Tajik Aluminium Court Case Ends in London... Defeat for President Rahmon

Мурофеъаи корхонаи арзиз бо шикасти президент Рахмон поён ёфт

Чон Хелмер дар Маскав

27/11/08

Дар икдоме, ки эътибори Эмомъалии Рахмон – раисичумхурии Точикистонро зери суол бурд, вакилони мудофеъи корхонаи арзизи Точикистон (Талко) якшаба ба тавофук расиданд, ки даъвои казоиашон дар Девони Олии Ланданро мутаваккиф кунанд. Онхо бо Аваз Назаров, ширкати Ансол, як мудири пешин ва бозаргонони корхонаи арзиз, ки Рахмон ва атрофиёнаш дар мохи десомбри соли 2004 барканор карда буданд, ба тафовук даст ёфтанд. Иддаъо шудааст, ки дар паи барканории онхо беш аз понсад милюн дулори хосил аз содироти олюминиюм ба чои амне дар чазоири Вирчини Бритониё мунтакил шуд.

Чузъиёти тавофук аланй нашудааст. Назаров ва дигарон аз изхори назар дар ин бора худдорй мекунанд. Аммо завохире аз пирузии онхо акнун ошкор мешавад – дар Душанбе, дар кохи раёсати чумхурй ва дар утокхои хайъатхои мудираи чандин созмони байнулмилалй, ки мудирони омилашон дар додгох дар мавриди иттихомоти мабнй бар кулохбардорй шаходат додаанд. Тавофуки шабонаи вакилони мудофеъ ба ифшои розхо дар Ландан поён ниход, аммо шавохиде барои мурофеъаи эхтимолй дар шахри Услу (Oslo) ва тахкикоти байнулмилалй дар Бонки Урупоии Бозсозй ва Тавсеъа, Бонки Чахонй ва Сандуки Байнулмилалии Пул, ки аз даъвои казоии нофарчоми Рахмон химоят мекарданд, бокист.

Хамчунин хеч кас намегуяд, ки ин тавофуки махрамона зохиран шомили пардохти даххо милюн дулор хазинаи додгох аз суи ширкати Талко низ мешавад. Ин мухокима аз гаронтарин мурофеъот дар торихи додрасии Бритониё буд.

Як коршинос, ки чараёни додгох ва натичаи онро дар Ландан пайгирй мекард, ба Asia Times Online гуфт: «Ин око (Рахмон) барои ин казия 200 милюн дулор хазина кард ва барои чи натичае? У эътиборашро лаккадор кард ва обруи хонаводаашро бурд ва эътибори мухимтарин бонки кишвараш (Ориёнбонк)-ро зери суол бурд. У сандуки даромади содиротии кишварашро холй кард. Миёнаи у бо сармоядори рус [Олег Дерепаска], ки каблан шарикаш буд, ба хам хурд. Вай ширкати нурвежй (норвегй)-и Хидру (Hydro)-ро даргири тархе кардааст, ки мояи сарафкандагист ва барои нурвежихо, ки онро имзо кардаанд ва бонкдорони байнулмилалй, ки тархро аланан таъйид кардаанд, ин тарх чизе бадтар аз расвоист.»

Дар паи он ки Стивен Томлинсон – козии додгохи Ландан ичоза надод, ки даъвои чахорсола ба таъвик биуфтад ва дастур дод, ки мурофеъа дар поёни мохи гузашта (уктубр) огоз шавад, фишор бар Рахмон барои поён ниходан ба даъво афзоиш ёфт. Утоки 76-и додгох ба унвони махалли мурофеъа таъйин шуд ва руи мизхои он бастахои аснод ва дастгоххои роёна карор гирифтанд ва бисоти гуруххои вакилон ва козии хозир дар мурофеъа пахн шуд.

Танхо барои мурофеъа дар Девони Олии Ландан то кунун беш аз 140 милюн дулор хазина шудааст. Дигар даъвохои казоии марбут ба Точикистон хамчунон дар чазоири Вирчини Бритониё ва Суис (Шветсария) чараён дорад ва махоричи онхо руихамрафта 4 дарсади даромади нохолиси миллии кишварро ташкил медихад.

Шаходатхо, ироаи аснод ва бозпурсии гувохон дарёе аз шавохиду далоилро чорй кардааст, ки на танхо барои ширкати давлатии Талко ва вобастагонаш дар чазоири Вирчини Бритониё, балки барои ширкати давлатии нурвежии Hydro Aluminium, Бонки Урупоии Бозсозй ва Тавсеъа ва Боки Чахонй низ хичолатбор буд.

Даъво замоне огоз шуд, ки ширкати Талко (ТадАЗ-и пешин) Аваз Назаров ва дигаронро, ки бо корхонаи арзиз – бузургтарин ниходи санъатии Точикистон доду ситад мекарданд, ба кулохбардорй ва суъимудирият муттахам кард. Онхо саранчом дар соли 2004 барканор шуданд. Назаров мутакобилан икомаи даъво кард ва мудирияти Талкоро ба кулохбардорй, чаъли санадхо ва ихтилоси даромади корхона ва бахракашй аз он муттахам кард. Ба гуфтаи у, оидоти хосил аз содироти олюминиюми Точикистон аз тарики ширкатхои тахти кунтрули Рахмон ва акрабояш ба чазоири Вирчини Бритониё мунтакил шудааст.

Дар мохи жуан (июн) Сандуки Байнулмилалии Пул гузоришеро мунташир кард ва хостори бозрасии байнулмилалии мустакилли хисобхои ширкати Талко шуд ва ин ширкатро, ки мустакиман тахти назари Рахмон аст, ба анчоми «амалиёти молии бисёр нигаронкунанда ва ношаффоф» муттахам кард. Сандуки Байнулмилалии Пул хамчунин дастур дод, ки «як вохиди назоратии вижа дар вазорати доройи» таъсис шавад, ки яке аз вазоифаш таъйини «даромадхои молиётии номушаххас ва бидехй (карз)-хои пушидаи эхтимолй» бошад.

Давлати Иёлоти Муттахида, ки нигарони асароти бади чанчоли додгохи Ландан руи хайсияти сиёсии Рахмон ва тавоноии дарёфти карзи бонкхои байнулмилалй ва дихишгарон (донорхо) аз суи у буд, ошкоро хостори бозрасии хисобхо ва анчоми ислохот дар умури Талко шуд. Паёми Вошингтун ин буд, ки агар Рахмон мехохад чон ба саломат бибарад, бояд аз кунтрули корхонаи арзиз фосила бигирад.

Сипас дар мохи равон (нувомбр), хамин ки мурофеъаи Ландан огоз шуд, шавохиди сарнавиштсозе барои нахустин бор руи об омад. Ин санад тавофукест, ки рузи 20 десомбри 2006 миёни Симон Сторезунд аз Hydro Aluminium ва Садриддин Шарипов аз Талко имзо шудааст. Ин санади 49-сафхайи накшаеро ташрех кардааст, ки бино бар он ширкати Hydro уксиди олюминиюм (alumina)-ро бо кимати гарон ба корхонаи Точикистон мефурухт ва олюминиюмро бо кимати поин мехарид. Даромади корхона аз ин муъомила чизе бештар аз кимати фароварй (обработка)-и уксиди арзиз набуд. Карор буд оидоти содироти олюминиюм ба ширкате дар чазоири Вирчини Бритониё пардохт шавад.

Шарипов дар гувохии худ дар додгох таъйид кард, ки кимати фароварии модда камтар аз кимати тавлиди олюминиюм будааст. Шарипов дар чараёни пурсишу посухи додгох хамчунин тасдик кард, ки дар як маврид аз у хоста буданд, то олюминимеро, ки барои гурухи бозаргонии барканоршуда тавлид шуда буд, ба таври ройгон ба як ширкат дар чазоири Вирчини Бритониё бидихад.

Сандуки Байнулмилалии Пул дар гузориши мохи жуан (июн)-и худ кимати нисбатан поини фароварии олюминиюм дар корхонаи Точикистонро изъон карда буд. Ин тавофукнома ва гувохии эъломшуда дар додгох хокист, ки ин тарх накшаи шайёдонае буд барои тасохуби пул аз суи макомоти баландпоя. Аммо номи сахомдорони точик, ки ширкатхои вокеъ дар чазоири Вирчини Бритониёро кунтрул мекарданд, пушида монд.

Шавохиди бештари ироашуда дар додгох ба ин нукта хам ишора дошт, ки мудирони омили ширкати Hydro аз пеш медонистанд, ки ин сахомдорон чи афроде хастанд ва тадобире чихати махфй нигох доштани манофеъи онхо анчом гирифта буд. Дар додгох хамчунин ифшо шуд, ки яке аз сахомдорони фаръии ширкати вокеъ дар чазоири Вирчини Бритониё «мохи оврил (апрел)-и соли 2008 ба чурми ришвахорй ва сарпечй аз пардохти молиёт тавассути додгохе дар Точикистон ба хашту ним сол зиндон махкум шуда буд.»

Хангоми пурсишу посух бо Шарипов козй Томлинсон дар мавриди чаъли санадхо изхори нигаронй кард ва аз ширкати хукукии Herbert Smith, ки аз Талко намояндагй мекард, хост, то тавзех дихад, ки чаро чанд сатр дар шавохиди мустанад хазф шудааст. Зохиран он сатрхо барои пушида нигох доштани накши ширкати русии Русал, ки корхонаро дар поёни соли 2004 тахти кунтрули худ гирифт, хазф шуда буданд. Шарипов хамчунин ба таври мустанад муттахам ба дасткорй ва чаъли асноди гумрук шуд.

Дар хулосае, ки ба козй Brian Doctor ироа шуд, вакили мудофеъи гурухи Назаров гуфт, ки пас аз барканории онхо «мукаррароти нав барои корхонаи арзизи Точикистон аз лихози молй фочеъабор буд ва дар вокеъ созукоре буд барои гурухи CDH ва акнун мудирияти Талко, то даромадхои корхонаи арзизро ба ширкатхои худ дар чазоири Вирчини Бритониё ворез кунанд. Мо мутмаиннем, ки бино ба мукаррароти чадид корхонаи арзизи Точикистон ба таври билкувва 450 милюн дулор аз даромади холиси худро пеш аз пардохти молиёт аз даст дод ва агар он ба мукаррароти Ансол/Hamer пойбанд мемонд, ин хисоратро мутахаммил намешуд. Дар холе ки корхонаи арзизи Точикистон таи солхои 2005 то 2007 куллан худуди 15 милюн дулор бахра дошт, даромади мудирияти CDH/Талко беш аз 500 милюн дулор буд ва ин маблаг ба хисоби сохибони CDH/Talco Management ворез шуд.»

Мудирони омили ширкати Hydro дар шахри Услу (Oslo) аз баррасии чузъиёти амалиёташон бо ширкати Талко ва Talco Management ё ифшои накшаи Hydro дар додгох худдорй карданд. Halvor Molland, сухангуи ширкати Hydro ба торнамои Asia Times Online гуфт: «Мо дар бораи сохибони расмии Talco Management [яке аз ширкатхои вокеъ дар чазоири Вирчини Бритониё] иттилоъот дар ихтиёр дорем ва далеле вучуд надорад, ки ба хуввияти онхо шак кунем.»

Molland хамчунин аз як банди карордоди соли 2006-и ширкаташ бо Талко дифоъ кард. Дар он банди санад ширкати Hydro ба Талко кавл додааст, ки дар икомаи даъвои он алайхи мудирияти пешин ба Талко кумак хохад кард ва мувофикат кардааст, ки дар сурати муваффакияти казоии Талко то 57.5 милюн дулор аз махоричи хукукиро бипардозад. Накши ширкати Hydro дар ташвики тoчикхо барои пайгирии даъвои пурхазинаашон дар Ландан то кунун равшан набуд. Ба гуфтаи Molland, «ишколе надорад, ки бахше аз ин дороихо ба унвони пардохти кисмате аз бидехии Tadaz/Talco ба Hydro талаккй шавад.»

Мудирони Бонки Урупоии Бозсозй ва Тавсеъа аланан изъон кардаанд, ки дар музокироти мунтахй ба тавофуки Hydro-Talco дар мохи десомбр (декабр)-и соли 2006 ширкат кардаанд ва онхо шароити тавофукро ошкоро таъйид кардаанд. Аз Enery Quinones, яке аз мудирони аршади Бонки Урупоии Бозсозй ва Тавсеъа ва шахрванди Омрико пурсиданд, ки у дар бораи тавофукномаи ифшошуда дар Девони Олй чи медонад ва ин ки чаро бонки у ба Талко кумак кард, то алайхи дигар тарафхо, аз чумла гурухи Ансол/Назаров ва Русал икомаи даъво кунад, то барои ширкати Hydro пул хосил кунад. Аз Quinones хамчунин пурсиданд, ки Бонки Урупоии Бозсозй ва Тавсеъа (БУБТ) барои хифзи худ аз даргир шудан дар як накшаи зохиран фасодолуди тагйири масири маблагхо тибки карордоде, ки ин бонк аланан таъйид кардааст, чи тадбирхое анчом дода буд.

Quinones аз додани посух сарпечй кард. Козй Томлинсон ба гувохие гуш дод, ки дар он бонкдорони БУБТ «зудбоварони ноогохи ин мочаро» унвон шуданд, аммо Anthony Williams, як сухангуи БУБТ, ишора кард, ки созмони у бештар огох буда, то ноогох ва аз химояти худ аз ин муъомила даст намекашад. Williams ба торнамои Asia Times Online гуфт, ки «БУБТ дар бораи иртибототи каблй дар мавриди ин мавзуъ тавзехоти бештаре надорад.»

Хуручи раёсати чумхурии Точикистон ва корхонаи арзиз аз Девони Олии Ландан, ки шомгохи чахоршанбе иттифок уфтод, ва тавофуки онхо бо Назаров монеъ аз судури хукми додгох бар мабнои шавохид шуд. Аммо ин икдом иддаъохои гурухи Назаровро таъйид мекунад. Аз суи дигар, парвандаи иддаъохо, ки шомили холи афроди дахил дар накшаи Hydro ва судхурони ин муъомила мешавад, хануз боз аст.

Shigeo Katsu, Annette Dixon ва Chiara Bronchi макомоти аслии Бонки Чахонй буданд, ки аз карордоди мохи десомбри 2006 ва шароити доду ситади олюминиюм, ки акнун ошкор шудааст, химоят карда буданд. Аз онхо хам хоста шуд, то далели химояти худ аз тагйири масири даромадхои корхона ва ташвики Точикистон ба пайгирии даъвои казоиаш дар додгохи Ланданро тавзех диханд. Ва хамчунин бигуянд, ки чаро онхо дар баробари шавохиди Девони Олй мабнй бар як тавтеъаи густарда барои кулохбардорй хомуш монданд. Andrew Kircher, сухангуи Бонки Чахонй, кавл дод, ки ба ин пурсишхо посух бидихад, аммо ин ваъдаи у амалй нашуд.

Аз ширкати Талко ба таври телефунй ва навишторй хоста шуд, то дар бораи натичаи мурофеъаи Ландан изхори назар кунад. На дафтари Шарипов ва на Саёхат Кодирова – сухангуи расмии ширкат ба ин дархостхо посух доданд.