точикистонро варак занем ва далоили ин бемайлиро равшан кунем.

Бурунмоя

Пешбарг ё сафхаи нахусти он «таджикский» аст. Яъне расман дар сарбарги торнамо навишта: «Таджикский». Дар канори он вожаи «Русский» боз хам бештар моро аз киву чй буданамон огох мекунад. Онбартар «English» су-су мезанад, ки вожаи мавриди назари такрибан хамаи афроди берун аз хитаи нуфузи Русия аст. Ва дар вокеъ, ойинаи сарзамини мо барои бегонагон аст.

Ман хам «English»-ро фишор додаму мутаваччех шудам, ки бо вучуди суръати баланди интернетам бояд дастикам як дакика мунтазир бимонам, ки аксхои чурвочуру рангоранги сарвари кишварамон пиёда шавад. Хушхол шудам, ки бар бойгонии аксхои чадидам аз сарвари кишварамон хохам афзуд. Аммо дарег.

Бештари ин аксхо аз хотироти хуши сарвари кишварамон аст: хамон раёсати баёдмонданиаш дар нишасти Мачмаъи Умумии Созмони Милал (1999), хамон акси нахустинаш бо Чурч Буши Дуввум, дар холе ки дасти Буш ба таври ночуре самти похои сарвари кишварамон ёзидааст (2002), ва албатта, даст додани бовикораш ба Володя Путин дар Сочи – макони тасмимгирихои сарнавиштсоз (2004)... Ин яке кй буд? Охо... Ёдат ба хайр, Куфй Аннони азиз! Хушо ба холат, ки ту хам бо сарвари кишварамон даст дода будиву аксатро ин чо мебинем ва фаромушамон намешавй (2005). Ин окои чашмкашидаро намешиносам, чун хама зохиран мисли хаманд. Бояд номашро бихонам: Ху Чинтао, раисичумхурии Чин (2007). Дар ин чо хам сарвари кишварамон мурокиби обруву эътибори сарзаминамон будааст, чун дасташро тибки маъмул аз шикамаш онбартар набурда ва баръакс, Ху Чинтао мачбур шудааст самти у дароз шавад.

Аз аксхои чадидаш яке бо Махмуди Ахмадинажод аст. Хамон окои кучулуе, ки дунёро бо садои зераш ба ларза афканда ва Омрико чуръати шунидани садояшро надорад. Аммо дар баробари сарвари кишварамон Ахмадинажод шабехи он марди сурхмуи сугдии руи деворнигорахои гури Дориюш аст, ки ба дастбуси Шаханшох омадааст: раисичумхурии Эрон такрибан бо ду даст бо Рахмон дуруд мегуяд ва лабонаш аз вусъати лабханд то баногуш расидаанд, вале сарвари кишварамон сахт андешаманд аст, ба дурихои дур чашм духта, то ояндаи моро дурандешона пешбинй кунад лобуд. Ва лабаш хам хавсалаи лабхандро надорад. Сахт машгули фикре мухимтар аст.

Хулоса, ин чизхоест, ки як хоричй руи торнамои сабзи рангпаридаву номуназзаму бесарутахи сарвари кишварамон хохад дид: аксхое, ки метавонад гуёи гуруру ифтихори як навчавон бошад, аз ин ки масалан, Андй ё Мансур ё Гугушро дидаасту бо у акс гирифтааст. Ва хатман он акс руи дару девораш ва олбуми хотироташ насб хохад шуд. Бо ин ки то кунун изофавазн шамоилашро ба таври ношинохтанй тагйир додааст. Манзурам он навчавони фарзист, на сарвари кишварамон.

Дарунмоя

Хуб, гузашта аз ин диданихо, мусалламан, торнамо дорои хонданихо хам хаст, ки намедонам то кучо метавонад барои як инглисизабон хонданй бошад. Мавзуъот, мусалламан, хама рочеъ ба диду боздидхои салтанатист, ки метавонад барои бархе чолиб бошад... Агар мутаваччех шавад, ки манзур чист. Дар яке аз унвонхо мехонем:

The speech massage of the President of Republic of Tajikistan to the Government of the Republic of Tajikistan

Бимонад, ки дар ин чумла сарфу нахв рафта паи кораш. Агар бихохем баргардонаш кунем, чизе мисли ин хохад шуд: «Мосожи шифохии раисичумхурии Точикистон ба хукумати Чумхурии Точикистон». Як хоричии ноогох хатман барояш чолиб хохад буд, ки рахбари як кишвар аъзои хукуматашро муштумол кунад, он хам каломй. Аслан муъчиза аст. Вале манзур аз massage дар ин чумла лобуд message (паём) буда, ки боз хам мавкеъияти он ба дунболи speech гичкунанда аст.

Хуб, холо дигар ин кадр хурда нагирем ва даруни яке аз ин матолиб биравем:

«On February 9-10 Emomali Rakhmon, President of Tajikistan, paid his official visit to Iran. Having kindred languages and similar cultures Tajikistan and Iran are connected with ancient friendly ties and reciprocal cooperation. Therefore, the main points of discussion were implementation of the Sangtuda-2 project and solving current problems related to the lack of electricity in Tajikistan.»

Боз хам бимонад, ки дар ин чумлахо бар сари сарфу нахв (громер) чи балое овардаанд. Мо факат талош мекунем аз онхо ба нахве маънй дарбиёрем, агар метавонем. Нахуст, бароям чолиб буд, ки торнамои сарвари кишварамон уро ба шеваи русй Rakhmon мехонад, на Rahmon. Сониян, бароям чолибтар буд, ки «Точикистон ва Эрон забонхои хешованд ва фархангхои мушобех доранд ва равобити бостонй ва хамкорихои дутарафа онхоро ба хам пайванд медихад. Аз ин ру, мухимтарин нукоти бахс ичрои тархи Сангтуда-2 ва халли мушкилоти чории набуди барк дар Точикистон буд.»

Пайванди мантикии ин чумла шохкори ноб аст. Нахуст мо тоза мутаваччех мешавем, ки Точикистону Эрон ба як забони порсй на, балки ба «забонхои хешованд» такаллум мекардаанд ва бо хам «равобити бостонй» доштаанд. Гуё, масалан, 2000 сол пеш хам кишваре бо номи «Точикистон» буда, ки бо «Эрон» равобити диплумотик доштааст. Ва чун ин равобитро доштаем («аз ин ру»), мавзуъи Сангтуда-2 ва бадбахтии бебаркй бо Ахмадинажод матрах шудааст.

Дар хамин матлаб мехонем:

Thus, memorandum on cooperation between Tajik and Iranian ministries of power engineering was affirmed by the heads of the departments – Gul Sherali and Parviz Fattokh accordingly.

Билохира нафахмидам, ин око Гули Шеръалист ё Шеръалии Гул! Кумак, лутфан!

Ин унвон, ки одамро комилан дар барахут карор медихад:

The President of Tajikistan Emomali Rahmonov reassumed an office

«Рахмонов як макомро дубора ба ухда гирифт.» Ворид нашудам, ки бибинам мавзуъ аз чи карор аст. Шояд манзураш Rahmon Reassumes (His) Office буда бошад. Пас бехтар аст ба дарунаш хам нигохе биандозам:

A ceremony of assumption of office by the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmonov who was reelected to this post by universal suffrage on November 6, 2006 was held in «Somon» Palace located at the Residence of the Government of the Republic of Tajikistan on November 18.

Ин чумла мегуяд, ки Рахмон «бо хакки раъйи саросарй» (universal suffrage) ба макоми раёсати чумхурй дубора интихоб шудааст. Манзураш шояд a landslide victory бошад ё чизи дигар, вале бехтар аст бо идомаи матлаб худамонро гич накунем.

Дар гузоришхо хама чо вожаи «тарафхо» (the sides) ба маънии ду раисичумхурй "interlocutors" тарчума шудааст, ки як истилохи хосси сиёсист ва мартабаи хар ду раисичумхуриро ба шиддат кохиш медихад. Interlocutor касест, ки ба таври гайрирасмй дидгоххои як давлатро барои намояндаи давлате дигар тавзех медихад ва бештар пушти сахнаи сиёсист, то руи он. Руасои чумхури кишвархо дар як нишасти расмй interlocutor нестанд.

Бештар аз ин намегуям. Бехтар аст аслан рочеъ ба он ба касе чизе нагуем, то хамин обруе хам ки надорем, наравад. Пас лутфан ин гап факат байни худамон бимонад, чун вокеъан, хичолат хам хуб чизест.

Will We Sweep Away the Sorrow? (Photo Essay)

(Аксхо аз П.Б. Мухаммад ва Г. Точикфар - Jadidonline.com)
Бо чи чорубе метавон андухи ин чашмонро руфт?

Women in Islam (Cyr Persian)

Хушдор: Агар тоби шунидани суханони як шаккокро надоред, лутфан ин матлабро нахонед, чун бароятон ба гирифтории зехнии алиме табдил хохад шуд.

Шояд ин навиштахо эхсосоти бархе азизонро чарехадор кунад, аммо чун рох дар чахон якест ва он рохи ростист, умедворам накли далоилеро бар камин бо бузургворитон бибахшед.

Дар огоз аз тафсиру талкин худдорй мекунам ва оётеро аз сураи "Нисо" (Зан)-и Куръон шохид меоварам, то чойгохи зан дар китоби мукаддаси ислом бароямон равшантар шавад:

«Агар метарсед, ки дар бораи ятимон ба адолат рафтор накунед, бо заноне, ки барои шумо поку дилхохатон хастанд, издивоч кунед. Бо дуто ва сето ва чахорто. Агар метарсед, ки беъадолатй кунед, ба як зан ё ба канизакон иктифо кунед. Ин кор барои ин ки зулм накунед, бехтар аст. (3)»

«Худо дар бораи фарзандонатон ба шумо супориш мекунад, ки писар ду баробари сахми духтарро дорад.»

«Агар хама духтар ва беш аз дуто буданд, ду севуми ирс мутаъаллик ба онхост ва агар факат як духтар буд, нисфи ирс ба у мерасад."

Афроде аз занони шумо, ки муртакиби кори зиште шаванд, чахор шохид бар хатои онхо бигиред. Агар шаходат доданд, онхоро то вакти марг дар хона нигах доред ё ин ки Худо рохе барои онхо карор дихад. (15)»

«Ду марде аз шуморо, ки муртакиби кори зишт мешаванд (хамчинсбозй), бо азияту озор мучозот кунед. Агар тавба карданду корашонро ислох карданд, аз онхо сарфи назар кунед. Чун Худо тавбапазири мехрубон аст. (16)»

«Модаронатон ва духтаронатон ва хохаронатон ва аммахоятон ва холахоятон ва духтари бародарон ва духтари хохаронатон ва модархои разоъии шумо, ки ба шумо шир додаанд ва хохархои ширии шумо ва модарзанхоятон, ки дар хонаи шумо хастанд, дар сурате ки бо модари онхо хамбистар шудаед, бар шумо харом хастанд. Магар ин ки факат акд карда бошед ва хамхобагй анчом нагирифта бошад, чун дар ин сурат ишколе бар шумо нест.»

«Ба хотири ин ки баъзеро бар баъзе бартарй додаем ва ба хотири харче, ки мекунанд, мардон бар занон бартаранд (аз занон мурокибат мекунанд). Бино бар ин, занони солехи фармонбардор дар гиёби шавхаронашон хофизи он чи Худо барои онон хифз карда хастанд. Занонеро, ки аз нашуз (нофармонй)-и онхо метарсед, аввал онхоро насихат кунед, дар рахтхоб аз онхо канорачуйи кунед ва онхоро бизанед. Агар аз шумо итоъат карданд, дунболи рохе бар алайхи онхо нагардед. Чун Худо баландмартаба ва бузург аст. (34)»

Сураи «Ахзоб»

«Эй Пайгамбар, мо занонатро, ки махрияи онхоро додайи ва канизонатро низ ки Худо насибат карда ва духтаръаму ва духтаръамма ва духтардойи ва духтархолае, ки бо ту мухочират кардаанд, барои ту халол кардем. Ва зани муъминеро, ки худашро бидуни махрия ба Пайгамбар бибахшад, дар сурате ки Пайгамбар бихохад бо у издивоч кунад. Ин хукми охир факат ба ту ихтисос дорад, на ба муъминин. Мо медонем, барои муъминин дар мавриди хамсарон ва канизонашон чи дастуре додаем, то бар ту ишколе набошад. Мусалламан, Худо омурзанда ва мехрубон аст. (50)»

Дар «Аходис»-и Имом Бухорй (vol. Iv, p.91) накли кавле аз Мухаммад хаст, ки гуфтааст, дар шаби баъсат ба малакут “мутаваччех шудааст, ки сокинони дузах бештар аз зумраи занон хастанд”.


Мавзуъи сатр ё хичобро дар ду сураи Куръон мебинем: сураи “Ахзоб” ва бо тафсили бештар дар сураи “Нур”:

و َقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيوبِهِنَّ وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِى إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِى أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيرِ أُوْلِى الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيعْلَمَ مَا يخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

«Ва ба занони боимон бигу дидагони худро фуру банданд ва покдоманй варзанд ва зевархои худро ошкор нагардонанд, магар он чи табъан аз он пайдост. Ва бояд русарии худро бар гардани хеш андозанд ва зевархояшонро чуз барои шавхаронашон ё падаронашон ё занони худ ё канизонашон ё хидматикорони мард, ки (аз зан) бениёзанд ё кудаконе, ки бар авратхои занон вукуф хосил накардаанд, ошкор накунанд ва похои худро накубанд, то он чи аз зинатхошон нухуфта доранд, маълум гардад. Эй муъминон! Хамагй ба даргохи Худо тавба кунед. Умед, ки растагор шавед.»

وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِى لَا يرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيسَ عَلَيهِنَّ جُنَاحٌ أَن يضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيرَ مُتَبَرِّجَات بِزِينَة وَ أَن يسْتَعْفِفْنَ خَيرٌ لَّهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

«Ва бар занони азкоруфтодае, ки (дигар) умеди заношуйи надоранд, гунохе нест, ки пушиши худро канор ниханд, (ба шарте, ки) зинатеро ошкор накунанд ва иффат варзидан барои онхо бехтар аст ва Худо шунавои доност.”

Холо бибинем, ки шаъни нузули ояи 30-и сураи “Нур” чи будааст. Ба истинод ба Имом Бокир дар ин бора омадааст:

“Чавоне аз чамоъати Ансор дар шахри Мадина бо зане рубару шуд. Дар он замон занон пушиши сари худро пушти гушхои худ меандохтанд (дар натича, баногуш ва гардани эшон ҳувайдо буд). Вакте зан аз канори вай гузашт, чавон сарро ба акиб баргардонд ва хамчунон ки рох мерафт, вайро назора мекард ва вориди кучае шуд ва дар холе ки ба пушти сари худ нигох мекард, ба рохи худ идома дод, ки сураташ ба устухон ё тиккаи шишае, ки аз девор берун зада буд, бархурд кард ва шикаст. Вакте он зан аз назараш махв шуд, нигох кард ва дид, ки бадан ва либосаш хунин шуд. Ва гуфт: Ба Худо савганд, хидмати Расули Худо мерасам ва уро аз ин масъала хабардор мекунам. Пас хидмати Расули Худо шарафёб шуд. Паёмбар аз холи вай чуё шуд ва у чараёнро ба иттилоъи он чаноб расонд. Пас Чабраил нозил шуд ва ин ояро овард».

Ин хам калофи дарозест, ки метавон соъатхо дар борааш гуфту навишт. Вале шаъни нузули он чолиб аст. Нахваи бастани русарй миёни занони чохилия дар ин тафсир ба нахваи ороиши сари бештари бонувони точик шабохат дорад, ки русариро аз пушти сар мебанданд. Ман то кунун касеро надидаам, ки бо дидани зане инчунин сари худро хуншор карда бошад. Чун мо ба ин навъи пушиш ху гирифтаем. Ва агар касе бо гузори хар зане ба ин шакл шахваташ барангехта шавад, бояд хатман дар мавриди саломати равонаш тардид кунад.

Холо дар Фарангистон. Мардхои фарангиро наметавон ба номардй муттахам кард, албатта, ки бо дидани зане зебо ба у дубора назар накунанд. Вале андак мавридеро метавон дид, ки пушиши зане касеро ба маталак гуфтан ба он зан водорад. Озодии зан дар мавриди пушиш як амри пазируфташуда ва табиъист. Мутмаиннан, сохтори магзашон аз мо мутафовит нест, аммо дидгоххои фархангишон табакабандии хоссе дорад ва медонанд, ки масалан, катор бошгохи шабона нест, ки бо духтарон лос бизанй. Тахарруки чинсй дар кучаву хиёбонхои Фаранг замоне рух медихад, ки тараф аз кишвари бастае омада бошад ё ба истилохи мардумй, нодида бошад. Ин як пахлуи мавзуъ аст.

Аммо эътирози ман ба эъмоли дидгоххои мардон бар занон аст ва кафасй кардани иродаи занон. Занхо, ки бузургтарин вазифаи башариро анчом медиханд, ба андозаи мардхо хиради онро доранд, ки чи гуна рафтор кунанду чи гуна либос бипушанд. Чаро мо бояд ба ин пиндори галат бошем, ки мардхо бояд ин чомеъаро кунтрул кунанд? Чаро фикри баробарй бо зан моро битарсонад? Чаро хамзистии шоиста ва боэхтиром бо занон муяссар набошад? Агар зан бо иродаи худ тарчех медихад хичоб бипушад, чаро монеъи у шавем? Ва агар боз хам у хост хичобашро канор бигзорад, чаро уро ба беъиффатй муттахам кунем? Ба ёди достони Эрач Мирзо уфтодам дар бораи зани мухаччабае, ки бо ин ки дар паскучае бо як мард амали чинсй анчом дод, боз хам хушхол буд, ки хичобашро хифз кардааст. Чи басо занони бехичобе, ки аз иффати бештар бархурдоранд ва чи басо мухаччабахое, ки аъмоли мармузи чинсй барояшон фикри музохим (навязчивая идея) ва укда шуда ва зиндагиашонро махдуш кардааст.

Кутохи калом, мард метавонад ба хамсари худ дар бораи пушишаш назар бидихад, хамон тавре ки зан мекунад. Аммо хакки маънавии тахмили як пушиши вижа бар занро наметавонад дошта бошад.

Happy 8 March! Happy? (Persian)

Шараре дар нигохи ту ба ман наметобад,
Ки бо шарораи калбам чахон бисузонем.
Дили нопоки ситамкор пора-пора кунем,
Шамъи хомуши туро боз барфурузонем.

شرری در نگاه تو به من نمی تابد
که با شراره قلبم جهان بسوزانيم
دل ناپاک ستمکار پاره پاره کنيم
شمع خاموش تو را باز برفروزانيم

The Women's Question (Cyr Persian)

Чанд руз пеш (020308)дар Бритониё рузи Модар буд, ки аз айёми мазхабист ва хар сол пешу акиб мешавад. Имсол он такрибан бо 8-морс мусодиф шуд.

Давру барам азизоне нестанд, ки барояшон яке аз фароизи мардони шуравиро адо кунам. Ростй, аз Шуравй агар хич чиз хам ба ёдгор намемонд, хамин рузаш хам мояи дилдорй буд.

Дар сарзамине, ки «занро бизан; агар намурад, сахттар бизан!» (ин хам як фурмули мазхабист) ба вуфур ба гуш мерасад, дар хамин як руз муштхои гирехшуда, пеш аз ин ки бар фарки зан фуруд ояд, тааммул мекунад. Дар хиттае, ки дар васфи зан гуши замонаро пур карда ва шояд хич сарзамини дигаре ин кадр хадиси зебоиву чамоли чинси латифро нагуфтаву нашунида бошад, зан аст, ки лутфи андак мебинад. Дар кишваре, ки бори рузгораш ба души занхо уфтода, аммо ачре барояшон намерасад, ин руз бехамтост.

Як дусти хубам яке-ду руз пеш навишта буд: Бо ин ки худуди шаст дарсади чамъияти Точикистонро занон ташкил медиханд, дар Мачлиси Намояндагон танхо 18 дарсад зан хастанд ва дар Мачлиси Миллй 12 дарсад. Ин омор дар Точикистон камтар маънй медихад. Хатто агар дар хар ду мачлис хам 60 дарсадй занон хузур доштанд, боз хам авзоъ бехтар аз ин намешуд. Чун вазъияти зан маълули фарханги мардсолори мост, ки дар вучуди так-таки мо, чи марду чи зан фазои фарохеро ишгол кардааст.

Худи занон дар мавориде бештар аз мардон мураввичи ин фарханги галатанд ва худро кехтар аз чинси музаккар мебинанд ва ситами мардро як чизи табиъй ва хатто зарурй медонанд. Бо ин ки бори рузгор хам ба душашон уфтодааст, хануз муътакиданд, ки факат шонахои мард аст, ки метавонад бурдбор бошад. Дар холе ки солиёни ахир иктидори занро ба намоиш гузошт ва дидем, ки зан хам дар хадди мард ва хатто бархе бехтар аз мард тавони анчоми корхоеро доранд, ки мо мекунем. Мантикан дигар бояд решаи он фарханг бихушкад. Вале зохиран хануз хам фурсаташ фаро нарасида ва ломасаб чонсахт аст.

Бархе аз навиштахои расонахо ва пажухандахои Гарб дар бораи занро мурур мекардам, аз солиёни пеш, то бибинам ру ба рохем ё ру ба чох. Дар соли 2000 як пажухишгар навишта: «Шумори физояндаи занон, ба вижа берун аз шахрхои умдаи Точикистон, хичоби исломиро риъоят мекунанд, харчанд дидани зане, ки комилан мастур бошад, як амри нодир аст. Хамчунин ба таври рузафзун мушохида мешавад, ки мардон дидгоххои худ дар мавриди мавозини исломро бар занон тахмил мекунанд. Шуморе аз занони чавон дар Душанбе хам акнун русарй доранд, чун аз хушунати мардони чавон бим доранд. Занон акнун осебпазиртаранд, ба ду иллат. Нахуст ин ки химояти давлат аз онхо заъифтар шуда ва дуввум ин ки дар бисёре аз маворид худи занхо аз хукукашон дар шариъати исломй огох нестанд ва наметавонанд бар мабнои усули ислом аз хукуки худ дифоъ кунанд.» (Women and Gender Relations in Tajikistan, Jane Falkingham, April 2000).

Дар ин хашт сол чизе тагйир карда? Оре. Бадтар шуда. Дар холе ки дар Чумхурии Исломии Эрон бо вучуди султаи даступогири мазхабй шумори занони донишчу дар донишгоххо 65 дарсад шудааст. Пеш аз инкилоб ин ракам давру бари 35 дарсад буд. Яъне огохии физояндаи занон ин оморро дуруст воруна кардааст, ба суди занхо. Тавре ки макомоти давлатй нигарон шудаанд ва аз Ахмадинажод хостаанд, ки чорае биандешад ва чилави вуруди фаваронии занхо ба донишгоххоро бигирад. Таъаччуб нахохам кард, агар фардо (фардои фарзй) хатто рахбари Эрон хам зан шавад. Чун аксарияти бузурге аз занони Эрон бандхои зехнии худро шикастаанд ва талош мекунанд аз зулму ситам ба куллй рахо шаванд.

Холо бибинем расонахо дар бораи вазъияти зан дар солхои наздиктар ба мо чи навиштаанд:

«Хушунати хонаводагй дар Точикистон бедод мекунад. Мизони худкушй афзоиш меёбад. Шахноза, яке аз донишчуёни точик мегуяд: «Далели он инзивои беш аз хадди занхост. Агар занеро дар хона кутак бизананд (лату куб кунанд), у касеро надорад, ки бо у дарди дил кунад. Ачаб нест, ки занхо навмеду афсурда мешаванд ва дар бархе маворид касди худкушй мекунанд.» Мутарчими мо Таня бо ин суханон мувофикат карду гуфт: «Зан дар Точикистон эхтироме надорад. Ману хохарам бо фарзандонамон дар охири хафта рафта будем пикник ва як гурух мардон ба мо хамла карданд. Одамони атроф факат истода буданду тамошо мекарданд. Хохари ман баъд аз он ходиса ду мох дар бемористон буд.»
(Tough Life for Tajik Women, Rachel Ellison, BBC, Tajikistan, 23 July 2005).

Мумкин аст ин гузориш ба 33 забони Би-Би-Си баргардон ва барои даххо кишвари чахон пахш шуда бошад ва барои садхо хазор тан аз фарханги мо чунин тасвиреро ба даст дода бошад. На, 33-то холост. Он хамон Би-Би-Си 43 бахши забонй дошт.

Агар барои хич касу хич чизе хакки такаддус коил набошем, шояд боз хам Модар мустасно бошад. Яъне мукаддастарин мавчуди руи Замин дар Точикистони мо инчунин хол дорад. Зане, ки номи у бо «зиндагй» хамреша аст (дар холе ки «мард» аз «мурдан» меояд ва ба маънои «миро»-ст. Албатта, дар гузашта «мард» ба маънои «инсон» буда ва хар инсоне мирост. Дар забонхои бостонии эронй барои маънои мард аз вожаи «нара» кор мегирифтанд. Аммо пайванди миёни «женщина» ва «жизнь»-и русй ва «мард»-и мову «смерть»-и русй ва «marido»-ву «morir»-и испониёйи ба маънои «шавхар» ва «мурдан» хам кобили мулохиза аст).

Пас дар остонаи Рузи Зан ва Модар таманное дорам, ки завлонахои зехнии так-таки зояндагони миллат бишканад ва хама гом бар пайрохаи талошу мучохидат бигзоранд. Сарнавишти миллат то андозаи зиёде банди хамин монеъ аст. Тамоми кишвархои Фаранг танхо замоне ба холати кунунии худ расиданд, ки занон дар инкилоби санъатй далерона вориди майдони омузишу кор шуданд ва дар баробари мардон карор гирифтанд. Нируи тавлидоти зехниву чисмии Фарангистон якбора ду баробар шуд ва ин кишвархоро ба осмони тараккй савк дод. Занхо то хадди зиёде мухтори сарнавишти худ шуданд. Дар авоили садаи бист хич як аз ин кишвархо хам ба занон хакки раъй намедоданд. Холо занонашон ба болотарин макомхои рахбарй мерасанд (мисли Тотчеру Меркел; Омрико хануз вопасмонда аст). Наметавон иддаъо кард, ки занони фарангй дигар мушкиле надоранд. Аммо тафовути чойгохи занони ин чо ва занони Точикистон аз замин то ба Парвин аст. Ва агар фикр мекунед «одобу русуми динию миллиро бояд хифз кард», метавон аз занони Эрон дарси ибрат гирифт, ки бо хамон одобу русум калби охундхоро ба ларза афкандаанд. Сари ин мавзуъ борхо метавон баргашт. Пас ба умеди дидор.

Пайнавишт: Талош кардам наворхои видеуйии ин хафта хам хатталимкон вижаи занон бошад.