Aytmatov Dies, Mankurts Remain

Ойтматов рафту манкуртхо монданд

Агар дар Осиёи Миёна як нависанда бо эътибори байнулмилалй вучуд дошт, у хам вучудашро дарег дошту рафт. Ба гуфтаи бону Гулрухсор, карор буд Чингиз Ойтматов пас аз дидораш аз Тотористон вориди Точикистон шавад. Аммо дарег.

Киргизистон соли 2008-ро соли Ойтматов эълом карда буд. Зихй миллате, ки мурдапарвар нест! Чингиз Ойтматов барои хузур дар маросими бузургдошти худ дар кишвархои мухталиф дар холи сафар буд. Аз казо дар Тотористон вазъи саломати нависандаи забардаст ба хам хурду аз он чо ба Точикистон на, балки ба бемористоне дар шахри Нурнберги Олмон мунтакил шуд ва вопасин рузхои умри бошукухашро хамон чо ба сар бурд.

Ойтматов хамрохи хамешагии фарзандони даврони шуравй буд, бо ин ки дар осори у рухияи шуравй камтар эхсос мешуд. Марде мардумй буд бо хофизае кавй саршор аз руйдодхои гузашта ва хол. Достонхои «Джамиля», «Тополек мой в красной косынке», «Первый учитель», «Прощай, Гульсары!», «Белый пороход», «Буранный полустанок» ва «Плаха»-и у аз шохкорхои давраи шуравй буданд ва мо, чун шахрвандони шуравй, шарики ин ифтихори мардуми киргиз будем.

Бештари осори уро ба забони русй хонда будам, ки забони асли аксари офаридахои Ойтматов буд. Хаму буд, ки вожаи «манкурт»-ро вориди забони хавоси точик кард. Дар огози давраи бозсозии Горбачев дар ину он рузномаи точикй мехондем, ки мардуми мо «манкурт» шудаанд. Ба Ойтматов дар хамон рузхо офарин мегуфтем, ки пеш аз огози ошкоргуйи дар соли 1980 дар асари «И дольше века длится день», ки баъдан «Буранный полустанок» (Дурохаи буронй) ном гирифт, мафхуми «манкурт»-ро тафхим карда буд.

Маркурт инсоне буд, ки кабилаи душман уро дар даврони кудакй мерубуд, сарашро пок метарошид ва пусти шутурро руи сари у гармогарм мечаспонд, тавре ки муи у ба даруни чумчума (косахонаи сар) рушд мекард. Дар натича, кудак хофизаи худро пок аз даст медод ва табдил ба бардае харфшунав мешуд ва ба дастури сохибаш бечуну чаро гуш медод. Дар ин достон яке аз манкуртхо, бидуни ин ки бидонад чи кор мекунад, модари худро мекушад.

Ишораи зарифи Ойтматов ба бисёре аз афроди даврони шуравй буд, ки ба фархангу ториху пешинаи мардуми худ арч намегузоштанд ва бино ба дастури бегонагон амал мекарданд. Манкуртхои фаровонеро пеш ва баъд аз он дидему акнун хам мебинем. Дар вокеъ, дар Точикистони мо манкуртхо сари кудрат омаданду дар зудудани хофизаи торихии мардум талош карданд ва шуморе аз онхо хамчунон мекунанд ва то хадди зиёде хам комгор шуданд.

Чингиз Ойтматов дар соли 1928 дар рустои Шакари устони Толоси Киргизистон аз падаре киргиз ва модаре тотор ба дунё омад. Даврони кудакии у дар таркиби як кабилаи кучии киргиз гузашт, ки пайваста аз як махал ба маконе дигар куч мекарданд. Туракул Ойтматов, падари Чингиз, аз давлатмардони барчастаи Киргизистон буд, ки курбонии саркубхои хунини Столин шуд. Уро соли 1937 боздошт карданд ва соли 1938 ба гулула бастанд. Чингизро модари хунарпешааш бузург кард.

Пас аз солхои бозсозй ва фурупошии Иттиходи Шуравй Чингиз Ойтматов вориди арсаи сиёсй шуд ва дар кишвархои мухталиф аз Шуравй ва сипас Русия намояндагй мекард. У то мохи морси соли 2008 сафири Киргизистон дар Фаронса, Белжик, Луксембург ва Хуланд буд, аммо тайи ин муддат хам аз навиштан боз намонд ва шаш достони дигар навишт.

Бону Гулрухсор мегуяд, ки Чингиз Ойтматовро рузи шанбе дар канори гури падараш ба хок хоханд супурд. У оромгохи падари худро пас аз чандин сол чустучу пайдо карда буд.

Эмомъалии Рахмон хам бо ирсоли паёме ба хамтои киргизаш даргузашти Чингиз Ойтматовро зоеъае чуброннопазир номид. Ба гуфтаи Рахмон, «хамаи офаридахои у саршор аз хисси механпарастй, башардустй ва ишки ростин ба механ буд.» Эй кош аз он офаридахо Рахмон хам андаке бахра бурда буд. Ва эй кош ба дарки хатари манкуртият мерасид, ки холати котирии кунунии худи уст: мункири асолат ва хуввияти порсии миллати точик, мункири забони миллат, ки порсист.

Равони устод Чингиз Ойтматов шодмон бод.