Post-totalitarianism Through the Eyes of Vaclav Havel

Низоми худкома аз диди Ҳовел

Вотслов Ҳовел (Vaclav Havel), нависанда, шоъир, андешаманд, вопасин раисиҷумҳури Чекуслувокӣ (Чехословакия) ва нахустин раисиҷумҳури Чек рӯзи якшанбе, 18 десомбр, дар синни 75-солагӣ даргузашт ва миллаташро дар сӯг нишонд. Вай дар паи муборизаи сиёсии ба дур аз хушунат саранҷом соли 1989 бо суқути режими кумунистӣ ба раёсати ҷумҳурии кишвараш даст ёфт ва аз раҳбарони инқилобҳои махмалии Урупои Шарқӣ дар поёни даҳаи 1980 ба шумор меояд. Матни зер фишурдаи суханронии ӯ дар Донишгоҳи Колифурниёи Омрико дар соли 1978 аст. Дар ин суханронӣ ӯ ба моҳияти режими худкомаи кумунистии он даврон дар кишвараш пардохтааст, ки бешабоҳат ба моҳияти режимҳои имрӯзии Фарорӯд нест.

Тафовути амиқи миёни низоми мо – бар ҳасби моҳияти қудрат – ва он чи ки мо ба таври суннатӣ “диктотурӣ” мефаҳмемаш (ва умедворам ин тафовут ҳатто аз ин муқоисаи бисёр сатҳӣ ҳам равшан бошад), маро бар он дошт, ки сирфан барои ин мақола ба ҷустуҷӯи истилоҳе муносиб бо низоми худамон бигардам. Агар аз ин пас аз он ба унвони низоме “пасо-тутолитор” (пост-тоталитарный) ёд мекунам, комилан огоҳам, ки чи басо ин истилоҳ дақиқтарин истилоҳ набошад. Вале истилоҳи беҳтаре ба зеҳнам намерасад. Бо ба кор бурдани пешванди “пасо-“ барои ин низом қасдам ин нест, ки бигӯям ин низом дигар тутолитер нест. Дуруст баръакс, мақсудам ин аст, ки ба наҳве комилан мутафовит бо диктотуриҳои клосик, ҳамчунон тутолитер аст ва бо тутолиторизм, ба наҳве, ки мо маъмулан мефаҳмем, тафовут дорад. 

Мудири як мағозаи мева ва сабзифурӯшӣ васати пиёзҳо ва ҳавиҷ (зардак)-ҳояш ин шиъорро мегузорад: “Коргарони ҷаҳон, муттаҳид шавед!” Чаро ин корро мекунад? Бо ин кораш чи паёмеро мехоҳад ба ҷаҳон бирасонад? Оё воқеъан шавқе ростин ба андешаи иттиҳод миёни коргарони ҷаҳон дорад? Оё иштиёқи ӯ ба он андоза азим аст, ки ангезише саркӯбнопазир дар худ ҳис мекунад, ки умуми мардумро бо ормонҳояш ошно кунад? Оё ҳаргиз беш аз лаҳзае фикр кардааст, ки чунин иттиҳоде чи тавр мумкин аст рух бидиҳад ва маънои он чист?

Фикр мекунам, метавон бо итминон фарз кард, ки аксарияти ғолиби мағозадорон ҳаргиз ба шиъорҳое, ки дар витрини мағозаашон мегузоранд, фикр намекунанд ва аз онҳо барои ибрози ақидаҳои воқеъишон истифода намекунанд. Ин пустер (плакат)-ро аз мақарри тиҷорӣ ба ҳамроҳи пиёзҳову ҳавиҷҳо ба сабзифурӯшони мо таҳвил додаанд. Ӯ ин шиъорро фақат барои ин дар витринаш гузоштааст, ки солҳо ин иттифоқ меуфтодааст. Чун ҳама кас ин корро мекардааст ва чун аслан бояд ин гуна бошад. Агар қарор бошад аз ин кор имтиноъ (парҳез) кунем, ба дардисар меуфтем. Мумкин аст ӯро ба хотири надоштани ороиши муносиб дар витринаш муохиза (бозпурсӣ) кунанд. Ҳатто мумкин аст яке ӯро муттаҳам ба хиёнат кунад. Ӯ ин корро мекунад, барои ин ки агар қарор бошад зиндагиаш идома пайдо кунад, ин корҳо лозиманд. Ин яке аз ҳазорон кори ҷузъист, ки як зиндагии нисбатан оромро барои ӯ тазмин мекунад, ки чунон ки мегӯянд, “ҳамсоз бо ҷомеъа бошад”.

Пайдост, ки сабзифурӯш ин шиъорро ба хотири майли шахсиаш барои ошно кардани умуми мардум бо ормоне, ки дар он баён мешавад, дар витринаш намегузорад. Ин, албатта, ба ин маъно нест, ки амали ӯ аслан ҳеч ангезае ё аҳаммияте надорад ё ин шиъор мутазаммин (дарбаргиранда)-и ҳеч паёме барои ҳеч касе нест. Ба таври шифоҳӣ метавон онро ба ин шакл баён кард: “Ман, сабзифурӯш фалонӣ, инҷо зиндагӣ мекунам ва медонам, ки бояд чи коре анҷом бидиҳам. Ман тавре амал мекунам, ки аз ман интизор меравад. Метавон ба ман эътимод кард ва наметавон бар ман ҳеч хурдае гирифт. Ман фармонбардорам ва дар натиҷа, ҳақ дорам, ки маро дар оромиши худ раҳо кунанд”. Ин паём, албатта, мухотабе ҳам дорад: мухотаби ин паём болодастиҳо ҳастанд, мофавқҳои сабзифурӯш. Ва дар ҳамон ҳол, сипарест, ки сабзифурӯшро аз хабарчинони билқувва (потентсиалӣ) муҳофизат мекунад. Дар натиҷа, маънои воқеъии шиъор решае муҳкам дар вуҷуди сабзифурӯш дорад. Ин шиъор мунъакискунандаи манофеъи ҳаётии ӯст. Аммо ин манофеъи ҳаётӣ чиҳо ҳастанд?

Биёед ба ин нукта таваҷҷуҳ кунем: агар сабзифурӯш дастур медошт, ки шиъори “Ман метарсам ва дар натиҷа бе ҳеч чунучарое фармонбардорам”-ро дар витринаш бигузорад, ин андоза ба мазмунҳо ва маъноҳои он бетафовут намебуд; ҳарчанд ин иборат мунъакискунандаи ҳақиқат бошад. Сабзифурӯш аз ин ки чунин баёни сареҳе аз инҳитоти худро дар витрини мағозааш ба намоиш бигзорад, эҳсоси шармсорӣ мекунад ва табиъӣ ҳам ҳаст. Чун ӯ инсон аст ва ҳисси қаромату иззате барои худ дорад. Барои ғалаба бар ин печидагӣ баёни ӯ аз вафодорӣ бояд шакли аломатеро ба худ бигирад, ки дастикам дар сатҳи матнии он нишондиҳандаи сатҳи эътиқоди беъалоқаи ӯ бошад. Ин баён бояд ба сабзифурӯш иҷоза бидиҳад, ки бигӯяд: “Ин ки коргарони ҷаҳон муттаҳид шаванд, чи айбе дорад?” Ба ин тартиб, ин аломат ба сабзифурӯш иҷоза медиҳад, ки шолудаҳои пасти фармонбардориашро аз худаш пинҳон кунад ва дар ҳамон ҳол шолудаҳои ҳақиру пасти қудратро пинҳон кунад. Ин шиъор пастии ин шолудаҳоро пушти ниқобе аз чизе мутаъолӣ (воло) пинҳон мекунад. Ва ин чиз идеулужӣ аст.

Идеулужӣ роҳе фиребанда барои иртибот барқарор кардан бо ҷаҳон аст. Идеулужӣ таваҳҳум (пиндор)-и ҳувият, иззату каромат ва ахлоқиётро ба одамӣ медиҳад ва дар айни ҳол ҷудо шудан аз онҳоро барояшон осонтар мекунад. Идеулужӣ ба масобаи махзане аз чизе забар-фардӣ ва айнӣ мардумро қодир мекунад, ки виҷдонашонро фиреб бидиҳанд ва мавзеъи ростинашон ва равиши зиндагии нангинашонро пинҳон кунанд; ҳам аз чашми ҷаҳониён ва ҳам аз нигоҳи худашон. Идеулужӣ чизест бисёр амалгароёна, вале дар ҳамон ҳол роҳест зоҳиран муҳтарамона барои машрӯъият бахшидан ба чизе, ки болодасти одамӣ, зердасти ӯ ва дар ду сӯи ӯ қарор дорад. 

Идеулужӣ мардум ва Худоро ҳадаф қарор медиҳад ва ҳиҷобу ҳоилест, ки одамӣ метавонад пушти он вуҷуди табоҳаш, ибтизол (пастӣ)-аш ва татбиқ додани худаш бо вазъияти мавҷудро пинҳон кунад. Идеулужӣ баҳонаест, ки ба кори ҳар касе меояд; аз сабзифурӯш, ки тарси аз даст додани шуғлашро пушти иддаъои алоқа ба иттиҳоди коргарони ҷаҳон пинҳон мекунад гирифта, то болотарин масъуле, ки алоқааш ба мондан дар қудрат дар лифофаи ибороте дар бораи хидмат ба табақаи коргар пинҳон шудааст. Бино бар ин, коркарди аввалияи эътизорӣ (узрҷӯёна)-и идеулужӣ ин аст, ки ба мардум ба масобаи ҳам қурбонӣ ва ҳам сутуни низоми тутолитер ин таваҳҳумро бидиҳад, ки низом бо низоми инсонӣ ва назми кайҳон ҳамсозу ҳамоҳанг аст...

Низоми пасо-тутолитерӣ дар ҳар қадаме мардумро ламс мекунад, аммо ин корро аз пушти дасткаш (дастпӯш)-ҳои идеулужик анҷом медиҳад. Ба ин далел аст, ки зиндагӣ дар матни ин низом башиддат ва амиқан бо риёкорӣ ва дурӯғ танидааст: ҳукумат аз тариқи девонсолорӣ (бюрократия)-ро “ҳукумати мардумӣ” меномад; табақаи коргар ба номи табақаи коргар ба бардагӣ гирифта мешавад; инҳитоти комили фард ба сурати раҳоии ниҳоӣ тасвир мешавад; маҳрум кардани мардум аз иттилоъот дар дастрас қарор додани он номида мешавад; истифода аз қудрат барои бозӣ додани мардум кунтрули қудрат ба дасти мардум номида мешавад ва сӯиистифодаи дилхоҳ аз қудрат риъояти қонунҳову муқаррарот номида мешавад; саркӯби фарҳанг тавсеъа хонда мешавад; басту тавсеъаи нуфузи империолистӣ ба сурати ҳимоят аз мазлумон намоиш дода мешавад; набуди озодии баён болотарин шакли озодӣ талаққӣ мешавад; интихоботи расво олитарин шакли демукросӣ хонда мешавад; манъи андешаи мустақил табдил ба илмитарин навъи ҷаҳонбиниҳо мешавад; ишғоли низомӣ табдил ба ёрии бародарона мешавад. Чун режим худ асири дурӯғҳои худ аст, бояд ҳама чизро ибтол (ботил) кунад. Гузаштаро ибтол мекунад, ҳолро ибтол мекунад ва ояндаро ибтол мекунад. Оморро ҳам ибтол мекунад. Тазоҳур (вонамуд) мекунад ба ин ки дастгоҳи пурқудрату беусули пулис дар ихтиёр ва тамаллуки ӯ нест. Тазоҳур ба эҳтиром ба ҳуқуқи башар мекунад. Тазоҳур мекунад ба ин ки ҳеч касеро таъқибу уқубат намекунад. Тазоҳур мекунад, ки аз ҳеч чиз наметарсад. Тазоҳур мекунад ба ин ки ба ҳеч чиз тазоҳур намекунад.

Афрод лозим нест ҳамаи ин муъаммогунаҳоро бовар кунанд, вале бояд тавре рафтор кунанд, ки ангор (гӯё) инҳоро бовар мекунанд ё дастикам бояд дар сукут инҳоро таҳаммул кунанд ё бо касоне, ки бо онҳо кор мекунанд, хуб канор биёянд. Аммо ба ҳамин далел, бояд бо дурӯғ зиндагӣ кунанд. Лозим нест дурӯғро бипазиранд. Кофист зиндагишон бо ин дурӯғ ва дар дили ин дурӯғро пазируфта бошанд. Чун аз раҳгузари ҳамин воқеъият аст, ки афрод низомро таъйид мекунанд ва ҳаққи низомро адо мекунанд ва онро низом мекунанд ва худашон ҳамон низом мешаванд.

Воқеъан, чаро сабзифурӯши мо маҷбур буд вафодориашро дар витрини мағозааш ба намоиш бигзорад? Ӯ ба қадри кофӣ вафодориашро ба шеваҳои дарунӣ ва нимаъумумии мухталиф нишон надода буд? Билохира, дар ҷаласаҳои иттиҳодияи синфӣ ӯ ҳамеша ҳамон гуна раъй дода буд, ки бояд медод. Ӯ ҳамеша дар рақобатҳои мухталиф ширкат карда буд. Дар интихобот мисли як шаҳрванди хуб ширкат карда буд. Ӯ ҳатто “зидди маншур”-ро имзо карда буд. Чаро, илова бар тамоми инҳо, бояд вафодориашро ба сурати умумӣ ҳам эълом кунад? Билохира, мардуме, ки аз пеши витрини ӯ мегузаранд, ҳатман намеистанд, ки инро бихонанд, ки ба назари сабзифурӯш, коргарони ҷаҳон бояд муттаҳид шаванд. Воқеъияти қисса ин аст, ки онҳо аслан шиъорро намехонанд ва метавон мунсифона фарз кард, ки ҳатто онро намебинанд. Агар аз зане, ки ҷилави ин мағоза истода бошад, бипурсед, ки дар витрин чӣ дидааст, ҳатман ба шумо мегӯяд, ки он рӯз гавҷафарангӣ (помидор) доранд ё на, вале бисёр номуҳтамал (ғайриэҳтимолӣ) аст, ки аслан мутаваҷҷеҳи ин шиъор шуда бошад; чи бирасад ба ин ки бибинад шиъор чи мегӯяд.

Ба назар бемаъно мерасад, ки аз сабзифурӯш бихоҳем вафодориашро ба сурати аланӣ (ошкор) ва умумӣ эълом кунад. Аммо бо ин ҳол, корест маънодор. Мардум ин шиъорро нодида мегиранд, вале ин корро аз ин боб мекунанд, ки чунин шиъорҳоеро дар витрини мағозаҳои дигар, рӯи тирҳои чароғбарқ, рӯи тоблуҳои эълонот, рӯи панҷара (тиреза)-и опортумонҳо ва рӯи девори сохтмонҳо ҳам мебинанд. Ин шиъорҳо, дар воқеъ, ҳама ҷо ҳастанд. Инҳо бахше аз тамомнамои зиндагии рӯзмарра ҳастанд. Албатта, мардум дар айни ин ки ин ҷузъиётро нодида мегиранд, худашон бахше аз ҳамин тамомнамои куллӣ ҳастанд. Ва шиъори сабзифурӯш чист ҷуз муаллафае кӯчак аз он пасзаминаи азими зиндагии рӯзмарра? Дар натиҷа, сабзифурӯш маҷбур буд ин шиъорро дар витринаш бигузорад, на ба ин умед, ки касе мумкин аст онро бихонад ё ин шиъор касеро ба чизе мутақоъид кунад, балки ин корро мекунад, барои мушорикат кардан дар канори ҳазорон шиъори дигар дар ин тамомнамое, ки ҳама кас бисёр аз он огоҳанд. Албатта, ин тамомнамо маъное зермарзин низ дорад: ба мардум ёдоварӣ мекунад, ки куҷо зиндагӣ мекунанд ва чи чизе аз онҳо интизор меравад. Ба онҳо мегӯяд, ки бақия доранд чи кор мекунанд ва ба онҳо нишон медиҳад, ки онҳо низ чи бояд бикунанд, агар намехоҳанд ба ҳошия ронда шаванд ва нодида гирифта шаванд, ба инзиво биуфтанд ё худро аз ҷомеъа берун кунанд, қавоъиди бозиро зери по бигзоранд ва ба аз даст додани сулҳу осоиш ва амнияти худ хатар кунанд.

Акнун биёед, тасаввур кунед, ки рӯзе чизе дар даруни сабзифурӯшии мо мешиканад ва ӯ дигар барои худширинӣ ва худ азиз кардан ин шиъорро дар витринаш нагузорад. Ӯ дар интихоботе, ки медонад намоише музҳик (хандаовар) аст, дигар раъй намедиҳад. Дар ҷаласоти сиёсӣ шурӯъ мекунад ба гуфтани ҳар он чизе, ки воқеъан фикр мекунад. Ва ҳатто ин қудратро дар худ пайдо мекунад, ки бо касоне, ки виҷдонаш амр ба ҳимоят аз онҳо мекунад, эъломи ҳамбастагӣ кунад. Сабзифурӯш дар ин шӯриш аз зиндагӣ кардан дар матну дили як дурӯғ қадам берун мениҳад. Ин ойину маносикро нафй (рад) мекунад ва қоъидаҳои бозиро мешиканад. Як бори дигар ҳувият ва каромати саркӯбшудаи худро боз меёбад. Ба озодии худ аҳаммияти айнӣ ва вижа медиҳад. Шӯриши ӯ кӯшишест барои зистан дар ростӣ.

Тӯле намекашад, ки суратҳисобаш аз роҳ мерасад. Аз мудирияти мағоза канор гузошта мешавад ва ба анбор мунтақил мешавад. Дастмуздаш коҳиш пайдо мекунад. Умедаш барои рафтан ба Булғористон барои таътилот дуд мешаваду ба ҳаво меравад. Дастрасии фарзандонаш ба таҳсилоти олия дар бутаи таҳдид меуфтад. Мофавқ (раис)-ҳояш ӯро озор медиҳанд ва ҳамкоронаш дар канори ӯ муҳтот (бо эҳтиёт) рафтор мекунанд. Аммо бисёре аз ин касон ин корҳоро аз сари эътиқоде дарунию ростин на, балки таҳти фишори шароит анҷом медиҳанд; ҳамон шароите, ки ба сабзифурӯш фишор ворид мекард, ки шиъорҳои расмиро дар витринаш бигузорад. Онҳо сабзифурӯшро уқубат мекунанд, ба хотири ин ки ё аз онҳо интизор меравад ин корро бикунанд ё барои ин ки вафодориашонро нишон бидиҳанд… 

Ба ин тартиб, сохтори қудрат аз тариқи омилияти касоне, ки ин маҳрумиятҳоро эъмол мекунанд, яъне он муаллафаҳои ношиноси низом, сабзифурӯшро аз даҳони низом қай мекунанд. Низом аз тариқи ҳузури бегонасозаш дар мардум ӯро ба хотири шӯришаш муҷозот мекунад. Низом ин корро ба ин хотир мекунад, ки мантиқи дифоъ аз худ онро тақозо мекунад. Сабзифурӯш ҳатто як ҷурми содаи воҳид ҳам муртакиб нашудааст, ки хатои беҳамто ва хос бошад, вале коре кардааст, ки ба наҳви қиёснопазире ҷиддӣ аст. Ӯ бо шикастани қоъидаҳои бозӣ бозиро ба ин шакл ба вақфа даровардааст. Ӯ парда аз бозӣ будани кулли ин қисса барандохтааст. Ӯ ҷаҳони тазоҳурро дар ҳам шикастааст ва рукни бунёдини ин низомро вайрон кардааст… Ва чун султон, дар воқеъ, урён аст, иттифоқе фавқулъода хатарнок рух додааст: сабзифурӯш бо амалаш ҷаҳонро мухотаб қарор додааст. Ӯ ҳамаро қодир кардааст, ки нигоҳе ба пушти парда биандозанд. Ӯ ба ҳама нишон додааст, ки имкон дорад бо ростӣ ва ҳақиқат зиндагӣ кунанд. Зистан дар дили дурӯғ танҳо вақте метавонад низомро шакл бидиҳад, ки он низом ҷаҳонраво бошад. Асл бояд ҳама чизро шомил шавад ва дарбар бигирад. Ҳеч зобитае мутлақан вуҷуд надорад, ки низом битавонад бар мабнои он бо ҳақиқат зиндагӣ кунад ва дар натиҷа, ҳар касе, ки аз хат хориҷ шавад, асос ва асли онро инкор мекунад ва тамомияти онро таҳдид мекунад.

Муҳимтарин ва аслитарин соҳати фаъъолият, ки таклифи бақияро аз пеш муъайян мекунад, сирфан талош барои эҷод ва ҳифзи як зиндагии мустақил аз ҷомеъа ба сурати таҷаллии табйиншудае аз зиндагӣ дар ҳақиқату ростӣ аст. Ба иборати дигар, хидмат ба ҳақиқат ба сурати ҳамсоз, ҳадафманд ва табйиншуда ва созмон додан ба ин хидмат аст. Билохира, ин ҳам амре табиъист: агар зиндагӣ дар ҳақиқату ростӣ нуқтаи азимате ибтидоӣ барои ҳар кӯшишест, ки мардум барои мухолифат бо фишори бегонасози низом анҷом медиҳанд, агар ин танҳо мабнои маънодории ҳар амали мустақилле бо аҳаммияти сиёсӣ бошад, дар ин сурат душвор битавон тасаввур кард, ки ҳатто “эътироз”-и ошкор битавонад шолудаи дигаре ҷуз хидмат ба ҳақиқат, зиндагии содиқона ва талош барои ҷо боз кардан барои ҳадафҳои ростини зиндагӣ бошад.

(бар мабнои тарҷумаи торнамои "Мардумак")

Russian Winter Tremors

Зимистони русӣ ва ларзаҳои ҳосил аз он  

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Русия гирифтори буҳрон аст ва медонад, ки бояд иқдоме анҷом диҳад, вагарна дар банди балост. Тайи ҳудуди 12 соли ахир ин ҳама мардум ба хиёбонҳо нарехта буданд, ки алайҳи қудрати ҳоким садои эътироз баланд кунанд ва чурт (ғанаб)-и ҳокимонро бишкананд ва хостори таҳаввулот шаванд. Русияи дармонда дар миёни ду нимаи фарангӣ ва осиёиаш баъд аз муддатҳо маҷбур ба фарангӣ будан ё фарангӣ вонамудан шудааст.

Бо тамоми талоши ниҳодҳои ҳоким бар умури Русия, ба гуфтаи шоҳидони айнӣ, танҳо ҳудуди панҷ ҳазор нафар рӯзи душанбе дар Маскав гирди ҳам омаданд, то маротиби вафодориашон ба Путин ва Медведевро эълом доранд. Ин теъдод мардум дар дарёи шастмилюнии муътаризони ҳукумати Медведев ва Путин, ки рӯзи шанбе, даҳуми десомбр (декабр), Маскавро дарнавардиданд, баосонӣ ғарқ мешаванд. Ҳатто бар мабнои натиҷаҳои расмии раъйгирии интихоботи саросарӣ беш аз нисфи раъйдодагон мухолифи ҳизби ҳокими “Русияи воҳид” ҳастанд. Ба бовари мухолифони давлати Медведев-Путин (дар воқеъ, Путин-Медведев), ҳамин рақам кофист, ки ин ду рафиқи курсии раёсат даст аз курсӣ бишӯянд ва паи корашон бираванд.

Аломати суолро мешавад рӯи пешонии Путин бавузӯҳ дид. Ҳар боре, ки ин оқо дар сафҳаи телевизюн зоҳир мешавад, мебинем, ки сардаргум аст ва намедонад ё шояд ҳам намефаҳмад, ки чаро мардум алайҳи ӯ бархостаанд; ҳамон мардуме, ки бино ба тасаввури ӯ, Путин аз хоки сиёҳашон бардошта ва ба корҳое гумоштааст. Ғофил аз ин ки дар садаи 21 қарор нест касе барои даҳсолаҳо сари қудрат бимонад ва барои худаш муҷассама битарошад. Ҳар касе бештар аз муддати муқаррари раёсати ҷумҳурӣ ва бо ҳар ҳилаву найранге сари қудрат мемонад, саранҷом сияҳрӯю бадном хоҳад шуд ва бо хорию хиффат аз курсиаш ронда хоҳад шуд. Путин, мутаассифона, то дар кашидани он ҷоми шавкарон (ҷоми заҳр) сари қудрат боқӣ монд ва акнун маҷбур аст ҷоми шавкаронро то таҳ сар кашаду ба гӯристони сиёсатмардони худкомаи Русия бипайвандад.

Путин, ки метавонист эҳёгари Русия пас аз фурӯпошии Шӯравӣ маҳсуб шавад, акнун як қулдур (зӯргӯй)-и худкома аст, ки мехоҳад қудратро ба ҳар қимате, ки шуда, ҳифз кунад ва базӯр бар мардум ҳукм биронад. Ин хостаи Путин нақш бар об хоҳад шуд. Путин бо Русияе дигар рӯбарӯст. Русияе бедортар аз сарзамине, ки аз Йелтсин ба ирс бурда буд. Русияе дорои қишри мутавассити ҷомеъа, ки чизе фаротар аз нону вудко (водка) мехоҳад. Русияе, ки мардумаш баногоҳ ба фикри озодиҳои маданӣ уфтодаанд. Ба гуфтаи Борис Акунин, нависандаи баноми рус ва аз мухолифони сарсахти режими Путин, “муътаризони Русия бо муътаризони “баҳори араб” бакуллӣ фарқ доранд. Инҷо мардуме ба хиёбонҳо рехтаанд, ки ранҷ намебаранд ва зиндагии баде надоранд. Ҳама одамони муваффақе ҳастанд, таҳсилкардаанд ва бархурдор аз рифоҳу беҳзистӣ. Вале онҳо мефаҳманд, ки чизе кам доранд, ва он шаъру эътибори инсонист. Ва онҳо мекӯшанд, ки онро ҳам ба даст оваранд”. Ин нишонаҳои бурузи қишри мутавассит (миёна) дар Русия аст.

Рӯзи 24 септомбр (сентябр), вақте ки Медведеву Путин ба тавофуқ расиданд, ки мақомҳояшонро таъвиз кунанд ва дар навбати баъдӣ Путин раисиҷумҳур шаваду Медведев нахуствазир, содадилона намедонистанд, ки бузургтарин иштибоҳ дар корномаи сиёсиашонро муртакиб шудаанд. Ин тавофуқ ба ин маънӣ буд, ки “Шумо биравед, раъй диҳед, аммо натиҷааш барои мо аз ҳамин ҳоло равшан аст”. Мардуме, ки ба худашон ва раъйяшон кӯчактарин эҳтироме қоиланд, ин бовари Путин ва Медведевро ба сухра кашиданд. Баростӣ, аз ҷосуси дараҷаи яке чун Путин баъид буд, ки ҳолу ҳавои мардуми Русия ва таҳаввулоти иҷтимоъию сиёсии кишварашро нодида бигирад ва як чунин хатои бузургеро муртакиб шавад.

Бедиранг пас аз оғози нооромиҳо дар Русия Путин барои худаш фоле зад ва эълом кард, ки Ҳиларӣ Клинтон – вазири хориҷаи Омрико бо изҳороти нописандаш дар бораи интихоботи саросарии Русия аломат додааст, то мухолифони режими Путин фаъъол шаванд. Ин шигирд (токтик)-и обшустаи режимҳои худкома аст, ки то гирифтор мешаванд, решаи гирифториашонро дар хориҷ аз марзҳояшон меҷӯянд. Аммо худи Путин бахубӣ огоҳ аст, ки ҳатто пеш аз баргузории интихобот ӯ суханрониҳои ӯ дар малаи ом ҳодисаофарин буд ва мардум бо сарусадо мехостанд ӯро аз трибун ба таҳ бикашанд. Яъне мизони эътибори Путин ва ҳизби ҳокими Русия ба ҳадде поин аст, ки мардуми шаҳрҳои марказӣ таҳаммули шунидани суханонашонро надоранд.

Фасоди молӣ ва набуди озодиҳои мардумсолорона аз умдатарин гилояҳои мухолифони давлати Путин аст. Тайи ҳудуди 12 сол ҳукумати Путин Русия батадриҷ дошт ба қолиби Шӯравии пешин бармегашт ва инро мешуд аз барномаҳои садову симои расмии Русия мушоҳида кард. Ҳамин рӯзҳо ҳам расонаҳои расмии Русия чизе ба ҷуз таърифи Путину Медведев ва ҳизбашон надоранд, ки арза кунанд. Аммо ин шигирдҳо куҳна шуда ва боздеҳи воруна (баръакс) дорад. Ҳамин корҳо буда, ки Путину Медведевро ба ин чоҳи бадномӣ кашондааст.

Тоҷикистон метавонад аз ин рӯйдодҳои Русия дарси фаровон бигирад, чун ҳар он чи дар Маскав иттифоқ меуфтад, баногоҳ дар Душанбе ҳам бозтоб меёбад. Муҳимтарин нуктае, ки тахтдорони Душанбе бояд аз бар бидонанд, ҳақиқатест, ки акнун Путин ҳам медонад: ҳар касе бештар аз муддати муқаррари раёсати ҷумҳурӣ ва бо ҳар ҳилаву найранге сари қудрат мемонад, саранҷом сияҳрӯю бадном хоҳад шуд ва бо хорию хиффат аз курсиаш ронда хоҳад шуд. Шояд Путин муқовимат кунад, аммо муқовимати ӯ танҳо ва танҳо ба маънии сиёҳии ҳар чи бештари рӯяш хоҳад буд.

Зимистони русие, ки ғосибонро, аъам аз Нопулеуну Ҳитлер шикаст дода буд, оё акнун хоҳад тавонист Путинро сари тахт ҳифз кунад? Ёдамон наравад, ки ин бор юришу шӯриш аз дарун аст ва “инқилоби норинҷӣ”-и Укроин ҳам дар зимистон ба самар расида буд.

We Aren't Well-off

Ҳоли мо хуб нест

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Салом. Ҳоли ҳамаи мо хуб аст.
Малоле нест ҷуз гум шудани гоҳ ба гоҳи хиёле дур,
Ки мардум ба он “шодмонии бесабаб” мегӯянд.
Бо ин ҳама, умре агар боқӣ буд, тавре аз канори зиндагӣ мегузарам,
Ки на зонуи оҳуи беҷуфт биларзад, на ин дили номондагори бедармон!..
Аз нав бароят менависам:
Ҳоли ҳамаи мо хуб аст,
Аммо ту бовар макун!

Солҳо пеш Алии Солеҳӣ ном шоъире дар Эрон бад-ин шева дуруде фиристода буд, ба дурмондагонаш, бо тазоҳур ба ин ки ҳоли ӯ хуб аст, аммо набояд бовар кард. Ин дурудномаро Тоҷикистон ҳам метавонад ба дуруфтодагонаш бифиристад, бо таъкид бар ин ки ҳолаш хуб аст, аммо набояд ба хубии ҳолаш бовар кард. Тоҷикистоне, ки дар гузоришҳои шабакаҳои телевизюни давлатӣ механдад, мерақсад, бозӣ мекунад, овоз мехонад, зоҳиран ҳолаш хуб аст, аммо ту бовар макун!

***

Тоҷикистон, ҳамон гуна ки қаблан пешбинӣ шуда буд, дар рӯзи равшан зери зӯри Русия қад хам карду таслим шуд. Халабонҳое, ки базоҳир аз ҷурме ҳавлнок аз Афғонистон гурехта буданд, ба дархости тарафи “айбдоркунанда” дар толори додгоҳ нахуст ҷурмашон тахфиф (сабуктар) ва сипас худашон афв шуданд. Русия, ки аҳрум (фишанг)-и фишори қавии муҳоҷиронро дар ихтиёр дорад, ба унвони тарафи даъво 500 тан аз муҳоҷирони боздоштшудаи тоҷикро озод накард. Русия таъкид дорад, ки ин муҳоҷиронро ҳам хоҳад ронд. Ҳарчанд Тоҷикистон мегӯяд: “Салом, ҳоли ҳамаи мо хуб аст”, ту бовар макун!

***

Тамоми шабакаҳои хабарии Русия тайи чанд ҳафтаи ахир ба ҷаҳониён ҷор заданд, ки 30 дарсади даромади нохолиси миллии Тоҷикистонро ҳаволаҳои молии муҳоҷирони корӣ дар Русия ташкил медиҳад. Яъне 30 дарсади мояҳтоҷи зиндагӣ дар Тоҷикистон ба сутуни Русия такя додааст ва Тоҷикистон бидуни Русия суқут хоҳад кард. Давлати Тоҷикистон ин рақамҳоро чун қурсҳое оромбахш фурӯ мебараду мегӯяд: “Салом, ҳоли ҳамаи мо хуб аст”. Аммо ту бовар макун!

***

Ба гузориши расонаҳое, ки ҳоли Тоҷикистонро нохуб ҷилва медиҳанд, “Бахтиёр Расулов, сокини вилояти Хатлон, ки дар шаҳри Санкт-Петербург токсӣ меронд, аз сӯи афроди номаълум дар яке аз ҷангалҳои атрофи шаҳр ба таври ваҳшиёна кушта шудааст. Ба қавли ин манбаъ, қотилон Бахтиёр Расуловро чанд корд зада, сипас сари ӯро аз тан ҷудо мекунанд ва сарашро ба қафои мошин андохта, мошинашро оташ мезананд. Ҳоло ҷасади Бахтиёрро, ки аз як лунда гӯшт иборат будааст, мақомоти зидахли Русия муъоина мекунанд”. Абдулфаттоҳ Шафиев, рӯзноманигори тоҷик, нидои ҷон сар медиҳад, ки “чанд сари дигарро бояд бибуранд, ки Шумо дар фикри ин мардум шавед? Чанд модари дигар дар доғи фарзанд бисӯзад, ки Шумо дар фикри ин мардум шавед? Чанд падари дигар дар сӯзи фарзанд нури чашм аз даст диҳад, ки Шумо дар фикри ин мардум шавед?” Расонаҳои гӯшбафармони Тоҷикистон, дуруст ба монанди давлат, аз канори ин хабар мегузаранду мегӯянд: “Салом, ҳоли ҳамаи мо хуб аст”, аммо ту бовар макун!

***

Ту бовар макун ҳазёнҳои оғушта ба худфиребиро, ки аз сару гӯши ин сомон мерезад. Бовар макун, ки ҳоли мо хуб аст. Ҳоли мо табоҳ аст, чун дӯстро аз душман намешиносем. Давлате, ки ҳамасола ҳудуди 700 тобути тоҷикҳои ҷавонмаргро ба Тоҷикистон мефиристад, “ҳамкори стротежик”-и Тоҷикистон унвон шудааст. Давлате, ки кӯчактарин нофармонии Тоҷикистонро густохии як барда медонад ва ба гӯшмолаш мешитобад, қарор аст ба унвони давлати дӯст бар тораки сари мо бинишинаду корҳои бад-бад кунад. Давлате, ки бо ҳузури лашкари 201-аш дар хоки мо давлати моро таҳдид мекунад, то имтиёзе биситонад, қарор аст баҳори оянда муддати ҳузури он лашкари манҳусро то 49 соли дигар тамдид кунад. Мо чаҳорсад омӯзгори забони он давлатро ба сарзаминамон пазиро мешавем, то он забони аҷнабиро ҳарчи муҳкамтар бар мағзи тоҷикҳо бикӯбад (ҳамроҳ бо он ҳисси бардагиро), дар ҳоле ки мехи забони худамон шул (суст) шудааст.

Бо ҳамин мехи шули забонам бароят бигӯям, ҷони ман: Дуруд, ҳоли мо хуб нест. Ин якеро бовар кун. Ва аз мо бихоҳ, ки мо ҳам боварамон шавад, то шояд дастбакор шавем ва дигар маҷбур набошем бигӯем: Салом, ҳоли ҳамаи мо хуб аст, аммо ту бовар макун!

Russian Motifs

Ё Раб, зи тамошои ҳақорат бираҳонам,
Қомуси маро худ бинавис, ман ки надонам.
Кобуси маро пардаи поён барафкан,
Номус бидеҳ, аз дари Русия биронам.

یا رب، ز تماشای حقارت برهانم
قاموس مرا خود بنویس، من که ندانم
کابوس مرا پردۀ پایان برافکن
ناموس بده، از درِ روسیه برانم


***

Эй ёр, биё, Русияат ёр набошад,
Дилдода туву Русия дилдор набошад.
Ин қисса, ки бе Русия рӯзи сияҳ ояд,
Чизе ба ҷуз аз тавтеаи мор набошад.

ای یار بیا، روسیه‌ات یار نباشد
دلداده تو و روسیه دلدار نباشد
این قصه که بی روسیه روز سیه آید
چیزی به جز از توطئۀ مار نباشد

***

Хоки урус равзаи ризвон нест-ки!
Тоҷик намояндаи шайтон нест-ки!
Гӯли баландии муваққаташ чи мехурӣ?
Болотар аз чакоди Бадахшон нест-ки!

خاک اروس روضۀ رضوان نیست که!
تاجیک نمایندۀ شیطان نیست که!
گول بلندی موقتش چه می‌خوری؟
بالاتر از چکاد بدخشان نیست که!

***

Эй Рус, сарзамини далерон нестӣ,
Будӣ, гумон нест, вале ҳамон нестӣ.
Ёди Есенину Чехуфу Пушкин ба хайр,
Шоистаи каломи азизон нестӣ.

ای روس، سرزمین دلیران نیستی
بودی، گمان نیست، ولی همان نیستی
یاد یـِـسـِـنین و چـِـخـُـف و پوشکین به خیر
شایستۀ این جمع عزیزان نیستی

Russian Bully Needs a Lesson

Русия дарс мехоҳад

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Ончи дар Русия бар мо мегузарад, мояи сарафкандагию расвоии давлатҳои ҳар ду кишвари Русия ва Тоҷикистон аст. Саҳнаро дар кул мешавад ингуна тасвир кард: бузургтарин кишвари ҷаҳон алайҳи яке аз заъифтарин мамолик бадтарин шеваи бархурд – рондани атбоъи он кишвар аз сарзамини худро пеша кардааст. Ба қавли Юрий Крупнов, раиси Шӯрои нозирони Муассисаи оморнигорӣ, муҳоҷират ва тавсеъаи минтақаии Русия, “валвалаву ҳаяҷони Маскав атрофи ин достон ба обрӯву эътибори Русия осеби шадид расонда ва ба як муттаҳиди Русия зарбаи мустақим ворид оварда ва беъурзагию нотавонии мо дар ҳалли мушкилоти байнулмилалиро ба намоиш гузоштааст; бавижа дар минтақаи ҳассосе чун Осиёи Миёна”. Ба бовари ин нависанда ва сиёсатмадори рус, то кунун ҳеч як аз мақомоти марбутаи Русия натавонистаанд ба ҳукми додгоҳи Қурғонтеппа алайҳи ду халабони русу эстониёӣ посухи мантиқию қонунӣ диҳанд. Ба ҷои он тарҷеҳ додаанд, ки аз забони зӯр баҳра бигиранд ва пеши як кишвари заъиф қудратнамоӣ кунанд. Ба гуфтаи вай, “ин шӯру валвала оруғи ҳамон миллигароии “русии маскавмеҳвар” аст, ки 20 сол пеш ба фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ анҷомид”.

Якшаба муҳоҷирони тоҷики муқими Русия ба бадтарин муҷримону ҷинояткороне мубаддал шуданд, ки бояд аз ин кишвар ихроҷ шаванд. Хадамоти марбутаи Русия муҳоҷирони тоҷикро дорои болотарин мизони ибтило ба бемориҳои омезишӣ (венерикӣ) ва сил унвон карданд.

Медведев густохона ва батакрор эълом мекунад, ки масъалаи ихроҷи тоҷикҳо аз Русия ва қазияи муҳокимаи халабони русро бояд “як тасодуф” бидонем; албатта, худи ӯ ҳам ба ин иддаъои худаш хоҳад хандид. Аз сӯи дигар, ҳамин Медведеве, ки дар оғози соли 2011 гуфта буд: “аз ман нахоҳед, ки бар додгоҳҳо фишор оварам, чун дуруст нест; додгоҳ бояд аз қувваи иҷроия мустақил бошад”, акнун бар Раҳмон фишор меоварад, ки бар додгоҳи Тоҷикистон фишор оварад ва ҳукми додгоҳро ба дилхоҳи Русия иваз кунад. Яъне Медведев он чиро, ки бар худаш намеписандад, бар Тоҷикистон меписандад, то дар остонаи интихоботи оянда обрӯи рафтаашро ба ҳисоби хорию зории Тоҷикистон ва шармсории тоҷикҳову давлаташон бозхарад. Саранҷом худаш ҳам шамрсору сарафганда шуд, албатта.

Як дӯсти русизабонам ин рӯйдодро бо қазияи маҳкумияти Виктор Бути рус дар Омрико муқоиса мекунад. Ин қочоқчии аслиҳаи рус дар оғози ҳамин моҳ дар Омрико равонаи зиндон шуд. Аммо аз таҳримҳои зиддиомрикоии Русия хабаре нест. Чаро? Чун моҳияти сиёсати Русия кутак задани заъифтарҳост.

Вале сарафкандагии давлати Медведев-Путин ба ҳеч рӯй аз шармсории давлати Раҳмон намекоҳад. Дар тамоми ҷаҳон ин ҳақиқат ба шакли фоҳише пахш шуд, ки садҳо ҳазор шаҳрванди Тоҷикистон дар ҷустуҷӯи нон ба Русия рафтаанд ва ба зӯр ҳам аз он кишвар хориҷ намешаванд. Ин нуқтаи заъфи бузург, ки давлати Тоҷикистонро ба Маскав ва нозҳои Кремлин башиддат вобаста мекунад, беш аз пеш барҷаста шуд. Аз давлати Тоҷикистон бояд пурсид, ки чаро тайи давраи истиқлол накӯшидаанд барои кишвари мо муттаҳиди инсонитар, мутамаддинтар ва муносибтаре пайдо кунанд.

Саранҷоми ин достонро мешавад баосонӣ ҳадс зад. Сиёсат ҳамчунон палид аст. Сиёсатмадорон забоне дигар доранд ва пушти парда задубанду муъомилоте дар ниҳоят масъаларо ба суди қулдури зӯргӯ ва ба зиёни заъифи бечора ҳал хоҳад кард. Владимир Садовничий, ки дар мақоми густохтарин маҳкуми як додгоҳи Тоҷикистон бар сари додрасони тоҷик ҷеғу ҳавору фарёд мекашид, бо сари баланд ба кишвараш боз хоҳад гашт ва ба унвони қаҳрамони миллӣ аз сӯи миллигароёни рус истиқбол хоҳад шуд. Тоҷикҳое, ки шиносномаҳояшон муҳри “вуруд мамнӯъ”-и панҷсола хурдааст, зери бори гарони рӯзгорашон фаромӯш хоҳанд шуд. Боқимондаи муҳоҷирони кории тоҷики Русия ҳамон зиндагии мусибатборашонро идома хоҳанд дод. Интихоботи Русия ва Тоҷикистон ба суди тарафҳои муъомила анҷом хоҳад гирифт. Муъомилае, ки қарор нест ин вазъияти нобобро андозаи як сонтиметр иваз кунад. Аммо, ба қавли Ҳофиз, чунон намонду чунин низ ҳам нахоҳад монд. Агар Маскав ва Душанбе аз ин хиффату хориашон дарсе нагиранд, дар ояндаи дуртар равобиташон дастхуши таҳаввулоти ногувори густардае хоҳад шуд.

Ин рӯйдоди нангин барои Тоҷикистон занги бедорбоши баланде буд, ки кош дар гӯшҳо фурӯ уфтад, на пушти гӯшҳо. Ҳузури лашкари якмилюнии муҳоҷирони тоҷик дар Русия аз як сӯ ва ҳузури бузургтарин пойгоҳи низомии бурунмарзии Русия дар Тоҷикистон аз сӯи дигар Душанберо тахтабанд кардааст. Ингуна вобастагӣ барои тамомияти арзии Тоҷикистон башиддат хатарнок аст. Рӯзномаи “Коммерсантъ”-и чопи Маскав бо истинод ба суханони як мақоми баландпояи Вазорати хориҷаи Русия менависад: “Мо ҳанӯз аз ҳамаи зарродхонаи абзорҳои гуфтугӯ бо Душанбе истифода накардаем, вале акнун онҳоро ба кор меандозем. Фақат лашкари 201-ро ҳоло бапо нахоҳем карду халос”.

Яъне, бар пояи суханони он мақоми рус, дар сурати зарурат аз лашкари 201 ҳам алайҳи давлати Тоҷикистон истифода хоҳад шуд; ҳамон гуна ки дар ҷанги дохилии Тоҷикистон ин лашкар нақши калидӣ дошт ва Тоҷикистонро ба хоку хун кашид. Ҳеч шакке нест, ки лашкари 201 зомини манфиъатҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, низомӣ ва фарҳангии Русия дар Тоҷикистон аст ва агар манофеъи Русия зери хатар равад, ин пойгоҳ вориди амал хоҳад шуд. Девонагони сиёсие чун Жириновский ҳатто тақозо кардаанд, ки лашкари 201 ба зиндон ҳамла ва халабони русро озод кунаду ба Русия бозпас бифиристад. Пас оё мо марази худозорӣ дорем, ки як чунин мори афъиро канори дӯшамон дошта бошем?

Русия дар ҳоли анҷоми ҷинояти башарии бузург аст. Боздошт, озору азият ва ихроҷи афрод ба далели таъаллуқи онҳо ба миллате хос ҷузъи аъмоли фошистӣ ба шумор меояд ва маҳкум аст. Русия бояд ғаромати ин ҷинояти худро бипардозад. Ғаромати он бояд муъомила ба мисл бошад, яъне ихроҷи низомиёни Русия аз Тоҷикистон. Ҳар давлати миллии бонангу оре дар баробари чунин ҷинояте лашкари 201-ро ба хонаи модараш гусел мекард. Аз ин рӯ, тамдиди ҳузури низомии Русия барои 49 соли дигар, ки қарор аст баҳори оянда имзо шавад, ба масобаи худкушии давлати Тоҷикистон ва қатли истиқлоли кишвари мо барои ним қарни дигар хоҳад буд. Кишварҳои ҳамсоя муваффақ шудаанд дасти Русияро аз сарашон кӯтоҳ кунанд ва балое бар онҳо нозил нашудааст. Дар ҷомеъаи ҷаҳонии имрӯз як кишвари мустақил – сарфи назар аз андозаи он – метавонад ва бояд аз истиқлол ва ҳуқуқаш дифоъ кунад. Пас нахустин вокуниши Тоҷикистон ба ҷинояти башарии Русия бояд рондани низомиёни рус аз кишвар бошад.

Як давлати миллии бонангу ор дар чунин шароите бо Русия низоми раводид ҷорӣ мекунад, ҳамаи шаҳрвандонашро ба кишвар фаро мехонад ва дар паи таъмини онҳо бо фурсатҳои шуғлӣ мешавад. Русия ягона бозори кори мавҷуд дар ҷаҳон нест ва иттифоқан, бадтарин бархурд бо муҳоҷирони кориро дорад. Таҳаммули хорию хиффат ба унвони “ меҳмони нохонда” дар он кишвар паёмадҳои равонии вайронгаре барои миллат дорад.

Ба хотири ҳифзи номус ва рӯҳияи миллии тоҷикон бояд бо басечи тамоми нерӯҳо давлати Тоҷикистон вазифаи худашро анҷом диҳад ва корзори густардаи корофаринӣ роҳ андозад: баландтарин парчами ҷаҳонро ба ҳамон қимате, ки сохтааст, ба кишвари худкеҳтарбини дигаре бифурӯшад ва бо пули он чандин корхонаи кӯчак бисозад; китобхонаи бузурги навсохтро, ки қафасаҳояш холӣ аст ва бурҷҳои “Душанбе-плазза”-ро, ки коркардашон маълум нест, табдил ба корхонаҳои тавлидӣ кунад; рехтупоши пули байтулмол дар тарҳҳои беҳуда ва намоиширо мутаваққиф кунад ва дар эҷоди корхонаҳо ва омӯзишгоҳҳо сармоягузорӣ кунад. Саранҷом хоҳем дид, ки он як милюн овораи бозгаштаи мо дар кишвари худашон соҳиби кор ва зиндагии шарофатмандона шудаанд. Ва он гоҳ номи чунин давлате ба унвони нахустин давлати миллии Тоҷикистон, ки кишварро ба истиқлоли ростин расонида, сабти торих хоҳад шуд.

Newswires: Russia Deported over 130 Tajiks

Суруди 130 тоҷике, ки имрӯз аз Русия ронда шуданд

Меравам аз хоки нопокат, дади беъиззато!
Эй дади беъиззати патёра, бар ту лаънато!
Хуни миллатҳо макидӣ, пир гаштӣ, сер на,
Эй ту носеро аҷуза, эй ҷаҳаннамхилқато!
Бо мане ин хонаи вайронаат обод шуд,
Обрӯятро барам ҳоло ба садҳо миннато!
Ёд дорӣ чун задӣ шаҳри Бухорои Шариф?
Чун ба Моҳи Хосса овардӣ балои бехато?
Чун маро куштӣ ба ҷурми ҳамли шеъри Мавлавӣ?
Чун забонамро буридӣ бо пириликин хат(т)о?
Ёд дорӣ хонаҳоямро рабудӣ бо ғаним?
Аз Самарқанду Бухоро то дари Панҷекато?
Чун ба дасти душманонам даст додию бирафт
Бойсуну Чусту Хӯқанду замини миллато?
Ёд дорӣ, ки ба Ормитожи маъруфат чи рафт
Аз дафина ёдгори ҳафт пушти уммато?
Ёд дорӣ, ки заминам пунбазоре сохтӣ?
Миллатам андохта чун роҳиёни зиллато!
Майгусоронат ба фикри бачча кардан нестанд,
Ин гуноҳи мо нависӣ ё гуноҳи фитрато?
Меравам аз хоки манҳусат, ки бо ман нестӣ,
Бо рақибонам нишинӣ, то расӣ бар хиффато!
Хиффати моро илоҷе ҳаст, як “Шаҳнома” ҳаст,
Хиффататро лек илоҷе нест, амон аз иллато!



می‌روم از خاک ناپاکت دد بی‌عزتا!
ای دد بی‌عزت پتیاره، بر تو لعنتا!
خون ملت‌ها مکیدی، پیر گشتی، سیر نه
ای تو ناسیرا عجوزه، ای جهنم‌خلقتا!
تا به کی چوبی شوم تا تکیه بر من آوری؟
بشکند این چوب بر فرق سرت با همتا!
با منی این خانۀ ویرانه‌ات آباد شد
آبرویت را برم حالا به صدها منتا!
یاد داری چون زدی شهر بخارای شریف؟
چون به ماه خاصه آوردی بلای بی‌خطا؟
چون مرا کشتی به جرم حمل شعر مولوی؟
چون زبانم را بریدی با پیریلیکین خطا؟
یاد داری خانه‌هایم را ربودی با غنیم؟
از سمرقند و بخارا تا درِ پنجیکتا؟
چون به دست دشمنانم دست دادی و برفت
بایسون و چُست و خوقند و زمین ملتا؟
یاد داری که به آرمیتاژ معروفت چه رفت
از دفینه یادگار هفت پشت امتا؟
یاد داری که زمینم پنبه‌زاری ساختی؟
ملتم انداخته چون راهیان ذلتا!
می‌گسارانت به فکر بچه کردن نیستند
این گناه ما نویسی یا گناه فطرتا؟
می‌روم از خاک منحوست که با من نیستی
با رقیبانم نشینی تا رسی بر خفتا!
خفت ما را علاجی هست، یک شهنامه هست
خفتت را لیک علاجی نیست، امان از علتا!

To the Lame Bear

ای خرس روسیاه گرفتار من‌منی!
ای پیشوای گم‌شدگان هریمنی!
تا کی به زیر سایۀ تو خوار می‌شویم؟
تا کی به خیال گرفتن و ربودنی؟
تا کی به سان مار اندرون خاک من
سرگرم موذیانه روال خزیدنی؟
تا کی چو لاشه‌خوار کهن‌سال دیرمیر
در وسوسۀ خوردن خسپیده میهنی؟
ای خرس روسیاه شرور! آی! روسیه!
تا چند با خرام کـَـژت تار می‌زنی؟
نادم شوی آخر به تهِ چاه وهم‌ها
خاکت به سر که باز به سودای بردنی
تا خیره‌سر شغال سیه‌طینتی، بدان
یار ددان و دشمن بی‌عرضۀ منی!




Эй хирси рӯсиёҳи гирифтори манманӣ!
Эй пешвои гумшудагони ҳариманӣ!
То кай ба зери сояи ту хор мешавем?
То кай ба хиёли гирифтану рабуданӣ?
То кай ба сони мор андаруни хоки ман,
Саргарми мӯзиёна раволи хазиданӣ?
То кай чу лошахори куҳансоли дермир,
Дар васвасаи хурдани хуспида меҳанӣ?
Эй хирси рӯсиёҳи шарур! Ой! Русия!
То чанд бо хироми кажат тор мезанӣ?
Нодим шавӣ охир ба таҳи чоҳи ваҳмҳо,
Хокат ба сар, ки боз ба савдои бурданӣ!
То хирасар шағоли сияҳтинатӣ, бидон,
Ёри дадону душмани беъурзаи манӣ!

The Beloved is Here

Маъшуқ ҳамин ҷост, биёед, биёед!

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Имрӯз мехоҳам аз ҳаҷ бигӯям ва аз маносики ҳаҷ. Медонам, ки дар ҳадди ман нест, чун маносики ҳаҷ куҷову ман куҷо. Аммо дидор бо касе, ки борҳо дар айёми зилҳиҷҷа Каъбаро зиёрат карда, мавзӯъи ногуфтаҳои ин ҳафтаамро дар они воҳид тағйир дод. Ёдвораҳояш омӯзанда буд ва дареғам омад, ки бо шумо дар миён нагзорам.

Маросими ҳаҷҷе, ки дар моҳи қамарии зилҳиҷҷа ба муносибати иди Қурбон баргузор мешавад, ҳаҷҷи таматтуъ аст. Ва ҳоҷие, ки мусоҳиби ман буд, ҳаҷҷи таматтуъро адо кардааст. Аз аҳли ташайюъ аст, аммо фарқе барояш намекунад, ки ба ҳангоми вузӯ (таҳорат) дасташро аз оринҷ об бигирад ё аз каф; ба ҳангоми намоз ҳар ду дасташро пеши бар бигирад ё раҳо кунад. Ба ҳадду марзе, ки миёни шиъаву суннӣ кашидаанд, бовар надорад ва ин ҳамаро паёмади бархурдҳо ва пайкорҳои сиёсӣ медонад.

Мегӯяд, нахустин марҳилаи аъмоли ҳаҷ пӯшидани эҳром аст. Эҳром ду порчаи сапеди пунбаист, ки якe болотана ва дигарӣ поинтанаро мепӯшонад. Зану мард ҳамин эҳромро ба тан мекунанд, бо ин тафовут, ки эҳроми занон дӯхта асту эҳроми мардҳо дӯхта нест. Ду тикка порчаи сапед, ки ёдовари кафан аст; танҳо дороии дунё, ки чи шоҳу чи гадо бо худ зери хок мебаранд. Ду тикка порчае, ки сарвату макнати дунёиро ба сухра мекашад ва дорову нодорро дар як сатҳ қарор медиҳад. Гӯӣ ба диёри охират сафар мекунӣ; ба ҷое, ки аз имтиёзоти доро ва сархурдагию навмедии нодор хабаре нест.

Вориди Масҷид-ул-ҳаром ки мешавӣ, худатро дар миёни ҳамнавъони шабеҳи худат мебинӣ. Пайкарҳои печида ба ду тикка порча, бе зару зевару озин, содаву хокӣ. Зану мард бо чеҳраҳои боз, тан ба тан, паҳлӯ ба паҳлӯ, часпида ба ҳам, аммо ба дур аз таваҳҳумоти шаҳвонӣ. Чун ҳама омадаанд, ки гуноҳонашонро бирезанд, покиза шаванд. Инҷо касе ба фикри чашмчаронӣ нест. Чашмҳо обистани гиряанд. Ашкҳо меборанд. Риққати тасаввури ин ки фардо бо ҳамин ду тикка порча зери хок хоҳӣ шуд, ҳамроҳ бо шавқи ҳузур дар меҳмонии илоҳӣ, ашкҳоятро рӯи гунаҳо ҷорӣ мекунад. Чеҳраҳо бозанд. Занон ҳам иҷоза надоранд пӯшия, бурқаъ ё рӯбанде ба сар кунанд. Ҳамон заноне, ки дар зиндагии рӯзмарра бо чеҳраҳои пӯшида аз канори мо мегузаранд, дар тавофи Каъба муваззафанд, ки чеҳраҳояшонро боз нигоҳ доранд. Ва агар исрор ба пӯшиши ниқобу ҳиҷоб дошта бошанд, бояд ҷарима бипардозанд ва як гӯспанд қурбонӣ кунанд. Гӯӣ инҷо дар ҳузури Ҳақ парда бар рух кашидан маъно надорад. Ва ҳар он ки пойбанди ин одат аст, бояд тақоси пардадориашро бипардозад.

Аз даварони малакутии ҳафтгонаи Каъба ва эъломи “лаббайк” ба даъвати Худованд, ки берун меоянд, роҳии минтақаи Мино мешаванд ва аз онҷо ба сӯи кӯҳҳои Сафову Марва роҳ пеш мегиранд. Сафо дар забони арабӣ исми музаккар (мардона) аст ва Марва, муаннас (занона). Чун гӯянд, ки вақте Одаму Ҳавво аз равзаи ризвон ба замин фуруд омаданд, Одам бар Сафо ҳубут карду Ҳавво бар Марва. Пеш аз ислом ҳам арабҳои бутпараст ба ин ду кӯҳ ҳурмате қоил буданд ва бар фарози ҳар як буте бузург насб карда буданд. Пеш аз ислом ҳам зоирони буткадаи Каъба пас аз зиёрату тавофи Каъба ҳафт бор роҳи Сафо ба Марва ва баръаксро мепаймуданд. Пас аз барчида шудани бутҳои Каъба ва Сафову Марва ҳам ин одат боқист, аммо ин бор миёни пайравони дини ислом ва бидуни бутҳои кӯҳнишин. Зоирон ҳафт бор аз як кӯҳ ба сӯи кӯҳи дигар мераванд ва дар ин миён метавонанд бар фарози яке аз ин ду кӯҳ бинишинанду истироҳат ё тоъату ибодат кунанд.

Инҳоро ҳоҷӣ мегӯяду ман барои худ натиҷагирӣ мекунам: Ҳафт давр тавофи Каъба, ҳафт бор гашти ибодӣ миёни Сафову Марва, ҳафт санге, ки ба ҷамарот ё се сутуни Иблис партоб мешавад, ҳамагӣ ҳикоят аз тақаддуси шумораи ҳафт дорад. Ҳамон “ҳафт”-е, ки ҳафт рӯзи ҳафтаи моро месозад ва ба пеш аз ислом ҳам қад медиҳад ва ба ҳафт кишвар замини авестоӣ ва ҳафт амшоспандони зартуштӣ ва ҳафт ахтарон ҳам мерасад. Ҳамон ҳафт ахтароне, ки рӯи парчами Тоҷикистон ҳам мунаққаш аст. Ин шумораи муқаддас қадимитар аз фарҳангҳоест, ки мо бо номҳои “тамаддуни исломӣ” ва “тамаддуни ориёӣ” мешиносем ва ба бунёди тамаддуни бобилӣ бармегардад.

Дар маросими ҳаҷ зоирон муваззафанд, ки поктинату дурусткирдор бошанд: лаб ба дурӯғ нагшоянд, носазо нагӯянд, ба фикри суди дунёӣ набошанд, накӯкорӣ кунанд, дасти фитодагонро бигиранд ва дар фазои рӯҳонии ҳаҷ ҳал шаванд. Ин сифотест, ки интизор меравад як инсони дурусткор дар зиндагии одӣ ҳам дошта бошад.

Дӯсти ман мегӯяд, ки ҳаҷ ӯро дигаргун кард. Нигоҳаш чи ба дину чи ба дунёро дигаргун кард. Аз ӯ инсоне дигар сохт, ки мекӯшад марзбандиҳои нажодию эътиқодиро нодида бигирад ва ба кумак ба дармондагон бикӯшад.

Ба ёди мунозираи Носири Хусрави Қубодиёнӣ бо як дӯсти ҳоҷиаш уфтодам, ки ҳудуди ҳазор сол пеш бад-ин шарҳ таъриф карда буд:

Ҳоҷиён омаданд бо таъзим,
Шокир аз раҳмати Худои раҳим…
Мар маро дар миёни қофила буд,
Дӯсте мухлису азизу карим.
Гуфтам ӯро: “Бигӯ, ки чун растӣ,
З-ин сафар кардани ба ранҷу ба бим?..
Шод гаштам бад-он ки кардӣ ҳаҷ,
Чун ту кас нест андар ин иқлим.
Бозгӯ, то чигуна доштаӣ
Ҳурмати он бузургвор ҳарим.
Чун ҳамехостӣ гирифт эҳром,
Чи ният кардӣ андар он таҳрим?
Ҷумла бар худ ҳаром карда будӣ,
Ҳарчи модуни кирдгори қадим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Задӣ “лаббайк”
Аз сари илму аз сари таъзим?
Мешунидӣ нидои Ҳаққу ҷавоб,
Боздодӣ чунонки дод калим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу дар Арафот
Истодию ёфтӣ тақдим,
Орифи ҳақ шудию мункири хеш,
Ба ту аз маърифат расид насим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу мекуштӣ
Гӯсфанд аз паи ясиру ятим,
Қурби худ дидӣ аввалу кардӣ
Қатлу қурбон нафси шуми лаим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу мерафтӣ
Дар ҳарам ҳамчу аҳли Каҳфу рақим,
Эмин аз шарри нафси худ будӣ?
В-аз ғами фурқату азоби ҷаҳим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу санги ҷамор
Ҳамеандохтӣ ба деви раҷим,
Аз худ андохтӣ бурун яксар
Ҳама одоту феълҳои замим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу гаштӣ ту
Мутталеъ бар Мақоми Иброҳим,
Кардӣ аз сидқу эътиқоду яқин
Хешии хешро ба ҳақ таслим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Ба вақти тавоф,
Ки давидӣ ба ҳарвала чу залим,
Аз тавофи ҳама малоикатон
Ёд кардӣ ба гирди арши азим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу кардӣ саъй
Аз Сафо сӯи Марва бар тақсим,
Дидӣ андар сафои худ кавнайн,
Шуд дилат фориғ аз ҷаҳиму наъим?”
Гуфт: “Не”. Гуфтамаш: “Чу гаштӣ боз
Монда аз ҳиҷри Каъба бар дил рим,
Кардӣ онҷо ба гӯр мар худро
Ҳамчуноне кунун, ки гашта рамим?”
Гуфт: “Аз ин бод ҳар чи гуфтӣ ту,
Ман надонистаам саҳеҳу сақим”.
Гуфтам: “Эй дӯст, пас накардӣ ҳаҷ,
Нашудӣ дар мақоми маҳв муқим.
Рафтаӣ Макка дида, омада боз,
Меҳнати бодия харида ба сим,
Гар ту хоҳӣ, ки ҳаҷ кунӣ пас аз ин,
Инчунин кун, ки кардамат таълим”.

Happy Birthday, Ustad!

Сокини ҳазорон ҳазор қалби порсигӯ

(вижаи гурӯҳи фейсбукии "Забони порсӣ")

30 уктубри имсол Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ, аз вопасин пайвандҳои арзишманди мо бо Бухорои Шариф ва неҳзати миллии бархоста аз Бухорову Самарқанд, ҳаштоду панҷсола шуд. Дар маҳфили самимонаи хонаводагӣ аз ин рӯзи фархунда таҷлил шуд. Маросими бузургдошти расмӣ баргузор нашуд; “бузургони қавм” суханронӣ накарданд; медолу ҷоизаҳо тақдим нашуд. Аммо устод дар конуни гарми хонаводааш шод буд. Сари баландаш баландтар буд, чун тайи умри пурбораш коре ҷуз хидмат ба мардуму фарҳанги худ, мусоъидат ба пешрафти сарзамини худ накардааст. Пеши касе забонкӯтоҳ набудаву нест. Чандин наслро аз чашмаи маърифату худшиносӣ сероб карда ва наслҳое меоянд, ки барояш тандисҳои ҷовидона хоҳанд гузошт.

Гурӯҳи “Забони порсӣ” ҳам дар он рӯзҳо ҳилҳилаи шодбош сар дода буд ва паёмҳои фаровоне муждаи зодрӯзи устодро медоданду фархундабодҳо фазоро оғушта буд. Зарафшон Мардонова, раиси Бунёди иҷтимоъии “Забони модарӣ”, ба намояндагӣ аз ҳамаи аъзои гурӯҳи фейсбукии “Забони Порсӣ” бо устод қарор гузошт ва барои шодбоши ҳузурии бузургвор ба хонаи ӯ рафт.

Дарро устод Шакурӣ боз кард. Бо чашмони хандони як пири хирад. Миз густарда буданд ва чашмбароҳи меҳмоне аз “Забони порсӣ” буданд. Армуғоне ба устод тақдим шуд; армуғони гурӯҳи “Забони порсӣ”. Шигифтии тавъам бо хурсандӣ ба устод даст дод, вақте шунид, ки “Забони порсӣ” бузургтарин гурӯҳи тоҷикистонӣ дар пойгоҳи маҷозии Фейсбук аст. Суҳбат аз Интернет буд ва аз густараи он ва аз ин ки чигуна метавон бо корбурди он, паёмҳои фарҳангсози устоду пайравонашро дар дастраси ҷаҳониён қарор дод.

Дар лобалои суҳбат аз хадамоти устод ёд шуд. Ва устод шунид, ки дӯстдорони бешуморе дорад. Ба ҳадде бешумор, ки аз тасаввураш хориҷ аст. Ба ӯ гуфта шуд, ки дӯсташ доранд, арҷаш мениҳанд ва аз ӯ пайравӣ мекунанд. Устод шунид, ки заҳамоташ тайи ин ҳама солҳо беҳуда набудаву нест ва ҳатман рӯзе фаро хоҳад расид, ки орзуҳову хостаҳои ӯ пиёда хоҳанд шуд. Он рӯз дур нест…

Устод ба ин суханон гӯш медод. Ҳеч намегуфт. Нигоҳаш рафта буд, то бо ситораҳо мулоқот кунад. Ва гӯӣ орзуҳояшро айни воқеъият медид. Медид, ки ангор хостаҳояш бароварда шудаанд. Ва тоҷик дигар аз забони худ намешармад, балки забонашро чун парчами шарафу номусу ватандорӣ баланд барафроштааст ва миллат баростӣ “ба зери парчами ӯ саф кашидаанд” ва бо забоне ороставу имрӯзӣ мераванд, ки қуллаҳои комгориро яке пас аз дигарӣ фатҳ кунанд.

Сипас устод ба ду пурсиши гурӯҳи “Забони порсӣ” посух дод, ки шарҳи он нукта ба нукта ва айнан дар зер меояд:

ЗП: Агар ба хатти порсӣ барнагардем, чи иттифоқе бо мо хоҳад уфтод?

Муҳаммадҷон Шакурӣ: Агар ба хатти форсӣ нагузарем, бозгашти мо ба асли худ душвор мешавад. Мо бояд ба асли худ баргардем. Қарни 20 моро аз асли худ хеле дур кард. Миллати мо аз фарҳанги худ, аз забони худ хеле дур шуд. Ин дурӣ ҳанӯз давом дорад. Дар даврони истиқлол лозим меояд, ки мардуми мо ба фарҳанги худ, ба забони модарӣ наздик шаванд. Масалан, забони форсии тоҷикӣ, ки бештар аз ҳазор сол торих дорад, дар тӯли асрҳо ганҷинаҳои беназир гирд овардааст. Ин ганҷинаҳоро аз худ кардан лозим аст. Забони мо дар давраҳои ташаккул ва инкишофи худ ба қолиби хатти форсӣ рехта шудааст. Хатти форсӣ, қолиби забони тоҷикист. Лекин дар садаи 20 забон аз қолиби худ баромад. Беқолиб шуд. Баъд хусусиятҳои худро аз даст дод. Ва баъзе хусусиятҳое пайдо кард, ки хосси он набуданд. Унсурҳои бегона ҳастанд, ки забонро аз дарун хароб мекунанд. Мо аз ин унсурҳои бегона бояд халос шавем. Забонро ба қолиби аслии он бирезем. Барои расидан ба ин (ҳадаф) баргаштан ба хатти форсӣ лозим аст.

ЗП: Чи роҳеро барои бозгашт ба хатти порсӣ мебинед, дар ҳоле ки давлат моил нест чунин шавад?

Муҳаммадҷон Шакурӣ: Ал-он давлат, дурусттар ин ки сарвари давлат, раисиҷумҳур Эмомъалӣ Раҳмон боре розигии худро барои баргаштан ба хатти форсӣ дода буданд. Барои ин ки баргардем ба хатти форсӣ, нахуст лозим аст, ки мактаб шароит омода кунад. Лозим аст, ки чуноне ки қарор буд, дар мактаб аз синфҳои ибтидоӣ то охири таҳсил хатти форсӣ таълим дода шавад. Мутаассифона, мактаб ин вазифаро иҷро накарда истодааст. Дар бисёре аз мактабҳо дарси алифбои ниёгон мавҷуд нест, зеро муъаллим нест. Ва агар дарс бошад ҳам, хеле кам аст. Ин гуна шароит, ки дар мактаби миёна аст, барои омӯхтани хатти ниёгон имкон фароҳам намеорад. Агар мактаби миёна вазифаҳои худро дар соҳаи омӯзиши хатти ниёгон дуруст иҷро кунад, мардуми мо хатти форсиро ёд гиранд, он гоҳ хоҳем дид, ки ба чи тарз ва ба чи василаҳо ба хатти форсӣ бояд гузашт.

Дар посух ба ин пурсиш, ки кай Эмомъалӣ Раҳмон ба пешниҳоди бозгашт ба хатти порсӣ мувофиқати зимнӣ додааст, устод гуфт, ки дар таҷлил аз Наврӯзи имсол раисиҷумҳурӣ чунин изҳороте доштааст.

Дар поёни гуфтугӯи гарму дӯстона ҷаласаи кӯтоҳи аксбардорӣ барпо шуд. Устод Муҳаммадҷон Шакурӣ кафи дасти росташро баланд карду барои ҳамаи аъзои гурӯҳи “Забони порсӣ” дуруд фиристод. Дар тӯли суҳбат ҳамсари меҳрубони устод канорашон буданд ва робитаи ин ду бо ҳам ба ҳадде ғибтаовар буд, ки метавон дар аксҳо мушоҳида кард. Ҳар ду якдигарро “шумо” хитоб мекарданд ва меҳру муҳаббату самимият миёни ин ду мавҷ мезад. Пайдо буд, ки устод Муҳаммадҷон Шакурӣ адибе муаддабу адабпарвару одобписанд аст. Вагарна чигуна метавонист сокини ҳазорон ҳазор қалби порсигӯ шавад?

A Language On Leave

Забони таътилшуда

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Рӯзи шанбеи гузашта. Маркази Ландан. Утубуси шулуғ (пуродам). Забонҳои гуногун, ки дар ҳам омехтаанд. Аз лобалои ин забонҳо садои кӯдаке ба гӯшам мерасад, ки чида-чида мегӯяд:

“Бобо анор дод. Соро анор дорад…”

Аз китоб мехонд. Ва пайдо буд, ки хатти порсиро тоза ёд гирифтааст. Модар мегуфт: “Анор мешавад чӣ? Алиризо?.. Офарин! Pomegranate”.

Ангор ҳамшаҳриҳоямро дида бошам, ба модару кӯдак наздик мешавам ва аз модар мепурсам, ки чи муддатест Алиризо хатти порсӣ меомӯзад. Модар, ки худашро Шаҳин муъаррифӣ мекунад, бо ҳисси ифтихор мегӯяд: “Ҳамин имрӯз ба мадрасаи Китобхонаи эронӣ дар минтақаи Актун рафт ва боварам намешавад, ки тайи як ҷаласа дарс ба ин хубӣ хонданро ёд гирифта…” Мегӯяд, Алиризо ҳафт сол дорад ва бисёр дӯст дошт китобҳои падару модарашро ба он хатти номаънус бихонад. Ҳамин кунҷковӣ боъис шуд, ки Алиризоро ба мадрасаи шанбегии китобхонаи дуктур Мошоаллоҳи Оҷудонӣ бибаранд; мадрасаи порсие, ки забонзади порсигӯёни Бритониёст.

Мепурсам: “Чи ниёзе буд, ки ба гирифториҳои баччатон биафзоед ва нагзоред, ки шанбеҳо бо дӯстонаш хуш бигзаронад?” Мегӯяд: “Дар ин муҳит нигаронам. Сахт нигаронам, ки фарзандам беҳувият хоҳад шуд. Саранҷоми кор ҳам Алиризо инглисӣ ки намешавад. Агар эронияташро ҳам аз даст бидиҳад, дигар ба дарди худаш ҳам нахоҳад хурд”. Шаҳин аз озариҳои Эрон аст, ки аз бади рӯзгор солҳо пеш ба Ландан муҳоҷират карда, аммо дилаш бо фарҳанги порсӣ метапад ва мехоҳад фарзандашро бо аслу табор бор оварад.

***
Шомгоҳи ҳамон рӯз. Хона. Фейсбук. Сафҳаи “Платформа”-ро боз мекунам, ки ин рӯзҳо ба саҳнаи доғи баҳси забон бадал шуда. Хабарнигоре Гулнора Амиршоева ном ба забони русӣ навиштааст: “Лутфан ба ин пурсиш посух диҳед: оё ниёзе ба донистани забони расмии тоҷикӣ ҳаст? Агар ҳаст, чи шароите барои омӯзиши он вуҷуд дорад? Оё шароите барои хосторони омӯзиши забони тоҷикӣ чун ман фароҳам шудааст? Посухҳо дар рӯзномаи “Вечёрка” мунташир хоҳад шуд”.

Мағзам сут (ҳуштак) мекашад, аммо мебинам, ки ин пурсиш барои бисёре аҷиб ҷилва намекунад ва заҳмати посух доданро кашидаанд. Ва ҳамин хабарнигор, ки гӯё хостори дониш аст, бо иддаъо донандагони забонро ба истинтоқ мекашад, ки “зачем говорить “хоҳад шуд”, если можно сказать “мешавад”?.. Все пытаются усложнить, что хоть вешайся, щас некоторые еще и в ограниченности нас обвинят” (Барои чи бояд “хоҳад шуд” бигӯем, вақте ки мешавад феъли “мешавад”-ро ба кор бурд?.. Ҳама мекӯшанд, ки корро то бениҳоят печида кунанд ва баъзеҳо ҳатто моро ба тангназарӣ муттаҳам мекунанд”).

Посухи ин толиби дониши порсиро додам ва тафовути миёни “мешавад” ва “хоҳад шуд”-ро ҳатталимкон равшан кардам, ҳарчанд паёми дигаре аз ӯ дарёфт нашуд. Фақат умедворам, ки навиштаҳои мо ба дарди ӯ “хоҳад хурд” ва ӯ ҳам яке аз донандагони забони порсӣ “хоҳад шуд”. Бо зикр ва умед ба байти Хоҷаи Шероз, ки:

Нафаси боди сабо мушкфишон хоҳад шуд,
Олами пир дигарбора ҷавон хоҳад шуд.

***

Иттифоқи субҳи ҳамон рӯз ёдам омад: кӯдаке, ки дар Инглистон бузург шуда, аммо суроғи ҳувияташро мегирад ва ба он даст меёбад. Дар баробари насле, ки дар сарзамини худ бузург мешаванд, аммо ба ҳувияти худ ба дидаи истеҳзо ва тамасхур менигаранд. Кӯдаке дар Инглис асбоби парвариши ҳувияташро меёбад. Насле дар хостгоҳи забони порсӣ дунболи баҳона мегарданд, то он асбоби парвариши ҳувият пайдо нашавад. Талошашон барои омӯзиши забони модарӣ ҳам паёмади фишори давлат аст, ки мегӯяд, ҳама бояд забони расмиро бидонанд. Фишор аз сӯи касонест, ки худашон ҳам ин забонро бадурустӣ намедонанд. Ва пурсиши ин толиб такондиҳандатарин бахши рӯйдод аст: “Оё ниёзе ба донистани забони расмии тоҷикӣ ҳаст?” Яъне касе, ки таҳти фишор маҷбур аст забони модариашро биомӯзад, мепурсад, ки оё ниёзе ба мавҷудияти ин забон дар Тоҷикистон ҳаст ё на…

Шанбе буду рӯзи таътил. Ва нафаҳмидам, ки оё рӯз таътил аст ё худи мо таътил шудаем. Забонамон таътил шудааст.

***
“Шоҳнома”-и Ҳакими Тӯсиро боз мекунам, ки мегӯяд:

Зи Эрону аз турку аз тозиён,
Нажоде падид ояд андар миён,
На деҳқон, на турку на тозӣ бувад,
Суханҳо ба кирдори бозӣ бувад.

Irreparable Pyrillic

Хатти пириллик дарбехпазир нест

(мунташиршуда дар ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон тасмим гирифтааст, ки ҳарфи «ў»-ро пеш аз «ҳ» ва «ъ» аз миён бардорад. Қоъидаи нав дар мавридҳое баҷост, аммо мушкили хатти таҳмилиро ҳал намекунад.

Дирўз, ки яке аз шумораҳои ахири маҷаллаи «Фирўза»-ро мурур мекардам, мабҳут мондам, ки ҳам рўи ҷилди он ва ҳам дар унвони матлаби умдаи маҷалла вожаи «мерос» ба шакли «меърос» ҳиҷҷӣ шудааст. Ёдам омад, ки бархе дигар аз нашрияҳо ҳам вожаи «масуният» (иммунитет)-ро ба шакли ғалати «масъуният» навишта буданд. Ба ҳамин шева мушкили имлои мо бо ҳарфу садои «ъ»-ро мешавад дар вожаҳои дигаре чун «таърих»-у «торих», «раъй»-у «рой», «шиъор»-у «шиор», «шоъир»-у «шоир», «боъис»-у «боис», «ҷомеъа»-ву «ҷомеа» ва «таъруфа»-ву «таруфа» дид. Дар мавриди ахир, албатта, мушкил печидатар аст ва аз бардошти ғалати мутарҷимони давр бармеояд, ки аз фарҳангномаҳои порсӣ кумак гирифтаанд. Муъодили порсии «тариф»-и русӣ «таъруфа» аст, бо имлои лотини ta’rofe (ta’rofa). Ноошноии мутарҷимон бо хатти порсӣ боъис шуда, ки онро тақрибан бар вазни «заррофа» ба шакли «тарофа» баргардон кунанд. Имрўза дар тоблуҳои баланду болои таблиғотӣ дар сатҳи шаҳр «тарофа»-ҳо заррофавор гардан ёзидаанд, ки мояи хиҷолати соҳибони забони расмии Тоҷикистон аст.

Бегумон хатти пириллик (порсии сириллик ё ҳамон тоҷикӣ) сўрохҳои фаровоне дорад, ки бо ҳеч навъ бахя (дарбеҳ)-е ба ҳам намеояд. Аломати «ъ» яке аз он сўрохҳои бузург аст, ки Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон дар остонаи рўзи расмии забон дар садади бахя задани он баромад. Қарор аст аз ин ба баъд пеш аз аломати «ъ» дар вомвожаҳои арабӣ дигар ҳарфи «ў» (вови маҷҳул) навишта нашавад. Барои намуна, аз ин ба баъд дар имлои расмӣ ҳам вожаҳое аз қабили «мўътабар», «мўътариф» ва «мўъмин» ба шакли «муътабар», «муътариф» ва «муъмин» навишта мешаванд; чун дар таркиби ин вожаҳо «ў» (вови маҷҳул) вуҷуд надорад. Ин қоъидаи нав ҳамчунин шомили ҳоли вомвожаҳое мешавад, ки дар онҳо садоҳои «у» ва «ҳ» канори ҳам воқеъ шудаанд; яъне «мўҳтарам» ва «мўҳр» аз ин ба баъд ба шакли дурусти «муҳтарам» ва «муҳр» ҳиҷҷӣ мешавад.

Дар ин мавриди бахусус ба Додихудо Саймуддинов, раиси фарҳехтаи Кумитаи забон ва истилоҳот, бояд шодбош гуфт. Аммо, афсўсмандона, бо ин қоъидаи куллию фарогир ҳам наметавон мушкилро ҳал кард. Яъне наметавон дастури табарворе дод, ки ҳарфи «ў»-ро аз канори ҳамаи «ъ»-ҳо ва «ҳ»-ҳо дар вомвожаҳои арабӣ биронанд. Садои «у» дар вожаҳое чун «мавзўъ», «маснўъ», «маҷмўъ», «рўҳ», «(ҳазрати) Нўҳ» кўтоҳ несту дароз аст ва бо табдили «ў» ба «у» дар ин вожаҳо талаффузи онҳо низ метавонад осеб бибинад. Пас, наметавон осуда шуд, ки бо тасвиби тағйироти нав мушкили «ў» ва «ъ» даст аз сари хатти аҷнабии мо бар хоҳад дошт.

Носозгории хатти пириллик бо аломати «ъ» жарфтар аз ин ҳарфҳост. Нахуст ин ки, дар расмулхатти таҳмилӣ як аломат (ъ) ҷойгузини ду аломати порсӣ шудааст. Яъне аломати «ҳамза» дар таркиби вожаи «муъмин» (баромада аз «имон») ва ҳарфи «ъайн» дар вожаи «муътабар» (баромада аз «эътибор») ҳар ду бо корбурди аломати сакта (ъ) навишта мешаванд, ки аз ҷумлаи мавридҳои носозгории хатти русӣ бо забони порсист. Ин мушкил замоне барҷастатар ҷилва мекунад, ки як матни пирилликро бо истифода аз нармафзорҳои роёнаӣ ба хатти порсӣ баргардон кунем. Ба ҳамин шева парҳез аз аломати «ъ» дар имлои вожаҳое чун «шиъор», «шоъир», «боъис», «ҷомеъа», «маҷмўъа» бар умқи мушкили баргардонгарҳо меафзояд.

Афзун бар ин, ноҳамхонии имлои пириллик бо имлои порсӣ монеи умдае дар ростои ошноии беҳтари порсигўёни Фарорўд бо зарофатҳои забони модаришон шудааст. Пур гуфтаем, ки расмулхатти таҳмилии русӣ дар дурии мо аз забону ҳувияти миллии худ бештарин саҳмро доштааст. Ба гунае, ки акнун бисёре намедонанд, ки «ъилм»-у «ъолим»-у «таълим»-у «таъаллум»-у «муъаллим» ҳамагӣ баромада аз як решаи воҳиданд. «Ъ» дар ҳамаи ин вожаҳо ҷойгоҳи калидӣ ва решаӣ дорад. Бо ҳазфи аломати «ъ» дар вожаҳои «илм»-у «олим»-у «тааллум»-у «муаллим» ва ҳифзи он дар вожаи «таълим» иртиботи решаии ин вожаҳо дар зеҳни як пирилликхон масх мешавад. Дар натиҷа аз вожаҳои бархоста аз як реша корбурди ғалат сурат мегирад; чун гўянда аз маънои дақиқи вожа огоҳ нест. Бавижа ин ки дар бархе аз ин вожаҳо будан ё набудани аломати «ъ» метавонад маъниро бакуллӣ иваз кунад. Барои намуна, ҳамон вожаи «таъаллум» (бархоста аз «илм») ба маънои «омўхтану донистан» аст. Дар ҳоле ки ҳазфи аломати «ъ» онро табдил ба «тааллум» (баромада аз «алам») мекунад; ба маънои «дард ёфтан». Шояд бархе баҳона пеш оранд, ки имрўза «таъаллум»-у «тааллум» ҳеч як дар «забони адабии ҳозираи тоҷикӣ» корбурд надорад. Ин баҳона танҳо дар сурате пазируфта аст, ки осори бузургонамон аз Рўдакӣ то Садриддин Айниро аз феҳристи осори адабии миллат берун бирезем ва онҳоро дигар ҳамзабони худ надонем ва дар нишастҳои байнулмилалӣ санги «форсизабон будан»-ро ба сина назанем.

Аммо мусаввабаи нав ҳамон қоидаи кўҳнаро такрор кардааст, ки ҳарфи «ъ» набояд байни ду садодор – ба истиснои калимаҳои «фаъол» ва «таъйин» - навишта шавад. Албатта, дар вожаи «таъйин» ҳарфи «й»-ро бағалат садодор донистаанд. Вожаи «фаъол» ҳам – агар манзур риъояти имлои дурусти забонамон бошад – бояд бо ду ҳарфи «ъ» ва ба шакли «фаъъол» навишта шавад, чун ташдид дар ин вожа рўи ҳарфи «ъ» меуфтад. Худдорӣ аз риъояти ин қоъида боъиси талаффузи ғалати вожаи «фаъъол» дар «забони адабии ҳозираи тоҷикӣ» шудааст. «Фаъъол» дорои ташдиди равшану сареҳ аст, ҳамон гуна ки вожаҳои дигар бар вазни «фаъъол» бо ташдиди садои миёнӣ навишта ва талаффуз мешаванд: маккор, ҳаммол, баззоз, фаррор, ғаммоз, хаммор. Пас, агар Кумитаи забон ва истилоҳот интизор дорад, ки мусавваботаш аз сўи мардуми огоҳ ба забон риъоят шавад, баночор бояд ин қоъидаро ҳам ислоҳ кунад.

Дар тўли 72 соли ривоҷи хатти пириллик дар Фарорўд имлои ин расмулхатти аҷнабӣ тағйироти фаровонеро бар худ дидаву борҳо бахя хурдааст. Аммо ҳеч як аз ин бахяҳо баростӣ корсоз воқеъ нашуда ва баръакс, ниёз ба бозгашт ба хатти худии порсиро барҷастатар кардааст.

Гирем, ки бо садҳо бахяи дигар ин хатро бо забонамон ҳамхонтар ва созгортар кунем (ки амрест тақрибан ношуданӣ ва тағйироти бунёдини расмулхатро мехоҳад). Аммо чанд тан ба ҳосили заҳмати нависандагон ба ин хат дастрасӣ хоҳанд дошт? Гумон намеравад, ки шумори хонандагони билқувваи он бештар аз 10 милюн тан бошад. На имрўзу дирўзи Тоҷикистонро метавон бо ин хат ба ҷаҳониён шиносонд ва на чашмандози фардое равшанро мешавад бо ин хат тарсим кард. Ислоҳоти тозаи Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон бори дигар ин ҳақиқатро исбот кард, ки танҳо роҳи бурунрафти забони мо аз бунбасти кунунӣ бозгашти тадриҷию барномарезишуда ба хатти худамон (порсӣ) аст. Бо ин бахя заданҳо ҷомаи ориятамон ороста нахоҳад шуд. Ин фармудаи Саъдӣ шоистаи такрору таъкид аст, ки:

Куҳан ҷомаи хеш оростан,
Беҳ аз ҷомаи орият хостан.

Gaddafi's Death and Lessons

Панди либиёӣ

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Либӣ аз балои Қаззофӣ раҳо шуд. Аз балои раҳбаре, ки 42 сол ҳам барои мардумхориаш басанда набуд. Ҳукумати интиқолӣ дам аз баргузории интихоботи қарибулвуқӯъи мардумсолорона медиҳад ва гӯӣ насими Баҳори Араб ба машоми як кишвари дигар дар ҷаҳони араб расидааст. Дигар қарор нест худкомагии Муъаммар Қаззофию хонадонаш монеъ аз хушбахтии мардумаш шавад. Қаззофӣ раҳбаре буд, ки дар кохҳои тилоӣ зиндагӣ кард ва дар лӯлаи фозилоб (заҳоб)-и чиркину бадбӯй ба даст уфтоду мурд. Раҳбаре буд, ки мухолифони бешуморашро “муш” меномид ва саранҷом ба сарнавишти муш гирифтор омаду мурд. Миллат бо шӯру нишот ба пойкӯбӣ бархостанд ва нобудии ҳокими ситамгарашонро таҷлил карданд.

Вале саҳнаҳои ракику занандаи боздошт ва саранҷом қатли Қаззофӣ, ки бо дурбинҳои ларзони телефунӣ филмбардорӣ шуда буду даври ҷаҳонро гашт, ҳикояте дигар дорад ва он рӯи сиккаро нишон медиҳад. Раҳбари тарсону ҳаросонро мебинем, ки илтиҷо мекунад ӯро назананд. Аммо ӯро мезананд. Аз сару мӯяш мекашанду ба хоки зиллат меафкананд ва ниҳоятан мекушанд. Пайкари беҷони ӯ дар сатҳи шаҳри зодгоҳаш мисли лошаи саг кӯбакӯ кашонда мешавад… Қаззофӣ марги ҳавлноке дошт, ки ба қавли куҳансолон, кас барои душмани худ орзу намекунад.

Муъаммар Қаззофӣ дар тӯли 42 соли султаи қулдуронааш бар Либӣ хуни фаровоне рехт ва ғалати бисёре кард. Садҳо тан аз мухолифони режими ӯ ба ҳамин шева кушта шуданд; пули қатли садҳо хориҷиро байтулмоли Либии Қаззофӣ пардохтааст; ҷиноёти саҳмгине сабти корномаи ин чеҳраи махуфи торих шудааст. Аммо шеваи қатли ӯ дар зеҳни содаи ҳазорон нафар корномаи бади ӯро сутурд ва аз Қаззофӣ шаҳиди мазлум сохт. Наҳваи куштани Қаззофӣ хатти тафовут миёни ӯ ва мухолифонашро зудуд ва гӯӣ фарёд баровард, ки:

Ман бад кунаму ту бад мукофот диҳӣ,
Пас фарқ миёни ману ту чист? Бигӯ!

Ва ҳеч касе набуду нест, ки он фарқро дарёбад. Чун фарқе дар кор нест. Қаззофӣ ба ҳамон шеваи дадманишона, барбарона ё ваҳшиёнае кушта шуд, ки худаш рақибону мухолифонашро мекушт. Дар натиҷа ҳеч ваҷҳи тамоюз ва тафовуте миёни ӯ ва мухолифонаш боқӣ намонд.

Қасоват ё бераҳмӣ зоидаи заъфу нотавонист. Наҳваи куштани Қаззофӣ баёнгари заъфи маънавии шадиди мухолифонаш буд. Қасоват зоидаи тарс аст ва тарс вижаи афроди нотавон аст. Қасовате, ки дар марги Қаззофӣ ба кор рафт, паёмади сиёсатҳои иҷтимоъии 42 соли ахири ӯ буд. Аммо ин умедро аз дилҳо зудуд, ки ин кишвар дар ояндаи қобили пешбинӣ ба қофилаи ҷаҳони мутамаддин хоҳад пайваст.

Аммо “ҷаҳони мутамаддин” ҳам таъбирест нисбӣ. Ва ин ҳақиқат замоне барҷаста шуд, ки хабари қатли Қаззофӣ ҷаҳонро дарнавардид. Паёмҳои шодбоши раҳбарони Ғарб ба муносибати марги касе ба андозае боварнакарданӣ буд, ки мафҳуми “инсонгарӣ”-ро зери суол мебурд. Ҳеч раҳбаре аз кишварҳои ба ном “мутамаддин” изҳори таассуф накард. Нагуфт, ки ин мардак бояд ба сазои аъмолаш мерасид. Ва ин ки сазои аъмолаш қатли хиёбонии худсарона набуд. Бозмондагони ҳазорон қурбонии сиёсатҳову ҷиноятҳои Қаззофӣ ба муродашон нарасиданд ва муҳокимаи мунсифонаи ӯро надиданд. Ва худи Қаззофӣ дар силлул (камера) нанишаст, то ба кардаҳояш биандешад ва маънии надомату пушаймониро ламс кунад. Ҳақ ба ҳақдор нарасид ва Қаззофӣ муҷозот нашуд. Боқии умрашро дар тааммул нагузаронд. Рафт, то барои муште хирасар шаҳид шавад ва асбоби дардисарҳои фаровони оянда. Ин кавданони нафаҳм, ки бо қасовати барбарона аз аждаҳое шаҳид сохтанд, ҷоизаи хушбахтиро набурданд.

Сарнавишти Қаззофӣ, аммо, ҳовии дарсҳои муҳимме буд; ҳам барои фармонравоён ва ҳам барои раъоё. Дарсе, ки фармонравоёни хирадманд аз ин поёни шум гирифтанд, ин буд, ки магасвор ба курсии раёсат начаспанд, раёсатро табдил ба салтанат накунанд, дороиҳои мардумро миёни аъзои хонадонашон тақсим накунанд ва худашонро инсони мирое беш надонанд. Раъоёи хирадманд дарсе, ки гирифтанд, ин буд, ки таслими хашми худ нашаванд ва бадкорро инсонвор ба дарки бадкориҳояш водоранд.

Муъаммар Қаззофӣ ҳамоне буд, ки ба хиёли пандгӯӣ ба раҳбари Иттиҳоди Шӯравии рӯ ба завол дар поёни даҳаи 1980 “Китоби Сабз”-ашро бо дебочае ғарро ба Михаил Горбачёв пешкаш карда буд ва танҳо роҳи наҷоти импротурии сурхро дар эҷоди “кумитаҳои мардумӣ ба сабки Либӣ” тавсиф карда буд. Аммо торих нишон дод, ки кумитаҳои ба ном “мардумӣ” давои дарде намешавад, магар ин ки баростӣ мардумӣ бошад. Агар Горбачёв қаззофивор ба курсии раёсаташ овезон мешуд, чи басо, ки ҳамин сарнавишти шум суроғаш меомад. Акнун лобуд Горбачёви 80-сола саҳнаҳои марги ҳақоратбори Қаззофиро дар сафҳаи телевизюнаш мебинаду панду андарзи “сабз”-и ӯро ба ёд меоварад ва афсӯс мехурад, ки дар посух ба он насиҳат худаш ба Қаззофӣ панде озодвор надода буд.

Ба қавли Рӯдакӣ, замона, чун нигарӣ, сарбасар ҳама панд аст. Пурсиш инҷост, ки гӯшу ҳушамон то куҷо ниюшои панди замона аст.

Mind The Gap! (Russian Version)

Российское военное присутствие ущемляет суверенитет Таджикистана

Накануне 20-летнего юбилея со дня провозглашения государственной независимости Республики Таджикистан в столице нашего государства произошло событие, которое способно поставить под вопрос сам факт суверенитета Таджикистана. Глава иностранного государства в присутствии таджикского лидера заявил о том, что территория Таджикистана еще 49 лет будет контролироваться вооруженными силами его государства. Одним из столпов государственной независимости является наличие собственных вооруженных сил, которые обеспечивают неприкосновенность и территориальную целостность государства. Заявление Президента России Дмитрия Медведева хоронит само понятие «суверенитет Таджикистана». Он выразил удовлетворение в связи с тем, что договорился с руководством Таджикистана о российском военном присутствии в нашей стране еще на 49 лет.

Форма и содержание заявления российского президента вызвали тревогу у медийного сообщества Таджикистана. Президент России в присутствии руководства Таджикистана поставил под сомнение само понятие независимости нашего государства и с уверенностью заявил, что Таджикистан еще полвека будет плыть в фарватере политики России. Мы считаем, что господин Медведев тем самым проявил бестактность и неуважение к Таджикистану и его гражданам.

Однако важнее всего то, что решения такого уровня важности не принимаются двумя лидерами за закрытыми дверями. К тому же ни один предсказатель и провидец не может сказать, какими будут взаимоотношения между двумя нашими государствами через 50 лет. Посему считаем, что логика подобных решений изначально хромает. Правительства могут принимать подобные решения в пределах сроков своих полномочий. Даже если будет чувствоваться острая необходимость в сохранении российского военного присутствия в Таджикистане, более логичным будет, если оно будет ограничено десятью годами. Фундаментальные устои суверенитета, демократии и гражданских прав, основываясь на которые Таджикистан считает себя независимым демократическим и правовым государством, не позволяют правительству принимать такие решения. Ни в одном суверенном, демократическом и правовом государстве судьба двух – трех поколений не решается подобным образом.

201-я мотострелковая дивизия численностью порядка 8 тыс. военнослужащих является самой крупной военной базой России за рубежом. Однако руководство России до настоящего времени не выступало с официальными заявлениями о необходимости продления срока ее пребывания на территории Таджикистана, хотя российские СМИ посвятили данной теме немало внимания. Российские аналитики, большинство которых отличается предвзятым отношением к таджикам и Таджикистану, приводят ряд аргументов в пользу российского военного присутствия в Таджикистане, в числе которых: опасности, исходящие из Афганистана (наркотрафик, движение «Талибан», религиозный экстремизм), угроза агрессии Узбекистана, вероятность возникновения внутренних конфликтов и поддержание стабильности действующей власти. Но, возникает вопрос: насколько они оправдывают сам факт ограничения суверенитета Таджикистана полувековым иностранным военным присутствием?

Мы призываем помнить обстоятельство, что Таджикистан является независимым государством и может и должен самостоятельно обеспечивать свою территориальную целостность и нерушимость своих границ. Не является ли срок в 49 лет слишком большим для всесторонней подготовки национальных вооруженных сил? Если решено, что мы в течение 49 лет будем только готовиться к защите и обороне своего суверенитета, то какова же цена такому государству и такой независимости, его способности защищаться самостоятельно?

Кроме того, даже после вывода американских сил в 2014 году Афганистан будет государством, отличным от талибовского Афганистана образца 2001 года. И российские политические аналитики и эксперты едва ли могут безошибочно предсказать будущее афганского государства и быть уверенными, что движение «Талибан» будет способно в короткие сроки восстановиться и взять власть в свои руки по всей стране.

Даже если представим самую ужасную картину, что после вывода американских войск Афганистан попадет под власть талибов, не стоит забывать, что в этой стране проживает огромное количество таджиков. Это те таджики, которые стараниями России и Британии были разлучены с нами в XIX – XX вв. И их любовь к Таджикистану не обусловлена никакой выгодой. Поэтому, демонизация таджиков Афганистана и выставление их пугалом для таджиков Таджикистана – занятие непродуктивное. Мы считаем, что российские военные базы и объекты представляют не меньшую угрозу для Таджикистана, нежели угроза афганской или узбекской агрессии, поскольку могут стать объектами нападения или причинами нападения извне, инструментом внутренней дестабилизации, как это было в годы гражданской войны 1992 - 1997 годов. Присутствие иностранных контингентов может быть обусловлено строгим невмешательством во внутренние дела государства и уважением его суверенитета и законов, уважением и соблюдением прав его граждан на территории самого этого иностранного государства.

По мнению большинства экспертов, одним из важнейших стимулов для определенных кругов в России к возвращению своих военных в Таджикистан, особенно на таджикско-афганскую границу, является установление контроля над наркотрафиком из Афганистана. В этой связи в российских СМИ запущена очередная кампания по дезинформации. Ряд российских экспертов, например Станислав Кучер, политический обозреватель московского издания «КоммерсантЪ», обвиняет руководство Таджикистана в содействии наркотрафику. Он пишет: «Я помню, как еще в начале нулевых годов наши пограничники обвиняли как раз руководство Таджикистана в активном потворствовании наркотрафику, в том, что в Таджикистане есть очень сильные группировки, которые на этом зарабатывают». Однако официальная доступная многолетняя статистика свидетельствует, что таджикские правоохранительные структуры и пограничники всегда изымали и уничтожали афганских наркотиков в разы больше, чем российские пограничники, чьи транспортные средства не подлежали в Таджикистане досмотру и переправлялись в Россию, минуя таможню.

По мнению российских экспертов и ряда политиков принятие Таджикистаном условий России будет означать признание таджиками своей неспособности самостоятельно защищать собственную страну. Они уверены, что без помощи России Таджикистан не сможет противостоять наркотрафику, и готовность Таджикистана и таджикского руководства защищать самостоятельно границы своего государства расценивают как стремление потворствовать наркотрафику. Правильно ли будет принять предложения России и заодно согласиться со всеми вышеприведенными обвинениями?

Тон и содержание публикаций российских СМИ накануне и по итогам визита Дмитрия Медведева в Таджикистан отражают высокомерное и пренебрежительное отношение политических кругов России к Таджикистану. Например, Сергей Коновалов озаглавил свою статью в «Независимой газете» как «Стволы Рахмону на миллиард долларов». Он пишет: «По оценкам экспертов, стоимость переданных вооружений и боекомплектов к ним оценивается в сумму около миллиарда долларов».

В статье не говорится о том, что переданные вооружения не являются новыми и в действительности Россия избавляется от старых и никому не нужных вооружений, сплавив их Таджикистану. Также ни слова не говорится о том, что Россия в 2005 году обязалась в обмен на комплекс космического слежения «Окно», расположенное под Нуреком, инвестировать в экономику Таджикистана порядка 2 млрд. долларов, но не сдержала принятых обязательств. Иными словами, правительство России пренебрежительно относится к своим обязательствам и до настоящего времени не выполнило до конца ни одно из них. Насколько можно доверять такому необязательному партнеру и передавать полномочия по защите своей территории его вооруженным силам?

Александр Москвичев в статье «Рахмон укроется от талибов за русские штыки» в газете «Взгляд» называет Таджикистан «подбрюшьем России» и заявляет, что «недавно Душанбе потребовал от Москвы аренду в 300 млн. долларов в год, но, разумеется, ничего не добился». То есть, законные требования Таджикистана кажутся российским политикам и «экспертам» смехотворными и забавными…

Среди всех угроз, отмеченных российскими «экспертами», наиболее реальным выглядит проблема трудовой миграции граждан Таджикистана в Россию. Ежегодно около миллиона граждан Таджикистана отправляется в Россию на сезонные заработки. Вместе с тем, правительство любого суверенного государства обязано обеспечить своим гражданам рабочие места, используя их труд во благо общества. Если в настоящее время правительство Таджикистана не в состоянии обеспечить рабочие места, то оно должно найти другие направления, чтобы таджики не зависели от рискованного рынка труда в России, не подвергались насилию со стороны фашиствующих молодчиков, перед ищущими бесплатный рабский труд работодателями, чтобы таджики не становились объектом насмешек и издевательств в шутовских программах и публикациях с расистским подтекстом в российских масс-медиа. Последним примером пренебрежительного и оскорбительного отношения российских СМИ к таджикам стали скандальные высказывания сотрудников радио «Маяк» о таджикской культуре и искусстве в целом и, в частности, о выступлении ансамбля «Парем» в Москве. Сериал «Наша Раша» на ТНТ позволяет себе самый низкосортный «юмор» в отношении таджиков, демонстрируя, культивируя и формируя расистское превосходство, пренебрежение и презрение к таджикскому народу и всему населению Центральной Азии. Однако российские власти не замечают этого и не задумываются над тем, насколько благотворно подобный медийный фон влияет на атмосферу союзничества и партнерства.

Примечательно что, что Россия не согласилась на совместное с Таджикистаном командование 201-й дивизией. По сути, дивизия является одним из рычагов давления на правительство Эмомали Рахмона и участие таджикской стороны в командовании дивизией и ее формировании не отвечает интересам России. Судя по некоторым данным, военное присутствие России в Таджикистане остается фактором постоянного вмешательства РФ во внутренние дела РТ и одним из инструментов формирования власти в Таджикистане.

Каждая попытка руководства Таджикистана напомнить российским партнерам о своем праве быть равной стороной в выстраивании взаимовыгодных отношений наталкивается на истерию в российской печати о засилии таджикских «нелегальных» мигрантов в России, которые якобы везут в Россию наркотики, звучат угрозы выдворения мигрантов. При этом и российские политики, и пресса подменяют понятия и делают вид, что не знают о безвизовом режиме между двумя странами и что таджикские мигранты легально пересекают границу России и легально находятся на территории России.

В этой связи таджикское правительство должно задуматься о перспективе введения визового режима между Россией и Таджикистаном. Правительство Таджикистана не должно исключать возможности ввода ограничения на поездки граждан РТ в страну, где процветает таджикофобия. В качестве выхода из этой ситуации правительство обязано создавать рабочие места для граждан в Таджикистане и изыскивать новые направления для трудовых мигрантов. Одной из мер может стать условие договоров с китайской стороной о приоритете в привлечении таджикских трудовых ресурсов на объекты, которые строятся Китаем в Таджикистане, а также о привлечении таджикских бригад для работы в Китае. Таджикистан является одним из доноров трудовых ресурсов, которые по оценкам демографов будут все более востребованы крупными рынками труда. Но таджикское правительство обязано прежде всего обеспечить достойные рабочие места своим гражданам на родине.

Мы считаем, что в таких условиях продление российского военного присутствия в Таджикистане еще на 49 лет является предложением, требующим серьезного всестороннего анализа. Срок иностранного военного присутствия в Таджикистане должен быть фрагментирован, а его продление выноситься на референдум и подтверждаемо ветвями власти. Срок действия соглашения по каждому периоду не должен превышать 10 лет. Тем не менее, демократическое правительство обязано выносить решение подобных судьбоносных вопросов на суд народа. Мы предлагаем следующее: пред тем как дать конкретный ответ на предложение Дмитрия Медведева, необходимо провести в Таджикистане всенародный референдум и спросить мнение людей о том, хотят ли они, чтобы Таджикистан и впредь оставался под военным контролем России? Референдум должен быть проведен честно и прозрачно, по международным стандартам и с участием независимых международных наблюдателей. Решение о предоставлении иностранным вооруженным силам права присутствия на территории суверенного государства не входит даже в компетенцию высшего представительского и законодательного органа государства, посему должно быть принято непосредственно гражданами Республики Таджикистан. Любое демократическое правительство, желая оставить о себе добрую память в истории, обязательно проводило бы референдум по подобным вопросам. Но важнее всего то, что ради сохранения суверенитета и независимости Таджикистана необходимо в первую очередь спросить мнение самого народа, который является единственным источником власти в стране.

Нуриддин Каршибаев
Саймиддин Дустов
Сайидюнус Истаравшани
Ахмадшах Камилзаде
Умед Джайхони
Бобо Сури
Ситора Раджабова
Бахтиёр Аминов
Эхсан Аъзамиян
Тахир Сафар
Рустам Аджами
Мухаммад Кабиров
Дилшод Азимов
Фирдавс Ходжаев
Алиджан Рахими
Камолиддин Таджикнежад
Равшан Темуриян
Олег Панфилов
Ибрахимджан Рустамов
Акрамхан Зиядуллаев
Абдулфаттах Шафиев
Дариюш Раджабиян
и многие другие