Not Our New Year

Соли Нави мо акнун нест

вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ

Хеле дӯст доштам, ки дар “Ногуфтаниҳо”-и ин ҳафта каломе чанд аз соли гузашта мегуфтам, ки шояд бо гуфтаниҳои ин ҳафта дар ҳафтаномаҳои Тоҷикистон ҳамгун мебуд. Аммо инро мегузорем барои Наврӯз, ки соли нави табиъӣ ва ростини мост.

Намедонам чаро бо ҷабри рӯзгор ёдамон рафтааст, ки Соли Нави мо ҳанӯз фаро нарасидааст. Беш аз се моҳи дигар қарор аст чашмбароҳ бимонем, то таҳаввулоте рух бидиҳад ва дар “Ногуфтаниҳо”-и наврӯзӣ ба канкошаш бинишинем.

Шигифтии ман худ шигифтангез нест. Мантиқи он ин ҷост: мо ба унвони насли башари кунунӣ чаро бояд пайрави одобу русуми бегонагон бошем ва аз ойини худ парҳез кунем? Кӣ гуфтааст, ки сол акнун тағйир мекунад? Инҳо ки ҳама шартист!

Мутмаиннан азизоне садо баланд хоҳанд кард, ки “бегона кадом аст?! Мо ки солҳост бо ҳамин Соли Нав ва ҳамин солшуморӣ сар кардаем!” Аммо посухи росихи ман мудом ин буда, ки торихи миллат ва сарзамини ман солмандтар аз воқеъиятҳои гузарои имрӯзист. Рӯзе фаро хоҳад расид, ки миллати тоҷики ориёӣ бо дарки комил аз пешинааш Наврӯзро сароғози гоҳшумориаш қарор хоҳад дод.

Он рӯз акнун ҳам фаро нарасидааст. Ҳукумати кунуниро афкори дигаре андармон (машғул)-и худ кардааст. Аммо бегумон, ҳукумате, ки Наврӯзро сароғози расмии солшумории Тоҷикистон эълом кунад, сабти торих хоҳад шуд.

Бигзарем аз он ки соли нави масеҳӣ ҳам пайванди танготанге бо пешинаи мо дорад. Дар воқеъ, 25 декабр – рӯзи зоиши Митро ё Меҳри эронист, ки пайравони навини масеҳиятро ба он водошт, то якуми январро оғози соли нав эълом кунанд. Вагарна на замон бо оғози сол созгор асту на устураҳои бозмонда аз пешиниён.

Ҳатто худи фарангиҳо (урупоиён) пеш аз пазириши масеҳият соли навро дар ҳаволии рӯзи 21 март (Наврӯз) ҷашн мегирифтанд. Беҳтарин далели он номи моҳҳои фарангист: “сентябр” ба забони лотинӣ ба маънои “ҳафтум” аст. Ба ҳамин тартиб, “октябр” – “ҳаштум”, “ноябр” – “нуҳум” ва “декабр” – “даҳум” маъно медиҳад. Бо ин васф “январ” ва “феврал” моҳҳои ёздаҳум ва дувоздаҳуми соланд. Бо ин радёбии забоншинохтӣ метавон дарёфт, ки оғози сол бо моҳи “март” мусодиф мешавад. Ҳамон моҳе, ки Наврӯзи мо барои худ баргузидааст. Ҷолиб ин ҷост, ки дар созмонҳои ҳавошиносии кишварҳои фарангӣ 21 март оғози баҳор маҳсуб мешавад ва марзи зимистон дар ҳамин рӯз ба сар мерасад.

Қазия аз ин қарор аст, ки дар садаҳои пешин мардуми Фарангистон (Урупо) пайрави дини эронии меҳрпарастӣ буданд ва дар рӯзи 25 декабр зоиши дубораи Меҳр (Хуршед)-ро ҷашн мегирифтанд. Пас аз пазириши масеҳият ҳам ин одати мардум побарҷо монд ва сарони калисо тасмим гирифтанд ин рӯзро ба ҷои “рӯзи мелоди Меҳр” “рӯзи мелоди Масеҳ” унвон кунанд ва бад-ин гуна аз асароти дини куҳан бикоҳанд. Аммо бо гузашти замон ва бо афзоиши дониши башарият моҳият ва ҳақиқати тасмими калисо ошкор шуд.

Мо акнун 1 январро расман оғози соли нави худ медонем, чун аз ҷумлаи миллатҳои мағлубем, ки ба иродаи “миллатҳои ғолиб” тан додаанд. Мо танҳо нестем. Миллатҳои мағлуб бешуморанд. Аммо андак касе дар ин миён ин пурсишро аз худ мекунад, ки “чаро бояд аз ойини бегонагон пайравӣ бикунам?” Ва андак миллате дар баробари “якуми январ” гузиниши дигаре дорад.

Мо дар зумраи он миллатҳои хушиқболем, ки дар баробари “якуми январ” Наврӯзро дорем. Наврӯзеро, ки ҳам бо сиришти табиъат созгор аст ва ҳам дар пешинаи мо (то ҳамин ҳаштод сол пеш) нақш доштааст. Намедонам чӣ монеъе вуҷуд дорад, ки ба солшумории худӣ баргардем. Ба қавли Саъдии Шерозӣ:

Куҳан ҷомаи хеш перостан,
Беҳ аз ҷомаи орият хостан.

Тоҷикон аз ворисони қавмеанд, ки дақиқтарин солшумории торихи ҷаҳонро поя ниҳодааст. Ин воқеъияти ноб аст. Пас метавон бо такя ба ҳамон солшуморӣ, ки имрӯз ҳам дар ақсо нуқоти ҷаҳон муътабар аст, Наврӯзро оғози соли нави тоҷикон эълом кунем ва дар остонаи Наврӯз ба натиҷагирӣ аз соли гузашта бинишинем. Эйдун бод!

The Green Death of Khomeni's "Fruit of Life"

Марги сабзи “меваи умр”-и Хумайнӣ

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)


Эрон хаёли оромиш надорад. То мустабиддони режим мехоҳанд ба хоби харгӯшӣ бираванд, дигарбора наъраи эътирози мардум гӯши фалакро пур мекунад. Ин бор даргузашти яке аз поягузорони режим, ки бо гузашти замон ба сарсахттарин мунтақиди он табдил шуд, баҳонаи эътирозотро фароҳам кардааст.

Оятуллоҳ Ҳусейналии Мунтазирӣ сайид набуд ва дастори сиёҳ ба сар надошт. Ҳаштоду ҳафт сол пеш дар хонаводаи кишоварзе дар шаҳри Наҷафободи устони Исфаҳон ба дунё омад, ба ҳавзаи илмияи Қум рафт ва шогирди Оятуллоҳ Хумайнӣ шуд. Ба муддати чаҳор сол заҷри зиндони вопасин шоҳи Паҳлавиро кашид ва соли 1978 озод шуд, то назарияи “вилояти фақеҳ”-ро ниҳодина кунад ва заминаи Ҷумҳурии Исломиро бичинад.

Инояти Хумайнӣ ба Мунтазирӣ то ба андозае буд, ки раҳбари Инқилоби Исломӣ ӯро “меваи зиндагӣ”-и худаш хитоб мекард. Дар соли 1983 тасмим бар ин шуд, ки дар паи марги Хумайнӣ шогирди барӯманди ӯ Мунтазирӣ раҳбарии Ҷумҳурии Исломиро ба дӯш бигирад. Аммо дар соли 1989, дуруст се моҳ пеш аз даргузашти раҳбари инқилоб, “меваи зиндагӣ” дар коми Хумайнӣ таъми талхе ба ҷо гузошт ва мавриди бемеҳрии ӯ воқеъ шуд.

Оятулоҳ Мунтазирӣ бо ин дидгоҳи Хумайнӣ мувофиқ набуд, ки “валии фақеҳ” ё раҳбари Ҷумҳурии Исломӣ ҳамакораи кишвар аст, ихтиёроти беҳадду ҳасре дорад ва дар ҳар заминае метавонад эъмоли нуфуз кунад. Бино ба дидгоҳи Мунтазирӣ, раҳбари рӯҳонӣ метавонист танҳо дар мақоми мушовир ба ниҳодҳое, ки аз сӯи мардум интихоб шудаанд, машварат диҳад.

Ихтилофи умдаи дигари ӯ бар сари силсилаи эъдом (қатл)-ҳое буд, ки дар соли 1988 ба авҷи худ расид. Ҳар касе, ки бо кӯчактарин иттиҳоми мухолифат бо режим боздошт мешуд, бидуни муҳокима кушта мешуд. Ҳаммоми хуни Ҷумҳурии Исломӣ боъиси ошуфтагии виждони Мунтазирӣ - дардошнои зиндониён шуда буд ва ӯ дар ниҳояти асабоният хитоб ба Имом Хумайнӣ гуфта буд, ки рафтори Ҷумҳурии Исломӣ бо боздоштшудагон бадтар аз рафтори маъмурони шоҳ аст ва худи ӯ бадтар аз худи шоҳ аст.

Ҳамин басанда буд, ки Мунтазириро аз чашми Хумайнӣ биандозад. Се моҳ монда ба маргаш, Хумайнӣ шогирдашро аз мақоми ҷонишинии раҳбар барканор кард ва пас аз даргузашти ӯ Алии Хоманаӣ бар тахти вилоят нишаст, ки аз тахти подшоҳӣ тафовути андаке дорад.

Аммо ишколи кор дар он буд, ки Хоманаӣ “оятуллоҳ” ё “марҷаъи тақлид” набуд. Яъне ба мақоми иҷтиҳод ва раъйдиҳӣ дар умури мазҳабӣ нарасида буд. Барои ин кор бояд дастикам 20 сол дар яке аз беҳтарин мадрасаҳои исломӣ дарс мехонд, ки нахонда буд. Барои нишастани Хоманаӣ бар маснади раҳбарӣ ин аслро тағйир доданд, то дастгоҳи сиёсӣ ба муродаш бирасад. Яъне мақоми фиқҳии раҳбар аз ҷойгоҳи Мунтазирӣ ва чандин марҷаъи дигари шиъа бамаротиб поинтар буд ва усулан, намешуд вазифаи раҳбарии маънавии миллатро ба ӯ вогузор кард. Аммо чун ин амр муқтазои сиёсат буд, пазируфта шуд, ҳарчанд афроде чун Мунтазирӣ ҳаргиз ин амрро напазируфтанд.

Оятуллоҳ Мунтазирӣ аз он зумра инсонҳои нобе буд, ки ҳаргиз ба ҳарфи зӯр сари итоъат фуруд намеоваранд. Ӯ ҳаргиз минбари интиқод аз режими исломиро тарк накард. Давлати Хоманаӣ, ки дар баробари интиқодҳои кӯбандаи Мунтазирӣ бечора монда буд, ӯро барои шаш сол (1997-2003) ба ҳабси хонагӣ маҳкум кард. Аммо Оятуллоҳ Мунтазирӣ ин ҳисорро ҳам шикаст. Дар тӯли муддати маҳкумияташ ӯ ба шабакаи ҷаҳонии Интернет роҳ ёфт ва хотироташро барои ҷаҳониён мунташир кард. Ба ростӣ, ӯ нахустин марҷаъи тақлиди мусалмонон буд, ки ба фазои маҷозӣ (Интернет) роҳ ёфт ва аз он баҳра бурд. Навиштаҳову гуфтаҳои интернетии ӯ асбоби шармандагии режим буд, аммо бо таваҷҷуҳ ба мақоми мазҳабии Мунтазирӣ давлат дар анҷоми коре алайҳи ӯ бечора буд. Дар Эрон марҷаъи тақлид дорои ҳаводорони бешуморест ва азияту озори ӯ метавонад нохушнудиҳои густардаеро дар миёни мардум барангезад.

Порае аз ин нохушнудиҳоро дар рӯзҳои ахир дидем. Мардум аз саросари Эрон ба шаҳри Қум – маҳалли зиндагӣ ва марги Мунтазирӣ гирди ҳам омаданд. Шумори сӯгворон то ҳадде буд, ки ҳатто хабаргузориҳои расмии Эрон онҳоро “садҳо ҳазор нафар” тавсиф карданд. Агар маҳдудиятҳои эъмолшудаи Ҷумҳурии Исломӣ набуд, шояд саҳнаҳои шигифтангези дафни пайкари Хумайнӣ такрор мешуд. Шиъорҳое, ки дар таҷаммуъоти анбӯҳи мардумӣ садо дод, табли расвоии давлатдоронро навохт.

Аммо шукӯҳи шахсияти Мунтазирӣ ба андозае буд, ки ҳатто душмани шумораи яки ӯ (Хоманаӣ) бо интишори паёми таслияте (ҳарчанд кинатӯзона) ба ҷойгоҳи ӯ арҷ гузошт.

Мунтазирӣ аз он даст одамонест, ки арзиши торихиашон пас аз маргашон ошкор мешавад. Шояд пас аз солҳо аз ӯ ба унвони Гондӣ ё Монделлои Эрон ёд шавад; шояд бо ин тафовут, ки хостаҳои ӯ пас аз маргаш бароварда хоҳад шуд. Ӯ касе буд, ки ба хотири дифоъ аз ҳуқуқи башар ба болотарин мақоми давлат пушти по зад ва умреро дар азияту уқубат гузаронд, то шояд рӯзе партави озодӣ бар фарози кишвари ӯ ҳам битобад. Ӯ метавонист подшоҳи исломии он сарзамини паҳновар бошад, дуруст ба монанди Хоманаӣ. Аммо чашми серу қалби башарпарваре дошт ва атои раҳбариро ба лиқояш бахшид ва шуғли ҳимояту дифоъ аз ситамдидагонро бар шуғли раҳбарии кишвар ва карию кӯрӣ бар гилояҳо тарҷеҳ дод.

Акнун, ки ӯ даргузаштааст, тоза оғози маҳбубияти фарогираш дар Эрон аст ва бегумон, фардо, ки Эрон роҳи тозаеро ихтиёр хоҳад кард, аз ӯ ба унвони яке аз роҳгушоёни андешаи интиқодӣ дар фазои хафақонии Ҷумҳурии Исломӣ ёд хоҳад шуд. Дар воқеъ, Оятуллоҳ Мунтазирӣ ҳатто бо даргузашти худ нафаси тозаеро бар рамақи Ҷунбиши Сабзи Эрон дамид.










Амвочи хурушони хашмро худ бибинеду бишнавед:

Media Discrimination in Tajikistan

Табъизи расонаҳо дар Тоҷикистон

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)

Дар оғози пайдоиши рӯзноманигорӣ дар Эрони садаи 19 ба ин ҳирфаи навин “воқеъанигорӣ” мегуфтанд. Чун вазифаи як рӯзноманигор танҳо баёни воқеъаҳову воқеъиятҳо буд.

Баъдан, ки забони порсӣ гирифтори балои тарҷумазадагӣ шуд, ин вожаро аз фаронсавӣ баргардон карданд. Вожаи фаронсавии “journaliste” баргирифта аз “jour” ба маънои “рӯз” аст ва маънои дақиқи “journal” “рӯзнома” аст. Бад-ин гуна, “рӯзноманигор” ҳам тарҷумаи дақиқи “journaliste”-и фаронсавӣ аст.

Бо тағйири номи “рӯзноманигорӣ” вазифаи он ҳам то ҳадди зиёде тағйир кард. Давлат, ки аз тавони фавқулъодаи воқеъанигорон ва таъсири навиштаҳои онҳо бар афкори умумӣ огоҳ шуда буд, талош кард ин ҳирфаро барои пешбурди ҳадафҳо ва таблиғи дидгоҳҳои худаш дар инҳисораш дарорад. Бад-ин минвол дар кишварҳои истибдодзада, ки дар он замон сифати ҳамаи кишварҳои ҷаҳон буд, рӯзноманигорӣ ба хидмати мошинҳои давлатӣ даромад ва аз мардум фосила гирифт.

Бо зуҳури рӯзноманигории мустақилли “зеризаминӣ”, ки ба вазифаи ибтидоии ин ҳирфа содиқ буд ва чизе ҷуз баёни воқеъиятҳо намегуфт, пояҳои истибдод дар бисёре аз кишварҳо мутазалзил шуд. Кишварҳои озоду мардумсолоре шакл гирифтанд, ки дар онҳо мафҳуми “рӯзноманигории расмӣ” ё “давлатӣ” бемаъно шуд. Рӯзноманигорӣ аз давлат фосила гирифту якпорча шуд ва миёни тӯдаҳо баргашт ва қудрати белаҷоми давлатҳоро маҳор кард, то на дар хидмати худ, балки дар хидмати миллате бошанд, ки пули байтулмолро мепардозад.

Аммо дар Тоҷикистон, мусалламан, ин иттифоқ ҳанӯз науфтодааст. Дар кишвари “ҳуқуқбунёду демукротик”-и мо ҳамчунон “матбуъоти расмӣ” дорем ва “матбуъоти мустақил” ва миёни ин ду урдугоҳ пайкори ошкору ниҳоне пайваста дар ҷараён будааст. Давлат ҳамвора ба матбуъоти расмӣ иноят карда ва бо матбуъоти мустақил ситезида ё кӯшидааст бо тарфандҳое мустақилҳоро ҳам давлатӣ кунад. Аммо ба ҳар рӯй ҳар ду, бо вуҷуди тафовутҳо, “худӣ” ба шумор меоянд.

Гузашта аз ин ду урдугоҳи рӯзноманигорӣ, гурӯҳи дигаре аз хабарнигорони тоҷик ҳастанд, ки бакуллӣ аз марҳамати давлат бебаҳраанд ва ҳатто гоҳ аз сӯи давлат лаккаи хиёнат бар онҳо зада мешавад: рӯзноманигороне, ки барои расонаҳои хориҷӣ кор мекунанд. Ин хабарнигорон, ҳарчанд аксаран тоҷиканд, аз чашми давлат хабарчинони бегонае беш нестанд, ки ҳаргиз ба суди миллат каломе бар забон нарондаанд. Ишколи кор дар он аст, ки давлатиҳо маъмулан миёни мафҳумҳои “давлат” ва “миллат” тафовуте намебинанд. Аммо басо давлатҳое, ки бар сари миллатҳо балоёи фаровоне овардаанд ва рӯи душманро сафед кардаанд.

Аз ин рӯ, метавон натиҷагирӣ кард, ки дар Тоҷикистон мо ду навъ рӯзноманигор дорем: “худӣ”, ки шомили расонаҳои расмию нимамустақиллу мустақил мешавад ва “бегона”, ки барои расонаҳои хориҷию байнулмилалӣ кор мекунад. Давлат миёни ин ду гурӯҳи умдаи хабарнигорон марзи мушаххасе кашидааст ва гурӯҳи дувумро ба унвони “хабарнигорони номаҳрам” ба бархе аз нишастҳои худ фаро намехонад.

Нишасти маҳрамонаи раисиҷумҳур Раҳмон бо хабарнигорони “худӣ”, ки рӯзи 8 декабр анҷом гирифт, аз намунаҳои боризи табъиз миёни дастандаркорони расонаҳо дар Тоҷикистон аст. Дар натиҷа изҳороте аз он нишаст ба берун аз маҳалли дидор ва ҳатто ба Маскаву Тошканд дарз кард, ки мизони воқеъияташон норавшан аст ва боъиси бигӯ-магӯҳои фаровони байнулмилалӣ шуда ва хоҳад шуд. Боризтарини онҳо суханони раисиҷумҳур дар бораи бозпас гирифтани Самарқанду Бухоро аз Узбакистон буд, ки ғавғои матбуъотӣ роҳ андохтааст. Суханоне, ки ба ростӣ, баёнгари орзуи бисёре аз тоҷикон ва дар кул, порсигӯён аст, аммо ҳаргиз тасаввур намерафт, ки бад-ин шева (аз сӯи раҳбари давлат) ва бо ин манзур (водоштани мардум ба харидории саҳоми нерӯгоҳи Роғун) баён шавад.

Ин изҳорот касро ба ёди мақоли мардумии “Пеш аз пода гард баланд накун!” меандозад. Давлати Тоҷикистон, ки акнун барои анҷоми як тарҳи энержӣ рӯи ниёз ба мардум овардааст ва ҳаҷми даромади нохолиси саронааш дар поинтарин пояи ҷадвали кишварҳои Шӯравии пешин қарор дорад, дар ҳадде нест, ки иддаъоҳои арзиашро ба ин шева баён кунад. Дар “Ногуфтаниҳо”-е дигар муфассалан ба ин мавзӯъ хоҳем пардохт ва хоҳем санҷид, ки чи гуна метавон ба он орзуи дерин, бо гомҳои сиёсию иҷтимоъии бихрадона, расид.

Дар ҳоли ҳозир дар бораи изҳороти раисиҷумҳур дар он нишасти маҳрамона барои “матбуъоти худӣ” метавон танҳо бо ҳадсу гумон ва бо такя ба шунидаҳои таъйиднашуда сухан гуфт. Аммо агар ба изҳори назари Давлат Назрӣ, сухангӯи Вазорати хориҷа таваҷҷуҳ кунем, ки мегӯяд, мақолоти мунташира дар Маскав дар бораи суханони Раҳмон бофтаи тахайюли нависандааш будааст, пурсиш ин аст, ки чаро ин “шоеъа” офарида шуда? То набошад чизаке, мардум нагӯянд чизҳо.

Шоеъа ё овоза замоне падид меояд, ки иттилоъ андак бошад. Ва иттилоъ замоне андак мешавад, ки манбаъ аз пахши он худдорӣ кунад. Агар дар нишасти 8 декабр рӯзноманигорон ба “худӣ”-ю “бегона” тақсим намешуданд, мақоми аввали давлат ҳам бо эҳсоси масъулияти бештар сухан мегуфт. Ва дар воқеъ, як сиёсатмадор ҳамеша бояд он масъулиятро мадди назар дошта бошад. Ба вижа агар бо рӯзноманигорон тараф аст.

Рӯзноманигор “худӣ”-ю “бегона” надорад. Рисолати рӯзноманигори ростин пахши воқеъиятҳост. “Ман рӯзноманигорам. Пас рост мегӯям” шиъори рӯзноманигорони ростин аст. Ва мутмаиннан, дар миёни афроде, ки давлат ба унвони намояндагони “матбуъоти худӣ” мешиносад, бисёранд касоне, ки рисолати ростини рӯзноманигорӣ мароми зиндагишон аст.

Forced charity is theft, not charity

Накӯкорӣ иҷборӣ намешавад

(вижаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)

Дар кишварҳои мустабид ҳар коре аз роҳи зӯру таъаддию иҷбор анҷом мегирад. Ҳатто корҳои хайру савоб. Гӯё ба гумони бархе, ки зимоми умурро дар даст доранд, мардум забони дигарро намефаҳманд ва зӯру фишор танҳо василаи баёну такаллум бо онҳост. Дар кишварҳои пешрафта ҳатто кӯдакро ба анҷоми коре - ҳатто агар савоб бошад - водор намекунанд, балки мекӯшанд аз роҳи тафҳиму тавзеҳи мантиқӣ ӯро ба анҷоми он кори накӯ мутақоъид кунанд. Чун водоштани кӯдак аз роҳи зӯру фишор ҷурм маҳсуб мешавад.

Дар Тоҷикистон саранҷом тасмим гирифтаанд нерӯгоҳи обии Роғунро бо сармояи худӣ бисозанд. Ба ростӣ, бунёди ин нерӯгоҳ ба рағми ҳасодату рақобати ҳамсоягони норафиқ гиреҳи мушкилоти фаровонеро барои мардуми кишвар боз хоҳад кард. Афзун бар равшанию гармии хонаҳо дар чаҳор фасли сол, барқ ба сармояи умдаи кишвар табдил хоҳад шуд ва судури он хизонаи давлатро пур хоҳад кард ва дар сурати истифодаи беҳина аз даромади он кишварро аз хоки фақру бенавоӣ ба маснади дороӣ хоҳад нишонд. Аммо наҳваи тақозои мақомот аз мардум барои мушорикат дар анҷоми ин тарҳ носавоб аст.

Барои анҷоми марҳилаи нахусти сохтмони ин нерӯгоҳи ғулосо мақомот мехоҳанд аз мардум 600 милюн дулор бирӯёнанд. Торнамо (сайт)-и раёсати ҷумҳурӣ зимни эъломи ин хабар навишт: "Ҳар як оилаи тоҷикистонӣ, ғайр аз оилаҳои камбизоъат, бояд бо маблағи на камтар аз 3 ҳазор сомонӣ саҳмия харидорӣ кунад." Вожаи “бояд” дар таркиби ҷумлаи боло танҳо дар кишварҳои мустабид ба кор меравад. Вагарна, агар қарор аст мардум кори хайре анҷом диҳанд, иҷоза бифармоед, ки маблағи он садақаро худашон таъйин кунанд. Ва эъломи як чунин тақозо дар кишваре, ки бино ба омори расмӣ, 53 дарсади ҷамъияташ фақир ба шумор меоянд, чизе ҷуз зулму ситами фоҳиш нест. Ва агар қарор нест мардум ба пардохти он маблағ водор шаванд, маблағи мавриди назар ҳосил нахоҳад шуд.

Раисҷумҳур Раҳмон ҳам ҷумлаи мушобеҳеро дар ҷараёни дидораш аз устони Суғд ба забон ронд ва афзуд, ки “соҳибкорону сарватмандони кишвар бояд бо маблағҳои калон саҳмия харанд.” Дар кишваре, ки миёнгини даромади сарвари хонавода чизе ҳудуди 260 сомонӣ аст, интизори дарёфти 3000 сомонӣ таваққуъи газофест. Ба вижа ин ки шояд он сарвари хонавода соли 1996 ҳам водор ба хариди саҳоми Сангтӯда-1 шуда буд ва акнун бо гузашти 13 сол аз сарнавишти саҳомаш хабаре надорад. Дар чунин корҳо эътимодсозӣ нақши умдаро дорад, ки зоҳиран нодида гирифта шудааст.

Албатта, дар нишасти Шӯрои Ҷамъиятӣ, ки рӯзи 4 декабр баргузор шуд, Э. Раҳмон тасреҳ кард, ки харидории саҳоми нерӯгоҳи Роғун иҷборӣ нест. Аммо дар ҳамон нишаст ҳам ӯ ибрози умедворӣ кард, ки ба таври миёнгин (мутавассит) ҳудуди як милюн хонавода саҳоми нерӯгоҳро бо арзиши 5000 сомонӣ хоҳанд харид. Раисиҷумҳур зимни таъкид ба ин нукта, ки харидории саҳом “довталабона” аст, ҳатто шумори ононеро таъйин кард, ки метавонанд ин саҳомро нахаранд: 300 ҳазор хонавода. Намешавад ҳам ба наъл кӯбиду ҳам ба мех. Агар ин иқдом “довталабона” аст, таъйини теъдоди хонаводаҳое, ки аз харидории саҳом маъофанд, маънӣ надорад. Он ҳам дар кишваре, ки “умедворӣ”-и раҳбари он ҳамеша фармон ё дастури ӯ талаққӣ мешавад ва маъмурони иҷрои он бедиранг дастбакор мешаванд.

Бо таваҷҷуҳ ба ин бахш аз суханони раисиҷумҳур, ки “соҳибкорону сарватмандони кишвар бояд бо маблағҳои калон саҳмия бихаранд”, бисёре чашм ба ахбор дӯхтаанд, то бибинанд, ки аз ҷайби сарватмандони ростин чи пуле ба сандуқи Роғун ворез хоҳад шуд. Барои ҳама ҷолиб аст бидонанд, ки масалан, худи Э. Раҳмон ва хонаводаи сарватмандаш чанд дарсад аз дороиашонро ба ҳисоби нерӯгоҳи Роғун мунтақил хоҳанд кард ва барои дигарон намунаи ибрат хоҳанд шуд. Пешгомӣ дар амри хайр савоби бештаре дорад.

Тамоми ин гуфтаҳо дар “Ногуфтаниҳо” ба маънои мунсариф кардани мардум аз мушорикат дар сохтмони нерӯгоҳи Роғун нест. Сохтмони ин нерӯгоҳ барои сарзамини мо аҳамияти ҳаётӣ дорад ва саҳм гирифтан дар он вазифаи виждонии фарзандони ин обу хок аст. Аммо ҳеч коре набояд аз роҳи тавҳин ба шуъури миллат ва барда пиндоштани он сурат бигирад. Кори хайр, агар довталабона аст, бигзоред довталабона бимонад.

Мо, иддае аз порсигӯёни бурунмарзй ҳам дар ҳоли ҷамъоварии кумак барои сохтмони нерӯгоҳи Роғун ҳастем. Ҳеч кадом саҳоме намехоҳем ва танҳо хостаи мо бениёзии мардуми Тоҷикистон дар арсаи энержист. Аммо ин иқдоми мо на бо даъвати давлати Тоҷикистон, балки ба нишони ҳамраъйӣ бо мардуми он сурат мегирад, ки ба барқи Роғун ниёзи мубрам доранд. Роғун акнун чун як ормони миллӣ тоҷиконро перомуни худ фаро овардааст. Бегумон ҳар фарзанди ин сарзамин, ки аз ранҷҳои он огоҳ аст, дар ҳадди тавони худ дар сохтмони нерӯгоҳ саҳм хоҳад гирифт. Агар раҳбарони кишвар ҳам ҳадди тавони худро бисанҷанд, бегумон ин нерӯгоҳ сохта хоҳад шуд. Магар нагуфтаанд, ки “дар кори хайр ҳоҷати ҳеч истихора нест”?

Help Tajikistan!

An appeal by the Vararoud Charitable Trust

Tajikistan is bracing itself for yet another harsh winter as the country still suffers from energy and financial crises.

The most impoverished nation of Central Asia has had great human losses during recent social catastrophes caused by severe winter conditions. Throughout the cold months millions of people across the country had been left without heat, electricity and running water; children had had to stay at home helping their parents to cope with the cold; food shortages had turned into a real disaster with shops poorly stocked; many newborn infants had died because of the cold and power shortages at hospitals and maternity wards. A harsh winter in Tajikistan means overwhelming pestilence and hunger for its people.

Ironically, Tajikistan has one of the biggest hydropower potentials in the world. Yet it suffers power blackouts more than any other country in the region. Eventually, the government is seriously considering the perspectives of accomplishing the unfinished project of the Raghun Dam on the Vakhsh River.

This project commenced in 1976 has been on ice since the collapse of the Soviet Union. Russia’s pledge to complete the dam did not turn into action as Uzbekistan, a strong opponent of the project, dissuaded Moscow. Uzbekistan is reluctant to lose its exceptional status in the region’s power distribution patchwork.

The station’s design includes the building of 6 hydroelectric generating units with the capacity to produce 3,600 megawatts of electricity. The completed Raghun dam project will mean the end of people’s sufferings in winter conditions.

The Vararoud Charitable Trust in London appeals to all philanthropists and friends of Tajikistan to help Tajiks complete the project on their own by donating to the account below:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

The Vararoud Charitable Trust will push for an independent commission to oversee spending of the fund so that it could meet the purpose of the action.

One of the registered objectives of the Vararoud Trust is to relieve the poverty and distress amongst Tajik people in the world. Please help us to make a change that would eradicate poverty in the beautiful country of Tajikistan.

***

Фарохони Бунёди хайрияи Варорӯд

Тоҷикистон дар остонаи як зимистони сахти дигар қарор дорад, дар ҳоле ки кишвар ҳамчунон даргири буҳронҳои молӣ ва энержист.

Фақиртарин кишвари Осиёи Миёна дар зарфи зимистонҳои гузашта талафоти ҷонии фаровонеро мутаҳаммил шуд. Тайи моҳҳои сарди зимистон милюнҳо тан дар саросари кишвар аз гармӣ, барқ ва оби ошомиданӣ маҳрум буданд; кӯдакон маҷбур буданд дар хонаҳояшон бимонанд ва барои муқобила бо сармо ба падару модаронашон кумак кунанд; камбуди хурокӣ ба мусибате бузург табдил шуда буд ва мағозаҳо маводди ғизоии кофӣ дар бисоташон надоштанд; бисёре аз кӯдакони навзод ба далели сармо ва набуди барқ дар бемористонҳову зоишгоҳҳо ҷон доданд. Зимистони сахт дар Тоҷикистон ба маънои густариши бемориҳову гуруснагӣ миёни мардуми он кишвар аст.

Ҷолиб ин ҷост, ки Тоҷикистон дорои яке аз бузургтарин зарфиятҳои нерӯи обӣ дар ҷаҳон аст, аммо бештар аз ҳар кишвари дигар дар минтақа дучори камбуди барқ мешавад. Саранҷом давлати ин кишвар тасмим гирифтааст мавзӯъи итмоми сохтмони нерӯгоҳи Роғун канори рӯди Вахшро ҷиддӣ бигирад.

Ин тарҳ, ки соли 1976 оғоз шуда буд, бо фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ мунҷамид шуд. Ваъдаи Русия дар мавриди такмили садди Роғун ба вуқӯъ напайваст, зеро Узбакистон, мухолифи сарсахти тарҳ, Маскавро мунсариф кард. Узбакистон роғиб нест, ки мавқеъияти истисноии худро дар сомонаи тавзеъи нерӯи минтақа аз даст бидиҳад.

Тарҳи нерӯгоҳи Роғун шомили эҳдоси 6 дастгоҳи тавлиди барқи обӣ мешавад, ки дорои зарфияти тавлиди 3600 меговотт барқ ҳастанд. Такмили сохтмони садди Роғун ба масобеҳи поёни ранҷҳои зимистонии мардум хоҳад буд.

Бунёди хайрияи Варорӯд дар Ландан аз ҳамаи башардӯстон ва ёрони Тоҷикистон мехоҳад, ки бо пардохти маблағ ба ҳисоби бонкии зерин ба тоҷикон кумак кунанд, то тарҳи Роғунро худашон ба анҷом бирасонанд:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

Бунёди хайрияи Варорӯд талош хоҳад кард, ки як кумисюни мустақил бар истифодаи ҳадафманду дақиқ аз манобеъи молии ҷамъоваришуда назорат кунад.

Яке аз ҳадафҳои сабтшудаи Бунёди Варорӯд кумак ба раҳоии мардуми тоҷик дар саросари ҷаҳон аз фақру дармондагист. Лутфан ба решакан кардани фақру бенавоӣ дар кишвари зебои Тоҷикистон кумак кунед.

Гузориши Би-Би-Си аз фарохони Бунёди Вароруд

Гузориши родю Озодй аз фарохони Бунёди Вароруд

Гузориши родюии Замона аз фарохони Бунёди Вароруд

***

فراخوان بنياد خيريۀ ورارود

تاجيکستان در آستانۀ يک زمستان سخت ديگر قرار دارد، در حالی که کشور همچنان درگير بحران‌های مالی و انرژی ‌است.

فقيرترين کشور آسيای ميانه در ظرف زمستان‌های گذشته تلفات جانی فراوانی را متحمل شد. طی ماه‌های سرد زمستان ميليون‌ها تن در سراسر کشور از گرمی، برق و آب آشاميدنی محروم بودند؛ کودکان مجبور بودند در خانه‌هاشان بمانند و برای مقابله با سرما به پدر و مادرانشان کمک کنند؛ کمبود خوراکی به مصيبتی بزرگ تبديل شده بود و مغازه‌ها مواد غذايی کافی در بساطشان نداشتند؛ بسياری از کودکان نوزاد به دليل سرما و نبود برق در بيمارستان‌ها و زايشگاه‌ها جان دادند. زمستان سخت در تاجيکستان به معنای گسترش بیماری‌ها و گرسنگی ميان مردم آن کشور است.

جالب اين جاست که تاجيکستان دارای يکی از بزرگ‌ترين ظرفيت‌های نيروی آبی در جهان است، اما بيشتر از هر کشور ديگر منطقه دچار کمبود برق می‌شود. سرانجام دولت اين کشور تصميم گرفته‌است موضوع اتمام ساختمان نيروگاه راغون کنار رود وخش را جدی بگيرد.

اين طرح که سال 1976 آغاز شده بود، با فروپاشی شوروی منجمد شد. وعدۀ روسيه در مورد تکميل سد راغون به وقوع نپيوست، زيرا ازبکستان، مخالف سرسخت طرح، مسکو را منصرف کرد. ازبکستان راغب نيست که موقعيت استثنايی خود را در سامانۀ توزيع نيروی منطقه از دست بدهد.

طرح نيروگاه راغون شامل احداث شش دستگاه توليد برق آبی می‌شود که دارای ظرفيت توليد 3600 مگاوات برق هستند. تکميل ساختمان سد راغون به مثابه پايان رنج‌های زمستانی مردم خواهد بود.

بنياد خيريۀ ورارود در لندن از همۀ بشردوستان و ياران تاجيکستان می‌خواهد که با پرداخت مبلغ به حساب بانکی زيرين به تاجيکان کمک کنند، تا طرح راغون را خودشان به انجام برسانند:

Vararoud Charitable Trust
Bank: Natwest
Bank Address : Maida Vale,
Elgin Avenue Branch
289 Elgin Avenue
London
W9 1JT

Current Account Number : 64770249
Sort code: 60-13-34

بنياد خيريۀ ورارود تلاش خواهد کرد که يک کميسيون مستقل بر استفادۀ هدفمند و دقيق از منابع مالی جمعاوری‌شده نظارت کند.

يکی از هدف‌های ثبت‌شدۀ بنياد ورارود کمک به رهايی مردم تاجيک در سراسر جهان از فقر و درماندگی است. لطفاً به ريشه‌کن کردن فقر و بينوايی در کشور زيبای تاجيکستان کمک کنيد.

گزارش تارنمای بی بی سی از فراخوان بنياد ورارود

گزارش خبرگزاری ايرنا از فراخوان بنياد ورارود

گزارش راديو زمانه از فرواخوان بنياد ورارود

Irregular Regularities on Information Fee

Тартиботи бетартиби иттилоъоти пулӣ

(вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ)

Бисёре аз қонуну мусаввабаҳои Тоҷикистон касро ба ёди достони марде меандозанд, ки аз бас бадхатту баднавишт буда, маҷбур будааст номаҳояшро худаш барои мухотабонаш бихонад. Тозатарин мусаввабаи давлат беҳтарин намунаи он аст, ки ҳатто унвони онро наметавон ба дурустӣ дарёфт: “Тартиби ҷуброн намудани хароҷоте, ки бо пешниҳод намудани иттилоот ба мақомоту ташкилотҳо алоқаманд аст.” Ҷуброни хароҷоти кӣ? Оё мақомот иттилоотро пешниҳод (предлогать) мекунанд ё ироа (предоставлять)? Оё хароҷот ба мақомоту ташкилот “алоқаманд” аст ё иттилоъот? Ва аслан чаро “алоқаманд” (заинтересованный)? Шуморо ба Худо, ин ҷумларо барои ман баргардон кунед, ки нафаҳмидам.

Пас аз ошноӣ бо муҳтавои ин мусавваба (ки шояд луғати “ошноӣ” дар ин маврид муносиб набошад) шигифтии хонанда дучандон мешавад. Натиҷаи онро дар матбуъоти ҳафтаи гузашта мушоҳида кардем. Ҳар кас аз ин мусавваба қироату бардошти худро дошт. Шуморе бонги изтироб сар доданд, ки давлат мехоҳад дар баробари ҳар ҷумлае, ки ба хабарнигорони ғайридавлатӣ мегӯяд, пул биситонад. Мақомот дилдорӣ доданд, ки “танҳо барои маводди калонҳаҷми таҳлилӣ ва ҳуҷҷату санадҳое, ки барои кофтуков ва тайёр намудани онҳо маблағ сарф мешавад”, пул пардохт хоҳад шуд ва қарор нест, ки расонаҳо барои пӯшиши рӯйдодҳои рӯзмарра ба мақомот пул бидиҳанд (Сайидалӣ Сиддиқов, аз дастгоҳи иҷроияи раёсати ҷумҳурӣ). Аммо ҳанӯз касе сад дарсад мутмаин нест, ки манзур аз тасвиби ин мусавваба дақиқан чӣ будааст.

Қонун ё мусавваба маъмулан барои равшан кардани қазияҳои печида навишта мешавад, то битавон бо руҷӯъ ба моддаҳои он гиреҳи он муъаммоҳоро гушуд. Аммо мусаввабаҳои мо ба монанди рисолаҳои фалсафию мазҳабӣ тафсирталабанд ва муфассирони он ҳам ҳарфи ҳисоб надоранд. Охир чи қонуне навиштаед, ки ба ҷои ҳалли муъаммо бар печидагии масъала меафзояд?

Агар ба тафсири Сайидалӣ Сиддиқов ва Маҳмудҷон Сараев аз бахши таҳлилии дастгоҳи раёсати ҷумҳурӣ ва Иброҳим Усмонов аз Донишгоҳи Миллӣ такя кунем, талоши давлат ин будааст, ки ҳамгом бо кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон барои ироаи иттилоъоте вижа аз шаҳрвандон пул биситонад. Ин иддаъоро ба осонӣ метавон санҷид.

Ба ростӣ, дар кишварҳои пешрафтае чун Амрико ва Бритониё чунин муқаррароте зери унвони “Қонуни озодии иттилоъот” вуҷуд дорад. Дар Амрико ин қонун соли 1966 ба тасвиб расид ва ҳамчунон муътабар аст. Аммо дар ин қонун мушаххасан тасреҳ шудааст, ки барои дастрасӣ ба иттилоъоти рӯзмарра ниёзе ба пардохти ҳеч маблағе нест. Пул барои иттилоъоте пардохт мешавад, ки дар бойгонии вазоратхонаҳо мавҷуд аст ва дар дастраси умум қарор надорад. Қонуни марбутаи Амрико сареҳан барои хабарнигорон имтиёзоте қоил шудааст. Ба гунае, ки хабарнигор метавонад то 100 сафҳа аз иттилоъоти дархостиашро ройгон дарёфт кунад. Чунин имтиёзе барои хабарнигорони Тоҷикистон дар назар гирифта нашудааст. Пас ташбеҳи мусаввабаи ахир бо қонунҳои мушобеҳи кишварҳои пешрафта бемавриду беҷост.

Дар “Қонуни озодии иттилоъот”-и Бритониё аз соли 2000 ҳам мехонем, ки ҳазинаи иттилоъот танҳо дар мавриде пардохт мешавад, ки он бештар аз 10 пунд (фунт) қимат дошта бошад. Нархи чопи ҳар сафҳа иттилоъ фақат 10 пенс аст. Яъне маблағ танҳо замоне пардохт мешавад, ки шумо бештар аз 100 сафҳа иттилоъ дархост кунед, ки нудратан иттифоқ меуфтад. Ин бад-он маънист, ки дар бештари маворид дарёфти иттилоъ дар ин ду кишвари пешрафта ройгон аст.

Ва ҳатто агар бихоҳем маҳаки санҷишамонро андаке поинтар биёрему ба кишваре чун Ҳиндустон сар бизанем, мебинем, ки дар он ҷо ҳам қонун муқаррароти дақиқтару демукротиктаре дорад. Дар он кишвар як соъат мурури иттилоъот ройгон аст. Ҳеч пуле намепардозед. Ва танҳо пас аз як соъат аст, ки барои ҳар 15 дақиқаи баъдӣ маблағи ночизи 5 рупия (ҳудуди 10 сенти амрикоӣ) аз ҳисобатон каср мешавад. Пас чи гуна метавон мусаввабаи ахири Тоҷикистонро дар канори қонунҳои мушобеҳи кишварҳои дигар гузошт?

Ҳатто профессор Иброҳим Усмонов, мудири курсии рӯзноманигории ДМТ дар шумораи пешини “Нигоҳ” мегӯяд, ки “баъзан мешавад, ки аз ин [мусаввабаи давлат] сӯиистифода ҳам мекунанд, вале бояд сари вақт аз ин бохабар шуду пеши роҳи онро гирифт.” Ба гумони ман, “сари вақт” замоне буд, ки ин мусаввабаро тадвин мекарданд. Устоди рӯзноманигорон шояд бояд дар ҳамон оғози соли равон, ки порлумон дар садади тасвиби ин муқаррарот баромада буд, бохабар мешуданду тақозо мекарданд, ки ҳамаи норавшаниҳои мусавваба равшан шавад, то дар оянда аз он сӯиистифода сурат нагирад. Акнун, ки мусаввабаи “Тартиби ҷуброн...” бо ин муҳтавои ноқису ғалатандоз касби эътибор кардааст, аҷаб нест, ки сӯиистифодаҳои фаровоне аз норавшаниҳои он сурат бигирад.

Вале бо таваҷҷуҳ ба ин ҳақиқат, ки “Тартиби ҷуброн...” бо Қонуни Асосӣ, Қонуни иттилоъот ва Қонуни матбуъоти Тоҷикистон мунофот дорад, боиста аст, ки давлатмардон ба бознигарии он бинишинанд ва ин мусаввабаро бо муқаррароти ҷомеъаҳои пешрафтаи демукротик созгор кунанд.

Long Live My Town!

Зинда бод шаҳри ман!

(вижаи хафтаномаи Нигох)

Бӯи хоки ин шаҳрро ҳеч шаҳри дигаре надорад. Ранги дарахтони ин шаҳр чашмнавозтар аст ва садои оби ҷӯйборонаш хушояндтар. Ин шаҳр қасидаи ишқест, ки Худованд ба ҳангоми офаридани мо ба гӯши азал сурудааст ва хоки моро бо меҳр ба ин шаҳр сириштааст.

Сахт дилтанги Душанбе будам ва пас аз ҳудуди се сол дубора ба дидораш расидам. Ҳоло ки азми бозгашт ба Ғарбро дорам, таъми гас (нофорам)-и ғурбат дубора ба комам бармегардад ва медонам, ки рӯзҳои нахусти дурӣ аз зодбум бар ман сахт хоҳад гузашт.

Албатта, Душанбе хеле дигаргун шуда ва дигар он шаҳре нест, ки замоне бо исёни қалбҳои ҷавони мо месохт ва маркази худро бакуллӣ дар ихтиёри шӯри ҷавононаи мо гузошта буд; зери соябони рестурони “Сириус”-аш потуқ (нишастгоҳ)-и мо буд, дар Хонаи синемои он ба мо дарси худшиносӣ медоданд, дар Иттиҳодияи синемогарони он ба таври муназзам бо чеҳраҳои барҷастаи адабу ҳунар ба гуфтугӯ менишастем... Дигар аз ҳеч кадом хабаре нест ва ҳама танҳо дар хотироти мост, ки зиндаанд. Акнун Душанбе барои насли ҷавонтари худ хотира меофаринад; бо сурату сирате дигар.

Перояи нави пойтахт марказро то ҳадди зиёде дигаргун карда: бар рӯи сохтмонҳо ҷомаҳои шишаии тоза кашидаанд ё ба ҷои он сохтмонҳои тоза сохтаанд, ки сад дареғ, ҷавҳари асолаташон пайдо нест ва ғолибан аз зеҳнҳои муқаллид (тақлидкор) берун таровидаанд. Ҳарчанд дар мавориде андак метавон тарҳҳоеро ҳам дид, ки намоёнгари умқи диди меъмори он ҳастанд.

Аммо тағйирот дар сатҳи шаҳр сатҳист ва ба умқ нарасидааст. Чанд сохтмони тозаро мебинем, вале зербино ҳамон аст, ки буд. Дар байни роҳҳо чоҳҳое даҳон гушудаанд, ки заҳмати убур аз онҳо ба ҳафт хони Рустам мемонад. Набуди хутути роҳ, ки ҳадду марзи борикаҳо ё наворҳоро мушаххас кунад, сафар дар ин ҷоддаҳоро хатарноктар ва саҳмгинтар ҷилва медиҳад. Набуди чароғи роҳнамо дар чаҳорроҳҳо қазияро ҷиддитар мекунад. Ва дар он ҷо ҳам ки чароғ мавҷуд аст, вуҷудаш нодида гирифта мешавад ва ҳарҷу марҷи густардаи роҳҳо мусофирону роҳгузарҳоро таҳти фишори асабӣ нигоҳ медорад. Номи Худо пайваста бар сари забонҳои ронандагону сарнишинон ҷорист, то раҳмат бифармояду онҳоро басаломат то ба мақсаду манзилашон бирасонад.

Зоҳиран шароити зиндагии мардум беҳбуд ёфтааст: антенҳои моҳвораии фаровоне аз дару девору боми хонаҳо сар кашидаанд ва мошинҳои гаронқимати хориҷии бештаре дар хиёбонҳо ба чапу рост мешитобанд (ҳарчанд акнун ҳамаи мошинҳо барои кишвари мо хориҷӣ ба шумор меоянд). Аз соҳибони антенҳову мошинҳо мепурсам, ки чи гуна ба беҳбуди вазъи зиндагишон даст ёфтаанд. Рӯ ба самти Русия меоваранду дуруде мефиристанд, ки бозори кори он асбоби маъишаташонро муҳайё кардааст. Пас беҳбуди рӯзгор барои бисёре танҳо бар асари пазируфтани заҳмату хории муҳоҷират муяссар шудааст.

Дар базми арӯсии дӯсте аз муқаррароти тозаи мавсум ба “танзимот” огоҳ мешавам. Домод ба ҷои ин ки аз оҳангҳои маросим лаззат бибарад, машғули шумурдани теъдоди оҳангҳост, то мабодо аз шумори муқаррар фаротар биравад. Нигарон аст, ки шумори мошинҳои корвони арӯсӣ шояд бештар аз чаҳор адад бошад. “Танзим” инро ҳам мамнӯъ кардааст. “Танзим” ба ҳадде таваҷҷуҳамро ба худ ҷалб мекунад, ки мехоҳам онро бештар биомӯзам ва баъдан сари фурсат мулоҳизотамро дар бораи он дар миён бигзорам.

Дӯстони хабарнигорам аз расонаҳои мустақил мегӯянд, ки дигар қарор нест ахбори расмӣ ройгон бошад ва барои дарёфти хабар бояд ба мақомоти мавриди пурсиш маблағи андаке бипардозанд ва мунтазири анҷоми муқаррароти пардохту дарёфт бимонанд, ки боиси деркард (таъхир) дар пахши хабар хоҳад шуд. Ангушти тааҷҷуб ба даҳон ба худ меандешам, ки оё ҷои дигареро дар ҷаҳон суроғ дорем, ки чунин муқаррароти гӯшношунидро пиёда карда бошад? Ба ин мавзӯъ ҳам сари ҳавсалаву фурсат метавон баргашт.

Дубора барқ рафт. Пас ҳамчунон дар Душанбеи азиз ҳастам ва ин сатрҳоро ҳамин ҷо менависам. Барои набуди барқ дигар чӣ баҳонаҳои тоза кашф шудаанд? Оё ҳанӯз панҷ сол ҷанги дохилиро танҳо сабаби ин гирифториҳо медонанд? Ҷанги шумеро, ки аз поёнаш 12 сол гузаштааст, аммо гӯё паёмадҳои он ҳаргиз даст аз сари мо бар нахоҳад дошт. Ё ҳастанд афроде, ки мудирияти бадро далели камбуд ё набуди барқ мешуморанд?

Оре, акнун ҳастанд касоне, ки на танҳо воқеиятҳоро мебинанд, балки ҷуръати баёни он воқеиятҳоро низ дар худ пайдо кардаанд. Дубора нури умед дар чашми ҷавононе сӯ-сӯ мезанад (медурахшад), ки мепиндоранд бо шикастани қолибҳои бешумор барои худу ояндагон зиндагии беҳтареро фароҳам хоҳанд кард. Нуре заиф, аммо қобили дидан. Садое зариф, аммо қобили шунидан. Бозгашти шуълаи умедро ба ин чашмони ҷавон шодбош мегӯям.

Bazar's Lost Tajikistan

Точикистони гумшудаи Бозор

(вижаи хафтаномаи Нигох)

Чорч Орвелл, нависандаи инглисии ќарни 20 дар соли 1948 китобе навишт бо номи «1984», ки дар он тасаввури худро аз як чомеаи мустабид дар оянда баён карда буд. Вай дар хамон солхо ихтироъи чизе ба монанди Интернет ва насби дурбинхои мадорбаста дар сатхи шахрхои як кишвари истибдодиро вахшурона пешгуй карда буд. Имруза на танхо дар кишвархои мустабид, балки дар пешрафтатарин ва гуё озодтарин кишвархои чахон, аз чумла дар Бритониёи Орвелл, аз Интернет ва дурбинхои мадорбаста ба унвони абзори эъмоли контрол истифода мешавад.

Дар Точикистон аз ин даст пешгуихои вахшурона андак доштем ва маъруфтарини он шеъри «Пас аз мо»-и Бозор Сорбир аст, ки дар дахаи 1970, дар авчи чахонгирии импротурии сурх, суќуту хиффату хории он ва пешвоёни он дар ояндаи наздикро пешгуй карда буд.

Аммо касе наметавонист пешгуй кунад, ки худи Бозор Собир рузе-рузгоре ба пешвоёни импротурии сурх руи иноят хохад овард, мухолифони ононро нафрин хохад кард ва бо надомату пушаймонй аз хусумати пешини худ алайхи саромадони режими коммунистй ба ёду равони онон дуруд хохад фиристод.

Имруз, ки марди часури шеъри точик 71-сола мешавад, дубора бисёре ба ин пурсиш баргаштаанд, ки чи гуна метавон бевафоии аќидатии устодро тавчех кард. Кадом сухани у ќобили эътимодтар буд? Безории у аз истибдоди шуравй ё дилтангии у ба низоми ленинй?

Бо муруре бар суханони дирузу имрузи Бозор Собир метавон итминон хосил кард, ки хам безорй ва хам дилтангии у самимонаву ростинанд. У дар гузашта ба хамон андоза аз Ленин безор буд, ки имруз дилтанги уст. Мисли як шогирди шуху бозигуши мактаб, ки аз омузгори сахтгири худ дили хуше надорад, аммо то мактабро тарк мекунаду ба чойгохе мерасад, забон ба сипосгузорй аз омузгори сахтгираш мегушояд. Бозор Собир шогириди бозигушу дилтанги мактаби шуравист.

Солхо зиндагй дар гурбат ва ламси воќеъиятхои дурушти гурбати Гарб устодро озурдаву ошуфта кардааст. Дар воќеъ, зиндагй дар Гарб то хадди бисёр зиёде далели навишта шудани «Сармоя»-и Марксро ташреху тавчех мекунад: дар он чо аз омузишу дармони ройгон хабаре нест ва ихтилофи табаќотй бедод мекунад. Ба вижа барои як мухочир аз «чахони севвум» ин ихтилоф махсустару малмустар аст ва зиндагй чаббортар. Шояд бархурди устоди мухочир бо ин сахтихо буд, ки уро ба бандаи шокиру сипосгузори Ленин табдил кард. На дубора, балки барои нахустин бор. На ба зур, балки ихтиёран. Аммо бо чандин сол таъхир.

Аммо чаро хатто он сахтихо боис намешавад, ки Бозор Собир ба кишвари худ баргардад? Оё ба ростй устод ба ин сухан имон надорад, ки «хоки Ватан аз тахти Сулаймон бехтар?»

Бозор Собир тайи ин солхо борхо ба зодбумаш омад, аммо мондагор нашуд. Шояд омада буд, ки бимонад, аммо худро дар хонаи худ наёфт. Дигар Точикистон он кишваре набуд, ки Бозор Собир онро тарк карда буд. Сурату сирати шахраш иваз шуда буд ва огуши бози он беминнат набуд. Бозор Собир Точикистонашро гум кард ва Точикистон Бозорашро. Шояд устод худро дар ватани хеш гарибтар ёфту мухочиратро бедагдагатар. Аммо ба хар руй у тарчех дод ба мухочирати хоркунанда тан дихаду ху бигирад ва Точикистонро ба сохибони наваш бибахшад.

Бозор Собир, ки аз ростгутарину содиќтарини суханварони ахди худ аст, эхсоси барахнае дорад; хисси иштиёќи у ба андозаи хисси инзичор (безорй)-и у табиию ростин аст. Дар яке аз сухбатхои телефонй бо устод то сухан аз Точикистон ба миён овардам, гуфт, сухбаташро накун, ки намефорад. Озурдагии Бозор Собир аз мардуму зодбумаш бепирояву урён чорй буд. Дили устод танги Точикистон хаст, аммо у пазмони Точикистон худ аст. Точикистоне, ки бо хамаи дуруштихояш тудахои пуёву бедоре дошт ё дастикам умеди бедорй дошт. Точикистоне, ки дар айни тангдастй обистани шукуфой буд. Точикистоне, ки Бозорро бо тамоми бетахаммулихояш тахаммул мекард. Точикистоне, ки партави офтоби фардояш аз равзанаи кучакаш метобид. Бозор он Точикистонро гум кардааст ва дилаш барои он Точикистон танги танг аст. Шахри Бозор хатто пушти «пардаи оханин» равзанае дошт. Аммо акнун гуй деворхои ин шахр баландтар шудаанд ва садо дар миёни ин деворхо фурухуфтатар аз пеш шудааст. «Пас аз мо»-и Бозор ба вуќуъ пайваст, аммо ба бадтарин шеваи мумкин ба вуќуъ пайваст ва худи уро гурезон кард.

Шояд, агар умеду умедворй ба ќалби шоири мухочири мо баргардад, «Пас аз мо»-и вахшуронаи дигаре аз ќалами у битаровад ва Точикистони пур аз шури умеду озодии уро дубора дар зехнхои хастаи имрузиён зинда кунад.

The Closest Far Away

Наздиктарини дур

Роёна (компютер)-и ман ҳар бор бо байте тоза аз Хоҷа Ҳофиз боз мешавад, ки дар бисёре аз маворид гӯӣ ҳукми фоли вахшуронаеро дорад. Имшаб Хоҷа ба ман гуфт:

Рӯзгорест, ки дил чеҳраи мақсуд надид,
Соқиё, он қадаҳи ойинакирдор биёр.

Гӯӣ бузургвор медонист дар сару дил чи барномае дорам ва фардо қарор аст чи кор бикунам. Гӯё медонист, ки фардо ба сӯи чеҳраи мақсуд мешитобам, ки фарсангҳо аз ҳам дури дур уфтодаем ва аз ранҷи дурии он танӯр ба ҷои дил дар сина дорам.

Ончунон он диёри азиз ба ман наздик аст, ки дуртар аз он дигар диёре нест. Ба ҳар сарзамине бебаҳонаву бетаваққуъ мераваму бармегардам, ки гӯӣ хонаи аммаи худобиёмурзам бошад. Аммо ба он диёри дури нозанин ҳамеша бо баҳона ва бо таваққуъ рафтаам; чунон ошиқе, ки ба дидори маъшуқаш меравад. Ва ҳамон ҷост, ки бештар аз ҳар ҷои дигар мувозиби рафтору гуфторам ҳастам, ки мабодо чашму гӯши азизи он диёрро биёзорам. Он сарзамин бо ҳама дӯзахиҳояш биҳишти баринест, ки модари маро дар худ гунҷондааст ва мардуми маро дар оғӯши худ парвардааст. Он сарзамин модари мост ва модар ҳамеша беҳтарину зеботарин аст.

Дӯстонам ба шӯхию бо ҷиддият ҳушдор медоданд, ки фардо ҳам одина аст ва ҳам 13-уми моҳ, ки тақоруни ин ду гӯё наҳосат дорад. Афзудам, парвозам ҳам ҳаволии соъати 13 аст. Оҳу воҳу ваҳшати дӯстонам фазоро пур кард. Аммо ман медонам, ки зарурати дидори ман бо сарзаминам ҳар навъ хурофаро ботил хоҳад кард ва маро ба хоки нози он хоҳад нишонд.

Тоҷикистонам, мебинамат.

Let's Become an Ocean!

Бас аст ҷазира будан! Кай уқёнус мешавем?

(вижаи сутуни "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи Нигоҳ)

Дар “Ногуфтаниҳо”-и ҳафтаи гузашта аз хонаводае ҳикоят кардам, ки солҳост дар Бритониё ба сар мебаранд ва дар густариши фарҳанги тоҷикӣ дар ин кишвар ва дар паҳнаи маҷозии Интернет санги тамом гузоштаанд. Ба ҳадде дар ин замина хидмат кардаанд, ки гумон аст ҳеч сафорати Тоҷикистон дар ҳеҷ гӯша аз ҷаҳон карда бошад. Хонаводаи Ориё, тоҷикони зодаи кишваре, ки зарфи беш аз 200 соли ахир бо номи “Афғонистон” шинохта мешавад ва тайи ҳафт даҳаи ахир ҳамаи шаҳрвандони он расман “афғон” ном гирифтаанд.

Аммо хонаводаи Ориё ва ҳазорон тоҷики афғонистонии дигар номи кишвари худро бо икроҳ ба забон меоваранд ва ҳаргиз ҳам худро “афғон” муъаррифӣ намекунанд. Оқибати ҳувияти таҳмилӣ наметавонист чизе ҷуз ин бошад. Ҳарчанд бар сари мо кӯбиданд, шӯравӣ аз мо сохта нашуд. Ҳарчанд ҳамқавмони моро дар он сӯи об водоштанд, “афғон” нашуданд. Чаро? Чун “афғон” мутародиф (синоним)-и “паштун” аст ва бо таваҷҷуҳ ба ин ки аз замони ҷудоии ин пора аз хоки Хуросон аз баданаи Эрон (1747) то кунун ғолибан афғонҳо, яъне паштунҳо бар он ҳукумат кардаанд, кишвар “Афғонистон” ном гирифт. Сипас ба тақлид аз кишварҳое чун Эрону Омрико саъй карданд ҳувияти “афғонӣ”-ро ба ҳамаи шаҳрвандони ин кишвар бичаспонанд.

Аммо сардамдорони сиёсати “афғонсозӣ” ин мавриди зарифро фаромӯш карда буданд, ки миёни ҳувиятҳои “эронӣ”-ю “омрикоӣ” ва “афғонӣ” тафовути асосие ҳаст. Дуи аввал аз номи кишварҳо бармеоянд (Эрон ва Омрико), на номи қавм. Яъне мо қавме бо номи “эрон” ё “омрико” надорем. Аз ин рӯ касоне, ки дар он кишварҳо ба дунё меоянд, ба худии худ бо гирифтани пасванди нисбати “-ӣ” “эронӣ” ва “омрикоӣ” унвон мешаванд.

Аммо ин маврид дар бораи Афғонистон сидқ намекунад. “Афғон” номи кишвар нест, балки мутародифи номи қавми паштун аст. Аз ин рӯ таҳмили номи “афғон” бар ҳамаи оҳоди миллат чизе ба ҷуз фошизми қавмӣ ё шовинизм нест. Ин ба он мемонад, ки ҳукумати мо аз фардо эълом кунад, ки ҳамаи шаҳрвандони Тоҷикистон “тоҷик”-анд. Шабеҳи коре, ки давлатҳои шовинисти узбак дар тӯли солҳои шӯравӣ ва пас аз он анҷом доданд ва шумори зиёде аз тоҷикҳо ва намояндагони қавмҳои дигарро “узбак” номнавис карданд.

Аз ин рӯ тоҷикони нажодае чун хонаводаи Ориё, ки дигар ҳозир нестанд ҳувияти таҳмилиро таҳаммул кунанд, тарҷеҳ медиҳанд худро аҳли Хуросон ё Тоҷикистон муъаррифӣ кунанд. Он идда аз ғайрипаштунҳое, ки бо истилоҳи “Афғонистон” мушкиле надоранд, маъмулан худро ба унвони “афғонистонӣ” мешиносонанд. Дар натиҷа корбурди истилоҳи “афғон” ба маънои “афғонистонӣ” рӯ ба коҳиш аст ва шояд дар оянда ин гароиш ва худшиносии қавмии ғайрипаштунҳо боъиси ҳазфи банди “афғонияти мардуми Афғонистон” аз Қонуни Асосии он кишвар шавад.

Беҳзоди Ориё, ки ҳафтаи гузашта батафсил дар борааш навишта будам, мегӯяд:

“Ман хеле аз мардуми Афғонистонро мешиносам, ки ҳамагӣ ошиқи Тоҷикистон ҳастанд. Тасаввури ман аз мардуми Тоҷикистон ва худамон ин аст, ки ҳарчанд мо ду чашм ҳастем, аммо дар рӯи як чеҳра ҳастем. Мо яке ҳастем. Ҳеч фарқе миёни Тоҷикистону Афғонистону Эрон намебинам.”

Мегӯяд, борҳо дар Тоҷикистон буда ва хушнуд аст, ки дар он ҷо ҳам ҳамандешоне дорад, ки миёни худ ва ӯ тафовуте қоил нестанд. Танҳо нохушнудии ӯ масъалаи дур мондани мардуми Тоҷикистон аз хатти порсист, ки ба бовари Беҳзод, калиди дари ганҷинаи порсист ва бидуни он роҳи дарозеро дар водии порсӣ наметавон паймуд.

Ба акси Эмомалии Раҳмон дар утоқи нишемани Беҳзод дар Ландан ишора мекунаму мегӯям, ки тағйири хат ва бозгашти тоҷикон ба ҳувияти порсии ростини хеш ба иродаи ин оқо вобаста аст. Бино ба тозатарин суханрониҳои марбутаи раисиҷумҳур, ӯ чандон моил ба бозгашт ба хатти порсӣ нест. Беҳзод бо эҳтиром ба портреи раисиҷумҳур нигоҳ мекунаду мегӯяд, мутмаин аст, ки рӯзе Эмомалии Раҳмон ин хидмати бузургро барои мардуми кишвараш анҷом хоҳад дод ва роҳи донишу боландагиро ба рӯи Тоҷикистон хоҳад гушуд.

Мегӯяд, хатти порсӣ Тоҷикистонро аз гирифториҳои фаровоне наҷот хоҳад дод ва танҳо бо пайвастан ба ҳарими порсист, ки ҳувияти тоҷикӣ қавому истеҳком хоҳад ёфт. Ҷазирае кӯчак дар дили уқёнусе паҳновар дер намепояд. Пас бояд бузург шуд. Пайвастан ба хатти порсӣ ба монанди табдили як ҷазираи кӯчак ба уқёнусе паҳновар аст, ки дигар хатари нобудӣ таҳдидаш намекунад.

Ёддошт: Дар ин навиштор, ки имруз дар хафтаномаи "Нигох" мунташир шуд, вожаи "узбак" ба шакли галати "узбек" чоп шудааст. Як Дарвеш ба хафтаномаи мазбур маротиби озурдагии худ аз вукуъи ин галатро иброз мекунад.



Дар аксхо: Бехзоди Ориё ва утоки нишеманаш бо пуртреи Рахмон.

Tajikistan's Honorable Citizens in London

Шахрвандони ифтихории Точикистон дар Ландан

(вижаи "Ногуфтанихо"-и хафтаномаи Нигох)

Се-чахор сол пеш буд. Барои дуруфтодагоне чун ман дидани намоханг (клип)-хои точикй дар Youtube! дигар амри махоле набуд. Бо таронахои дилошуби точикй барои лахазоте чанд дар огуши мачозию пиндории Точикистон мегунудем. Мехостам касонеро, ки ин лахзахои азизро барои мо фарохам карда буданд, пайдо кунам ва шахсан ба онхо сипос бигуям.

Бештари таронахоро касе бо номи рамзии “Behzad70” дар торнамо (вебсайт) чосозй карда буд. Ба Бехзод паёме фиристодаму пас аз чанд дакика посухе дарёфт кардам. Аз казо хар ду дар Ландане ба ин бузургй, ки барои паймудани фосилаи чануб то шимолаш бояд пагохро бегох кунед, дар як минтака зиндагй мекардем. Фосилаи Бехзод аз ман факат чанд куча болотар буд.

Он замон аз сафорати Точикистон дар Ландан хабаре набуд. Пас аз ошнойи бо Бехзоду хонаводаи бузургаш ба худ андешидам: агар вазифаи сафоратро танхо умури фархангй фарз кунем, ба сафорат ниёзе хам нест. Ва акнун хам ки сафоратдор шудаем, бар ин боварам, ки хонаводаи Ориё дар накши вобастаи фархангии Точикистон дар Бритониё ба маротиб бехтару пуррангтар медурахшад.

Бародарон Бехзод, Каюмарс ва Исфандиёри Ориё бо кровот (галстук)-хое бо нишони давлатии Точикистон ба пешвози мо омаданд, дар холе ки дигар аъзои хонавода либосхои варзишй бо тархи парчами Точикистон ба тан доштанд. Утоки нишемани Бехзод барои хар точике такондиханда буд: ба махзи вуруд портреи бузурги Ахмадшохи Масъуд дар самти рости девор чалби таваччух мекард ва рубаруи у портреи Эмомалии Рахмон (шояд танхо портреи раисичумхур дар Ландан пеш аз гушоиши сафоратхона) бар фарози тандисак (пайкарача)-хои хахоманишй дида мешуд. Дар гушае дигар табаки бузурги точикй бо тасвири Исмоили Сомонй овезон буд. Зери он нишони Точу Хафтахтарони парчам худнамойи мекард ва чои ситорахои перомуни точро тасвири бузургмардони порсигу гирифта буд. Ва албатта, се ранги парчами Точикистон дар чой-чойи уток ба чашм мехурд ва кучактарин хисси гурбатро аз синаи точикони гариб мезудуд.

Далели шигифтии ман чй буд? Охир чаро як чунин рафтори механдустонаеро аз як хонаводаи точик дар Ландан интизор надошта бошем? Корест бас табиъй, ки точикон дар саросари чахон бо намодхову нишонхои кишвари худ бинозанду биболанд. Аммо шигифтии ман баромада аз ин хакикат буд, ки хонаводаи Ориё аз точикони Афгонистонанд ва чунин ишки пуршуреро ба сарзамини чудоуфтодае (бино ба накшаи сиёсй) ба намоиш гузоштаанд.

Ба ростй, хеч точики точикистониро бо ин хама иштиёку дилшудагй ба Точикистон надида будам. Хамаи зиштихои мо барои ин хонадони дилбохта зебойи махсуб мешуд. Хамаи заъфи моро бузургворона нуктаи куввати мо таъбир мекарданд. Аммо аз хилоли суханонашон мешуд дарёфт, ки дили якоякашон ба шароити кунунии Точикистон месузад ва талош мекунанд ба хар навъе, ки шуда, ба Точикистону фарханги низораш кумак кунанд. Бо итминон метавон гуфт, ки бидуни талошхои пайгиронаи хонаводаи Ориё дар Ландан андак касе дар Бохтарзамин аз хунармандоне чун Шабнами Сурайёву Чонибеки Муроду гайра шинохте хосил мекард. Бехзоду Каюмарсу Исфандиёр бо Youtube! иктифо намекунанд, балки афзун бар торнамохои ичтимоъии дигар торнигор ё веблогхои вижае барои пахши мусикии точикй рохандозй кардаанд.

Фарзандони хурдсоли Бехзод, аз Бежани 7-сола гирифта то Авестои 14-сола, дар хамаи махфилхои фархангии Ландан ба намояндагй аз точикон хузур меёбанд ва бо алхони зебое ашъори фаровонеро аз Фирдавсию Мавлавию Саноию Икбол аз бар мехонанд ва ин хакикатро ошкор мекунанд, ки хазорон фарсанг дуртар аз зодбуми порсй хам метавон забони порсиро пос дошту ба хубй фаро гирифт.

Ин падидаи фархангии шигарф ба кумаки хатти порсй муяссар шуда ва мусалламан, бо хатти сириллик дар водии фарханги порсй (он хам дар диёри гурбат) рохи чандонеро наметавон тай кард.

Агар хонаводаи Ориё хам аз Точикистон буданду аз хатту адабиёти порсй огохй надоштанд, ба хеч руй ишк ба механ (ки ба таъбири онхо, «Хуросони бузург» аст ва Точикистонро хам дарбар дорад) дар замири онхо шукуфабор намешуд; на махфиле бо садои гарму ширини фарзандонашон шодоб мешуд, на точике аз мушохидаи алокаашон ба Точикистон дилшод мешуд ва на акси Эмомалии Рахмон ба хонаашон рох меёфт.

Огохии онхо аз пешинаи торихй ва адабии каламрави пахновари фарханги эронй ва эътикод ба якпорчагии руху равони Хуросони Бузург ва саранчом, ишки онхо ба Точикистони кунунй ва хатто давлатмардони он, хама ва хама аз тасаллуташон бар хатти порсй бармеояд. Вагарна кучост сирилликхоне, ки чунин ишку алокаро ба дур аз зодбум ва бе зури зуроварон ба рухи хайрони мо кашад?

Гуйи бо рафтани хатти порсй аз бисоти фархангии мо руху равони точикии ростин хам аз канори мо рахт барбастааст ва онро метавон танхо чое сурог дошт, ки руди порсй дар он руи бистари худаш чорй бошад, на бистари бегона.

Барои исботи ин иддаъо дар «Ногуфтанихо»-е дигар накли кавлхоеро аз худи Бехзоди Ориё меоварем, ки худашро пайваста «шахрванди Точикистон» муъаррифй мекунад. Ба назари ман, бояд у ва хонаводаашро бо сарбаландй «Шахрвандони ифтихории Точикистон» унвон кард.

ПС: Аксхои ин хонаводаи нажода дар сурати касби ичоза аз эшон мунташир хохад шуд.

Tehran. 13 Aban (in Cyrillic Persian)

Аз бегонаситезии соли 1979 то бегонапарастии соли 2009

Навиштори зер аз дустест дар Техрон


به دبيرۀ پارسی

Соъат 10-и субхи имруз, 13 обони 1388 (04.11.2009) аст ва аз нахустин соъатхои бомдод нерухои Хоманайи дар хама чои нукоти марказии шахри Техрон дида мешаванд ва дар холи пароканда кардани мардум хастанд. Мешавад гуфт, Хоманайи хар чи неру дошта, овардааст, то шояд эътибори аздастрафтаашро боз ёбад...

Талоши онхо дар чилавгирй аз шаклгирии рохпаймоии мухолифони мусолиматчу табиъй буд, ки ба натича бирасад. Аммо талоши онхо барои аз майдон хорич кардани хаводорони Чунбиши Сабз, ки хар руз мунсачимтару хадафмандтар амал мекунанд, бетардид наметавонист дастоварди мавриди назари онхоро дошта бошад. Ба хамин далел сабзхо хар кучо фурсат меёфтанд, шиъорхояшонро сар медоданд, ки ду шиъори умдаи имрузи онхо «Марг бар Русия!» ва «Сафорати Русия – Лонаи чосусия!» мутановибан шунида мешуд, ки ба гунае хайратовар хассосияти вижаи чумокдорон (калтакдорон)-и Хоманаиро ба дунбол дошт.

Дар яке аз маворид дар наздикии пули Каримхон охунд (мулло)-е бар руи Нисон (Nissan)-е истода буд ва баландгу ба даст бист то сй нафареро, ки давру бари у буданд, рахбарй мекард ва мардумро мунофик мехонд. Сипас хамин ки шиъори «Марг бар Омрико!» сар дод, мардуми ду суи хиёбон чун хамеша дар посух шиъори «Марг бар Русия!» сар доданд, ки ногахон охунд аз болои Нисон поин парид ва хамрохонаш ба рахбарии у ба мардум хамла карданд ва ошкоро мешунидам, ки мегуфтанд: «Кй буд шиъор дод?!»

Он чи дар он лахза иттифок уфтод, метавон ба чуръат гуфт, дастикам дар торихи Эрони муъосир собика надорад. Химояте чунин ошкор аз кишваре бегона дар маркази кишваре, ки давлаташ доъия (иддаъо)-и истиклол ва куфрситезй дорад, хаккан бесобика аст. Давлате, ки бегонаситезиро аз мехваритарин сиёсатхои худ медонад, аммо ба зохир на хар бегонаеро. Таъассубе, ки нерухои Хоманайи имруз нисбат ба Русия аз худашон нишон доданд, хатто дар даврони «истибдоди сагир» ва аз суи Мухаммад Алишохи Кочор хам, ки бо химояти мустакими русхо [сад сол пеш] машрута (низоми Конуни Асосй)-ро муваккатан бархам дод, рух надода ва гузориш нашудааст...

Аз ин ру чо дорад иттифоки имрузро ба сиёха (руйхат)-и баланди муносибатхои гуногуни 13 обон (4 нувомбр) изофа кард. Рузе, ки нерухои рахбари рухонй ва исломии Эрон бе хеч пардапушй дар химоят аз давлати хамеша-чиноятпешаи Рус мардумро мавриди хамла карор доданд ва даххо нафар аз чавонон, озодихохон ва миллиюнро башиддат мазруб карданд (заданд) ва бисёре дигарро дастбаста равонаи боздоштгоххо карданд. Фаромуш накунем, имрузро «рузи миллии мубориза бо истикбор (империализм)» ном ниходаанд.

Tehran. 13 Aban (4 November)

از بیگانه ستیزی سال ۵۸ تا بیگانه پرستی سال ۸۸

نوشتار زير از دوستی است در تهران

ساعت ۱۰ صبح امروز ۱۳ آبان ۱۳۸۸ است و از نخستین ساعت های بامداد نیرو های خامنه ای در همه جای نقاط مرکزی شهر تهران دیده می شوند و در حال پراکنده کردن مردم هستند.

می شود گفت خامنه ای هر چه نیرو داشته آورده است تا شاید اعتبار از دست رفته اش را باز یابد او تا ۳۰ خرداد هنوز بر این باور بود که فصل الخطاب هر بحرانی است فصل الخطابی با دندان های آهنین او امروز نیز دست به قمار دیگری زد و بار دیگر نیز شکست خورد .از همان فریاد های الله اکبر دیشب می باید می دانست که بازی را باخته است و اگر مشاور خردمندی داشت او را از اظهارات روز پیش باز می داشت اما نوچه هایش اطمینان داده بودند که میزان باختش را کم خواهند کرد


به همین دلیل استراتزی آنها بر عدم شکل گیری هر تجمعی بنا گذاشته شده بود تا تصویری از یک راهپیمایی گسترده نظیر روز قدس شکل نگیرد و در صورت موفقیت قصد داشتند تا در همان خیابانها با تجمع نیروهای اتوبوسی اشان دست به مانور قدرت نیز بزنند.از این رو برخورد خشن و غیر انسانی از نوع برخوردهای روز ۳۰ خرداد به بعد در دستور کار آنها قرار داشت .این دستور کار اما تنها از سوی پاسدار های شخصی پوش بیشتر اجرا می شد و نیروی انتظامی البته به جز فرماندهانشان کمتر خشونتی افسار گسیخته را به اجرا می گذاشتند.

تلاش آنها در جلوگیری از شکل گیری راهپیمایی مخالفان مسالمت جو طبیعی بود که به نتیجه برسد اما تلاش آنها برای از میدان خارج کردن هواداران جنبش سبز که هر روز منسجم تر و هدف مند تر عمل میکنند بی تردید نمی توانست دست آورد مورد نظر آنها را داشته باشد..به همین دلیل سبز ها هر کجا فرصت می یافتند شعار هایشان را سر می دادند که دو شعار عمده ی امروز آنها ؛مرگ بر روسیه؛ و ؛سفارت روسیه لانه ی جاسوسیه؛ متناوبا شنیده می شد که به گونه ای حیرت آور حساسیت ویژه ی چماقداران خامنه ای را به دنبال داشت.

در یکی از موارد در نزدیکی پل کریم خان آخوندی بر روی نیسانی ایستاده بود و بلندگو به دست بیست تا سی نفری را که دور و بر او بودند رهبری می کرد و مردم را منافق می خواند سپس همین که شعار مرگ بر آمریکا سر داد مردم دو سوی خیابان چون همیشه در پاسخ، شعار مرگ بر روسیه سر دادند که ناگهان آخوند از بالای نیسان به پایین پرید و همراهانش به رهبری او به مردم حمله کردند و آشکارا می شنیدم که می گفتند کی بود شعار داد.

آنچه در آن لحظه اتفاق افتاد می توان به جرات گفت دست کم در تاریخ ایران معاصر سابقه ندارد. حمایتی چنین آشکاراز کشوری بیگانه در مرکز کشوری که دولتش داعیه ی استقلال و کفر ستیزی دارد حقا بی سابقه است دولتی که بیگانه ستیزی را از محوری ترین سیاست های خود می داند اما به ظاهر نه هر بیگانه ای را.تعصبی که نیرو های خامنه ای امروز نسبت به روسیه از خود نشان دادند حتی در دوران استبداد صغیر و از سوی محمد علیشاه قاجار هم که با حمایت مستقیم روسها مشروطه را موقتا بر هم داد رخ نداده و گزارش نشده است.حتی کسی از آخوند خاینی چون شیخ فضل الله نوری که عقبه ی عقیدتی محمد علیشاه را سامان می داد چنین هواداری عریانی از روس ها را خبر نداده است.

از این رو جا دارد اتفاق امروز را به سیاهه ی بلند مناسبت های گوناگون ۱۳ آبان اضافه کرد روزی که نیروهای رهبر روحانی و اسلامی ایران بی هیچ پرده پوشی در حمایت از دولت همیشه جنایت پیشه ی روس مردم را مورد حمله قرار دادند و دهها نفر از جوانان آزادی خواهان و ملیون را به شدت مضروب کردند و بسیاری دیگر را دست بسته روانه ی بازداشتگاهها کردند فراموش نکنیم امروز را روز ملی مبارزه با استکبار نام نهاده اند

Tajik Islamic Party as Seen by Kabiri

Шинохти Кабирӣ аз ҲНИТ

вижаи хафтаномаи Нигох

Ҳар касе аз худ шинохте дорад, ки илзоман бо шинохти дигарон аз ӯ ҳамхонӣ надорад. Розу рамзе ҳаст, ки танҳо барои худи ӯ ошкор асту аз чашми ғайр пинҳон. Ҳамин ҳақиқат дар бораи ниҳодҳову ҳизбҳо ҳам сидқ мекунад.

Дар дунболаи гуфтугӯ бо Муҳиддини Кабирӣ дар Ландан мехостам дидгоҳи ӯро дар бораи ҳизбаш бишнавам. Оё Ҳизби Наҳзати Исломӣ, ба гуфтаи бархе, як маҳфили ифротгароёни мусалмон аст, ки дар қолибу ҷомае нав дубора зуҳур кардааст ё ба бовари бархе дигар, ин ҳизб ташаккули либеролҳои миллигароест, ки бо истифода аз ислом дар ҷомеъа ҷойгоҳ ёфтааст?

Кабирӣ ҳар ду боварро пиндорҳои козиб медонад ва шинохти худ аз ҳизбашро баён мекунад:

“Мо худамонро як нерӯи ватании миллӣ медонем. На, ба маънии шовинистии ин иборат, албатта. Байни исломият ва тоҷикияти мо ҳеч фарқе нест. Мо нерӯе ҳастем, ки аз батни ормону орзуҳои мардум берун омадааст. Мо рисолати равшангарӣ дорем, бо шиъоре мушаххас: “Имон ба Худо, муҳаббат ба Ватан, хидмат ба миллат.”

Вале хидмат ба миллатро замоне ба наҳви аҳсант мешавад анҷом дод, ки аз қудрат бархурдор бошй. Кабирӣ қудрату раёсатро ҳадафи ҳизбҳои сирфан сиёсӣ медонад, дар ҳоле ки ба бовари ӯ, Ҳизби Наҳзати Исломӣ ба унвони як ҷунбиши равшангаро қудратро васила медонад, на ҳадаф. Ҳадаф боло бурдани сатҳи маърифати ҷомеъа ва ислоҳи он аст. Мепурсам, дар кишваре, ки ҳам давлат ва ҳам ҷомеъааш гирифтори бемориҳои фаровонанд, чи гуна метавон ба ин ҳадаф расид? Мегӯяд, бемории давлат ҳамонанди сармохурдагии сабук аст ва онро метавон бо доруи “мудирияти хуб” дармон кард. Барои муъолиҷаи ин беморӣ ниёзе ба инқилобе бунёдин нест. Чун кодрҳои хубе чи дар ҳайъати давлат ва чи берун аз он ҳузур доранд ва бо мудирияти дурусте ин кодрҳо метавон шароитро беҳтар кард. Муҳим нест, ки кодрҳо динианд ё дунявӣ. Муҳим он аст, ки ба ватану миллаташон хидмат кунанд.

Мегӯяд, ҳамон гуна ки мо натавонистаем аз сарватҳои обию маъдании худ истифодаи беҳина кунем, ба ҳамон шева дар корбурди сарватҳои инсонию кодрии худ бо мудирияти дуруст ҳам муваффақ набудаем.

Аз порлумони Тоҷикистон мегӯяд, ки пас аз истеъфои Муҳаммадшарифи Ҳимматзода Кабирӣ танҳо намояндаи Наҳзати Исломист, ки дар он мондааст. Муътақид аст, ки маҷлиси феълӣ беҳтарин порлумон барои ҳукумати иҷроияи Тоҷикистон будааст. Порлумоне бисёр орому бедардисар, ки дар ҳамаи масъалаҳо ёвари ҳукумат будааст. Порлумоне воқеъан корӣ, ки вакилонаш ба монанди дастёрону мушовирони вазирон кор мекунанд. Даҳҳо қонунро мурур мекунанду ҳамарӯза ба даҳҳо занги телефунӣ посух медиҳанд.

Посух гуфтан ба телефунҳо ва мурури қонунҳо корест, ки ҳар каси дигар ҳам метавонад дар баробари дастмузде муъайян анҷом диҳад. Мепурсам, аз мурури қонунҳову посух додан ба телефунҳо чи суде ба миллат мерасад, ки ҳазинаи ҳузури вакилон дар дафтарҳояшонро мепардозад.

Кабирӣ ҳазина ё хароҷоти порлумони моро дар муқоиса бо дигар порлумонҳо андак медонад, аммо мувофиқ аст, ки аксари намояндагони мардум аз ваколат ва вазифаҳои худ огоҳ нестанд ва худро бештар дар мақоми як маъмури ҳукумати иҷроия мебинанд.

“Яке аз вакилон мегуфт, ки мардум ҳанӯз ба ман ба унвони як шоъир муроҷеъа мекунанд; тӯли 4-5 сол касеро надидаам, ки ба ман ба унвони вакил муроҷеъа карда бошад. Чун на мардум ба ваколати ӯ бовар доранд, на худаш. Барои чунин вакил дар воқеъ ҳазина кардани пули мардум ҳайф аст.”

Кабирӣ дар мавриди порлумони оянда ҳам чандон хушбин нест. Ба гуфтаи вай,

“Вазъият дар порлумони баъдӣ ҳам чунин хоҳад буд. Ҳатман дар порлумони оянда ҳам курсиҳо барои теъдоди мушаххаси муҳандисону кишоварзону устодону ҳуқуқдонҳо тавзеъ мешавад.”

Вазъият дар қувваи қазоия ё додрасӣ ҳам чандон мутафовит нест. Он шохаи ҳокимият ҳам комилан таҳти фармони қувваи иҷроия аст. Дар воқеъ, ҳокимияти Тоҷикистон танҳо як қувваи фаъъол дорад (иҷроия) ва ду шохаи дигари қудрат (қонунгузорӣ ва додрасӣ) тобеъи қувваи иҷроия ҳастанд. Оё бо чунин вазъе, ки заруратҳои як ҷомеъаи модерн нодида гирифта мешавад, то куҷо метавон пеш рафт?

Кабирӣ пойдории ин яккатозиро хатарнок медонад.

“Хатар ин аст, ки бовари мардум аз порлумон, равандҳои сиёсӣ, созукор (меконизмҳо)-и демукротик бурида мешавад. Аз додгоҳ ҳам навмед мешаванд. Тамоми рӯзномаҳои Тоҷикистон пур аз номаҳои саргушода ба раисиҷумҳур шудааст. Ин табдил шуда ба як жонри журнолистӣ. Чун аз диди онҳо, ҳеч кас ҷуз ба раисиҷумҳур ба дардашон намерасад; на қонун, на порлумон, на додгоҳ, на додситон. Ба ҳеч кас бовар надоранд. Ва факсе надоранд, ки бо даргоҳи Худованд васл бошад. Танҳо додрас барои онҳо раисиҷумҳур аст, ҳамчун сояи Худованд, ҳамон тавре ки дар ҳама ҷо менависанд.”

Аммо чаро масъалаи истиқлоли қувваҳои ҳокимият аз ҳамдигар дар миёни ҷомеъа ба таври ҷиддӣ матраҳ намешавад? Дар кишварҳое, ки роҳи саъодату хушрӯзиро мепаймоянд, се шохаи ҳокимият дар кори ҳамдигар дахолат намекунанд ва ба ҳамдигар вобастагӣ ҳам надоранд, то авлавияти қонуну адолат таъмин шавад. Мегӯяд, ҷомеъа ҳанӯз ба дарки ин нукта нарасидааст. Дар гузашта амири Бухоро буд, ки сарнавишти ҳама чизу ҳама касро таъйин мекард. Дар замони Шӯравӣ Ҳизби Кумунист ҳамакора буд. Ва акнун ҷойгоҳи Ҳизби Кумунистро як ниҳоди дигар ишғол кардааст. Танҳо номҳову сохторҳо иваз шуданд, вале моҳият ҳамонест, ки буд. Пас ҷомеъае, ки ҳамеша аз сӯи давлатҳои якдаст идора шуда, аз куҷо бидонад, ки шеваи дурусти давлатдорӣ кадом аст? Пас наметавон аз ин ҷомеъа интизор дошт, ки хостори таҳаввуле бошад ё истиқлоли шохаҳои ҳокимиятро тақозо кунад. Танҳо бо равшангарӣ метавон ба рушди ҷомеъаи маданӣ даст ёфт ва як давлати дилсӯз бояд дар ин амри накӯ бештар аз ҳар каси дигар талош кунад.

A Cup of Tea with Kabiri (in Persian script)

با كبیری در لندن

ویژۀ هفته نامۀ "نگاه"، چاپ دوشنبه

ба дабираи сириллик

معرفی او به خبرنگاران غربی همراه با شگفتی و حیرت بود. تصور همپیشگان ما در غرب از رهبر یک حزب اسلامی مردی است با ریشی بلند و پوشیشی سنتی، أما محی‌الدین كبیری در لندن جلوه‌ای دیگر داشت. مردی مثل هر مرد دیگر در خیابان‌های پایتخت بریتانیا، اما با پیشینه و چشم‌اندازی متفاوت. پشت آن ظاهر خاکی و زمینی دنیايی از رمز و راز اسلام تاجیکستان نهفته‌است. اسلامی که راه پرفراز و نشیبی را طی کرده و انتظار می‌رود به فرازی دیگر برسد.


اما پرسش آشکار و پنهان خبرنگاران غربی از من این بود که چرا ظاهر اين آقا به رهبر یک حزب اسلامی نمی‌ماند. گفتم، در بند ظاهر نباشید واسلام تاجیکستان را با اسلام کشورهايی که از آنها شناخت نسبتاً کامل دارید، اشتباه نگیرید. پیچیده است و مستور و پرحدیث. ضمن آشنايی با دیدگاه های کبیری اندک اندک تصورات مبهم و موهوم همپیشگان ما شکل شناختی سطحی، اما قابل اعتماد از اسلام تاجیکستان را به خود می‌گرفت، رفتم پی صحبتش بنیشینم، تا تصور خودم از او را شکل بدهم.

در منطقۀ شمال غرب لندن پای یک پیاله چايی و قهوه صحبتی که داشتیم بس طولانی، اما دوست‌داشتنی بود. به گونه‌ای که انتظار پایانش را نمی‌کشیدم. برایم بی اندازه جالب بود که در قلب فرنگستان از نزديک با آرمان‌ها وهدف‌های یک تشکل سیاسی مذهبی در تاجیکستان آشنا می‌شدم. پاسخ‌های کبیری به پرسش‌های بی‌پایان من نیمرخ يا نمايۀ اورا در ذهنم ترسیم کرد: یک چهرۀ سیاسی بالغ که حاضر است رنج چالش‌های بیشتری را به جان بخرد.

می‌گفت، مردم تاجیکستان سزاوار حکومتی بهتر هستند، اما نباید همۀ بار مسئولیت را روی شانه‌های حکومت رها کرد. مخالفان هم نتوانسته‌اند پاسخگوی نیازهای مردم باشند.

با تسلطش بر زبان عربی ضرب المثلی را یاداور شد: "الناس علی دین ملوک"، یعنی "مردم در دین شهریارانشان هستند". اما عجیب آن است که در سال‌های اخیر خلاف این را در کشورهای خود مشاهده می‌کنیم که شهریاران پیرو دین مردم می‌شوند. هر گرایشی که میان مردم رایج می‌شود، آهسته آهسته شهریاران را به سوی خود می‌کشد و در نتیجه شهریاران به سطح مردم عوام فرود می آیند.

منظور محی‌الدین کبیری حتماً رفت و آمد حکومت تاجیکستان در دالان جستجوی هویت ملی بود. اما از دید کبیری ما هنوز در مورد ارزش‌های ملی و فرهنگی خود مطمئن نیستیم. زمانی سالی را به زرتشت و اوستا و تمدن آریايی اختصاص می‌دهیم و گاهی هم سراغ امام ابو حنیفه را می‌گریم. من به این نوع رویکرد بارها "فرهنگ قاطری" گفته‌ام. اما کبیری مطمئن نیست که ادامۀ این جستجوی هویت ما را به کدام کوچه یا پسکوچه‌ای خواهد کشاند.

خلاصۀ کبیری این است که "سال‌های اول، حکومت با برگزاری سال‌های زرتشت و تمدن آریايی تلاش کرد مردم را به اندیشۀ خود بگرواند. مردم یا درست نشناخت یا نفهمید، ولی نرفت واین طرح‌ها ناکام ماند. گفتند، حالا که مردم دنبال ما نيامد، بیايید ما دنبال مردم برویم." همین بود که امسال ما به فکر امام اعظم ابو حنیفه افتادیم. در واقع دولت ما به یاد او افتاد.

می‌گویم، پس دولت دنبال ایدولوژی نیست، بلکه آن پیرو آیین قدرت است، تا سر قدرت بیماند. می‌گوید، شکی نیست که دولت ما عملگرا است وایدولوژی برایش اهمیت چندانی ندارد؛ دیروز کمونيست بود، امروز خلق دموکرات است، عجب نیست که فردا طرح یک حزب اسلامی نوی را بریزد یا سراغ ایدولوژی به‌کل متفاوت برود. می‌گوید، نخبگانی که پایبند ایدولوژی نیستند، درازعمرترند.

می‌گویم، چرا مردم امروزه به این شدت و حدت به دین روی آورده اند. در پاسخ به این پرسش اتفاقی را به یاد می‌آورد که خود شاهدش بوده‌است، تا ثابت کند که به هنگام گرفتاری‌های اجتماعی دین تنها نجات‌دهنده است:

"باری از آلماتی به آستانه پرواز می‌کردیم. گفتند که قرار است یک نشست اضطراری داشته باشیم. گفتند کفش‌ها وکراوات‌هایتان را دربیارید. حالت ترس همه را فرا گرفت. آنجا نمایندگان بسیاری از دین‌ها بودند. تا خبر خطر اعلام شد، دیدیم که همه به خدا روی آورده‌اند. در حالت دشوار همه به خدا تکیه می‌کنند. این حالت روانی است. تاجیکستان هم حالت همان هواپیما را دارد. مردم دیگر امیدی به حکومت ندارند. در زمستان‌های گذشته روشن شد که دولت در برابر مشکلات طبیعی هم عاجز است. از کسی امیدی نیست. تنها تکیه‌گاه مردم خدا ودین می‌شود، چون آرامش قلب را در آنجا جستجو می‌کنند."

اما پیش‌دستی دولت برای پیاده کردن طرح‌های اسلامی او را نگران نمی‌کند. خوشحال است که ایدئولوژی حزب او در جامعه پیاده می‌شود. نگرانی او از جهتی دیگر است. می‌گوید، اسلام بدون معرفت می‌تواند خطرآفرین باشد و ما را به جامعه‌ای همانند افغانستان طالبانی برساند. راغب است که اسلام در تاجیکستان جایگاه خود را کسب کند، اما به هیج روی اسلام تعصبی یا به دور از معرفت نباشد، وگرنه جامعه دچار توقفی دیگر خواهد شد.

صحبت دو تاجیک، هزاران فرسنگ دورتر از زادبومشان سرِ سرنوشت وچشم‌انداز سرزمینشان به درازا کشید. دنبالۀ آن را سرِ فرصتی دیگر بازگو خواهم کرد.


پی نوشت: با سپاس از دوستم محمودجان فيض رحمانف برای برگردان نوشتار

Пайнавишт: Бо сипос аз дустам Махмудчон Файзрахмонов барои баргардони навиштор

A Cup of Tea with Kabiri in London

Бо Кабирӣ дар Ландан

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Муъаррифии ӯ ба хабарнигорони ғарбӣ ҳамроҳ бо шигифтию ҳайрат буд. Тасаввури ҳампешагони мо дар Ғарб аз раҳбари як ҳизби исломӣ мардест бо рише баланду пӯшише суннатӣ. Аммо Муҳйиддини Кабирӣ дар Ландан ҷилвае дигар дошт. Марде мисли ҳар марди дигар дар хиёбонҳои пойтахти Бритониё, аммо бо пешинаву чашмандозе мутафовит. Пушти он зоҳири хокию заминӣ дунёе аз рамзу рози исломи Тоҷикистон нуҳуфта аст. Исломе, ки роҳи пурфарозу нишеберо тай карда ва интизор меравад ба фарозе дигар бирасад.

Аммо пурсиши ошкору пинҳони хабарнигорони ғарбӣ аз ман ин буд, ки чаро зоҳири ин оқо ба раҳбари як ҳизби исломӣ намемонад. Гуфтам, дар банди зоҳир набошед ва исломи Тоҷикистонро бо исломи кишварҳое, ки аз онҳо шинохти нисбатан комил доред, иштибоҳ нагиред. Печида асту мастур ва пурҳадис. Зимни ошноӣ бо дидгоҳҳои Кабирӣ андак-андак тасаввуроти мубҳаму мавҳуми ҳампешагони мо шакли шинохте сатҳӣ, аммо қобили эътимод аз исломи Тоҷикистонро ба худ мегирифт. Рафтам пои суҳбаташ бинишинам, то тасаввури худам аз ӯро шакл бидиҳам.

Дар минтақаи шимоли ғарби Ландан пои як пиёла чою қаҳва суҳбате, ки доштем бас тӯлонӣ, аммо дӯстдоштанӣ буд, ба гунае, ки интизори поёнашро намекашидам. Бароям беандоза ҷолиб буд, ки дар қалби Фарангистон (Урупо) аз наздик бо ормонҳову ҳадафҳои як ташаккули сиёсии мазҳабӣ дар Тоҷикистон ошно мешудам. Посухҳои Кабирӣ ба пурсишҳои бепоёни ман нимрух (профил)-и ӯро дар зеҳнам тарсим кард: як чеҳраи сиёсии болиғ, ки ҳозир аст ранҷи чолишҳои бештареро ба ҷон бихарад.

Мегуфт, мардуми Тоҷикистон сазовори ҳукумате беҳтар ҳастанд, аммо набояд ҳамаи бори масъулиятро рӯи шонаҳои ҳукумат раҳо кард. Мухолифон ҳам натавонистаанд посухгӯи ниёзҳои мардум бошанд.

Бо тасаллуташ бар забони арабӣ зарбулмасалеро ёдовар шуд: “Анносу ала-д-дини мулуки”, яъне “мардум дар дини шаҳриёронашон ҳастанд”. Аммо аҷиб он аст, ки дар солҳои ахир хилофи инро дар кишварҳои худ мушоҳида мекунем, ки шаҳриёрон пайрави дини мардум мешаванд. Ҳар гароише, ки миёни мардум роиҷ мешавад, оҳиста-оҳиста шаҳриёронро ба сӯи худ мекашад ва дар натиҷа шаҳриёрон ба сатҳи мардуми авом фуруд меоянд.

Манзури Муҳйиддини Кабирӣ ҳатман рафту омади ҳукумати Тоҷикистон дар долони ҷустуҷӯи ҳувияти миллӣ буд. Аммо, аз диди Кабирӣ, мо ҳанӯз дар мавриди арзишҳои миллию фарҳангии худ мутмаин нестем. Замоне солеро ба Зартушту Авестову тамаддуни ориёӣ ихтисос медиҳем ва гоҳе ҳам суроғи Имом Абӯҳанифаро мегирем. Ман ба ин навъи рӯйкард борҳо “фарҳанги қотирӣ ё нахчирӣ” гуфтаам. Аммо Кабирӣ мутмаин нест, ки идомаи ин ҷустуҷӯи ҳувият моро ба кадом кӯча ё паскӯчае хоҳад кашонд.

Хулосаи Кабирӣ ин аст, ки “солҳои аввал ҳукумат бо баргузории солҳои Зартушту тамаддуни ориёӣ талош кард мардумро ба андешаи худ бигаравонад. Мардум ё дуруст нашинохт ё нафаҳмид, вале нарафт ва ин тарҳҳо ноком монд. Гуфтанд, ҳоло ки мардум дунболи мо наомад, биёед мо дунболи мардум биравем.” Ҳамин буд, ки имсол мо ба фикри Имоми Аъзам Абӯҳанифа уфтодем. Дар воқеъ, давлати мо ба ёди ӯ уфтод.

Мегӯям, пас давлат дунболи идеулужӣ нест, балки он пайрави ойини қудрат аст, то сари қудрат бимонад. Мегӯяд, шакке нест, ки давлати мо амалгарост ва идеулужӣ барояш аҳамияти чандоне надорад. Дирӯз кумунист буд, имрӯз халқи демукрот аст, аҷаб нест, ки фардо тарҳи як ҳизби исломии наверо бирезед ё суроғи идеулужии бакулл мутафовит биравад. Мегӯяд, нухбагон (элита)-е, ки пойбанди идеулужӣ нестанд, дарозумртаранд.

Мегӯям, чаро мардум имрӯза ба ин шиддату ҳиддат ба дин рӯй овардаанд. Дар посух ба ин пурсиш иттифоқеро ба ёд меоварад, ки худ шоҳидаш будааст, то собит кунад, ки ба ҳангоми гирифториҳои иҷтимоъӣ дин танҳо наҷотдиҳанда аст:

“Боре аз Олмотӣ ба Остона парвоз мекардем. Гуфтанд, ки қарор аст як нишасти изтирорӣ дошта бошем. Гуфтанд, кафшҳову каровот (галстук)-ҳотонро дарбиёред. Ҳолати тарс ҳамаро фаро гирифт. Он ҷо намояндагони бисёре аз динҳо буданд. То хабари хатар эълом шуд, дидем, ки ҳама ба Худо рӯ оварданд. Дар ҳолати душвор ҳама ба Худо такя мекунанд. Ин як ҳолати равонист. Тоҷикистон ҳам ҳолати ҳамон ҳавопайморо дорад. Мардум дигар умеде ба ҳукумат надоранд. Дар зимистонҳои гузашта равшан шуд, ки давлат дар баробари мушкилоти табиъӣ ҳам оҷиз аст. Аз касе умеде нест. Танҳо такягоҳи мардум Худову дин мешавад. Чун оромиши қалбро дар он ҷо ҷустуҷӯ мекунанд.”

Аммо пешдастии давлат барои пиёда кардани тарҳҳои исломӣ ӯро нигарон намекунад. Хушҳол аст, ки идеулужии ҳизби ӯ дар ҷомеъа пиёда мешавад. Нигаронии ӯ аз ҷиҳате дигар аст. Мегӯяд, исломи бидуни маърифат метавонад хатарофарин бошад ва моро ба ҷомеъае ҳамонанди Афғонистони толибонӣ бирасонад. Роғиб аст, ки ислом дар Тоҷикистон ҷойгоҳи худро касб кунад, аммо ба ҳеч рӯй исломи таъассубӣ ва ба дур аз маърифат набошад, вагарна ҷомеъа дучори таваққуфе дигар хоҳад шуд.

Суҳбати ду тоҷик ҳазорон фарсанг дуртар аз зодбумашон сари сарнавишту чашмандози сарзаминашон ба дарозо кашид. Дунболаи онро сари фурсате дигар бозгӯ хоҳам кард.

Is Khamenei Dead?

Хоманаӣ мурдааст?

Бозори шаҳрҳои бузурги Эрон ва торнигорҳои дохилӣ мамлувв аз шоеъот (овозаҳо)-и марги Алии Хоманаӣ - раҳбари Ҷумҳурии Исломист. Шуморе ҳам дар бораи иғмо (кома)-и ин оқо хабар додаанд.

Дар гузашта ҳам борҳо шоеъоти мушобеҳе дар Эрон печида буд, ки ҳокӣ аз хушбинии мухолифони режим ба ояндае бидуни Хоманаӣ аст. Аммо ин бор доманаи шоеъот басе густардатар аст ва фазои ниҳодҳои давлатие чун Садову Симо гирифтаву торик гузориш шуда. Шояд далели он ҳам нафрати физояндаи мардум ба шахси Хоманаӣ ва орзуи марги зудраси ӯ аз сӯи мухолифони бешумораш бошад.

Дар сурати марги Хоманаӣ дар мавқеъияти ҳассоси кунунии кишвар набарди қудрат пушти саҳнаи режим шиддат хоҳад гирифт. Бино ба Қонуни Асосӣ, бояд Шӯрои Хубрагон, ки акнун таҳти раҳбарии Ҳошимии Рафсанҷонист, раҳбари баъдиро таъйин кунад. Аммо феълан аз номзади мушаххасе ба ин мақом дар паи марги Хоманаӣ хабаре нест. Бо ин ки иддае бадгумонанд, ки Хоманаӣ писараш Муҷтаборо омодаи варосати тахту тоҷаш кардааст. Аммо зуҳури якбораи шахсияти ношинохтае дар раъси ҳирами қудрати шиъаҳо андаке баъид ба назар мерасад.

Дар сурати набуди номзади муносиб як шӯрои муваққати раҳбарӣ тасаддии умурро ба уҳда хоҳад дошт, то замоне ки солеҳтарини мусалмонон пайдо шаваду ба мақоми раҳбарӣ бинишинад. Аммо ин ҳам имкон дорад, ки дар паи дахолати нерӯҳои низомӣ ё ҳаводорони мухолифон мақоми вилоят бакуллӣ таътил шаваду ба торих бипайвандад. Ба вижа Сипоҳи Посдорон, ки ба Аҳмадинажод алоқаи хоссе дорад, бадаш намеояд, ки дар набуди раҳбар раисиҷумҳурии тундрав кулли ихтиёроти давлатро қабза кунад.

Ба ҳар рӯй, агар хабари марги Хоманаӣ ин бор ҳам шоеъае беш набошад, ин ҳақиқат мусаллам аст, ки рӯзе ин шоеъа воқеъият пайдо хоҳад кард ва дар шароити кунунӣ Эронро дастхуши муъзале печида хоҳад кард.

Competing with Aga Khan

Мусобиқа бо Оқохон

(вижаи гӯшаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Ногуфтаниҳои мо андак-андак шакли занҷирае пайваста аз гуфтаҳоро ба худ мегирад. Ҳамин ҳафтаи гузашта буд, ки аз Оқохону корҳои неки ӯ дар заминаи густариши донишу огоҳӣ сухан ба миён овардам. Ғофил аз он ки қарор буда раҳбари исмоилиёни ҷаҳон зимни сафаре ба Тоҷикистон нахустин маркази исмоилиён дар пойтахтро ифтитоҳ кунад.

Бо шунидани ин хабар дудил будам, ки оё бояд дар ин бора чизе бинависам ва лаъни таблиғи ақидае вижаро бишунавам ё на. Пас аз тааммуле андак дарёфтам, ки ҷо дорад ба ин мавзӯъ бипардозам; чун бо ин шахси фарзона на иштироки мазҳабӣ дораму на қасди пайвастан ба ҷамъи касири муридонашро – мазҳаб шеваи муколамаи ҳар касе бо худовандгори худ аст ва ҷузъе аз ҳарими хусусии фард. Аммо ин ду омил маро аз шефтагӣ аз накӯкории ин марди Худо боз намедорад.

Сохтмони 23-милюндулории такондиҳандаи марказ бегумон аз зеботарин ва мондагортарин биноҳои Душанбе аст. Аммо фалсафаи ин бино зеботар аз вуҷуди худи он ҷилва мекунад: се милюн пора хишти самарқандӣ рӯи ҳам чида шуда, то дар хоки Душанбе сохтмонеро ба шеваи хонаҳои равзанадори бадахшӣ шакл диҳад, ки ишора ба зарурати якпорчагии қавми парешони мост. Яке аз сохтмонҳои аслии муҷтамаъ чаҳоргӯш аст; ба шакли сохтмонҳои Эрони Бостон, ки нишоне аз чаҳор охшиҷ (унсури зиндагӣ) - обу хоку боду оташ дорад. Худи марказ ҳам мураккаб аз чаҳор бахш аст, ки даври як чорбоғ сохта шудаанд: бахшҳои мазҳабӣ, омӯзишӣ, иҷтимоъӣ ва идорӣ.

Соли гузашта Оқохон ҳангоми боздид аз маҳалли сохтмони марказ гуфта буд: “Ин муҷтамаъ мояи ифтихори Тоҷикистон ва минтақа хоҳад шуд.” Акнун, ки муҷтамаъ гушоиш ёфтааст, фикр мекунам, ки меъмории он бешубҳа барои мо ифтихороте хоҳад офарид. Ба ҳар рӯй, касе, ки супориши сохтани онро додааст, бунёдгузори бузургтарин ҷоизаи меъморӣ дар ҷаҳон ҳам ҳаст, ки ҳар се сол як бор беҳтарин меъморони гетиро тақдир мекунад. Ва ҳамӯст, ки дар донишгоҳҳои муътабари Ҳорворду Моссочусетс барномаҳои вижаи омӯзиши меъмории исломиро роҳ андохтааст.
Аммо муҳимтар аз он муҳтавои зеҳние хоҳад буд, ки қарор аст марказ биофаринад. Соли гузашта Оқохон дар ташреҳи вазифаҳои як маркази исмоилӣ гуфта буд, ки он намоди иттисолу пайвастагӣ миёни бахшҳои рӯҳонӣ ва дунявии ислом аст. Аз ин ҷост, ки дар канори ниҳоди мазҳабии “ҷамоатхона” марказ шомили бахшҳои омӯзишию иҷтимоъӣ ҳам мешавад, ки фаротар аз масоили динӣ ба умури дунёи имрӯз хоҳанд пардохт, то миёни бошандагони марказ ва ҷаҳони хориҷ деворе зеҳнӣ шакл нагирад. Ҷолибтар он ки дарҳои марказ ба рӯи ҳама, чи исмоилию чи ноисмоилӣ, боз хоҳад буд, то аз имконоти он ҳар ташнаи имону донише кор бигирад. Ин нукта паҳлӯе дигар аз ҷаҳонбинии Оқохонро ошкор мекунад, ки ҳамеша кӯшидааст ба дур аз таассуб фарҳанггустарӣ кунад.
Албатта, бархе ин иқдомро шояд талош дар ростои дингустарӣ тафсир кунанд. Аммо посухи яке аз масъулони пешини барномаҳои Оқохон дар Тоҷикистон ба ин иддао бароям омӯзанда буд. Гуфт, мо талош мекунем сатҳи шууру огоҳӣ дар кулли ҷомеа боло биравад, то ақаллиятҳои мазҳабӣ ҳам нафасе осуда бикашанд ва дар канори дигарон дар камоли тафоҳуму ухувват зиндагӣ кунанд.
Барои дарки фалсафаи корҳои Оқохон бад нест ба гузаштаи ӯ гурезе бизанем. Аз имомати Шоҳзода Карим Оқохони 4 беш аз панҷ даҳа мегузарад. Пеш аз ӯ Султон Муҳаммадшоҳ пешвои исмоилиён буд, ки ду фарзанди рашиде бо номҳои Алихону Садриддин дошт. Аммо ӯ бо дирояти камназир тасмим гирифт, ки имоматро ба наберааш Карими 21-сола вогузор кунад ва ин иқдоми худро дар васиятномааш ин гуна тавзеҳ дод:
“Бо таваҷҷуҳ ба тағйири бунёдини шароит дар ҷаҳони имрӯз ва таҳаввулоте аз қабили кашфи илми ҳастаӣ (атомӣ) ман муътақидам, ки ба суди ҷамоати мусалмони исмоилӣ хоҳад буд, агар ман як ҷавонро вориси худам қарор диҳам; ҷавонеро, ки таи солҳои ахир парварда шуда ва бо асри навин ошност ва бо нигоҳе тоза имоматро ба дӯш хоҳад гирифт.”
Аз ин ҷост, ки бархе Оқохони Чаҳорумро “Имоми асри ҳастаӣ” ҳам номидаанд.

Султон Муҳаммадшоҳ иштибоҳ накард. Оқохони Чаҳорум аз ҳамон оғоз ошноӣ бо илмҳои муосирро ҷузъи фаризаҳои исмоилӣ унвон кард ва дар ҳамнавоӣ бо шароити навин дар ҷаҳон ба тарғиби ҳамзистии мусолиматомез бо пайравони дигар ойинҳо пардохт. Вай дар суханронии соли 2006-и худ дар Олмон эълом кард, ки масъулияти имоми исмоилиён на танҳо тафсири боварҳои мазҳабист, балки ниҳояти талош барои беҳбуд бахшидан ба зиндагии рӯзмарраи ҷамоати худ низ ҳаст. Вай дар ташреҳи манзураш аз “ҷамоат” мегӯяд, ки кумакҳои ӯ шомили афроде ҳам мешавад, ки дар муҷовират ё дар омехтагӣ бо исмоилиён зиндагӣ мекунанд.

Хушбахтона, ин калом аз қабили суханоне нест, ки аз коғаз фаротар намеравад. Шабакаи Тавсеаи Оқохон имрӯза аз бузургтарин шабакаҳои хусусии тавсеа дар ҷаҳон аст. Даҳ ниҳоди он тақрибан ҳамаи арсаҳои пешрафтро фаро гирифтаанд, ки Донишгоҳи Оқохон, Бунёди Тавсеаи Иқтисодии Оқохон, Хадамоти Беҳдоштии Оқохон, Хадамоти Омӯзишии Оқохон, Ҷоизаи Меъмории Оқохон аз ҷумлаи онҳост. Ва тозатарин ниҳоди ин шабакаи ғулосо Донишгоҳи Осиёи Миёна аст, ки дар шаҳри Хоруғи Тоҷикистон ҳам бахш дорад. Дуктур Боҳдан Кравченко, раиси ин донишгоҳ, дар тавзеҳи ҳадафҳои баландпарвозонаи ин тарҳ мегӯяд:

“Мо ҳадаф дорем нишон диҳем, ки дар як чунин ҷои кӯҳистонӣ ҳам мешавад донишгоҳе мумтоз дар сатҳи ҷаҳонӣ сохт. Манбаъи огоҳиҳои он беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон ҳастанд. Ҳадафи мо ин нест, ки беҳтарин донишгоҳи минтақа бошем. Мо мехоҳем аз ҷумлаи беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон дар ин арса бошем. Ин тарҳ аз бинише бебокона бармеояд. Яке аз пояҳои ин биниш ин аст, ки навъи фаъолияти иқтисодӣ дар минтақаҳое, ки фаъолияти иқтисодии чандоне надоранд, дар воқеъ, омӯзиши олӣ ва таъмини хадамот аст. Яъне ояндаи Хоруғ, ба хусус, бо таъмини хадамоти омӯзишӣ ва беҳдоштӣ гиреҳ хоҳад хурд; таъмини ҳамаи манотиқи атроф бо ин хадамот; аз шимоли Афғонистон гирифта, то шимоли Покистону ҷойҳои дигар.”

Чунин дурнамое чаро хушоянд набошад? Вақте ки мебинем чи гуна садҳо тан аз ҳаммеҳанони мо ба ҳиммати Оқохон дар донишгоҳҳои муътабари ҷаҳон таҳсил мекунанд ё порае аз барномаҳои омӯзишии ҳамон донишгоҳҳо боз ҳам ба эҳтимоми Оқохон дар дохили Тоҷикистон тадрис мешавад, ба ин дурнамои равшан имон меоварем. Иддае шояд таслими ҳасодати ақидатишон шуда бошанду аз гушоиши Маркази Исмоилӣ дар Душанбе дили хуше надоранд. Аммо хуб аст бипурсем, ки аз ин ҳасодат морову ҷомеаи моро чӣ суд?

Мепиндорам, ки Оқохон дари сибқати сутуданиеро гушудааст: мусобиқа дар заминаи пахшу густариши донишу фарҳанг. Хуб аст, ки ҳам давлату ҳам миллат ба ин мусобиқаи наку бипайванданд, то бошад, ки рӯзе-рӯзгоре гӯи сибқатро ҳатто аз Оқохон бирабоянд. Ва ҳатто агар нарабуданд, боке нест; дар фароянди он мусобиқа Тоҷикистони мо ба гулистони донишу фарҳанг мубаддал хоҳад шуд.


Акси Марказ аз родю Озодӣ. Аксҳои бештар аз Маркази Исмоъилӣ рӯи сафҳаи Би-Би-Си

Nostalgic German Notes

Гарибонахои олмонй
به دبيرۀ پارسی


Чоизаи Нубели адабиёти имсол ба Херто Муллер (Herta Müller), нависандаи олмонии зодаи Румонй (Румыния) таъаллук гирифт, ки ба кавли Бунёди Нубел, «тавонистааст бо тамаркузи назму сарохати наср зиндагии афроди махрумро тасвир кунад.»

Херто Муллер духтари як афсари пешини Олмони нозист, ки соли 1953 дар шахраки олмонинишини Нитзкидурф (Nitzkydorf) дар Румонй ба дунё омад. Пас аз шикасти Олмон дар Чанги Чахонии Дувум модари у ба муддати панч сол ба як урдугохи кори шокка (концлагерь) дар Укроин табъид шуда буд.

Херто Муллер тачрубиёти талхи олмонитаборони Румонй дар Иттиходи Шуравиро дар достони ахири худ (Atemschaukel), ки мохи ут (август)-и соли мелодии равон ба забони олмонй мунташир шуд, ба тасвир кашидааст. Кахрамони ин достон, ки унвони онро шояд битавон «Нафасхои бурида» баргардон кард, як чавони 17-солаи олмонитабор дар Румонист, ки дар як урдугохи кори шокка дар Укроин ранч мебарад. Рузномаи «Frankfurter Algemeine» ин асарро «баёдмонданитарин китоби поиз (тирамох)-и 2009» тавсиф карда буд.

Мавзуъи китобхои Херто Муллер ба гузаштаи пурфарозу нишеби худи нависанда бар мегардад. Муллер дар яке аз мусохибахояш гуфта буд:

«Мухимтарин тачруба барои ман зиндагй тахти йуги диктортурии Румонй буд. Ва холо танхо ба далели ин ки садхо килуметр дуртар аз он кишвар дар Олмон зиндагй мекунам, тачрубиёти гузаштаам худ ба худ зудуда намешавад. Ман гузаштаамро дар чамадон гузоштаму бо худам ба Олмон овардам ва медонам, ки диктотурй дар Олмон хануз як мавзуъи матрах аст.»

Муллер дар даврони ихтиноки хукумати Чоушеску дар Румонй бо тасаллути комиле, ки бар забонхои олмонй ва румониёйи дошт, дар як ширкати мухандисй кори тарчума мекард, аммо ба хотири сарпечй аз хамкорй бо Секуритате ё созмони чосусии режим соли 1979 барканор шуд. Ин нокомй Херторо мунзавй кард, аммо саранчом ба гунаи як тавфики ичборй аз у як нависандаи забардаст сохт. Вале чун китобхояш голибан ховии матолибе алайхи режими хоким буд, дар бехтарин холат бо сонсур мунташир мешуд ё аслан чоп намешуд. Шугли аслии Муллер таи ин давра тадриси хусусии забони олмонй буд, аммо фишори давлати кумунистй нихоятан уро водошт, ки соли 1987 хамрох бо шавхараш Румониро ба касди Олмон тарк кунад. У то кунун дар шахри Берлин зиндагй мекунад.

Бо ин ки Олмони Шаркй хам дар он даврон чузъе аз каламрави пахновари урдугохи сурх буд, аз Херто Муллер ба унвони як олмонитабор истикбол шуд ва у дар он чо имкони тадрис дар донишгоххоро ёфт ва хамзамон ба навиштан ва чопи достонхои бештаре пардохт. «Он вакт дигар рубох хам сайёд шуда буд» (Der Fuchs war damals schon der Jäger) ва «Чонвари калбй» (Herztier), ки зери унвони «Гавчахои сабз» ба забони форсй хам мунташир шудааст, аз чумлаи достонхои муваффаки он давраи Херто Муллер аст.

Петер Энглунд (Peter Englund) – дабири доими Окодемии Нубели Суэд мегуяд, ки хатто агар Муллер достони ахирашро нанавишта буд, боз хам ба хотири осори каблиаш сазовори дарёфти чоиза мешуд. Ба гуфтаи вай, аммо, китоби ахири у («Нафасхои бурида») ба ростй такондиханда аст. Зеро Муллер барои нахустин бор бо махорате хиракунанда мочарохоеро таъриф карда, ки харгиз чузъе аз тачрубиёти шахсиаш набудааст.

Энглунд мегуяд, ки бо хондани китобхои Херто Муллер афзун бар дарки фазои як диктотурй метавон маънои акаллият буданро дарёфт. Вай тасаллути фавкулъода бар забон ва эъчози каломро чузъи тавоноихои ин нависандаи олмонй медонад.

Чоизаи адабиёти Нубел аз соли 1901 то кунун хамасола ба бехтарин нависандагони чахон такдим мешавад, ки бештари онхо мард будаанд. Херто Муллер дувоздахумин нависандаи занест, ки муваффак ба дарёфти ин чоизаи худуди 1.5 милюн дулорй шудааст.