City Lights From Around The World

Нури шахрхои чахон

Аз дусти азизе паёме дарёфт кардам, бо анбухе аз аксхои зебо. Дустам мухтасару муфид навишта буд: "Барои истирохати чашм". Ман хам чашмонамро дар дарёе аз нур рахо кардаму хисобй лаззат бурдам... то расидам ба поёни олбум. Шумо хам ба махзи осоиши чашмони азизатон ин аксхои зеборо то ба охир мурур кунед. Барои ин ки зудтар ба интихои паём бирасед, шумори аксхоро камтар кардам.

Denver - Денвер


Petersburg - Петерзбург


Paris - Порис


Niagara Falls - Обшори Ниогоро


Las Vegas - Лос Вегос


London - Ландан


Moscow - Маскав


Dushanbe, Tajikistan - Душанбе, Точикистон

Бибахшед. Холи хозир барк надорем.

War Games in Kulab

Чангбозй дар Кулоб

Дар кучахои Ландан гох-гудоре роххоро мебанданд, тавре ки наметавонед хатто ба хонаи худатон рох ёбед. Албатта, ин холат танхо замоне иттифок меуфтад, ки бадшонсй оварда бошед ва карор бошад неруи пулис ба хонаи касе аз хамсоягонатон юриш бибарад. Навори зард бо навиштаи “Danger” (Хатар) майдони фарохи чандсадметриро фаро мегирад ва фосила ба андозае дур аст, ки иттифокоти махалли ходисаро хам наметавон дид. Пас аз муддате як марди чашму дастбастаро берун меоранду даруни худрави пулис хул медиханд ва навори зардро бехаёху боз мекунанд ва шумо хам орому беходиса вориди хонаатон мешавед.

Дар Точикистон мумкин аст хар он дари хамсояатонро бизананд ва бо шуру шавки кудакона ба чангбозй бипардозанд. Дуруст мисли иттифоке, ки дируз дар Кулоб уфтод. Дар натича афроди бегунохи рохгузар аз чумла як кудак, ки ноогохона аз канори махалли ходиса мегузаштанд, кушта шуданд ва руи макомоти кишварро сиёхтар карданд. Чони одамй барояшон сари сузан агар арзиш дошт, бояд бо эхтиёти бештар хамла ба хонаи дусти пешину душмани имрузашон Сухроб Лангариевро анчом медоданд.

Бародари «кахрамон»-и чанги дохилй, ки кахрамоне надошт, боздошт шуд. Агар давраи чанг буду давлати ларзон ба шонахои Сухроб ниёз дошт, ки мутаккояш бошад, албатта, аз тамоми табахкорихои у, аз чумла пинхон кардани 100 килуграм херуинаш чашм мепушиданд.

Аммо посухи модарони синарешу догдидаро кй бояд бидихад?

Tajikistan: The Land of Rumours

Точикистон – кишваре шоеъапарвар

Шояд Точикистонро бишавад роздортарин кишвари чахон унвон кард. Мочарохои хаячонангезе сари забони мардум меуфтад ва пас аз муддате худамон хам намефахмем, ки он мочарохо чи гуна аз сари забонхо уфтод. Ангор на ангор.

Сухбат аз катли чехрахои барчастаи точик нест, ки котилонашон харгиз ошкор нашуданд. Достони хамин яке-ду соли ахирро мегуям. Масалан, замоне буд, ки хама ба миш-миш дар бораи барканории карибулвукуъи Махмадсаъид Убайдуллоев – шахрдори Душанбе ва раиси Мачлиси Миллй уфтода буданд. Обхо аз осиёб уфтод, аммо на иттифоке уфтоду на Убайдуллоев аз курсиаш.

Як чосуси рус, ки зохиран бо оромиши виждон дар гушаи динче аз Омрико ба сар мебарад, яке аз чехрахои сиёсии точикро ошкоро хамкори худ номид. Ба гуфтаи у, Рашид Олимов – намояндаи пешини мо дар Созмони Милал ва сафири кунунй дар Чин, тахти лакаби «Амир» иттилоъоти мавриди ниёзи Русия дар мавриди Точикистонро фарохам мекардааст. Ин иттихом (агар вокеъияташ надонем) дар китобу рузномахо мунташир шуд. Олимов телефуни махалли корашро руи паёмгири чинй гузошту барои муддати мадиде нопадид шуд. Шояд ба умеди ин ки шоеъот фуру нишинад. Умедаш абас набуд. Аз он шоеъот хам дигар хабаре нест, бо ин ки посухе ба пурсишхои бешумор дода нашуд. Хамчунон Олимови мо дар Пекин гашт мезанаду чои чинй менушад ва ба аморати худ идома медихад.

Тозатарин шоеъа хам, ки хануз нимачон аст, дар мархилаи нисён карор дорад. Шояд пас аз яке-ду хафтаи дигар миллат ба куллй ёдашон биравад, ки Хасан Саъдуллоев (Асадуллохзода) ном касе аз абармардони иктисоди Точикистон буд. Касе буд, ки ба хотири пайванди танготангаш бо хонадони раисичумхурй ба маснаде боло расид ва то метавонист, чайбашро пур кард; ба хадде пур кард, ки ба гуфтаи огохони хол, дигар худи саробони дору надораш (раисичумхурй) ба тахлука уфтод. Ва ба андозае чайбаш анбошта шуд, ки боз хам ба гуфтаи огохони амр, орзухои баландпарвозонааш авч гирифт ва ба фикри точу тахт уфтод. Баъд чй шуд? Дигар хамааш шоеъа аст ва шояд рузе ба монанди шоеъоти дигар фаромуш шавад.

Аммо хазорон фарсанг дуртар аз Точикистон афроде хастанд, ки ин шоеъотро чиддй мегиранд ва хамчунон бо чидду чахд дар паи кандукови он хастанд. Ба монанди Чонатан Манторп аз рузномаи The Vancouver Sun-и Конодо, ки бо котеъияти шигифтангез ба хамаи шоеъот мухри таъйид гузоштааст ва нокомихои ахири Хасан Саъдуллоевро якояк баршумурдааст. Ду мавриди тавкифи родю «Имруз»-и Саъдуллоев хам аз каламаш науфтодааст. Родюи «Имруз»-ро танхо истгохи родюии демукротик дар Точикистони мустабид медонад, ки пас аз ду-се бонги «бедор шав!» билофосила хафа шуд. Чонатан хатто тардид надорад, ки Саъдуллоевро куштаанд. Дар мавриди котили он хам шакке надорад: Рустами Рахмон.

Аммо Точикистон тарчех медихад сари ин казия сарпуше гунда биравад ва фаромуш шавад. Мисли хар шоеъаи дигаре. Лаби давлат дар ин маврид мухру мум аст. Факат наздикони шуглии Саъдуллоев ба такрор мегуянд, ки раиси Ориёнбонк хамчунон зиндаву солим аст ва дар камоли хушй дар чаласоти бонк хозир мешавад. Аммо ин хам шоеъае беш нест. Чун мардум шахси мавриди назарро бо ду чашми сар надидаанд, ки бигуянд дар чи хол аст. Ва агар хубу хуш аст, дар канори гарданаш чои захме хаст ё нест?

Танхо кишвархои мустабид маъмани шоеъасозонанд. Дар кишвархои озод ба шоеъот мачол намедиханд, ки шоху барг дарбиёранд. Аммо дар Точикистон агар касе сурфа кунад, шоеъаи гузиданаш даври кишвар хохад печид ва агар бигузад шоеъаи р...наш. Ин аз боризтарин нишонахои як кишвари баставу дармонда аст. Кишваре шоеъапарвар.

Зимнан, аз мохи оянда кимати об хам ду баробар мешавад. Ин яке дигар шоеъа нест. Чун мавзуъи пулу суд матрах аст. Чайбхоятонро хуб биполед, ки вокеъияти ноб аст. Шоеъа чизест, ки барои давлати Точикистон суд надорад ва чи басо, ки зиёнбор аст. Аз ин ру барои хамеша дар холати шоеъа мемонад.

Аммо хамин шоеъот аст, ки дар нихоят сахттарин зарбаро ба давлатхои худкома мезанад. Умедворам шоеъаи марги фачеъи Саъдуллоев дуруг бошад. Аммо хатто агар он дуруг бошад, зарбаи гурезнопазир бар пайкари давлат муддатхост, ки ворид шуда. То набошад чизаке мардум нагуянд чизхо. Бо пайдоиши шоеъаи набарди кудрат дар хонадони хоким нанги ношустание бар пешонии ин хонадон нишаст ва аз хурмати он дар миёни тудахо кост. Ин яке хам дигар шоеъа нест. Чизест, ки паёмадашро хохем дид.
__________________________

Sadullaev Rumours Poll
Асари шоеъот дар бораи марги Хасан Саъдуллоев:

17 раъй

Кохиши эътибори давлат: 3 (17%)
Кохиши эътимод ба давлат: 2 (11%)
Афзоиши хашм алайхи давлат: 8 (47 %)
Дигар: 1 (5%)
Хеч: 3 (17%)

Ibrahim Usman Sympathises with Khurram

Иброхим Усмон бо Хуррам хамназарй кард

Нашрияхои Точикистон ба хадде кобили пешбинй шудаанд, ки кофист ба ман бигуед мусохибае бо фулонй чоп шудааст ва ман бидуни огохии каблй бароятон хохам гуфт, ки он мусохиба метавонад дар кадом нашрияи Точикистон мунташир шуда бошад. Барои намуна, агар яке-ду сафха аз як нашрия ба Иброхим Усмон ихтисос дорад, бедиранг метавон хадс зад, ки он дар «Фараж» бояд чоп шуда бошад. Агар кахрамони мусохиба Масъуд Собиров аст, билофосила мешавад гумон бурд, ки трибунаш хатман бояд «Миллат» буда бошад. Чолиб ин чост, ки тайи хафтаи равон хар ду зохиран чизхое барои гуфтан доштаанд ва мусалламан, аз трибунхои маъмулии худ кор гирифтаанд.

Хадиси Собировро, ки муътакид аст чинохи давлатии Хизби Демукрот «шаш хазор узв дорад», борхо гуфтаем. Бимонад, ки аз 4500 узви Хизби муттахидаи демукрот чи гуна 6000 берун омадаанду хизби худро сохтаанд. Шояд ба ин бовари окои Собиров дар фурсате дигар баргардем. Бехтар аст акнун ба сухбатхои Иброхим Усмон бипардозем, ки маълум нест бар чй мабно ва ба далели кадом офаридае «олими сол»-и кишвар унвон шуда буд ва мавриди истехзои бархе карор гирифт. Барои ман, бисёре аз гуфтахои у хукми куфр дар киболи хуввияти забонй ва миллии точиконро дорад.

Саъй мекунам дидгохам дар бораи изхороти Иброхим Усмон ба дур аз бардоштам аз ин рузноманигор дар даврони навчавониам баён шавад. Фарз мекунем, ки ман эшонро ба хубй намешиносам ва танхо ба сухбатхое иктифо мекунем, ки Усмон дар гуфтугуяш бо «Фараж» ба миён овардааст.

Шир сапед аст

Сухбат аз бадехиёт огоз мешавад. «Вазирй касб нест, журналистика касб аст». Манзур аз «касб» косибии бозор нест, балки хирфаи рузноманигорист. Дар паи он Усмон талош мекунад барои хирфаи рузноманигорй хатхои кирмиз ва худудеро таъйин кунад, ки ба назари худи у, бояд аз суи як рузноманигори ростин муроъот шавад. Бо хондани матни мусохиба тасаввури ман ин буд, ки хануз хафдах солам аст ва пушти мизи донишчуйи дар як донишгохи шуравй нишастааму устод бароям «хакикати инкорнопазир»-и кумунистиро тавзех медихад. Аммо медонем, ки акнун дар дунёе дигар зиндагй мекунем. Дарег, ки бархе ба монанди Иброхим Усмон дар хами кучаи бунбасти кумунисм гир кардаанд ва бо чидду чахд сарашонро зери хок мекунанд, то вокеъиятхои атрофи худро набинанд.

Иброхим Усмон мухофизакорона таъкид бар баёни дерину махбуби худ дорад:

«Журналистоне, ки портфели калон доранд, калами нагз доранд, калами рангаш нагз доранд, когази нагзро ёфта хариданашон мумкин, кор фармуданашон мумкин, аммо журналист нестанд.»

Чи гуна метавон ба эшон тафхим кард, ки ин баён ба торих пайвастааст? «Портфел» кадом аст? Дар забони порсй (ки ба бовари у «точикй» аст) калам хушранг мешавад, бофти таркиби «калами рангаш нагз» пок туркист ва бо забони мо миёнае надорад. Каламу когазро наметавон «кор фармуд», онхоро мешавад ба кор бурд. Аз саропои матни мусохиба метавон эрод гирифт, аммо мо ин кутохихоро ба хисоби зинда будани сухбат ва нахваи баёни муховараии устоди журнолисми точик мегузорем ва ба магзи сухбатхояш бармегардем.

Сурху сиёхи пиндор

Иброхим Усмон дунёро хануз бо рангхои сурху сиёх мебинад ва аз фармудае ёд мекунад, ки

«дар кишвархои капиталистй агар матбуот ба якдигараш игво накунад, рузашро гузаронида наметавонад, чунки идоракунандааш гуногун аст» ва меафзояд, ки «дар мо хамин рухия ба вучуд омад».

Чандин соли зиндагй дар чанд кишвари «капиталистй» барои ман маънии ин иддаъоро ошкор накардааст. Харгиз шохиди шох ба шох шудани, масалан, “Independent”-и Ландан бо “Guardian” набудаам. Аммо ин ки хафтаномахои Точикистон акнун ба харбаномахои сардабиронашон табдил шудаанд, сирфан ба кишвари пора-пораи мо ва тафаккури махалгароёнаи сардабирони он марбут мешавад ва исботи пайванди он бо дунёи сармоядорй тахайюли ганитар мехохад.

Пиндошти Иброхим Усмон аз «иттиходи журналистон» хам кумунистист. У мегуяд:

«Пештар барои он журналистон муттахид буданд, ки Иттифоки журналистон имконияти ба журналистон хона додан дошт, имконияти бустонсаро (дача) додан дошт, имконияти ба истирохат фиристодан дошт, имконияти ба одамхои дармонда ёрй расондан дошт. Яъне вай иттифоки пулдор буд. Хозир Акбаралй Сатторов гайрати бештар дорад, ки хамон холатро баркарор кунад. Ман гумон дорам, ки шояд ба чизе муваффак, шаванд. Лекин холо, хозир ин иттифок дар холати эхёшавй асту бас.»

Маъмулан вазифаи иттиходияхои синфй химоят аз хукуки аъзои он аст, на фарохам овардани асбоби айшу нуш ва бустонсарову тафарручгох барои аъзои он. Аммо хамин маврид аз вазифахои калидии Иттиходияи рузноманигорони даврони шуравй ба шумор меомад ва худи иттиходия дар поймол кардани хукуки рузноманигорон накши мустаким дошт ва озодии баёнро дар чорчуби махдуде карор дода буд ва агар як узви ин иттиходия харфе хилофи давлат ва усули танги эъломшуда мегуфт, худи иттиходия ба хисобаш мерасид ва рузгори он узви бечораро сиёх мекард. Чунин иттиходияе, ки дар вокеъ абзори эъмоли нуфузи давлат аст, барои кору эчоди аъзои он башиддат зиёнбор аст ва бехтар аст харгиз дубора эхё нашавад.

Идомаи гуфтугу ошкор мекунад, ки манзури Иброхим Усмон аз он иттиходия дакикан хамон «профсоюз»-и шуравист, ки нозири ичрои шуморе усули забонию сиёсист. Холо ки иттиходияи рузноманигорон кодир ба ичрои ин кор нест, Усмон пешниход мекунад, ки як кумитаи истилохоти вобаста ба Фархангистони улум ё хукумати Точикистон дар ичрои он бикушад. Яъне дасти зури давлат мустакиман бар сари рузноманигорони кишвар хоил шавад ва истилохотеро, ки Иброхим Усмон аз онхо хушаш меояд, дубора роич кунад.

Мушкили Усмон бо "нахуствазир"

Иброхим Усмон бо вожаи «нахуствазир» мушкил дорад ва мегуяд:

«Масалан, дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон вазифа «сарвазир» навишта шудааст, матбуоти мо «нахуствазир» менависад. Комитети истилохот талаб бояд кунад то меъёрхоро риоя кунанд. Хозир, хамин чизро аслан аз матбуоти мо суд бояд талаб кунад, ки чаро ту Конститутсияро вайрон мекунй? Макоми кабулшуда дар Точикистон сарвазир аст.»

Агар мусохиби Иброхим Усмон аз чуръати кофй бархурдор буд, метавонист аз у бипурсад: «Шумо, ки ин хама пойбанди харфи конун хастед, чи гуна аз вожаи «Конститутсия» кор мегиред, дар холе ки ин вожа дар забони мо расман мурдааст?»

Иброхим Усмон далели танаффураш аз вожаи «нахуствазир»-ро ин гуна тавзех медихад:

«Эронихо калимаи «сар»-ро хеле кам истифода мебаранд. Дар забони точикй бо «cap» такрибан хазорто калима огоз мешавад. Сармакола, сармухаррир ва гайра хоказо.»

Пас мушкил худи вожа нест, балки маншаъи он аст. Хатто агар бипазирем, ки «эронихо калимаи «сар»-ро хеле кам истифода мебаранд», наметавон мункири ин вокеъият буд, ки дар мавриди забон эронихо аз сари худ бештар кор мегиранд ва баёнашон аз сару забоне бармеояд, ки медонад чй мегуяд. Аммо ин иддаъо харфи муфте беш нест. Вожахое чун сардабир (ки порситар аз «сармухаррир»-и Усмон аст), сармакола, саррасид, саршуморй, сармоя, сарпизишк, саркор, сарпойи дар Эрон корбурди фаровон дорад. Пас ин яке аз мавориди пахши дуруг аст, ки Иброхим Усмон зохиран нигарони ривочи он дар матбуъоти Точикистон аст. Албатта, шояд он амдй хам набошад, балки аз ноогохии устоди рузноманигорони точик бармеояд.

Порсиситезй ба шеваи Хуррам

Усмон муътакид аст, ки рузноманигорони точик хакки конунии чойгузинии вожаи «судя» бо «козй» ва «суд» бо «додгох»-ро надоранд ва мегуяд, ки хамон вожахои бегона бояд дар забони мо роич бошанд. Аммо агар хамин «конуншиканй»-и рузноманигорон набуд, имруз бояд ба «чумхурй» «республика» ва ба «донишгох» «университет» мегуфтем. Усмон ба чои ин ки хостори ислохи забони конун шавад, аз рузноманигорон мехохад галатхои мусталах дар забони конунхоро бипазиранд.

Порае аз сухбати Иброхим Усмонро хиёнат ба забони порсии точикй медонам:

«Афгонистонро дидед, «Пухантун»-ро як кас донишгох гуфтааст, кариб ки истифодаи забони дариро манъ мекарданд. Чаро истилохи «Пухантун»-ро ту ба шакли донишгох, истифода бурдй гуфтанд. Он чй ки расмй шудааст, хамонро талаб карданамон даркор аст. Мутаассифона, хамин корро намекунем.»

Пас ин око бо вазири фарханги паштуни Афгонистон хамдард аст ва мехохад хамон рафтори аблахона бо забони порсй дар Точикистон сурат бигирад. Абдулкарими Хуррам худ сохиби забони порсй нест ва хакки он изхори назарро надошт. Ва албатта, он галати Хуррам вокуниши воруна (баръакс)-ро барангехт ва акнун такрибан хеч рузноманигори порсизабоне дар Афгонистон аз вожаи «пухантун» ба чои «донишгох» кор намегирад. «Донишгох» роичтар шуд. Ва аслан харфи «мамнуъияти забони дарй» дар Афгонистон матрах набуд. Касе чуръат надорад ин харфи музахрафро дар кишвари хамзабон матрах кунад, чун порсй забони аксарияти мардуми он кишвар аст. Ин яке дигар аз мавориди пахши дуруг дар мусохибаи Иброхим Усмон буд.

Пешниход ба Иброхим Усмон

Ба тамоми гуфтахои Иброхим Усмон дар ин мусохиба мешавад эрод гирифт; ба интикодаш аз рузноманигорони «Озодй» ва Би-Би-Си хам ки далели он чизе чуз нотавонбинй нест; ба нигарониаш аз рушди журнолисми интернетй дар миёни точикон низ. Шояд сари фурсат ба идомаи суханони Усмон баргардем, ки саршор аз нигаронии у аз бохтани чойгохи пешинаш аст.

Ба устоди рузноманигорони Точикистон пешниходи худашро пас медихам. Эшон бар ин бовар аст, ки рузноманигорони точик бояд забони модарии худро ба хубй фаро бигиранд. Харфи дуруст аст. Аммо Усмон дар ин маврид мустасно нест ва хатман бояд забони модариашро бозомузй кунад ва мутаваччехи ин хакикат шавад, ки забон рокид нест, балки пуёст. Тарафдорони рукуди забонй навмед хоханд шуд, чун харгиз хостахои онхо дар тули торих бароварда нашудааст.

Назархои «коршиносона»-и Усмон дар бораи забони порсии точикй хам бехтар аст пеши худи у бимонад ва обруи точиконро бештар аз ин набарад. Забони порсй мутаъаллик ба дастикам се кишвари чахон аст ва хеч кишваре хак надорад ба танхойи дар бораи сарнавишти он тасмим бигирад. Забон сайри такомулии худро тай хохад кард ва конунхои масхара наметавонанд чилави рушди онро бигиранд.

Медонам, ки ислохи забон барои бисёре аз «олимон»-и Точикистон хушоянд нест, чун навиштахои «олимона»-и онхо дар бораи нуктаву вергул ва «бандаки саволии –мй» ва чойгохи онхо дар забонро накш бар об хохад кард. Аммо агар хобем, бехтар аст бедор шавем, чашмонамонро сахт бимолему дарёбем, ки он навиштахо хамагй муддатхо пеш накш бар об шудаанд ва дигар ба забони маснуъии «адабии хозираи точик» ниёзе нест. Забони мо порсист ва порситар хам хохад шуд.

Ман хозирам бипазирам, ки бо афроде чун Иброхим Усмон иртиботи забонии мо катъ шудааст ва у, ба унвони мункири хуввияти забони модарии мо, барои ман як хоричй махсуб мешавад. Бо ин ки мо хамдигарро хануз бидуни мутарчим мефахмем. Вале Усмон забони манро бегона медонад ва ман сохтори забони у ва пофишориаш ба идомаи истифода аз ачзоъи бегона дар забонамонро бегона медонам. Ва аммо:

Хар касе, к-у дур монд аз асли хеш,
Боз чуяд рузгори васли хеш.

Kindle Up Our Hopes!

Умеди мо барафруз!

Натичахои раъйгирии ахири Як Дарвешро метавонед зери ин матлаб бибинед. Раъйгирй аз истикболи бесобикаи хонандагони торнигори кучаки мо бархурдор буд. 24 тан руи дугмаи мушвора фишор доданду интихоби худро аланй карданд. Бароянд хамин аст, ки мебинем: ба бовари аксарият (15 тан – 62 дарсад), дар Точикистон нашрияи миллй вучуд надорад. Албатта, дарсади ин афрод то охирин соъоти раъйгирй бештар аз 70 буд. Аммо 4-5 соъат монда ба поёни раъйгирй шумори хаводорони «Миллат» дарсади мункирони нашрияи миллиро камтар кард. Хафт тан (29 дарсад) муътакиданд, ки нашрияи «Миллат» холу хавои миллй дорад. Аз изхори назари эшон беандоза сипосгузорам. Мусалламан, унвони нашрия миллй хаст, аммо дар мавриди мухтавои он шояд лозим аст андаке тааммул ба харч дихем.

Як Дарвеш борхо матолиби «Миллат»-ро дакикан ба хотири танокузи онхо бо ному ормони эъломшудаи нашрия зери заррабин бурдааст. Шигифт ин чост, ки хатто дар як маврид аз ин хафт хонандаи шарифи торнигор як назари мухолиф дарёфт нашудааст, ки лоакал бигуянд, харфи мо кизби махз аст ва галати моро бо намунахо собит кунанд. Аз ин даста аз хонандагон хохишмандам, ки як бори дигар ба чанд матлаби мушикофишудаи «Миллат» назаре биандозанд ва галати моро ошкоро бигуянд:

Бадахшон: Митинг нашуд, аммо мушкил боқист

How to Become a Thinker?

Persian Poets Under Millat Attack

Two One-on-Ones with Zairov

Ва албатта, чандин матлаби дигар аз Рахмониёну амсолихум ва химояти сардабири «Миллат» аз гумоназанихои Рахмониён ва гайра. Лутфан бинависед, ки чавхари миллии он навиштахо кучои он нухуфта аст.

Гуфтугуи Ошкори Би-Би-Си дар бораи Афруз

Чанд шаб пеш ба Гуфтугуи Ошкори Би-Би-Си бо Адолати Мирзо – сардабири «Миллат» ва раиси Анчумани байнулмилалии рузноманигорони форсизабон гуш медодам. Чолиб буд ва аз пеш забташ карда будам. Аммо боз хам пурсишхоеро бармеангехт.

Пеш аз хама шодбоши мучаддад бо сабти номи ин анчуман, ки дар вокеъ орзуи деринаи мо буда ва хаст. Бо ин ки ин орзу, бар хилофи гуфтаи Адолат, ба «хазорон сол» кад намедихад, аммо ба ростй умри дарозе дорад. Лекин оё метавон акнун гуфт, ки орзуи мо бароварда шудааст? Адолат мегуяд:

«Мо раванди таъсиси филиалхо ва ё намояндагихои худамонро дар саросари дунё ва он нуктахое, ки форсизабонон ба сар мебаранд, хамчунин дар худи дохили Точикистон, дар вилоятхои Хатлону Сугду Бадахшону дигар манотик дар назар хохем дошт.»

Зебосту сутуданй. Аммо фикр намекунед, ки ин орзуи баланд вусъати назар мехохад? Оё хозиред бигуед, ки хамаи порсизабононро, катъи назар аз буриши чашму лахчаи машкукашон, ба огуши гарми ин анчуман хохед гирифт? Оё омодаед, ки ба тамоми навиштахои нобахакки худ дар гузашта (тозатаринаш дар хафтаи гузашта буд) хатти бутлон бикашед ва дар миёни нашрияхои махалгарои Точикистон парчами Миллатро баланд кунед? Худо шохид аст, бо нахустин нишонаи миллй шудани «Миллат» он хакикатро бо садои баланд хамин Як Дарвеш чор хохад зад. Вале хамчунон чашмбароху гушбазанги тагйир дар хатти машйи шумо хастем.

Адолат мегуяд:

«Хадафи мо хадафи хамгаройи аст ва анчумани мо як анчумани байнулмилалии фархангй аст, ки мо метавонем на танхо рузноманигорони форсизабонро дар ин анчуманамон фаро бигирем, балки, чун агар анчуманамон тавонмандй пайдо кунад, мо дар назар дорем ин анчуманро ба як анчумани байнулмилалии саросарй табдил бидихем. Яъне таъассуби мо руи забон нест. Мо метавонем, ки клосхое, ки мегузорем, хам ба инглисй бошад, хам ба форсй бошад, хам ба куллия забонхои матрахи дунёи дигар бошад.»

Номи комили ин ташаккул Анчумани Байнулмилалии Рузноманигорони Форсизабон – «Афруз» аст, дуруст? Пас танхо чизе, ки карор аст аъзои онро бо хам пайванд дихад, забони муштараки порсист. Агар вокеъбин бошем, медонем, ки ба куллия забонхои матрахи чахон харгиз давра баргузор нахохем кард. Пас бехтар аст тамаркуз руи хамин забони вомонда бошад. Инглисй рохи худашро бидуни мову шумо хам пайдо мекунад ва зарурате ба чахонватанй шудани мо феълан вучуд надорад. Чахон инсичоми аъзоеро мехохад, ки нахуст ба дарки худй расида бошанд. Лутфан таъкидатонро руи арзишхои фархангй ва танхо фархангии порсизабонон бигзоред. Ин чизест, ки ному ормони эъломшудаи анчуман эчоб мекунад.

Адолат бар ин бовар аст, ки миёни рузноманигорон,

«бинишхо хамеша яксон мешаванд. Шояд идеулужй фарк мекунад. Яъне идеологияи як кишвар аз дигар кишвархо фарк мекунад. Вале хирфайи будан дар журналистика, ман фикр намекунам, ки хеч идеулужие битавонад ба ин чиз халал ворид бикунад.»

Агар бинишхо фарк намекарданд, бахси мо хам то ба ин чо намерасид. Бинишхо ба шиддат фарк мекунанд. Биниши яке порсии ноб аст, дигарй аз манзари махал ба казоё нигох мекунад, ки «Миллат» ва аксари нашрияхои Точикистон то кунун ойинаи тамомнамои он будаанд. Пас лутфан бинишро миллй кунед.

Адолат бо зикри хикмате сутуданй мегуяд:

«Мегуянд, ки имон дар чое кавй мешавад, ки беимонй вучуд дорад... Ононе, ки аз лихози хирфайи дар Точикистон дастболо хастанд, бештар дар расонахои хабарии хоричй побанд хастанд... Шояд маъоши кам метавонад хабарнигорони хирфаиро аз расонахои дохилй канор бибарад.»

Чумлаи охирро мешуд идома дод. Шояд гаразварзихои шахсию махаллй боъиси дур уфтодани бархе аз рузноманигорон мешавад. Вагарна шумори андаке рузноманигор дар Точикистоне кучак чи гуна наметавонанд даст ба яке шаванду нашрияи миллии дархури таваччухе бисозанд? Пас боз хам ниёзи аввалия хамон аст, ки гуфтем: тарки биниши танги махаллй ва истикбол аз вахдати миллй.

Аз ин нуктае, ки Адолат таъкид кард, хушам омад:

«Забонро надонистан боъис шудааст, ки мо имруз гирифтори мушкилоти баёни андешаамон дар матбуъоти Точикистон шавем.»

Хакикати ноб. Бе бирав-баргашт. Аммо тасбити забони солим хам диди миллй мехохад. Пофишорихои бечихат руи нахваи баёни як махал монеъ аз ташаккули забони солими миллй мешавад.

Анчумани хушноми «АФРуз» (Анчумани Фархангии РУЗноманигорон) касд дорад торнамову нашрияхое дошта бошад. Аз хамин холо бархе аз дустони хубам дастбакори ин амри мухим хастанд ва гох-гудоре дар ин бора сухбатхое мекунем. Бо хулуси ният ва бидуни кинаварзихо, ки бароям бегона аст. Аммо нигаронии дарунии мо бештар мутаваччехи Душанбе аст, то Ландану Техрону Кобул.

Оё ин бори гарон шонахои заъифи махаллии моро нахохад шикаст? Мо дар даруни Точикистон аз худ чй симое ба намоиш гузоштаем, ки акнун бихохем хамкавмони бурунмарзиро ба тамошои он фаро бихонем? Замоне ки тавхину носазо ба бузургони порсигу сафахоти нашрияхои моро ба таври хафтагй пур мекунад, интизор аз ин анчуман чй метавонад бошад? Як нигох ба фехрести аъзои аввалияи анчуман вусъати гирифториро ошкор мекунад. Раёсати анчуман мустакар дар Душанбе аст – шахре, ки аз хаёхуи махалгароёни порсигу ба сутух омадааст ва ин васат худро гум карда. Оё нашрияхои махалгаро пушаймон хоханд шуд ва рохи инсофу миллиятро пешаи худ хоханд кард?

Ба хар хол, орзу, ки намемирад.

PS. Дар гузашта танхо номи нашрия буд, ки моро ба печидан ба дасту пои "Миллат" вомедошт. Акнун номи баланди Анчумани Рузноманигорони Форсизабон бори масъулияти сангинтареро ба шонахои "Миллат"-дорон андохта ва хатти машйи он беш аз пеш тачзияву тахлил хохад шуд. Умед аст, ки эшон хам мутаваччехи ин вокеъият бошанд ва аз ин ба баъд дар чоддаи Миллат гом биниханд. Ва мо хам ба соири миллатсузон бипардозем.

Poll: No National Paper in Tajikistan

Кадом нашрияи Точикистонро метавон миллй номид?

24 раъй

Нигох: 1 (4%)
Озодагон: 1 (4%)
Миллат: 7 (29%)
Фараж: 0
Дигар: 0
Хеч кадом: 15 (62%)

Tajik Children Released. Who's Next?

Бо точикон хар кореро метавон кард?

Расонахои Точикистон ва марбут ба он дар дохил ва хорич аз кишвар собит карданд, ки хар кишваре метавонад кудакону навчавонони моро барои муддати номахдуд дар асорат бигирад ва садои эътирозе чуз аз падару модарони кудакон нахохад шунид.

Давлати Точикистон бори дигар собит кард, ки хоричихо бо шахрвандонаш хар кореро метавонанд бикунанд (аз чумла латукубе, ки марзбонони узбак бо кудакони точик карданд ва дар расонахои чахонй гузориш шуд). Эътирози давлат ба бадрафтории узбакхо танхо пас аз фарчоми достон (як руз баъд аз он) дар шакли ёддошти эътирози диплумотик ба Вазорати хоричаи узбак фиристода шуд.

Оре, шаш навчавони дигар хам ки рузи 27 оврил тавассути марзбонони узбак дар имтидоди марз бо Точикистон боздошт шуданд, шомгохи 15 май дар паи музокироти тулонй озод шуданд. Сипас давлати Точикистон тасмим гирифт ёддошти эътирозашро (рузи 16 май) ба узбакхо бифиристад. Пеш аз он чуръат ба харч надод.

Аммо бетафовутии расонахои точикй ба ин мавзуъ, ки яке-ду бор садо дароварданду сипас хомуш шуданд, шигифтангез буд. Узбакхо хам мутаваччех шуданд, ки бозй бо сарнавишти кудакони точик паёмаде надоштааст. Эхтимолан акнун онхо ёддошти диплумотики Точикистон ба даст самти дастшуйи мераванд.

Як корбари узбак дар сухангохе узбакй зимни изхори нигаронй аз вазъияти равонии кудакону навчавонони точик мегуяд: «Умедворам, ки давлати Точикистон барои он кудакону навчавонон давраи бозпарварии равонй созмон дихад. Чун хатто яке-ду соъат дар дасти марзбонони узбак тачрубаи сахтест. Ин бечорахо чандин руз азоб кашиданд.»

Аз баргузории давраи бозпарварй барои кудакони дарбанд, ки тоза озод шудаанд, хабаре нест. Аслан хабари озодии онхоро низ бо камоли шармандагй аз расонахои русй гирифтам, на точикй.

PS. Пас аз иншои ин матлаб дар зери торнамои Озодй дидам, ки Фарходи Мелоди гиромй ба ин мавзуъи механй пардохтааст. Ба гуфтаи вай, хануз ду тани дигар аз навчавонони точик дар дасти марзбонони узбаканд ва музокирот хамчунон идома дорад.

Муртабит:
Tajik Children Under Uzbek Arrest

Let's Become a Party!

Мо худ як хизби тамомъайёрем!

Перомуни мо бешарофатихое сурат мегирад, ки хама далели онро ба хубй медонем, аммо касе салох намедонад дар ин бора дастикам пич-пиче бикунад. Яке аз ин маворид иттифокест, ки бо Хизби Демукроти Точикистон уфтод. Рахбари онро бо такдими дору надори Точикистон ба Русия гирифтанду барои 23 сол равонаи зиндон карданд ва худи хизбро аз дарун тикка-пора карданд ва пораи давлатии онро ба расмият шинохтанд. Дар хар чамъе хоин пайдо мешавад. Хоине, ки хар устухонеро ганимат медонад. Хизби Демукрот хам мустасно набуд. Устухонеро парт карданд ва касе ба сурогаш омад. Хамуро рахбари хизб таъйин карданд ва акнун мехоханд ба зур моликияти хаккаи Хизби Демукроти Мухаммадрузй Искандаровро аз хамрохони бовафояш бигиранду ба рахбари давлатии хизб бидиханд.

Хукуматхои истибдодй дар хама чо ин корро кардаанд ва макомоти Точикистон хатто дар ин маврид ибтикоре ба харч надоданд. Хизби «Растохез»-и Эрони пеш аз 1978 расман хизби мухолифи давлат махсуб мешуд, аммо дар вокеъ рахбари он чирахори охури хукумати салтанатй буд ва мояхточи рузгораш мустакиман аз байтулмоли давлат меомад.

Давлати Точикистон низ, ки аз иттиходи мухолифонаш мисли бед меларзад, аз муддатхо пеш дар садади он баромадааст, ки мухолифонашро чирахори худ кунад. Аз миёни мухолифон хоинонеро бармегузинад ва онхоро ба иншиъоб ё шоха-шоха шудани хизб во медорад ва хизби вокеъиро ба нобудй мекашонад. Албатта, ангушти иттихом ба худи аъзои хизб хам бармегардад. Танхо дар сурати набуди ормони вокеъй метавон як хизбро ин гуна ба вайронй кашонд.

Додгохе дар нохияи Шохмансури Душанбе аз Хизби Демукроти Мухаммадрузй Искандарови дарбанд хостааст, ки мухру мумашро ба Хизби Демукроти давлатии Масъуд Собиров тахвил бидихад. Ва танхо мухру мум на, балки дафтару кулли асосияашро хам. Яъне расман вучуди ХДТ-и Искандаров зери суол рафта буд, акнун вучуди хоричии он низ дар остонаи нобудист. Давлат ба ин хиёл аст, ки замоне ки Искандаров аз зиндон берун меояд, дигар хизби худро пайдо нахохад кард. Аммо кй медонад? Шояд замоне ки Искандаров озод мешавад, дигар ба хизбе ба он сурат ниёзе нахохад буд. Хамин аъмоли гайриинсонии давлат рохи худи давлат ба суи гурро хамвор мекунад.

Додгох рузи 14 май ба хизби Искандаров як мох фурсат дод, ки моликияташро ба Масъуд Собиров тахвил дихад ва бо хамин макулаи Хизби Демукрот баста шавад. Рахматуллох Валиев бо матонати сутуданй таъкид кардааст, ки ин иттифок нахохад уфтод. Аммо то як мохи дигар хохем дид, ки чи гуна табари давлат ба кор хохад уфтод.

Сарнавишти хизбхои демукроту сусиёлист мухолифонро сахт тарсондааст ва хатто бархе (ба вижа Хизби Нахзати Исломй) ошкоро гуфтаанд, ки ба хотири чилавгирй аз вуруди зарбаи табари давлат бар суфуфи хизби худ тарчех медиханд феълан хомуш бимонанд. Дар вокеъ, то ин чо давлат ба хадафи худ расидааст ва хизбхо ба аъзои худ эътимоди сад дарсад надоранд ва фикр мекунанд, ки шояд дар суфуфи онхо низ афроди мухточи устухон бошанд. Дар натича, сукуте, ки давлат ба он ниёз дорад, таъмин мешавад.

Дар ин миён кори рузноманигорони механй заруритар чилва мекунад. Бояд бо ин хакикат канор омад, ки хизбхои сиёсии мо хечкораанд. Хама аз зери сотури давлат гузаштаанд ё аз тарси он сокит мондаанд. Пас бехтар аст тамоми мушкилоту дардисархои чомеъа тавассути рузноманигорон гуфта шавад ва сукуте, ки давлат мехохад, шикаста шавад. Рузноманигорони механй аз ин ба баъд бояд хадиси бадбуи махалгаройиро канор бигзоранд ва ба масоили рузмарра бипардозанд ва тамоми сиёсатхои давлатро бисанчанд ва нукоти галати онро, ки андак нест, зери суол бибаранд.

Давлат барои дур кардани зехни мардум аз масоили доге, ки бар сари кишвар хоил аст, аз тарики нашрияхои вафодори худ дар холи ниходина кардани саратони махалгаройи дар чомеъа аст. Яъне мехоханд коре бикунанд, ки мо чиноятхои давлатро нодида бигирем. Пас бехтар аст беш аз пеш аз ормонхои миллй бигуему бинависем ва давлатро барои бекифоятиаш дар бароварда кардани он ормонхо зери тозиёнаи накд бигирем. Давлат бояд точикй ва дилсузи миллат бошад ва агар нашуд, бояд канор биравад.

A Bunch of Soldiers

Хичкас танхо нест!

No-one is Alone!

One of the best of the Persian Rap.

Bravo, Hichkas (Soroush)!

Released: 15 May 2008



Мехом биранд дасто боло болотар
Сифр, ду, як, ки боло то абад
Як мушт сарбози бохол бо хаманд
Ки хар кудум восе худешун достоно доранд

No-one (Hichkas) is alone
We’re a bunch of soldiers
A bunch of soldiers
Who put our lives on the line

The Angel of Death is down with us

I want you to throw your hands up high, HIGHER!
Throw 0 2 1 up forever
I’m with a bunch of live soldiers
And each of them has their own stories

Our ”trip” I begin in the name of God
Because God is with us
We are ever thankful to Him
In good times or when we feel like cursing the world

We are a bunch of soldiers, with our lives on the line
The Angel of Death is down with us
We help each other even though we are all in poverty
Take a taste of my raps, they’re bitter aren’t they?

We’ve taken it to the limit and reached the point
Where we’ve monopolized everyone into listening to our rap
Instead of the ‘other side’.

We are prepared to give our precious lives for 4 things:
God
Our nation
Our family
And our friends.

We’ve stayed in the streets for 4 reasons
First, because we have no other choice or place to go
The next reason is a sense of honour – bound duty
The next reason is not appropriate to be mentioned here
The 4th reason is a bit romantic
The leaves of autumn

I don’t feel the peace of mind I feel here anywhere else
All the young ones
Are learning from us
Learning that a true soldier doesn’t just think of himself
They think of the future and tomorrow
We are a bunch of soldiers
With Masters degrees
From the biggest University in Iran
I mean the streets, not formal education
I chose the pavement over the school chair
Remember to try and be different to us in this respect
This is our fate
We also made mistakes
However, in any situation we find ourselves in
We build and make progress
Many tears and a lot of blood will be shed on our journey
But in the face of hopelessness and loss of faith
We are the trees that will not be swayed
We stand firm
We do not even fear the Axe
Not even a bit
Let them know that we are prepared for war
If they force us

The Flag is at full mast
Never doubt that
Don’t even worry, my friend
No reason to fear
We’re a bunch of soldiers
There used to be more of us
Take my words seriously
I’m not one to joke around
Many of our friends are no longer with us
This new year our thoughts will be with you
I want the martyrs to know that if we are keeping it real
It is due to their blood which was spilt on the ground for us
All the people keeping it real
Know that our flag is flying high
If you are a real man then we are with you too

I pray for the world to be secure and peaceful
Amen
We have felt enough fire
I hope the day that we are all safe and secure comes quicker
So that we may all be happy together
Don’t stand still because…

I want you to throw your hands up high, HIGHER!
Throw 0 2 1 up forever
I’m with a bunch of live soldiers
And each of them has their own stories

The flag is up
(Bring the santur inside!)
C’mon!
The flag is up!

Two One-on-Ones with Zairov

Ду гуфтугуи хафта бо Зоиров

Дар хафтае, ки гузашт, Рахматуллох Зоиров – рахбари Хизби Сусиёл Демукроти Точикистон кахрамони матбуъот буд. Ду нашрияи чопи Душанбе хар кадом ду сафхаи худро аз у дарег надоштанд ва хар кадом саъй карданд мавзуъе чудогонаро бишикофанд. Чолиб ин чост, ки хар ду нашрия аз як урдугохи вохиди хамназаранд: «Миллат» ва «Нигох». Дар ин масоф «Нигох» пируз омад ва мусохибаи он мавзуъе равшантар ва хирфаитар ва пурсишхои чолишангези мантикитар дошт. Ба Далери Гуфрон шодбош мегуям.

Унвони гуфтугуи муфассали «Нигох» ба шархи зер аст: «Рахматилло Зойиров: Президент, маро танхо барои ду сол вазири адлия намоед!» Такондиханда ва гичкунанда барои касе, ки аз ин дархости рахбари мухолифон хабаре надошт. Аз ин ру бедиранг чалби таваччух мекунад.

Яке аз бехтарин пурсишхои Далери Гуфрон ин аст:

«Метавон тахмин зад, ки Рахматилло Зойиров аз мухолифати шадид хаста шуда, акнун рохи дигареро чустучу дорад. Ё шояд акнун аз дарун мубориза бурданист? Хамон гуна ки дар соли 2001 мушовири калони президент гардида, хизбашро дуюмбора ба кайд гирифту соли 2003 истеъфо дод...»

Албатта, Зоиров ба ин пурсиш посухи мустакиме намедихад ва рузноманигорро бо шиъорхои фаровоне таланбор мекунад, ба монанди ин ки «ман муборизаро ба «дохил» ё «берун» таксим намекунам ва формулаи «мубориза танхо барои мубориза»-ро инкор менамоям» ва гайра. Яъне дар вокеъ, рузноманигор посухи дакики пурсишашро намегирад ва исрор хам надорад, ки бигарад. Чун пурсиши баъдиаш комилан дар бораи чизи дигарест. Шояд ин танхо кутохии Далер буд.

Дар кул, аз ин мусохибаи хуб чунин бармеояд, ки Рахматуллох Зоиров ба ростй хостори тасаддии вазорати додгустарй барои 2 сол шудааст, то ислохотеро дар заминаи додрасй анчом дихад. Умедворй ба мувофикати Рахмон бо ин пешниход шояд то хадде содалавхй бошад. Рахбар дакикан аз хамон ислохоте метарсад, ки Зоиров мехохад пиёда кунад.

Аммо хондани мусохибаи «Миллат» бо Рахматуллох Зоиров итлофи вакт аст. Ба хар хол мо ба ин итлофи вакт тан додем, то бибинем лубби матлаб чист, ки дар нихоят хам чизе хосил нашуд чуз як мушт гаразварзихои музиёна, ки аз фосилаи байни сатрхои мусохиба ба хонанда шох мекашад. Бар хилофи «Нигох» «Миллат» сухбатхои Зоировро тавре пиёда карда буд, ки аз он камтар чизе гири кас меомад.

Мисли ин ки нашрия аз хоби зимистонй тоза бедор шуда бошад, ин пурсишро унвони матлаби худ карор додааст: «Зойиров дар Бадахшон гирдихамои мекунад. Чаро?»

Унвонро, ки хондам, тасаввурам ин буд, ки Зоиров дубора хостори баргузории тазохурот дар Бадахшон шудааст. Аммо нагу, ки достони порина аст ва аммо укдахои дустон дар «Миллат» дар ин бобат ногушуда монда будааст. Ба монанди аксари навиштахои «Миллат», ки буи ганди махалгаройи медиханд, ин мусохиба хам дар кул як паёмро илко мекунад: «Зойиров асолатан аз Узбакистон аст ва мехост аз хунгармии бадахшихо истифода кунад.»

Оре, хуни мо чунон гарм аст, ки давлат хар мавкеъ хавсала кард, чакке бар сари качаламон мезанаду садои касе дар намеояд.

Ба фехрести чандто пурсиши «Миллат» ба хангоми истинтоки Зойиров таваччух кунед, то мутаваччехи миллатсуз будани он шавед:

«Бигуед, ки чаро шумо барои баргузории гирдихамойи махз Бадахшонро интихоб кардед?» («Лутфан» рафта паи кораш-ЯД).

«Давлат Худоназаров шуморо махкум кард, ки дар Бадахшон мехохед гирдихамойи бигузаронед ва шумо аз хунгармии ин мардум мехохед суиистифода кунед.»

«Магар намешуд, ки шумо дар Узбакистон барои хукуки башар мубориза мекардед ва шояд ончо муътабартар шинохта мешудед?»

Ногуфта намонад, ки Муътабар Точибоева, аз мудофеъони барчастаи хукуки башари Узбакистон хамчунон дар зиндон аст, бо ин ки ахиран Дидбони Хукуки Башар таъаллуки чоизаи соли Мортин Эннолз ба ин зани шучоъро эълом кард.

Аммо «Миллат» бо пурсишхои мукаррараш гуё мехохад Рахматуллох Зоировро аз ватане, ки писандидааст, берун биандозад ва боз мегуяд:

«Бубинед, махз хамин чихати масъала хаст, ки бархе ба фаъолияти шумо бо шубха назар мекунанд. Зеро шумо имконоти зиёде доред, ки хорича биравед ва зиндагии хубтаре дошта бошед...»

Хорича? Кучо? Узбакистон? Зиндагии бехтар? Чи гуна? Дар зиндон? Ё пазируфтани кавмияти «узбак»?

Ва он «бархе» кй хастанд, ки ба фаъъолияти Зоиров бо шубха назар мекунанд? Давлати Рахмон ё рахмониёнистхои «Миллат»?

Зоиров бо хазор иллаву билла мехохад собит кунад, ки точики Тошканд аст ва ин ки шумори точикхои Тошканд бештар аз точикони Душанбе аст. Вале «Миллат» намехохад точик будани уро дарк кунад ва хавосаш сад дарсад банди махал аст ва боз музиёна мепурсад:

«Шумо дар Точикистон аз таборон киро доред?»

Ва дубора аз Тошканд канда мешаваду ба Бадахшон мечаспад:

«Мухтор эълом кардани Бадахшон дар Точикистон чй зарурат дошт ва имруз ба он зарурат хаст?»

Ва бозпас ба пурсиши нахусти худ бармегардад:

«Ва боз хам чаро шумо мавкеъи гирдихамойи на Душанбе, балки Хоругро интихоб кардед?»

Рахматуллох Зоиров бо хазор баён мехохад ба «Миллат» тавзех дихад, ки «бобои азиз, мо дар Бадахшон хам шуъбае дорем, ки бисёр фаъол аст», аммо фоидае надорад. Бархурди «Миллат» бо ин мавзуъ таврест, ки гуё Бадахшон як кишвари дигар аст ва як хизби хоричй мехохад он чо барномае анчом дихад. Хизбхои сиёсии Русия як руз дар Волгограду рузи дигар дар Петерзбург барномахои сиёсй анчом медиханд, аммо касе аз ин пурсишхои масхара намекунад. Дар Точикистон, агар бихохед нонатонро аз Душанбе на, балки аз нохияи Рудакй бихаред, шояд мавриди пурсучу вокеъ шавед.

Дар кишваре, ки ба дарки мафхуми «миллат» расидааст, як хизби сиёсии саросарй хак дорад дар саросари кишвар барномахои сиёсй анчом дихад. Ту чаро дардашро мекашй? Магар карор буд бисоти тазохурот аз Душанбе ба Хоруг кашонда шавад? Магар намешунавй, ки рахбари хизб дар хамон огози гуфтугу мегуяд, ки баргузории тазохуротро аъзои хизб дар Бадахшон пешниход карда буданд? Барои чй ба хамаи руйдодхо бояд аз сурохи танги девори кишлок нигох кунй? Барои чй бояд аз Зоиров бипурсй, ки «чаро нахостед тазохуротро дар Хучанд баргузор кунед?» Дар фаъъолияти сиёсии Зоиров хазорон нуктаи мавриди суолро метавон ёфт. Чаро бояд махалли у бештар аз хама чалби таваччух кунад? Дарди сахт аст он чизе, ки озорат медихад? Хакко, ки бехадду худуд сахт аст.

«Миллат», ки номе бемусаммо дорй. Ин нуктаро сахт ба гуши хушат биспор, ки шумори точикони Узбакистон ба маротиб бештар аз кулли чамъияти Точикистон аст. Бо ин музахрафот хамкавмонамонро рам надех. Ром хам агар намекунй.

Такозои миллигароён аз «Миллат» ин аст, ки аз чохи махал саранчом берун ояд. Назарсанчии нотамоми ахир хам нишон медихад, ки чуз худатон дигар касе шуморо ба унвони як нашрияи миллй намешиносад. Саропои харзаномаатон буи махал медихад. Оё замони истифрок нест? Ман ки боло овардам.

Linguistic Nostalgia

Пажмонии забонй

Имшаб тахти оханги кадимии фаронсавии 'Nostalgie' (Носталжй) сайри муфассале дар торнамои хабаргузории расмии Ховар (khovar.tj) доштам, ки номи расмиаш, бино ба ин торнамо, «Национальное Информационное Агентство Таджикистана (НИАТ) Ховар» аст. Мо хам ният кардем, ки бо нигохе ба чамоли ховарии ин торнамо укдаи дил бигушоему ба ёди гузаштахо андаке аз хисси кушандаи нустолжиамонро бикушем.

Хатман ёдатон хаст, ки замоне номи расмии ин хабаргузорй «ТаджикТА» буд ва ахбори он аз забони русй ба забони шикаста-бастае тарчума мешуд, ки бо номи «забони адабии хозираи точик» мешинохтем. Зохиран каламбадастони вафодору далери ин бунгохи хабарй поймардона ин забону баёнро то кунун хифз кардаанд ва аз насл ба наслу аз сина ба сина ба ояндагон ба армугон мебаранд.

Аммо барои пайдо кардани бахши точикии он зури бехуда назанед. Матолиб хамин чурй дар сатхи сафхаи дарандашти нахуст парту палост. Унвонхо хама ба забони бародари бузурги собик аст: Главная (страничка), Президент (яъне «Главный Человек»), Правительство (яъне «Арба Главного Человека»), Парламент (яъне «Театр Главного Человека»), Международные отношения (яъне «Хобби Главного Человека»), Безопасность (разумеется, Главного Человека) и т. п. и гайра.

Пузиш, ки забонхоро даромехтаму шархе носуфта додам, аммо ин тавсиф баёнгари сафхаи нахусти торнамои Ховар аст. Яъне аз боздидкунанда интизор меравад, ки хадс бизанад чй ба чй хасту ба кадом забон.

Шуморо дар тораки сафха тасвири худи «Главный Человек» пешвоз мегирад, ки рубаруи хабарнигори солхурдаи (Ховар на, балки) ИТАР-ТАСС истодаасту бо викор сураташро ба самти парчами Точикистону мучассамаи бобои обрумандаш Сомонй тофтааст. Яъне, «эй нигори нозанин, мехроби ман дигар найи!»

Ду хабари нахуст ба забони «нигори нозанин» аст ва ду-се хабар ба «забони адабии хозираи точик» бо холате нобахинчор хоксорона васати анбухи бегонагон уфтодаанд. Барои хондани идомаи матлаб бояд дугмаи «Подробнее»-ро фишор дихед. Бо шуру иштиёк якеашро «подробнее» мекунем ва порае аз онро айнан бидуни хеч тагйиру дасткорй руи сафхаи Як Дарвеш мерезем:

«Балҷувон. 15 май (АМИТ «Ховар» Сулаймон Холов).- 15 майи соли ҷорӣ сафири Британияи Кабир Грем Лотен ба ноҳияи Балҷувон овард (чй овард? Киро овард?-ЯД)... Грем Лотен ва ҳамроҳонаш ба осорхонаи Восеъ рафта бо ёдгориҳои таърихӣ ва бозёфтҳои ҷолиб шинос гардиданд. Сафир бо дидани шамшери қаҳрамони халқи тоҷик Восеъ ба ваҷд омад.»

Бо хондани ин сатрхо кас худ ба худ ба вачд меояд ва мехохад ба обу ранги он чизаке изофа кунад:

«Сафир бо дидани шамшери кахрамони халки точик Восеъ аввал чашмонаш барк зад, баъд ба вачд омад ва дод зада фиристод. Директори осорхонаи Восеъ аз тарс тарбузаш аз багалаш гелида монд ва у хам дод задан гирифт. Сафири Британияи Кабир беихтиёр шишаро зада шикаста шамшерро кашида гирифта дар гирди сараш чарх занонд ва хануз бо вачд фарёд мезад, ки «Ана, ёфтам!!! Шамшери Восеъро ёфтам!!! Худди шамшери Нелсони худамон будаст ин сабил-ку!». Фурсати як чойник чой хурдан нагузашта посбонони осорхона аз берун давида даромаданд ва кушиш карданд, ки шамшерро аз дастони зарифи сафири Британияи Кабир кашида гирифта дар чояш монда кулф карда партоянд. Вале аз афташ дастони нозуки сафир ба шамшер бисёр махкам часпида буданд, ки харчанд посбонон ба оху уху уффу туф даромаданд, шамшер аз дасти сафир канда намешуд. Ана-мана нагуфта, худи сафири Британияи Кабир якбора оромакак шуда шамшерро дар сандукчаи шикастагиаш монда муйлабхои чарбиашро молида-молида ба атрофиён синчакунон нигох карда охи сард кашид. Баъд бо як силтав сарашро боло андохта ба директори осорхона нигохи дуру дароз карда пичингомез «Ин шамшератонро чанд мефурушед, ако?» гуфту интизори чавобаш хам нашуд. Сафири Британияи Кабир маънидорона лабханде зада даст ба кисаи чапи шими нагзакак дарзмолшудагиаш бурда...»

Уфф, ин нустолжй бо мо чй коре намекунад! «Ховар» хаёли моро гарки «забони адабии хозираи точик» карда монд-ку!

Унвонхои дигар матолиби «точикй»-и Ховар хам шуниданист:

«Купруки дехкадаи «Зарафшон-1» кушода шуд» (Ба ин мегуянд вафодорй ба бародарони узбак, ки «пул»-и худамонро фидои «купрук»-ашон мекунем, ки хай «кушода»-ву «пушида» мешавад).

«Конхои Балчувон эхё мешаванд» (Яъне дубора зинда мешаванд... На, сухбат аз филми «ужас» ё «фантастика» нест. Вокеъиятхои ховарист).

Боз дар зери унвонаки «Другие новости по теме» мехонем:

«Хонахои харобгардида баркарор карда мешаванд». Аммо маълум нест, ки «хонаи харобгардида»-и забони мо рузе обод хохад шуд ё на.

Дар гушаи «Мухимтарин»-и «Ховар» матлаберо мебинем, бо як акси ошно: «Миллатсоз – Китоб дар бораи андешахо ва фаъолияти сиёсии Президенти Точикистон Эмомалй Рахмон».

Дар хаму «андешахош» мара бкша, амакй!

Нигарон набош. Мекушадат, аммо ба тадрич.

Thus Spoke Nazarbayev

Чунин гуфт Назарбоев

Гузориши Брус Панниерро тарчума мекардаму чорае чуз лаб газидан надоштам. Матлаби нисбатан чомеъу хубест дар бораи дидори ахири Эмомъалии Рахмон аз Казокистон. Аммо рагахои хакорат дар хилоли ин навишта ба хадде барчаста аст, ки чашми касро месузонад. Хар чашмеро на, албатта. Чашми точикро.

Брус мегуяд, ки нафтро хам метавон бо об даромехт. Коре, ки дар дунёи вокеъй шуданй нест. Аммо ин як таъбири мачозй аст. «Нафт» Казокистон асту «об» Точикистон. «Даромехтан»-и ин ду ба маънои хамкории ду кишвар бо чашми оз ба дороихои хамдигар аст, ки заминаи ин хамкорихост. Аммо бо андаке бузургнамойи ё муболига метавон иддаъо кард, ки ин чустори ковишй (тахлилй) дар як таъбир хулоса мешавад: «хории Точикистон».

Замоне буд, ки Узбакистон мехост иттиходе бо номи Туркистон эчод кунад, ки хамаи кишвархои Осиёи Миёнаро дарбар бигирад. Точикистон саркашй кард ва сазовори ситоиши миллигароён шуд. Пайвастани Точикистон ба иттиходе бо чунин номи нажодпарастона ба масобехи чакондани як катра ранги сапед дар як пиёлаи саршор аз ранги сиёх буд: сапедй дар он гум мешавад.

Вале ин бор Эмомъалии Рахмон талвехан (пушида) гуфтааст, ки аз тархи Остона барои ташкили як иттиходи минтакайи дар Осиёи Миёна химоят мекунад. Брус ишора мекунад, ки дигар чи хам бояд мегуфт? Ниёзманд, ки хакки интихоби чандоне надорад. Албатта, пешниходи Нурсултон Назарбоев ба маротиб окилонатар аз тархи бузургманишонаи Каримов аст, бо ин ки дар нихояти кор бартарии Казокистон бар дигар кишвархои минтакаро расман собит хохад кард. Бо он хама шукуфойи хак хам дорад. Брус мегуяд: «Сармоя обруву эътибор меоварад».

Брус Панниер ишораи дигаре хам ба ниёзмандии муфрати Рахмон дорад ва мегуяд, ки у ба бахонаи «бехбудии равобити дутарафа», аммо дар вокеъ барои дарёфти кумаки иктисодй аз хамсояи дорову нафтхезаш ба Остона рафтааст.

Тавофукхои шохона

Такрибан хамаи тавофукномахои имзошуда Точикистонро дар макоми як кишвари бечораву мухточ ва Казокистонро дар чойгохи як кишвари тавонманду накукор тарсим мекунад. Назарбоев бо сари баланду садои расо дар нишасти хабарй эълом кард, ки аз кумак ба Точикистон шона холй намекунад:

«Мо имруз ба тавофук расидем, ки хар чи зудтар як сандуки сармоягузорихои казокй-точикй гушоиш дихем. Тарафи казокй ба ин сандук 100 милюн дулор ворез хохад кард. Бо истифода аз ин маблаг дар Точикистон тарххои тоза ва муштарак рохандозй хоханд шуд.»

Сандук зохиран муштарак аст, аммо аз сахми Точикистон дар пур кардани он хабаре нест. Ва наметавонист хам бошад.

Нурсултон Назарбоев бо ваъдахои фаровони бештар чехраи абусу гирифтаи Рахмонро андаке боз кард. Хамааш сухбат аз кумакхои Казокистони хушбахт ба Точикистони бадбахт буд. Мухимтарин нуктаи ваъдахои рахбари казок, ки ба Рахмон умедхои обй ё оби умедворй дод, марбут ба танхо дороии фаровони Точикистон мешуд: об:

«Мо ба манобеъи барки обии Точикистон алокамандем. Имруз мо тавофук кардем, ки агар карор аст дар истгохи барки обии Рогун як кунсерсиюм кор бикунад, Казокистон низ дар он хузур хохад дошт ва масолех хохад дод ва ба унвони сармоягузор низ кумак хохад кард. Мо хамчунин ба дигар тарххои эхдоси ниругоххои обй алока дорем; мо алокамандем хутути интиколи барк аз тарики Киргизистон ба Казокистон кашида шавад, то аз кишвари шумо барк харидорй кунем.»

Дар хамин чо буд, ки сари хамидаи рахбари Точикистон андаке баланд шуду, ба таъбири мардумй, рахбар «курта-курта гушт гирифта фиссод.»

Ин нукта хам хуб аст, ки Казокистону Точикистон дар мавриди Узбакистон шигирди рохбурдй (стратегический маневр)-и муштаракеро ихтиёр кардаанд. Карор аст хутути барк на аз тарики замини софу хамвори Узбакистон, балки аз куху теппахои Помиру Тиёншон ба Казокистон биравад. Узбакистон хамасола ба вижа дар фасли зимистон «дустй»-и бехадду хасрашро ба Точикистон баён мекунад ва хамон вобастагй кофист. Шояд аз ин тарик битавон инхисори манобеъи энержй тавассути Узбакистонро шикаст дод. Пас ин нукта аз мавориди нодири гузориш аст, ки ба хонандаи точик хам «курта-курта гушт дода бурафт.» Аммо чуртамон чое мешиканад, ки Брус тасрех мекунад, ки пешниходи канор гузоштани Узбакистон хам назари Назарбоев аст, на касе дигар. Нагмаро пулдор супориш мекунад, мусалламан. Ва чи нагмаи маргубе!

Як такони шодиафзои дигар омодагии Казокистон дар сармоягузорй дар неругохи Рогун аст, ки як навъ чашму хамчашмии Казокистон бо Русияро нишон медихад. Дар холе ки русхо аслан моил нестанд ин неругох ба дилхохи точикхо сохта шавад, казокхо бепарво эълом мекунанд, ки дар сохтани неругох дасти ёрй дароз хоханд кард. Чизе чуз сипос надорем, ки нисори казокхо кунем. Албатта, бад-ин гуна Казокистон дар Точикистон манофеъи калони иктисодй пайдо хохад кард.

Илтимос

Яке аз карехтарин сахнахо замоне фаро расид, ки Эмомъалии Рахмон аз Нурсултон Назарбоев илтимос кард, то бар хилофи фармони чадиди раисичумхурии Казокистон ба Точикистон галла бифурушад. Бо таваччух ба кахтие, ки имсол чахонро тахдид мекунад, Казокистон хирадмандона тасмим гирифтааст то якуми септомбри 2008 ба хеч бегонае галла нафурушад, то мардуми худаш гурусна намонанд. (Мукоиса кунед бо даврае, ки пирону навзодони точик дар сармо мемурданду Точикистон барки набудаашро ба хорич содир мекард). Брус Панниер вокуниши Нурсултон Назарбоев ба илтимоси Эмомъалии Рахмонро ин гуна тасвир мекунад:

«Зохиран илтимоси Рахмон барои муъофияти Точикистон аз мамнуъияти содироти галлаи казокй Назарбоевро ба риккат овард, аммо рахбари Казокистон ваъдаи газофе хам накард ва гуфт: «Мо бисёр моилем, ки ба хамсояамон Точикистон гандум содир кунем ва албатта, дар нахустин фурсати мумкин ин корро хохем кард. Ман ин мавзуъро (бо Рахмон) каблан баррасй кардам. Мамнуъияти содироти галла то мавсими ояндаи бардошти махсул, яъне то якуми септомбр (сентябр) идома хохад дошт ва табъан, он гох мо пеш аз хама ба Точикистон гандум хохем фиристод.»

Яъне дар вокеъ, рахбари казок бо матонат ва муаддабона илтимоси рахбари точикро рад кард ва ба таври гайримустаким гуфт: «Чурачон, ичада через-перез намеша. Закон есть закон.»

Кутохсухан,

...дидори Назарбоев ва Рахмон дидори башиддат дустонаи Шоху Гадои Осиёи Миёна буд: доротарин кишвар ва надортарини он.

Сахнае, ки тарсим шуд, чунин буд: Казокистон бо шитоб бар эрикаи кудрати минтака менишинад ва лагомдоронаш Киргизистону Точикистон хастанд. Адуи саркашу магрур Узбакистон аст, ки бо пурруйи дар пойтахти Казокистон дар хузури ракибаш эълом кард: «Кишвари ман харгиз узви чунин иттиходе нахохад шуд.» Аммо акнун узбакхо дар акаллиятанд ва хаводорони Казокистон дар аксарият ва саманди казокхо тундтар метозад. Моем, ки хануз харамон асп нашудааст.

Tajik Children Under Uzbek Arrest

Кудакони точик тахти боздошти Узбакистон

Дар холе ки нашрияхои Точикистон ба сари хамдигар гирду мешикананду дар паи кандани гури миллат бо бели махалгаройианд, шаш тан аз шахрвандони навчавони кишварамон аз рузи 27 оврил (апрел) то кунун дар чанги нерухои марзбониву амниятии кишвари фошистии Узбакистон зачр мекашанд.

Бобир Алиматов, Дилшод Абдурахмонов, Илхом Умаров, Шоназир Олимов, Улугбек Холдоров ва Бахтиёр Турдиматов аз чумлаи 31 шогирди мадрасаи Адрасмони устони Сугданд, ки беш аз ду хафта пеш барои пикнику ревосчинй ба куххо рафтанду нохудогох вориди хоке шуданд, ки Узбакистон аз они худ медонад. Хамагй бедиранг боздошт шуданд ва мавриди бозчуйи карор гирифтанд. Сипас 25 бандии кучак озод шуданду ба Точикистон баргаштанд, аммо ба далоили номаълуме шаш навчавони 16-солаи мо дар Узбакистон мондаанд.

Дар номаи илтимосе, ки падару модарони он навчавонони боздоштй хитоб ба Ислом Каримов, рахбари Узбакистон, навиштаанд, омадааст, ки кудакони баргашта бисёр такидаву низор ба назар мерасанд ва руи бадани бархе аз онхо осори шиканча ба шакли кабудй дида мешавад. Кудакон гуфтаанд, ки тайи муддати боздошташон дар як зеризаминии хису бадбу махбус будаанд. Ба гуфтаи онхо, бозчуёни узбак ба кудакон обу нон хам надодаанд.

Дар бахше аз ин нома мехонем:

«Ду маъмур бо либоси шахсй якояки кудаконро барои чандин соъат истинток карданд ва кудаконро ба чосусй ва кочоки маводди мухаддир муттахам карданд. Аз онхо пурсиданд, ки оё касе аз хешовандонашон дар ниходхои интизомй кор мекунад ё на. Маъмурон хамчунин аз кудакон иттилоъотеро дар бораи номи фармондехони посгоххои марзй, шумори марзбонон, хуввияти маъмурони пулиси махалли зисташон ва раисони корхонаи маъодини кухии Адрасмон, теъдоди коргоххои ин корхона, коршиносони он ва гайра чуё шуданд.»

Дар гузашта марзбонони узбак гову гуспанди точикро хам ки аз канори марз рад мешуданд, ба занни ин ки шояд дастгохи шунуд («жучок»)-е бар бадани онхо насб шуда бошад, ё боздошт мекарданд ё ба гулула мебастанд. Акнун бадгумонии узбакхо шомили холи кудакони мо хам шудааст.

Мегуянд, «кофар хамаро ба кеши худ пиндорад.» Шояд дар Узбакистон аз кудакон чунин навъи истифода хам сурат бигирад. Кй медонад? Вагарна ин бадгумонй аз кучо бармеояд? Барои намуна, Узбакистон хануз аз неруи кории кудакон дар мазореъи пунба бахракашй мекунад, дар холе ки хушбахтона, гузориш шуд, ки ин амри шум дар Точикистон ба торих пайвастааст. Шояд макомоти узбак кодир ба бахракашии бештар аз кудаконашон бошанд?

Вазорати хоричаи Точикистон дар ин маврид камоли адаби точикиро риъоят карда ва хеч ёддошти эътирозе ба узбакхо нафиристодааст. Танхо чуръате, ки ба харч доданд, ирсоли номаи падару модарони бандиёни навчавон ба сафорати Узбакистон дар Душанбе буд. Макомоти сафорат дар камоли оромиш ба хабарнигорон гуфтаанд, ки умедворанд ин мушкил ба зудй хал шавад.

Ба зудй, яъне кай? Замоне ки шаш навчавони точик сиёхтарин тасвирхои зиндагиро барои хамеша ба зехн биспоранд ва тухми адоват дар жарфои калбашон кошта шавад? Замоне ки шахсияташон хурду лех шавад ва дигар харгиз чуръат надошта бошанд по аз манзил фаротар бигзоранд? Замоне ки аз бетафовутии Точикистон ба сарнавишташон сархурда шаванд ва ба миллату зодбумашон пушт кунанд? Он замони ломасаб кай фаро мерасад ва чигуна?

Оё агар марзбонони точик Худой накарда бо хамон таваххуши як инсони ибтидойи 31 навчавони узбакро боздошт мекарданд, гуши мо имруз ором дошт? Шояд на танхо сарусадои расонахои узбакию чахонй, балки гурриши тонку тупу чангандахои узбакй оромиши моро ба хам мезад.

Он 31 тан шахрвандони марзу буми мо хастанд, ки давлати Точикистон зомини химоят аз хакку хукукашон аст. Давлатдорй факат шикампарварй нест. Дардисар ва рафъи дардисархо дорад. Ва зимнан, дардисарсозй чузъи мункароти хар давлат аст, ки дар кишвари мо ба яке аз вазифахои давлат табдил шуда.

Дар марзе, ки огозу поёнаш аломатгузорй нашудааст, чи гуна метавон аз як кудаки мадрасайи интизор дошт бидонад, ки кадом гушаи як теппа моли кишвари уст ва кадом тиккаи он бегона аст?

Аз суи дигар, асорати навчавонони ноболиг чузъи чиноёти чангй махсуб мешавад. Мо ки бо Узбакистон чанге надорем. Ин рафтори узбакхоро чи гуна метавон тавчех кард? Барои чй аз сангу кулухи Точикистон дар ин бора садое дарнамеояд? Агар зури давлат дар баробари режими узбак андак аст, чаро Созмони Милали Муттахид аз давлати нотавони Точикистон дастикам номаи шикояте дарёфт намекунад? Мунтазири чй хастем?

Ва бори дигар: бори ин нангро то кучо бояд кашид?

Uzbekistani Tajiks' Identity Poll Results

Чи гуна метавон аз хуввияти точикони Узбакистон химоят кард?

10 раъй

Ташкили Сандуки вижа - 5 тан (50%)

Кори давлатхост – 0

Хар кас дар хадди худ – 2 тан (20%)

Бехуда аст – 2 тан (20%)

Дигар – 1 тан (10%)

Persian Poets Under Millat Attack

Посух ба як матлаби Миллат, ки бар бузургони порсигу тохтааст
С. Фаррухшох! Нависандаи «Мавлавй, вазири маориф ва чашни каду» дар «Миллат», шумораи 19, 07.05.08. Ин бор руи сухбати Як Дарвеш бо туст ва хамрохонат хам андак нестанд.

Зохиран ба далоиле (ки ба содагй метавон маълумашон кард) бо вазири омузишу парвариш (ба забони ту «маъориф») миёнаат шакароб аст. Барои туву маъорифу омузишу парваришат мутаассифам. Мурча чи хаст, ки калла-почааш бошад, албатта. Ту ки ба худ чуръат додию ба Рудакй густохй кардй, лутфан нишеманатро мухкам ба сандалй бичаспону ба ин харфи ман гуш бидех.

Ман сухбатро аз тахлили порахое аз шохкорат огоз мекунам. Ту менависй: «Мо имруз натоичи ин фармонро санчиш нахохем кард, зеро хам фармондехону хам фармонбарон хуб медонистанд, ки ичрои он хаёлоте беш нест.»

«Ичрои он хаёлоте беш нест?» Ин таркиби мандаровардиро аз кучо гир овардй? Аммо ин тоза огози корат аст. Андаке пас аз он мегуйи:

«Ман намедонам манзур аз интишори ин фармон дар чист ва чаро чаноби вазир аз устодони макотиб ровиву натток тарошиданист, аммо хуб медонам, ки «Касидаи шикоят аз пирй»- и Рудакй дар такмили дониши физики ё кимиёви устодони ин фан ё худ баланд гаштани малакаи чисмонии муаллими чисмонй кумак нахохад кард.»

«Манзур дар чист» намешавад, балки метавонад чизе бошад. Яъне «манзури вазир чист». «Кимиё» шимй (химия) нест, балки аз улуми мансухаи мо – порсиён аст, ки пояи шимиро гузошта ва барои худ дар торих чойгохе дорад. «Муъаллими чисмонй» як таркиби муъаллаки дигар аст. Манзурат шояд мураббии тарбияти бадан бошад.

Боз мегуйи:

«Наход дар холе ки халкхои дигар ба ихтироъи пешрафтатарин техника комёб гаштаанд, мо хануз хам шеъри хазорсолаи Рудакиро аз бар кунем??? Ин дар холест, ки он шеър хамагй;

«Бихандад лола бар сахро,
Ба сони дидаи Лайло»
- мебошад.»

Шояд барои каллаи ту шеъри Рудакй хамин як мисроъ бошад (на як байт). Аммо хамонро хам дуруст наовардайи, ки пузханди зиёда аз вусъати дахонат аст. Дар шеъри Рудакй лола бар сахро на, балки дар сахро механдад ва на ба сони дидаи Лайло, балки ба сони чехраи Лайло:

Бихандад лола дар сахро ба сони чехраи Лайло,
Бигиряд абр бар гардун ба сони дидаи Мачнун.

Акнун он се аломати суолро чилави димоги худат бигзору андеша кун, ки чи галате кардайи.

Ва бузургтарин галатат тайи ин матлаб:

«Боре наандешидаем, ки ифтихор аз «пафоси» пуч окибатхои хузнангез ба бор хохад овард. Ба кавли дигар, «асалро камаш хубтар аст». Як маротиб даст болои сина монда, аз руи инсофу адолат бигуем, ки 13 хазор мисраъ шеъри Рудакй моро чи дод??? Панд? Насихат? Аврупову гарб бе панду насихати Рудакиву Саъдй то чое расиданд, ки Абдукодири Бедил дар хобаш хам надида буд.»

Ту ки кабл аз ин собит кардй аз 13 хазор мисроъи Рудакй якеашро хам ба хубй аз бар нестй, чи гуна ба худат чуръат медихй дониши осори Рудакию Саъдию Бедилро зери суол бибарй? Шояд агар як байт аз он хазорон байтро ба хубй дарёфта будй, рузат ба ин табохй кашида намешуд? Забонат ба факре расидааст, ки чойгузине барои вожаи бегонаи "пафос" намеёбй.

Ту чй медонй, ки Бедил чй гуфта буд? Оё хабар дорй, ки пешоханги назарияи Дорвинисм хам у буда бо мисрои "Одамй пеш аз он-к одам бувад, бузина буд"? Ту оё медонй, ки такрибан тамоми улуми дакики урупойихо, ки бо чашмони хасудат мехуришон, бар мабнои донистахои порсии Синову Хайёму Хоразмию гайра шакл гирифта? Ё фикр мекунй, ки урупойи хамин чурй аз модар "урупойи" (бо тасаввури ту) ба дунё омад? Бо тамоми донистахое, ки имруз доранд? Оё аз сарнавишти бечорахои урупойии даврони Сино хабар дорй? Оё медонй, ки дар он давра мехвари вахшигарй воруна буд ва ховарихо бохтарихоро вахшй медонистанд? Ва оё медонй, ки ба хотири забоннафахмии кавми мост, ки дар ин манчалоб гутавар шудем ва ин ки так-таки фарангихо (урупойихо) забони худро ба хубй медонанду туро хам мачбур мекунанд, ки забони онхоро фаро бигирй?

Ту аслан чикора хастй, эй кадушох, ки чашни Рудакиро бо чашни худат (яъне харбузаву каду) мукоиса мекунй? Ту, ки саропои навиштаат пур аз лукнат асту забонат ба забони гунги тозазабонёфта мемонад, чи тавр ба худат чуръат додй, ки номи Рудакию Мавлавй ва бузургдошти ин бузургонро ба сухра бикашй? Бидуни калиди ганчи башарият, ки дар дасти хамин бузургон аст, корат ба чое расида, ки чашни бузургдошти бузургонамонро «чашни харбузаву каду» меномй? Агар нукси фитрат дар кор набуд, ту ба ин гандоба кашида мешудй?

Ононе, ки ба рози каломи бузургони порсй рох ёфтанд, чойгохашон арши аълост, ба гунае, ки чахониён хама талош мекунанд онхоро они худ бидонанд. Забони порсй забони шеър буд ва ашъори порсй ганчинаи илмхои гуногуне буд, на танхо забону адаб.

Бидуни забон насли башар ба холе меуфтад, ки ту уфтодайи. Пайванде миёни забону афкор вучуд нахохад дошт. Мисли як гунг факат минг-минг хохад кард ва музахрафот аз каламаш хохад таровид, ки дидем. Агар имруза улуми дакики мо пешрафт надорад, ба хотири гунгии кавм аст. Умари Хайём, ки ту шояд танхо ба унвони рубоъисаро бишносиаш, аз бузургтарин ахтаршиносони торих ва мухтареъи дакиктарин солшумории башарият буд. Сино хам ки аз хифзи абёташ ор мекунй, аз рохи забондонй ба гушудани хар банд муктадир шуд. Имруза барои мо ачиб аст, ки чаро хамаи андешамандони гузаштаи мо ё шоъир буданд ё суханвар. Чун онхо медонистанд, ки забон василаи эчоди мафхумхои тоза аст; чй дар физику шимй ва чй улуми дигар. Аз далоили умдаи бадбахтии Точикистон накбати забонии кишвари мост. Бо ин забони туталаву лукнатй чй навоварие мехохй бикунй? Ба чй забоне мафхумхои тозаи онро мехохй табйин кунй? Аслан медонй, ки номи тамоми эхсосоте, ки дар ту буруз мекунад, чист? Аз навиштаат чунин бармеояд, ки сахт гирифторй.

Саъдие, ки мавриди истехзои ту буд, мегуяд:

Забон дар дахон, эй хирадманд, чист
Калиди дари ганчи сохибхунар
Чу дар баста бошад, чй донад касе
Ки чавхарфуруш аст ё пилавар

Агар дастикам хамин фармударо медонистй, дахонатро баста нигах медоштй, то надонем, ки чи ганде аз он метавонад бурун ояд.

Ва нашрияе, ки навиштаи туро сазовори чоп дидааст, бояд сахт гирифтору бадбахт бошад. Мавзуъоти дог кишварро таланбор кардаву жожхойихои як молихулиёйи бо тавхину душном ба бузургоне чун Рудакй, Мавлавй, Саъдй, Сино, Носири Хусрав ва абарчехрахои дигар сафахоти онро пур мекунад.

Ой Анчумансозон! Кадом порсизабон бо ин афкори шумо миёнае хохад дошт? Шумо мехохед бо мавлависитезй Анчумани Рузноманигорони Форсизабон созмон дихед? Шумо мехохед бо озурдани равони Саъдй хайру шарри иттиходу инфисолро барои мо тавзех дихед? Шумо бо туфе, ки ба хони Рудакй мерезед, мехохед фарзандони Рудакиро даври як хон бинишонед?

Ман ки медонам хадафи шумо чй хаст, аммо хамаи порсизабонон аз ганди он чо бу набурдаанд. Онхо дар саломати акли шумо шак хоханд кард. Ва хакко, ки дар саломати акли касе, ки барои манофеъи кутохмуддати дунёии худ номи бузургонро меолояд, бояд шак кард. Фарзонае гуфта буд, бузурге, ки барои исботи бузургии худ бар бузурге дигар метозад, бузург нест. Шумо ки хануз бузург нашудаед. Хамон кудакони порина. Пас биравед сари чои худ бишинед ва хадди худро бидонед. Ва хак хам надоред аз ин ба баъд номи бузургонро ба носазо ба забон оред. Магар ин ки харфе бигуед, ки гарротар аз сухани Рудакию Мавлавию Саъдию Синою Носири Хусрав бошад. Яъне харгиз.

How to Become a Thinker?

Фикр мекунам, навбати пузидан аст (лутфан харфи нахустро дуруст бихонед), яъне пузиш хостан. Мехохам имруз шадидан бипузам (де! Чаро дубора амдан иштибох хондед?!) Пузиш аз Давлати Рахмониён, ки дар гуфтугуи муфассали якметриаш (ду сафхаро канори хам гузоштам) собит кардааст, ки як мутафаккири барчаста аст. Дар кучо? Метавонед хадс бизанед?.. Офарин! Дар хафтаномаи «Миллат». Чй фармудед? Пурсиши сахте набуд? Дарег. Ман фикр кардам, шумо хам ба чамъи андаки мутафаккирони борикбини кишвар пайвастаед.

Оре, карор буд ба фармудахои эшон дигар напардозам. Аммо захмате, ки эшон ин бор кашиданд, андак набуд. Пас ичоза бифармоед, ба дурри каломи эшон ин бор хам бипардозем.

Ба назари хазрати Рахмониён, касе, ки муддаъии мутафаккир будан аст, «агар бинад, ки ба назараш касе таваччух намекунад, пас бидонад, ки назари у назарест, ки ба ичтимоъ лозим нест ва ё ба ичтимоъи руз лозим нест. Аммо назари манро мункалиб дарёфтанд, хам мухолифонам ва хам чонибдоронам.»

Руи ин хисоб, Рахмониён муътакид аст, ки мутафаккир аст ва мутафаккире мункалиб!.. Бибахшед, шумо. На, на, он окое, ки бо перахани сурхи пурранг дар саффи акиб нишастааст... Бале, шумо чи тавр ба худ ичоза медихед, ки ба ин дурри ноби мутафаккири мункалибпардози мо бихандед? Охо, манзуратон маънои вожаи «мункалиб» аст? «Мункалиб», яъне чиз ё касе, ки дучори тахаввули дарунии бузурге мешавад, яъне дар ботинаш инкилобе сурат мегирад. Ва шумо мутаъаччибед, ки чи гуна назароти Рахмониён метавонад мункалиб бошад? Холо дигар зиёдй хурда нагиред. Шояд манзураш «инкилобй» буда, аммо ин вожа ин рузхо чандон боб нест. Хатто то андозае тарснок аст... Мегуед, дар ин сурат баёни Рахмониён осеб дидааст ва маънии каломаш мисли пудри рахтшуйи об шудааст? Ичоза бидихед бидуни шитоб чилавтар биравем. Фармудахои ноб дар пеш аст.

Ба назари Рахмониён, аз бахти бад, чомеъаи мо ба хадде пур аз каллахои нафахм шудааст, ки хеч кас маънии каломи уро дарнаёфтааст. Эшон мефармоянд: «Он чизеро, ки касди ман буд, онхое, ки аз ман химоят хам карданд, ба дурустй дарнаёфтанд, ки ман чй мехохам. Ва онхое, ки бо дашномномахо хам посух доданд, онхо хам чавхари фикрро дарнаёфтанд."(Не будем показывать пальцем, албатта).

Бад-ин гуна, хеч кас, аслан ва абадан касе мутаваччехи рохнамудхои фарзонаи мутафаккири охируззамон нашудааст, ки лаккаи нанги ношустаниеро бар сару сурати мо мухкам мекубад. Хичолат хам хуб чизест, бонувону окоён! Лутфан дарёбед! Дарёбед он чавхари фикрро ва хар чи зудтар! Биёед бо хам талош кунем хотири бузургворро шод созем. Ба идомаи суханони гаррои фарзонаи Шарк таваччух кунед.

Рахмониён мегуяд, он чиро, ки гуфта буд, бояд мегуфт. «Зеро мо мушкили шинохти ХУДЙ-ро дорем.» (Зохиран дар ин бахш садои эшон, ки башиддат обистани хаячони васфнопазир буд, андаке (ба микдори 180 десибел) боло рафтааст, аз ин ру «Миллат» бо хифзи наводир-ул-вакоеъ-ул-иттифокия тамоми хуруфи «худй»-ро бузург чоп кардааст).

Баланд рафтани садои Рахмониён метавонад ба далели шиддати норохатии эшон сурат гирифта бошад, ки «миллатдустию миллатхохии мо даъвои холие беш нест.» Пас таваччух кардед? Рахмониён мутафаккири мункалиб аст, кишвар пур аз кавдани нафахм аст, ки лубби матлаби эшонро намефахманд, мо миллатдуст надорем ва касе хам наметавонад даъвои миллатхохй кунад! Чунин аст авзоъи куллй, азизон! Аммо ин шархи кулли авзоъ нест хануз. Андаке хавсала ба харч дихед. Вазъият кирмизтар аз ин харфхост.

Рахмониён норохат аст, ки зохиран як мушт номутафаккири касй-ул-калб мехоханд аз у бишнаванд, ки «оре, ман хато кардам» ва назароти онхоро бипазирад. Аммо на, рафикон! Харгиз чунин нахохад шуд. Чун холо «хангома бархост, бояд бахс шавад, мизи мудаввар шавад ва рохи халле пайдо шавад. Ин (мавзуъи махалгаройи – Як Дарвеш) бояд аз чомеъа дур андохта нашавад. Яъне тавре гуфтем, бояд гиребони худ буйиданро ёд бигирем.»

Бибахшед, шумо, хонум. Бале, радифи аввал, дасти рост, нафари севвум. Шумо оё харгиз гиребонатонро буидаед? Бовар намекунам. Лутфан хамин холо «гиребони худ буидан»-ро ёд бигиред. На, ин тавр на. Димогатон 15 сонтиметр фосила дорад, зохиран. Лутфан фосиларо ба 8 сонтиметр бирасонед. Офарин! Холо? Чй буе меояд? Нафталин? Холо хулоса бароред, ки чаро ин буй аз гиребони шумо меояд. Шояд дар хонаатон муттаву хашара-машара бедод мекунад...

Холо лутфан димогхоятонро аз гиребонхо дуртар ва камархоро рост бигиред ва бодиккат ба идомаи фармудахои ноб гуш бидихед.

Рахмониён дар посух ба ин пурсиш, ки оё равшанойи ва харакатеро мебинад ё хама чиз тира аст, якбора осори 20 сол пеши устод Кухзодро ба ёд меоварад, як тарчумаи вазини у ва ду достонашро, ки ламъахое дар ин торикианд. Албатта, ба назари шаккоконе чун Як Дарвеши машкук ва муташаккик, хеч як аз ин навиштахо кучактарин ламъа ё нуреро намеафканад, ки торикии захими имрузро бишикофад. Аммо чун Рахмониён мегуяд, шакки Як Дарвешро бояд нодида гирифт. Чун Рахмониён аст, ки мутафаккир аст ва дар холи тафаккури жарф.

Тасодуфун Рахмониён Бахманёрро хам ба ёд меоварад, ки дар навиштахои каблиаш андаке мазаммат карда буд. Ба назари у, «Сармадех»-и Бахманёр як навъ кахрамонй аст, чун насри мусаччаъро зинда кардааст. Боз хам ба назари Як Дарвеши лаччоч, зинда кардани як чизи мурда наметавонад кахрамонй бошад. Як Дарвеш мегуяд, аз бас мурдахоро зинда кардем, зиндахо мурданд. Ва мегуяд, зояндагй ва офаридани чизи хуби тоза танхо рохи расидан ба кахрамонист. Лутфан дахони Як Дарвешро барои муддате мухру мум кунед, чун ба тиккаи нобтаре аз фармудахои Рахмониён расидем. Зимнан, барои оромиши хотири Як Дарвеш инро хам бигуям, ки ба назари устод Рахмониён, Бахманёр, Рахмон Остон ва Мухаммадзамони Солех хама баъд аз Сайфи Рахимзод «ба рисолати адабиёти асил» сарфахм рафтаанд. (Садои Як Дарвеш аз зери мухру мум: Сухбат аз кадом рисолат аст, ки расуле надорад?)

Рахмониён дар айни тааммули амик мефармояд: «Аксари мутаассибони махал мутафаккиранд. Мутаъассиб на касест, ки кореро дониста мекунад. Яъне гуё кореро мекунад, ки бояд накунад.» (Дарки умки каломи ноб андаке печида шуд).

Устод Рахмониён дар чое дигар мегуяд: «Ман дар чои холй сухан нагуфтаам, факат ба дарки ин расидан лозим аст. Ин аст, ки руи сухани ман бо ахли тафаккур аст. Ва онхое, ки бо мо мукобилат мекунанд, ахли тафаккур нестанд, инхо курбонии таассуб хастанд. Мутафаккир метавонад аз ин таассуб худашро берун барад, чун у мутафаккир аст...»

Бибахшед, око. Радифи панч, нафари панчум. Бале, шумо. Он чи буд, ки фуру бурдед? Курси сардард? Чаро? Фармудахо печида шуданд? Охо, шояд манзуратон ин аст, ки билохира нафахмидед мо мутафаккир дорем ё на ва оё мутафаккиронамон махалгаро хастанд ё на. Ва ин ки агар мутаъассибони махал мутафаккиранд, пас оё руи сухани Рахмониён ба хамонхо будааст? Ва агар посух мусбат аст, онхое, ки бо чаноби Рахмониён «мукобилат» мекунанд, махалгаро нестанд? Чун ба назари окои Рахмониён, мухолифони эшон ахли тафаккур нестанд ва курбонии таъассубанд.

Яъне нахуст гуфтем, ки ба назари окои Рахмониён, касе мутаваччехи фармудахои у нашудааст, чун хеч як мутафаккир нестанд. Аммо худи у мутафаккир аст, чун фармудаи у «хангома» бапо кардааст. Сипас гуфтем, ки махалгароён ахли тафаккуранд, аммо мутаъассиб ва руи сухани Рахмониён бо хамонхост. Седигар, гуфтем, мухолифони Рахмониён ахли тафаккур нестанд, пас бино ба мантики эшон, мухолифони у махалгаро нестанд, аммо мутаъассиб... Лутфан, аз он курси сардардат як дона барои ман хам бидех... Ва холо сари чоят бишину ин кадр шаккокй накун! Ту хам аз Як Дарвеш ёд гирифтй?!

...Ин чи садои ачибе буд, ки сар додй, писар? Бале, хамоне, ки курс мехурд? Курси иштибохй буд? Де! Мардум кучо меравед? Берун? Чаро? Намешавад нафас кашид? ...Эй бобо! Пас он садоро аз худат дароварда будй, нокуло!.. Бишинед! Чаро касе ба харфам гуш намедихад?.. Ачаб хангомае бапо шуд. Эй писар, биё доруятро бигиру дигар аз он садохо дар наёр. Ба хар хол, хангома муборак! Ту хам билохира мутафаккир шудй.

PS аз Як Дарвеш: Рахмониён муътакид аст, ки афроде чун устод Бозор Собир, ки солхост берун аз кишваранд, хакки изхори назар дар бораи чанчоли махалгарохоро надоранд. Аммо ин кор аз тарике муяссар шуд ва хабарнигори "Миллат" мусаббиби онро "гушакй"-кун номидааст. "Гушакй"-е, ки дар худи хамин хафтанома барои садхо хонандааш чоп шуд. Мои нафахм фикр мекардем, "гушакй" навъе пич-пичи розгуна аст. Аммо барои Рахмониён як нукта шояд то кунун равшан шуда бошад, ки курраи Замин дар холи кучактар шудан аст ва дар дунёи имрузй будан дар дарун ё беруни кишвар дар сатхи огохй аз умури он таъсири чандоне надорад. Басо касе, ки дар даруну ноогох ва хамин тавр баръакс. Ва дахони хар касе ба сурати худаш часпидааст. Бархеро наметавон ба зур хам аз Механ бегона кард, бо ин ки дар ин росто талоши фаровон мешавад. Ва зимнан, бародарони бузурги пешин мегуянд: "Со стороны виднее". Агар хамаи сухбатхои устод пиёда мешуд, чй мешуд? :)

There Was a Time

Назарсанчии ахири Як Дарвеш хокй аз навмедии раъйдихандагон буд. 50% бар ин боваранд, ки точикони Узбакистон узбак хоханд шуд. Яъне мо милюнхо тан аз хохарону бародарони худро аз даст додаем? Ё дорем аз даст медихем? Рохе барои начоташон хаст? Ва агар рохе хасту мо аз он кор намегирем, посухи наслхои ояндаро чи гуна бидихем? Ин иттифок чилави чашмони мову шумо меуфтад. Моли гузашта нест. Узбакистон хануз милюнхо точик дорад, ки шуморашон аз точикони Точикистон бештар аст.

Ёдам меояд, ки соли 1989, замоне ки дар мадрасаи миёна мехондам, марди шарифе рохнамои мо шуд: Насибчони Амонй. У достони хамкавмони навчавони мо дар Узбакистонро бароямон хикоят кард. Аз ниёзи онхо ба китобхои точикй гуфт. Хамсари эшон (Амонова) омузгори забони олмонии мо буд; як бонуи фархехта ва бисёр мухтарам, ки бо ин ки асолатан узбак хастанд, ба забони порсй бо лахне зебо ва фасех сухбат мекунанд. Хамон чо буд, ки аз мазикаи фархангии хамкавмонамон дар Узбакистон огох шудам. Аз ин ки точикони Узбакистон мачбуранд дар мадорис ба забони гайр дарс бихонанд. Барои мо ин мушкил гайри кобили тасаввур буд.

Китобхои наву кухнаи бисёреро таланбор кардему савори катор шудем. Насибчон Амонй ва бону Амонова рохнамои мо буданд. Бо шуру шавк самти Бухоро рох пеш гирифтем. Дар катор пайваста аз сурудаи Мирсаъид Миршакар ёдовар мешудем:

Набароед аз вагон,
Москва не ин, Когон!

Ва хамон Когон максади дакики мо буд. Ва дакиктар аз он рустои Зерободи Когон.

Дар поёнаи Когон моро бо духулу карно пешвоз гирифтанд. Бо нону намаку гулу тарона. Зеботарин лахзаи даврони навчавониам хамон чо шакл гирифт. Дидор бо худии дурмонда пас аз солхо интизоре, ки аз бас мунтазираш мондем, фаромуш шуда буд.

Лахчаи ширини зерободихо чунон писандам омад, ки барои муддатхо мани лахчапазир ба хамон гуиш сухбат мекардам. Тамоми рустои Зеробод бародару хохари ман шуда буданд. Ва хатто наздик буд пас аз чанд сол домоди зерободихо шавам, ки нашуд. Чизе, ки манро шефтаи ин русто кард, поймардии точиконаи бошандогонаш буд. Бо вучуди дахсолахо тадрис ба забони узбакй бошандагони Зеробод якояк хамчунон ба порсй сухбат мекарданд ва чи порсии ширине!

Мо яке-дуто на, балки даххо чаъба китоб бо худ оварда будем ва мадрасаи русто, ки то вуруди мо узбакй буд, пас аз он точикй шуд. Донишомузони хамаи клосхо китобхои мавриди ниёзи худро ба забони порсии точикй доштанд. Русто хам ки комилан точикнишин буд. Шодии рустоиёнро хадду худуде набуд. Як навъ таваллуди дубораи фархангй, ки бо талоши Насибчон Амонй ва хамсари азизи эшон муяссар шуд.

Дар паи он рафтуомади миёни душанбеихову зерободихо авч гирифт. Онхо ба хонахои мо меомаданду мо ба хонахои онхо мерафтем. Шуморе хам омаданд, ки дар Душанбе идомаи тахсил бидиханд.

Аммо дарег. Пас аз чанд сол шунидам, ки мадрасаи Зеробод дубора ба узбакй баргаштааст. Яъне як рустои пок точикй дар хошияи Бухоро мачбур аст ба забони ачнабй дарс бихонад. Танхо тасаввури ин холат манро ба марзи девонагй мекашонад.

Вале девонагй чораи кор нест. Дубора бояд амонивор вориди харими точикони Узбакистон шуд ва дониши порсиро барояшон ба армугон бурд. Албатта, замона акнун басо номард аст. Аммо агар тарс аз номардии замона монеъи кори мо бошад, бими бештари раъйдихандагони Як Дарвеш вокеъй хохад шуд ва точикони азизи Узбакистон хуввияти порсии худро пок аз даст хоханд дод.

Бисёр дуст дорам аз дустон бишнавам, ки чи рохкореро пешниход мекунанд. Чи мешавад кард? Чи гуна метавон аз марги фарханги порсй дар Узбакистон чилавгирй кард? Онхо бегона нестанд. Онхо мо хастем, ки дар харими султае бегона уфтодаем. Оё барои онхо рохе ба суи фарханги худй хаст?

Uzbekistani Tajiks Poll Results

Ба сари точикони Узбакистон чй хохад омад?

16 раъй

Ба Точикистон хоханд пайваст – 3 тан (18%)

Узбак хоханд шуд – 8 тан (50%)

Дар Узбакистон точик мемонанд – 4 тан (25%)

Дигар – 1 тан (6%)