Родю Озодй, ки аз пурмочаротарин родюхои порсигу дар чахон аст, дубора дастхуши нооромй шудааст. Табли русвоии хеч родюи дигаре ба ин хад баланд ва мукаррар навохта нашудааст. Шумори афроде, ки аз ин родюи чанги сардй бо дили оганда аз дарду гусса ба берун парт шудаанд ё алайхи он эътироз кардаанд, дорад аз шумори ангуштонам фаротар меравад. Сайёфи Мизроб - аз кормандони пурсобикаи ин родю дар Точикистон тозатарин мавриди он аст. Номаи зер мутаъаллик ба калами Сайёф аст, ки имруз ба раиси кулли родю Озодй фиристода шуд ва тасодуфан ба дасти ман хам уфтод. Танхо порае аз онро ин чо меоварам, ки ба назари ман, мухимтар аз дигар нукоти нома аст.
Ба президенти Радиои Озодии Аврупо - Радоио Озодӣ, ҷаноби Ҷефри Гедмин.
Мӯҳтарам ҷаноби Ҷефри Гедмин! Чунин ба назар мерасад, ки дар баробари шахсияти ман мӯҳтарам сарвари гуфторҳои тоҷикии Радиои Озодӣ дар Прага ҷаноби Род Шаҳидӣ аз беадолатӣ кор мегирад...
Оқои Род Шаҳидӣ баъд аз талаби ҳуқуқи қонунии ман (гонорар) бо ман сард ҳарф гуфт ва эълом дошт, ки шурӯъ аз ҳамин рӯз гузоришҳои ман (ва аз дигар ҳамокрон низ) тибқи реҷа (лимит) пахш мешаванд ва мо ҳуқуқ надорем, ки аз 25 гузориш дар як моҳ бештар матлаб таҳия кунем. Дар сурати акс оқои Род гуфт, ки ба мо пули гузоришҳоро нахоҳад дод!
Ҷаноби президенти РО! Ман 12 сол дар Радиои Озодӣ ба ҳайси хабарнигор кор мекунам, вале ин барои нахустин бор аст, ки мебинам, сардори гуфторҳои як бахши РО аз гузоришгарон амр мекунад, ки камтар кор кунанд.
Дар тӯли ин 12 сол ҷаноби Ҷефри Гедмин, ман корҳои зиёде барои обрӯи ҳамин Радио кардаам. Репортажҳои ман дар соли ҷанги шаҳрвандӣ аз нуқоти доғ ва ҷангҳо садо додааст. Барои кор дар РО дар моҳи майи соли 2000 ба ҷони ман сӯиқасд карданд ва маро ду захми корд ба сарам заданд, ки ман 2 моҳ дар бемористон бистарӣ будам. Ман ба Афғонистон дар соли 2000 сафар карда, аз ҷабҳаи ҷанги Толибон ва Аҳмадшоҳ Масъуд репортажҳо навиштаам. Ман дар солҳое дар ин Радио кор кардаам, ки ягон журналист намехост дар Тоҷикистони ҷанграсида дар ин Радио кор кунад. Ин миннат нест - ин ҳақиқати ҳол аст! Ва дар тӯли ин ҳама сол кор ва фаъолият дар дафтари кории РО дар Душанбе роҳат ва ҳамвор буд.
Аммо мутассифона, баробари омадани ҷаноби Род Шаҳидӣ ба сари кор кормандони мо бе ягон баҳона (танҳо ба ин хотир, ки оқои Шаҳидӣ мақбул намеафтоданд) аз кор хориҷ мешуданд. То ҳанӯз парвандаи шаҳрвандии Холиқи Сангин, ки бе ягон баҳона аз кор сабукдӯш шуда буд, дар додгоҳи Шоҳмансури шаҳри Душанбе давод дорад. Холиқи Сангинро танҳо ба ҳамин хотир аз кор пеш карданд, ки ҳини даромадани раиси нав – Род Шаҳидӣ ба толори маҷлис дар офиси РО дар Душанбе аз ҷой баланд намешуд ва тамаллуқкорона ба ӯ салом намедод. Оқои Шаҳидӣ дар сафарҳои худ дар Душанбе худро ҳамчун як ҳоким, шоҳи Шарқӣ нишон медиҳад. Фикр мекунам, ба намояндаи як радиои амрикоӣ зебанда нест, ки дар ҷои кор диктотураи Шарқиро роҳандозӣ кунад.
Ба ҳамин тартиб ман низ борҳо аз кори оқои Род Шаҳидӣ эродҳои касбӣ мегирифтам. Ман мегуфтам, ки шунавандаҳои мо дар Тоҷикистон кам шудаанд, Зеро кори мо заъифтар мешавад. Вале садорат дар симои оқои Род Шаҳидӣ (воқеан ҳам қаблан ҳамин эроди маро Турфа Маъсума – роҳбари собиқ ба назар намегирифт) эроди профессионалии маро нодуруст ва сахт мепазируфт ва барои ман шароити кориро тангтар менамуд...
Ман фикр мекунам, ки оқои Род Шаҳидӣ ҳамчун як корфармо шахсияти маро дар симои Ватани ман, ки мутассифона ҷангзада аст, таҳқир намуд! Дуруст аст, ки Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ ва сахттарин рӯзҳои баъдиҷангиро аз сар мегузаронад ва дар ин сулҳи бадастомадаи тоҷикон нақши Радиои Озодӣ ногусастанист! Мо - журналистони ин Радио дар Тоҷикистн дар тӯли солҳои ҷанги шаҳрвандӣ кӯшишҳо кардаем, ки ин кишвар ба сулҳ бирасад. Аммо дар шароити бурҳонӣ, танҳо бо ин иллат, ки маъоши кор дар расонаҳои ватанӣ камтар аст, пеши журналистони касбӣ, собиқадорони Радио ултимотум гузоштани оқои Род Шаҳидӣ ба имиҷи РО зебанда нест.
Ҷаноби президент! Дар моҳи июл бо сабабҳои тамоман ба ман номаълум оқои Род Шаҳидӣ амри додааст, ки гузоришҳои ман дар радио пахш нашаванд ва ман танҳо дар як ҳафта як пакеҷи фарҳангии 30 дақиқа омода кунаму тамом! Ман тамоман намедонам, ки сабаби аслии ин фармон чист? Агар гузоришҳои ман профессионалӣ набошанд ва ба талаботи Радио ҷавобгӯ нестанд, ман омодаам, корро дар ин радио қатъ кунам. Аммо ман дар тӯли 12 сол боре ҳам эрод надидаам, ки гузоришҳои ман ба талаботи РО ҷавобгӯ набошанд. Тамоми ҳмакорон метаовнанд ин иддаъои маро тасдиқ кунанд.
Мутассифона, маро оқои Шаҳидӣ танҳо барои дифоъ аз ҳуқуқҳои инфиродии худ, нақзи ҳуқуқ ва дифоъ аз шарафи инсониам мавқеъи маро танг мекунад. Мутассифона, аксари коргарони РО дар Душандбе ҳамин аҳволро доранд вале аз тарси Шаҳидӣ хомӯшанд. (Раёсати РО метавонад бо бархе аз коргарони мо дар Душанбе сӯҳбати пинҳонӣ кунад ва ҳақиқатро ифшо созад)
Гузашта аз ин оқои Род Шаҳидӣ, ки бо мо – кормандони бахши тоҷикии Радиои Озодӣ дар Душанбе ҳамчун корфармо не, ҳамчун хуҷаин – диктатор рафтор мекунад, ҳар эроди моро, ҳар пешниҳоди моро хуш намепазирад ва моро таҳқири маънавӣ мекунад ва дар ин ҳама маврид аз номи садорати Радоии Озодӣ ҳарф мезанад.
Ҷаноби президент! Имиҷи РО дар Душанбе рӯз то рӯз коҳиш меёбад ва хоҳишмандам, барои рӯшноӣ андохтан ба вазъ чорае андешед.
Бо ҳурмати том Сайёфи МИЗРОБ (Достиев Сайфиддин)
собиқадори РО дар Тоҷикистон
Thursday, July 10, 2008
Tuesday, June 24, 2008
Günaydın, Türkiye!
Lying down on a snow-whıte satın cover of my bed in one of the hottest evenings of my recent months in a jewel-cıty caught between three marvellous seas: the Black Sea, the Sea of Marmara and the vast Aegean Sea. The city of heroıc Roman and Byzantıan emperors - Constantınople. After being conquered by the Ottoman sultan Mehmet II in 1451 its name was destorted ınto İstanbul. It lost ıts glamour together with the Ottoman empire by the end of the 19th century. But still, my taxi driver believes that Istanbul is better than the present capital - Ankara.
İ am typing these lines ın a fashionable hotel room. Its wireless keyboard though looks a bit odd and ıs not that comfortable to work wıth. Hence, the real travelogue wıll be posted a bit later.
Just wanted to tell you what I found on my bed: a little blue bead pınned into a piece of paper with the followıng words:
Don't we have the same traditıon ın Tajikistan to protect us from chashm-zakhm (evil eye)?
Will get back soon with more stories to tell you.
İ am typing these lines ın a fashionable hotel room. Its wireless keyboard though looks a bit odd and ıs not that comfortable to work wıth. Hence, the real travelogue wıll be posted a bit later.
Just wanted to tell you what I found on my bed: a little blue bead pınned into a piece of paper with the followıng words:
This ıs a tradıtıonal Turkısh good luck charm that protects you from evil eye. In Turkey, we believe that this blue bead, with the shape of an eye, attracts the negative energy and supplies you with positive energy. Please accept this small welcome present as a symbol of our good will and keep it to bring you good luck.
Don't we have the same traditıon ın Tajikistan to protect us from chashm-zakhm (evil eye)?
Will get back soon with more stories to tell you.
Saturday, June 21, 2008
Badakhshan Governor Speaks to Protesters
Кодир Косим, устондори Бадахшон (20.06.08):Мо бояд ки дар ин вакт, дар ин замон хушёрии сиёсира ай даст надихем, ки дигар кас аз мо истифода набара. Минтакаи Бадахшон барои бисёр куввахои беруна даркорай. Бисёр куввахои беруна мехоханд, ки нотинчира аз Бадахшон сар кунанд. Бародарои азиз, ида мо бояд ки рох натием. Ягон гап, ягон кор дар Бадахшон намешава. Ина пурра дарк кунен. Баъзе гапу хабарое, ки зиётй рафтестан, ино аз худи мо вобастагй дора. Аз рафтор, кирдор, гуфтори мо. Куввахо барои чй омаданд? Куввахо таъмини сархад, мо бояд ки гап занем, ки таъмини сархади мо пурра шава. Ба амнияту бехатарии шахрвандони Бадахшон ягон кас, нули милтик ё гапу сухан хам нигаронда нашуда. И гапо хама гапои сохтаву бофта аст. Ана, камисия омадаст. Камисия имруз-пагох бо кор мекуна. Мо бояд нишон дихем, ки мо мардуми бафарханг, сохибэхтиром, таърихи бой дорем, хич вакт мо гапи бегонада, правакатсияда ягон гапе намегем.
***
Назарсанчй
Ангезаи аслии баргузории тазохурот дар Хоруг чй буд?
25 раъй
Бенавойи: 6 (24%)
Махалгаройи: 3 (12%)
Ниёз ба табдили макомот: 8 (32%)
Тарс аз неруи низомй: 2 (8%)
Дигар: 6 (24%)
Thursday, June 19, 2008
Poll: Tajik Bloggers Disappointed
Чаро торнигорхои точикй дер-дер баруз (тоза) мешаванд?
27 раъй
Нависандагон маъюсанд: 12 (44%)
Харфе барои гуфтан нест: 2 (7%)
Нависандагон пуркоранд: 11 (40%)
Аз навиштан суде ку? 1 (3%)
Дигар: 1 (3%)
27 раъй
Нависандагон маъюсанд: 12 (44%)
Харфе барои гуфтан нест: 2 (7%)
Нависандагон пуркоранд: 11 (40%)
Аз навиштан суде ку? 1 (3%)
Дигар: 1 (3%)
Why Are Jews So Powerful?
Чаро яхудиён ин кадр кудратманданд?
Дуктур Фаррухи Салим,
Исломобод, Покистон
Дар тамоми чахон танхо 14 милюн яхудй зиндагй мекунанд: хафт милюн дар Омрико, панч милюн дар Осиё, ду милюн дар Урупо ва яксад хазор нафар дар Офрико.
Дар баробари хар яхудй дар дунё яксад мусалмон зиндагй мекунанд. Бо ин хол, яхудиён бештар аз яксад баробар кудратмандтар аз тамоми мусалмонон хастанд. Оё харгиз шигифтзада нашудаед, ки чаро?
Олберт Эйнштейн, бонуфузтарин ва таъсиргузортарин донишманди тамоми даврон ва Марди Сада ба интихоби мачаллаи Time, як яхудй буд. Зигмунд Фройд – падари равонковй як яхудй буд. Ба хамин тартиб, Корл Моркс, Пол Сомуэлсун ва Милтун Фридман иддае дигар аз яхудиёне хастанд, ки хосили хираду равшанфикришон ба тамоми башарият расидааст.
Бенчомин Рубин суранг (сузандору)-и моякубй (ваксинатсия)-ро ба башар арзонй дошт. Юнос Солик воксани фалачи атфолро тахия кард. Олберт Собин воксани фалачи атфолро муассиртар кард. Гертруд Элиюн доруи мубориза бо саратони хунро ба мо хадя кард. Борух Блумберг моякубии хепотити Би-ро мухайё кард. Пол Элрих дармони сифилисро кашф кард. Эли Мечникуф як чоизаи Нубелро дар беморихои уфунй ба даст овард. Бернорд Котз як чоизаи Нубелро дар интиколи асабй-узалонй касб кард. Андрю Шолй барандаи чоизаи Нубел дар гудуди тарашшухкунандаи дохилй шуд. Орун Бак дармоншинохтиро кашф кард (равондармонй барои муъоличаи ихтилолоти равонй, афсурдагй ва вахм). Грегурй Пинкос нахустин курси зидди обистании хурокиро тахия кард. Чурч Волид як чоизаи Нубел ба хотири пешбурди донишу идроки мо аз чашми инсон касб кард. Стенлй Кухен барандаи як чоизаи Нубел дар чаниншиносй шуд. Вилём Кулф бо мошини диолизи кулия (гурда) матрах шуд.
Дар тули 105 соли гузашта 14 милюн яхудй 15 дучин (дюжина) аз чавоизи Нубелро касб кардаанд, дар холе ки танхо 3 чоизаи Нубел тавассути 1.4 милёрд мусалмон касб шудааст (гайр аз чавоизи сулх). Чаро яхудиён ин кадр кудратманданд?
Стенлй Мизур нахустин тарошаи микропросессор (резпардозанда)-ро ихтироъ кард. Леу Силорд нахустин реоктури хастаии занчираиро сохт. Питер Шултз кобли фибер (кабели нахй)-и нурй; Чорлз Одлер – чароги рохнамо; Бену Строус – пулоди зиддизанг; Ойсодур Койсй – синамои садодор; Эмил Берлинер – микруфуни даханй ва телефун; Чорлз Гинсбург – забти навори видеуйи.
Сармоядорони шахир дар чахони бозаргонй, ки ба мазхаби яхудият таъаллук доранд, иборатанд аз:
Ролф Лурен (Polo)
Луис Строус (Levi’s Jeans)
Хуворд Шултз (Starbuck’s)
Сергей Берин (Google)
Мишел Делл (Dell Computers)
Лурй Элисун (Oracle)
Дуно Корон (DKNY)
Иру Рубинз (Baskins & Robbins)
Билл Рузенберг (Dunkin Donuts).
***
Ричорд Левин, раиси Донишгохи Йол (Yale), як яхудй аст. Хамчунин Хенрй Киссинчер – аз давлатмардони маъруфи омрикой, Олен Гринспан – раиси мачлис дар даврони Рейгон, Буш, Клинтун ва Буш, Чузеф Либерман, Моделин Олбройт – вазири омрикойи, Коспер Винбергер – вазири дифоъи Омрико, Моксим Литвинуф – вазири умури хоричаи Шуравии пешин, Дейвид Моршол – нахуствазири Сангопур, Исок Исокус – фармондори кулли Устролиё, Бенчомин Дисроилй – сиёсатмадор ва нависандаи бритониёйи, Евгений Примокуф – нахуствазири Русия, Беррй Гулвотер, Хурхе Сомпойу – раисичумхури Пуртугол, Чон Дуйч – мудири СИО (CIA), Херб Геррй – коиммакоми нахуствазири Конодо, Пйер Мендез – нахуствазири Фаронса, Мойкл Хуворд – вазири кишвари Бритониё, Бруну Крискй – садри аъзами Утриш ва Руберт Рубин – вазири хазонадории Омрико низ яхудй хастанд.
***
Дар арсаи расона яхудиёни саршинос шомили Вулф Блитзер (CNN), Борборо Волтерз (ABC News), Евчин Меир (Washington Post), Хенрй Грунволд (сарверостори Time), Котрин Грохом (ношири Washington Post), Чузеф Ллилд (веростори ичроии New York Times), Мокс Фронкел (New York Times).
Оё метавонед навъдусттарин некукор дар тули торихи чахонро ном бибаред?
Номаш Чурч Сурус (George Soros) аст. Як яхудй, ки то кунун беш аз 4 милёрд дулор эхдо карда, ки бештари он барои кумак ба донишмандон ва донишгоххои саросари чахон сарф шудааст.
Пас аз Чурч Сурус Волтер Оненберг, як яхудии дигар карор дорад, ки яксад китобхонаро бо бахшиши такрибан ду милёрд дулор сохтааст.
***
Дар Улампикхо (Olympics)
Морк Спитз бо бурдани хафт медоли тило як рекурд сабт кард. Ленй Кройзелберг барандаи се медоли тилои улампик аст. Спитз Кройзелберг ва Бурис Беккер хам яхудианд.
Холивуд
Оё медонистед, ки Харрисун Фурд, Чурч Бернз, Тунй Куртис, Чорлз Бренсун, Сондро Булок, Билй Кристол, Вудй Олен, Пол Нйуман, Питер Селрез, Достин Хофман, Мойкл Доглос, Бен Кингзлй, Крек Доглос, Гулдй Ховен, Крей Гронт, Вилём Шонтез, Черй Луис ва Питер Фолк хама яхудианд?
Хакикати амр ин аст, ки худи Холивуд ба дасти як яхудй бунёд нихода шуд. Дар байни коргардонхо ва тахиякунандахо Стивен Спилберг, Мел Брукс, Оливер Стоун, Орун Сплинг, Бурлй Хилз, Нил Симун, Ондрю Войно, Мойкл Мон, Милус Фурман, Доглос Фирбанкс ва Эйвон Ритман хамагй яхудианд.
Сиёсати калон
Вошингтун пойтахти мухиммест. Дар ин шахр лоббие, ки аз ахамият бархурдор аст, Анчумани Умури Умумии Исроили Омрикойи (AIPAC – The American Israel Public Affairs Committee) аст.
Вошингтун медонад, ки агар нахуствазир Эхуд Улмерт кашф мекард, ки замин соф аст, AIPAC яксаду нухумин кунгреро водор ба тасвиби мусаввабае чихати кадрдонй аз Улмерт ба хотири ин иктишоф мекард.
Хуш
Вилём Чеймз Сидис бо зариб (коэффитсиент)-и хуши 250-300 тобноктарин ва хушмандтарин башарест, ки то кунун вучуд доштааст.
Хадс бизанед, ки у ба чй дине таъаллук дошт?
Пурсиш: Холо чаро яхудиён ин кадр кудратманданд?
Посух: Омузишу парвариш
Чаро мусалмонон ин кадр камтавонанд?
Ба таври тахминй, дар худуди 1 476 233 470 мусалмон бар сатхи сайёраи Замин карор доранд: як милёрд дар Осиё, 400 милюн дар Офрико, 44 милюн дар Урупо ва шаш милюн дар Омрико.
Як панчуми тамоми инсонхо мусалмонанд. Ба изои хар нафар хинду ду нафар мусалмон вучуд дорад. Дар мукобили хар нафар буддойи ду нафар мусалмон ва дар баробари хар нафар яхудй яксад нафар мусалмон вучуд дорад. Хеч фикр кардаед, ки чаро мусалмонон ин кадр заъифанд? Далелаш ин чост:
57 кишвар дар Созмони Кунфронси Исломй узвият доранд ва тамоми онхо бар руи хам дар худуди 500 донишгох доранд; як донишгох ба изои хар се милюн мусалмон.
Иёлоти Муттахидаи Омрико 5758 донишгох ва Хинд 8407 донишгох доранд. Дар соли 2004 донишгохи Шонгхой Чиёу Тунг як раддабандии илмии донишгоххои чахонро гирдоварй кард. Ва хеч донишгохе аз кишвархои бо аксарияти чамъияти мусалмон дар чамъи 500 донишгохи бартар карор надошт.
Мутобики иттилоъоте, ки тавассути Барномаи Тавсеъаи Созмони Милал чамъоварй шудааст, дарсади босаводй дар чахони масехият дар худуди 90 дарсад мебошад ва 15 кишвар бо аксарияти чамъияти масехй дорои мизони босаводии сад дарсад будаанд. Як кишвар бо аксарияти чамъияти мусалмон дар болотарин холати тамоюз миёнгини нархи босаводии худуди 40 дарсад дошта ва хеч кишвар бо аксарияти мусалмон бо нархи босаводии 100 дарсад вучуд надорад.
Худуди 98 дарсад аз босаводон дар чахони масехият мактаъи ибтидойи ё дабистонро ба поён расондаанд, дар холе ки камтар аз 50 дарсад аз босаводон дар дунёи масехият донишгох рафтаанд. Дар сурате, ки камтар аз ду дарсад аз босаводон дар чахони ислом донишгох дидаанд.
Кишвархои дорои аксарияти чамъияти мусалмон 230 донишманд ба изои хар як милюн мусалмон доранд. Иёлоти Муттахида 4000 донишманд ба изои хар милюн нафар ва Жопун 5000 донишманд ба изои хар як милюн нафар доранд.
Дар саросари чахони араб теъдоди кулли пажухишгарони тамомвакт 35000 нафар аст ва танхо 50 текнисян (техник) ба изои хар як милюн араб вучуд дорад. Дар чахони масехият то 1000 текнисян ба изои хар як милюн нафар вучуд дорад.
Гузашта аз ин, чахони ислом 2 дарсад аз даромади нохолиси миллиашро барои тахкик ва тавсеъа сарф мекунад. Дар холе ки чахони масехият худуди 5 дарсад аз даромади нохолиси миллиашро сарф мекунад.
Натича: Дунёи ислом дар зарфияти тавлиди илм камбуд дорад.
Теъдоди рузномахо дар изои хар 1000 нафар ва теъдоди унвонхои китоб ба изои хар милюн нафар ду шохиси густариш ва нашри илму огохй дар як чомеъа хастанд.
Дар Покистон 23 рузнома ба изои хар 1000 нафар покистонй вучуд дорад, дар холе ки нархи мушобех дар Сангопур 360 аст.
Дар Бритониё теъдоди унвонхои китоб ба изои хар милюн нафар 2000 аст, дар холе ки нархи мушобехи он дар Миср 20 аст.
Натича: Дунёи ислом дар нашри илм шикаст хурдааст.
Содироти махсулоти дорои фанноварй (текнулужй)-и олй ба сурати дарсаде аз кулли содирот як шохиси мухим барои корбурди илм аст.
Содироти Покистон дар заминаи махсулот бо фанноварии олй ба сурати дарсаде аз кулли содирот як дарсад аст.
Нархи мушобех барои Арабистони Саъудй 3 дарсад аст; Кувейт, Марокаш ва Алчазоир хамагй се дарсад хастанд, дар холе ки Сангопур 58 дарсад аст.
Натича: Дунёи ислом дар бакоргирии илм шикаст хурдааст.
Чаро мусалмонон ин кадр камтавонанд?
Зеро илмро намепарокананд (мунташир намекунанд).
Дуктур Фаррухи Салим,
Исломобод, Покистон
Дар тамоми чахон танхо 14 милюн яхудй зиндагй мекунанд: хафт милюн дар Омрико, панч милюн дар Осиё, ду милюн дар Урупо ва яксад хазор нафар дар Офрико.
Дар баробари хар яхудй дар дунё яксад мусалмон зиндагй мекунанд. Бо ин хол, яхудиён бештар аз яксад баробар кудратмандтар аз тамоми мусалмонон хастанд. Оё харгиз шигифтзада нашудаед, ки чаро?
Олберт Эйнштейн, бонуфузтарин ва таъсиргузортарин донишманди тамоми даврон ва Марди Сада ба интихоби мачаллаи Time, як яхудй буд. Зигмунд Фройд – падари равонковй як яхудй буд. Ба хамин тартиб, Корл Моркс, Пол Сомуэлсун ва Милтун Фридман иддае дигар аз яхудиёне хастанд, ки хосили хираду равшанфикришон ба тамоми башарият расидааст.
Бенчомин Рубин суранг (сузандору)-и моякубй (ваксинатсия)-ро ба башар арзонй дошт. Юнос Солик воксани фалачи атфолро тахия кард. Олберт Собин воксани фалачи атфолро муассиртар кард. Гертруд Элиюн доруи мубориза бо саратони хунро ба мо хадя кард. Борух Блумберг моякубии хепотити Би-ро мухайё кард. Пол Элрих дармони сифилисро кашф кард. Эли Мечникуф як чоизаи Нубелро дар беморихои уфунй ба даст овард. Бернорд Котз як чоизаи Нубелро дар интиколи асабй-узалонй касб кард. Андрю Шолй барандаи чоизаи Нубел дар гудуди тарашшухкунандаи дохилй шуд. Орун Бак дармоншинохтиро кашф кард (равондармонй барои муъоличаи ихтилолоти равонй, афсурдагй ва вахм). Грегурй Пинкос нахустин курси зидди обистании хурокиро тахия кард. Чурч Волид як чоизаи Нубел ба хотири пешбурди донишу идроки мо аз чашми инсон касб кард. Стенлй Кухен барандаи як чоизаи Нубел дар чаниншиносй шуд. Вилём Кулф бо мошини диолизи кулия (гурда) матрах шуд.
Дар тули 105 соли гузашта 14 милюн яхудй 15 дучин (дюжина) аз чавоизи Нубелро касб кардаанд, дар холе ки танхо 3 чоизаи Нубел тавассути 1.4 милёрд мусалмон касб шудааст (гайр аз чавоизи сулх). Чаро яхудиён ин кадр кудратманданд?
Стенлй Мизур нахустин тарошаи микропросессор (резпардозанда)-ро ихтироъ кард. Леу Силорд нахустин реоктури хастаии занчираиро сохт. Питер Шултз кобли фибер (кабели нахй)-и нурй; Чорлз Одлер – чароги рохнамо; Бену Строус – пулоди зиддизанг; Ойсодур Койсй – синамои садодор; Эмил Берлинер – микруфуни даханй ва телефун; Чорлз Гинсбург – забти навори видеуйи.
Сармоядорони шахир дар чахони бозаргонй, ки ба мазхаби яхудият таъаллук доранд, иборатанд аз:
Ролф Лурен (Polo)
Луис Строус (Levi’s Jeans)
Хуворд Шултз (Starbuck’s)
Сергей Берин (Google)
Мишел Делл (Dell Computers)
Лурй Элисун (Oracle)
Дуно Корон (DKNY)
Иру Рубинз (Baskins & Robbins)
Билл Рузенберг (Dunkin Donuts).
***
Ричорд Левин, раиси Донишгохи Йол (Yale), як яхудй аст. Хамчунин Хенрй Киссинчер – аз давлатмардони маъруфи омрикой, Олен Гринспан – раиси мачлис дар даврони Рейгон, Буш, Клинтун ва Буш, Чузеф Либерман, Моделин Олбройт – вазири омрикойи, Коспер Винбергер – вазири дифоъи Омрико, Моксим Литвинуф – вазири умури хоричаи Шуравии пешин, Дейвид Моршол – нахуствазири Сангопур, Исок Исокус – фармондори кулли Устролиё, Бенчомин Дисроилй – сиёсатмадор ва нависандаи бритониёйи, Евгений Примокуф – нахуствазири Русия, Беррй Гулвотер, Хурхе Сомпойу – раисичумхури Пуртугол, Чон Дуйч – мудири СИО (CIA), Херб Геррй – коиммакоми нахуствазири Конодо, Пйер Мендез – нахуствазири Фаронса, Мойкл Хуворд – вазири кишвари Бритониё, Бруну Крискй – садри аъзами Утриш ва Руберт Рубин – вазири хазонадории Омрико низ яхудй хастанд.
***
Дар арсаи расона яхудиёни саршинос шомили Вулф Блитзер (CNN), Борборо Волтерз (ABC News), Евчин Меир (Washington Post), Хенрй Грунволд (сарверостори Time), Котрин Грохом (ношири Washington Post), Чузеф Ллилд (веростори ичроии New York Times), Мокс Фронкел (New York Times).
Оё метавонед навъдусттарин некукор дар тули торихи чахонро ном бибаред?
Номаш Чурч Сурус (George Soros) аст. Як яхудй, ки то кунун беш аз 4 милёрд дулор эхдо карда, ки бештари он барои кумак ба донишмандон ва донишгоххои саросари чахон сарф шудааст.
Пас аз Чурч Сурус Волтер Оненберг, як яхудии дигар карор дорад, ки яксад китобхонаро бо бахшиши такрибан ду милёрд дулор сохтааст.
***
Дар Улампикхо (Olympics)
Морк Спитз бо бурдани хафт медоли тило як рекурд сабт кард. Ленй Кройзелберг барандаи се медоли тилои улампик аст. Спитз Кройзелберг ва Бурис Беккер хам яхудианд.
Холивуд
Оё медонистед, ки Харрисун Фурд, Чурч Бернз, Тунй Куртис, Чорлз Бренсун, Сондро Булок, Билй Кристол, Вудй Олен, Пол Нйуман, Питер Селрез, Достин Хофман, Мойкл Доглос, Бен Кингзлй, Крек Доглос, Гулдй Ховен, Крей Гронт, Вилём Шонтез, Черй Луис ва Питер Фолк хама яхудианд?
Хакикати амр ин аст, ки худи Холивуд ба дасти як яхудй бунёд нихода шуд. Дар байни коргардонхо ва тахиякунандахо Стивен Спилберг, Мел Брукс, Оливер Стоун, Орун Сплинг, Бурлй Хилз, Нил Симун, Ондрю Войно, Мойкл Мон, Милус Фурман, Доглос Фирбанкс ва Эйвон Ритман хамагй яхудианд.
Сиёсати калон
Вошингтун пойтахти мухиммест. Дар ин шахр лоббие, ки аз ахамият бархурдор аст, Анчумани Умури Умумии Исроили Омрикойи (AIPAC – The American Israel Public Affairs Committee) аст.
Вошингтун медонад, ки агар нахуствазир Эхуд Улмерт кашф мекард, ки замин соф аст, AIPAC яксаду нухумин кунгреро водор ба тасвиби мусаввабае чихати кадрдонй аз Улмерт ба хотири ин иктишоф мекард.
Хуш
Вилём Чеймз Сидис бо зариб (коэффитсиент)-и хуши 250-300 тобноктарин ва хушмандтарин башарест, ки то кунун вучуд доштааст.
Хадс бизанед, ки у ба чй дине таъаллук дошт?
Пурсиш: Холо чаро яхудиён ин кадр кудратманданд?
Посух: Омузишу парвариш
Чаро мусалмонон ин кадр камтавонанд?
Ба таври тахминй, дар худуди 1 476 233 470 мусалмон бар сатхи сайёраи Замин карор доранд: як милёрд дар Осиё, 400 милюн дар Офрико, 44 милюн дар Урупо ва шаш милюн дар Омрико.
Як панчуми тамоми инсонхо мусалмонанд. Ба изои хар нафар хинду ду нафар мусалмон вучуд дорад. Дар мукобили хар нафар буддойи ду нафар мусалмон ва дар баробари хар нафар яхудй яксад нафар мусалмон вучуд дорад. Хеч фикр кардаед, ки чаро мусалмонон ин кадр заъифанд? Далелаш ин чост:
57 кишвар дар Созмони Кунфронси Исломй узвият доранд ва тамоми онхо бар руи хам дар худуди 500 донишгох доранд; як донишгох ба изои хар се милюн мусалмон.
Иёлоти Муттахидаи Омрико 5758 донишгох ва Хинд 8407 донишгох доранд. Дар соли 2004 донишгохи Шонгхой Чиёу Тунг як раддабандии илмии донишгоххои чахонро гирдоварй кард. Ва хеч донишгохе аз кишвархои бо аксарияти чамъияти мусалмон дар чамъи 500 донишгохи бартар карор надошт.
Мутобики иттилоъоте, ки тавассути Барномаи Тавсеъаи Созмони Милал чамъоварй шудааст, дарсади босаводй дар чахони масехият дар худуди 90 дарсад мебошад ва 15 кишвар бо аксарияти чамъияти масехй дорои мизони босаводии сад дарсад будаанд. Як кишвар бо аксарияти чамъияти мусалмон дар болотарин холати тамоюз миёнгини нархи босаводии худуди 40 дарсад дошта ва хеч кишвар бо аксарияти мусалмон бо нархи босаводии 100 дарсад вучуд надорад.
Худуди 98 дарсад аз босаводон дар чахони масехият мактаъи ибтидойи ё дабистонро ба поён расондаанд, дар холе ки камтар аз 50 дарсад аз босаводон дар дунёи масехият донишгох рафтаанд. Дар сурате, ки камтар аз ду дарсад аз босаводон дар чахони ислом донишгох дидаанд.
Кишвархои дорои аксарияти чамъияти мусалмон 230 донишманд ба изои хар як милюн мусалмон доранд. Иёлоти Муттахида 4000 донишманд ба изои хар милюн нафар ва Жопун 5000 донишманд ба изои хар як милюн нафар доранд.
Дар саросари чахони араб теъдоди кулли пажухишгарони тамомвакт 35000 нафар аст ва танхо 50 текнисян (техник) ба изои хар як милюн араб вучуд дорад. Дар чахони масехият то 1000 текнисян ба изои хар як милюн нафар вучуд дорад.
Гузашта аз ин, чахони ислом 2 дарсад аз даромади нохолиси миллиашро барои тахкик ва тавсеъа сарф мекунад. Дар холе ки чахони масехият худуди 5 дарсад аз даромади нохолиси миллиашро сарф мекунад.
Натича: Дунёи ислом дар зарфияти тавлиди илм камбуд дорад.
Теъдоди рузномахо дар изои хар 1000 нафар ва теъдоди унвонхои китоб ба изои хар милюн нафар ду шохиси густариш ва нашри илму огохй дар як чомеъа хастанд.
Дар Покистон 23 рузнома ба изои хар 1000 нафар покистонй вучуд дорад, дар холе ки нархи мушобех дар Сангопур 360 аст.
Дар Бритониё теъдоди унвонхои китоб ба изои хар милюн нафар 2000 аст, дар холе ки нархи мушобехи он дар Миср 20 аст.
Натича: Дунёи ислом дар нашри илм шикаст хурдааст.
Содироти махсулоти дорои фанноварй (текнулужй)-и олй ба сурати дарсаде аз кулли содирот як шохиси мухим барои корбурди илм аст.
Содироти Покистон дар заминаи махсулот бо фанноварии олй ба сурати дарсаде аз кулли содирот як дарсад аст.
Нархи мушобех барои Арабистони Саъудй 3 дарсад аст; Кувейт, Марокаш ва Алчазоир хамагй се дарсад хастанд, дар холе ки Сангопур 58 дарсад аст.
Натича: Дунёи ислом дар бакоргирии илм шикаст хурдааст.
Чаро мусалмонон ин кадр камтавонанд?
Зеро илмро намепарокананд (мунташир намекунанд).
Monday, June 16, 2008
Nasim Fekrat’s Courageous Steps
Гомхои далеронаи Насими ФикратТаи гашту гузоре кутох дар ду торнигори Насими Фикрат (www.kabuli.org ва www.afghanlord.org), аз рузноманигорони чавону баноми Афгонистон, ба зиндадилй ва пуёии чавонони кишвари хамсояву хамзабон кибта хурдам, яъне хасудиам шуд (ба маънии мусбат). Ин чавони далер, ки дар Афгонистон ба сар мебарад, бо хамдастии чанд тан равшанфикри дигар то кунун дар устон (вилоят)-хои кишвараш ду коргохи омузишии веблогнависй баргузор кардааст. У хадаф аз ошно сохтани мардуми Афгонистон бо торнигорро ин гуна тавсиф мекунад:
«Мо мехохем веблогнависиро дар Афгонистон ба хамагон ёд бидихем, [то] хар кас битавонад харфашро озодона аз кунче, аз горе, аз шахре, чи аз Дойкандй, Бомиён, Турабура, Кандахор, Балх ва ё Помир, нашр кунад. Ба дунё бифахмонад, ки Афгонистон Афгонистони дируз нест, ки ойинааш аз катли омхо ва калламанорхо кидир (тира) шуда буд. Афгонистон чехраи чадидашро мехохад ошкор кунад.»
Дар таърифи «чехраи чадиди Афгонистон» Насими Фикрат меафзояд:
«Инсоният, баробарй, бародарй, таъаккул, омузиш, фарханг ва пешрафт. Ба дунё бифахмонад, ки агар Афгонистон дар чангу чадал он кадр каллашак (гарданшах) аст, дар омузиш, одам шудан ва як гом ба чилав [гузоштан] хам каллашак аст. Албатта, замоне ки тасмим бигирад.»
Насими Фикрат дар яке дигар аз навиштахои худ пас аз бозгашташ аз шахри Лохури Покистон изхори таассуф мекунад, ки мардуми кишварашро берун аз он одам намешуморанд ва то бифахманд, ки аз Афгонистонед, «биниашонро мемоланду шуморо тарк мекунанд.» Фикрат бо лахни истехзо ва тамасхур мегуяд, ки Афгонистон хам одамони «бузург»-е дорад, чун кахрамони куштии кач Абдулкарими Хуррам – вазири фарханг ва иттилоъоти Афгонистон, ки ахиран сахт машгули «мубориза бо забони форсии дарй» будааст ва хамаи навиштахои порсиро ба пашту табдил кардааст, то рузе бирасад, ки порсй ба пастуи хонахо ронда шавад.
Далерии Насими Фикратро меситоям, аммо ба монанди Ходй, яке аз дустони Насим, ки дар торнигори у назар додааст, нигарони амнияти у хастам. Дар Афгонистоне, ки ахиран як хабарнигори чавони паштуни Би-Би-Сиро дар Хилманд куштанд, чунин руёруии ошкор бисёр хатарнок аст. Аммо пас аз дидор бо Фахими Даштй дар Ландан дарёфтам, ки шумори далерони Афгонистон дар арсаи озодии баён андак нест. Фахими Даштй бо садои баланд аз трибуни кунфронсе дар Ландан эълом кард, ки рузноманигорони кишвараш алайхи давлати саркубгар чанг эълом кардаанд ва озодиеро, ки ба даст овардаанд, дигар ба рохатй аз даст нахоханд дод.
Ин шуру иштиёк ба хифзи озодихо аз кучо бармеояд? Чаро дар Точикистон, ки аз амнияти нисбатан бехтаре бархурдор аст, аз ин даст суханхо ба гуш намерасад? Тарс аз бурузи чанг? Онхо ки бештар аз мо чанг дидаанд. Дар вокеъ, набуди озодихост, ки саранчом ба чангу чадал меанчомад. Дуруст мисли як зарфи сарбастаи об, ки агар руи оташ бичушонедаш, мунфачир хохад шуд. Магар ин ки сурохе нуки зарф бошад, то бухори обро рахо кунад. Чомеъаи Точикистон ба хамон зарфи сарбаста мемонад, ки аз зер дар холи чушидан аст ва агар бухори он махбус бимонад, лочарам ба инфичори чомеъа хохад анчомид. Манзур аз «сурохи зарф» озодии баён аст, ки бугзи чомеъаро берун мерезад ва хатари инфичори онро кохиш медихад. Зарфи мо хамчунон сурох надорад. Пас бояд аз набуди озодй харос дошт, ки метавонад ба чангу нооромихо анчомад.
Масалан, чаро чомеъахои озоди Гарб аз инкилобу нооромихо харос надоранд ё камтар бим доранд? Чун озодии нисбй дар ин чавомеъ фарохам аст ва бугзе дар синахо хабс намешавад. Агар рузе эхсос кардед, ки харфе барои гуфтан доред, метавонед ба Гушаи Сухангу (Speaker’s Corner) дар Хойд Порк (Hyde Park)-и Ландан биравед ва ба замину замон душном дихед. Касе чилави шуморо нахохад гирифт. Дар натича, бухори чамъшуда аз сурохи зарф дармеравад ва хатари инфичори зарф хам камтар мешавад. Дар акси зерин сахнае аз хуручи бухор аз зарфро мебинед: Гушаи Сухангу дар Хойд Порки Ландан.
Зарфи мо хам сурох мехохад.
Sunday, June 15, 2008
Lullaby
لالايی
شوريده يار من
ز اندوه چاره کن
بنشين کنار من
و رخت ماهپاره کن
با يک تبسمی که رخ ماه بشکند
ای رازدار من
که به غمها غنوده ای
اکنون خمار من بشکن
ساز من بزن
پرواز کفتران خيال را نظاره کن
ای غم گسار من
در کنج خلوت شب و روزت نبوده ام
تا دست نوازش به شبستان تو کشم
آشفته جان من
افسون نگاهت شب و روز مرا گرفت
در هرم تب ساقه دستت خزان شدم
موييدم و لوليدم و هم آنچنان شدم
ای دل ستان من
لالايی کن، غم ديرينه ات بريز
در سينه ام که باز چو منقار کفتری است
بگشای لب که نوش نهانم روان شود
باز آ به دل، سرا که مناسب چه منبری است
ای دلبر سرای دل پاشخورده ام
تنها نه ای
فرشته دلان را چه لشگری است
پيمان تو با حور و پريان هميشگی است
لالايی کن، بخواب و غم دل رها بکن
که اين راه زندگی است
Лолойи
Шурида ёри ман
Зи андух чора кун
Биншин канори ман
Ва рухат мохпора кун
Бо як табассуме, ки рухи мох бишканад.
Эй роздори ман
Ки ба гамхо гунудайи
Акнун хумори ман бишикан
Сози ман бизан
Парвози кафтарони хиёлро назора кун
Эй гамгусори ман
Дар кунчи халвати шабу рузат набудаам
То дасти навозиш ба шабистони ту кашам
Ошуфта чони ман
Афсуни нигохат шабу рузи маро гирифт
Дар хурми таби сокаи дастат хазон шудам
Муидаму лулидаму хам ончунон шудам
Эй дилситони ман
Лолойи кун, гами деринаат бирез
Дар синаам, ки боз чу минкори кафтарест
Бугшой лаб, ки нуши нихонам равон шавад
Боз о ба дил, саро, ки муносиб чи минбарест
Эй дилбари сарои дили пошхурдаам
Танхо найи
Фариштадилонро чи лашкарест
Паймони ту бо хуру париён хамешагист
Лолойи кун, бихобу гами дил рахо бикун
Ки ин рохи зиндагист.
شوريده يار من
ز اندوه چاره کن
بنشين کنار من
و رخت ماهپاره کن
با يک تبسمی که رخ ماه بشکند
ای رازدار من
که به غمها غنوده ای
اکنون خمار من بشکن
ساز من بزن
پرواز کفتران خيال را نظاره کن
ای غم گسار من
در کنج خلوت شب و روزت نبوده ام
تا دست نوازش به شبستان تو کشم
آشفته جان من
افسون نگاهت شب و روز مرا گرفت
در هرم تب ساقه دستت خزان شدم
موييدم و لوليدم و هم آنچنان شدم
ای دل ستان من
لالايی کن، غم ديرينه ات بريز
در سينه ام که باز چو منقار کفتری است
بگشای لب که نوش نهانم روان شود
باز آ به دل، سرا که مناسب چه منبری است
ای دلبر سرای دل پاشخورده ام
تنها نه ای
فرشته دلان را چه لشگری است
پيمان تو با حور و پريان هميشگی است
لالايی کن، بخواب و غم دل رها بکن
که اين راه زندگی است
Лолойи
Шурида ёри ман
Зи андух чора кун
Биншин канори ман
Ва рухат мохпора кун
Бо як табассуме, ки рухи мох бишканад.
Эй роздори ман
Ки ба гамхо гунудайи
Акнун хумори ман бишикан
Сози ман бизан
Парвози кафтарони хиёлро назора кун
Эй гамгусори ман
Дар кунчи халвати шабу рузат набудаам
То дасти навозиш ба шабистони ту кашам
Ошуфта чони ман
Афсуни нигохат шабу рузи маро гирифт
Дар хурми таби сокаи дастат хазон шудам
Муидаму лулидаму хам ончунон шудам
Эй дилситони ман
Лолойи кун, гами деринаат бирез
Дар синаам, ки боз чу минкори кафтарест
Бугшой лаб, ки нуши нихонам равон шавад
Боз о ба дил, саро, ки муносиб чи минбарест
Эй дилбари сарои дили пошхурдаам
Танхо найи
Фариштадилонро чи лашкарест
Паймони ту бо хуру париён хамешагист
Лолойи кун, бихобу гами дил рахо бикун
Ки ин рохи зиндагист.
Friday, June 13, 2008
The Hanging Sword of Raghun
Шамшери хамоили РогунЧусторе аз Парвизи Пилтан (Душанбе)
Окил Окилов - нахуствазири Точикистон ба унвони хамтои русаш Владимир Путин номае фиристоду иштироки ин кишвар дар бунёди неругохи Рогунро дархост кард. Дар холе ки мохи гузашта Рамазон Абдулатипов - сафири Русия дар Точикистон шикоят мекард, ки тархи чадиди пешниходоти Русия барои ширкат дар сохтмони ин неругохро давлати Точикистон бечавоб гузоштааст.
Хуб, чаро Эмомалй Рахмон тавассути ёри безинхори худ ба нахуствазири Русия нома фиристод?
Шояд махз аз Путин талаби ширкат кардан ба он маъност,ки макомдорони Точикистон медонанд,ки «вазн»-и Путин дар хукумати Русия чанд аст? Аммо….
Бархе аз коршиносон ин гашти мавзеъи окои Рахмонро ба хаводиси ахири Кулоб ва боздошти Сухроб Лангариев нисбат медиханд. Сухроб Лангариев - бародари Лангарй Лангариев ва писари бобои Салмон – аз кумандонхои саршинос Фронти Халкй аст, ки дар руи кор омадани хукумати Рахмон сахми мустаким доранд.
Макомоти амниятии Точикистон уро дар ташкили гуруххои фаромиллии кочоки маводди мухаддир ва горатгарй бо истифода аз силох муттахам мекунанд. Аммо эъломи иттихом ва шеваи боздошти у дар 27 мохи май дар пеши назари мардуми Кулоб барои як рузи тамом сахнахои чанги хакикии солхои навадумро зинда кард.Дар чараёни ин боздошт, ки тавассути силоххои сакила сурат гирифт шаш нафар кушта шуд, даххо тан захмй ва даххо хазор дулор хисорат ба бор омад. Мухимтар аз хама ин хама эъломи иттихом мардумро конеъ накард ва мардум ба он чи ки хукумат гуфт, бовар накард.
Дар ин миён бар асоси ахбори бархе аз манобеъи наздик ба хукумат, иллати аслии хамла алайхи Сухроб чилавгирй аз накшаи анчоми табаддулоти давлатй алайхи Рахмон ва хукумати вай будааст. Гуфта мешавад дар ин кудето бархе аз фармондехони пешини Иттиходи мухолифони точик дар Бадахшон, Гарм ва Ванч низ шарик буда ва дар макомоти марказй низ хаводорон ва чонибдорон доштаанд.
Гуфта мешавад, ки се мошин силох ва мухиммоти чангй, ки Сухроб ба минтакаи Гарм барои яке аз ин фармондехон рохй кардааст, дар рох аз тарафи кормандони амният боздошту мусодира ва хамин тавр тархи кудето ошкор шудааст. Зимнан, гуфта мешавад, ки ин силоххоро Сухроб аз Афгонистон харидорй карда ва накшаи анчоми табаддулот низ дар ин кишвар тархрезй шудааст ва бар асоси ахбори хамин манобеъ, ин бор ин накша аз суи русхо пайрезй шуда ва хамчунин дар чанд рузи кабл аз хамла ба Сухроб Махмуд Худойбердиев - сарханги пешини вазорати дифоъи Точикистон, ки дар табъид ба сар мебарад, аз марзи вокеъ дар нохияи Турсунзодаи Точикистон ва Сариосиёи Узбакистон дидан кардааст ва Махмуд низ, гуфта мешавад, аз дигар чониби ин кудето будааст.
Аммо русхо ба хотири нопадид кардани радди пои худ махз аз тарики Афгонистон ба анчоми ин амал икдом кардаанд. Дуруст аст, ки русхо дар минтака дасти дароз доранд ва дуруст аст, ки муносибати Рахмон дар заминаи Рогун бо ин кишвар сард шудааст ва низ дуруст аст, ки бидуни Русия ва ичозаи он ин неругох сохта нахохад шуд. Зеро ин неругох на танхо як манбаъи таъмини рушнойи ба манозили точикон хохад буд, балки ин неругох як дафтар ё маркази мухимм ва калидии идораи кудрат дар Точикистону Узбакистон ва хамин тавр минтака хохад шуд, ки дар хеч сурат русхо онро ба дасти касе дигар намедиханд. Зеро бо ин неругох назорат ва кунтрули комил ва саддарсадии ояндаи бахши аъзами иктисоду кишоварзй ва хамин тавр саноеъи ин кишвархо, яъне хаёту мамоти минтака ба даст хохад омад.
Аз ин чост, ки Рахмони тарсон бо хазоруяк пушаймонй ба Русия аз номи ёри безинхори худ (Окилов) нома задааст, то русхоро дигарбора барои иштирок дар сохтмони неругох даъват кунад. Вай хуб медонад, ки русхо аз чи кудрат ва нуфузе бархурдоранд ва дар холати нодида гирифтани он сад бонки чахонй кодир ба пуштибонй аз Рахмон нахохад буд. Харчанд бар асоси тавофукоти миёни ду кишвар дар холоти истиснойи Рахмон хакки фармондехии пойгохи 201-и Русия мустакар дар Точикистонро дорад, аммо ин чо як нюанс аст, яъне танхо бо мувофакаи чониби Русия.
Гуфта мешавад, хадамоти амниятии Точикистон ба Рахмон фахмонидаанд, ки Сухроб тахти фармони хамин русхост. Ва Рахмон акнун аз тарс ба Русия нома навиштаву даъват кардааст , ки бар сари Рогун бозгардад. Албатта, Рахмон барои хифзи курсй ва бакои кудраташ ба хар рохе хохад рафт, ки мо инро дар тули ин солхо борхо мухошида кардаем. Мисоли возехи он хамон харфи торихии уст, ки Ислом Каримовро падари худ ва миллат эълом карда буд, вале баъдтар падар аз фарзандонаш ру тофт.
Ба хар сурат, Рогун на танхо нумоди номуси миллй ва символи давлатдории точикон аст, балки аз суи дигар, шамшери хамоил ва ё корди дудамаест бар фарки сари кудрати Рахмон.
Вале як суоли дигар ин аст, ки чаро Рахмон ва идороти амниятиаш аз эълони иттиххоми мазкур ва ё , тавре мегуянд ,«асли казия»-и Сухроб ичтиноб варзиданд ва нагуфтанд, ки вай касди ташкили табаддулоти давлатиро дошт? Зеро тарсиданд. Тарси онхо аз мардум аст. Чунки мардум низ аз Рахмон, дар вокеъ, хаста шудааст. Аз чониби дигар, Рахмон ба мардум чи тур метавонад бифахмонад ва итминон дихад, ки хамаи онхое, ки замоне хамрохаш буданд, касди табаддулот алайхи уро мекунанду карданй буданд: Яъкуб Салиму Гаффор Мирзо, Махмуд Худойбердиеву инак, бобои Салмону фарзандонаш ва низ Мухаммадрузй Искандаров нохакканду танхо ва танхо вай хакк аст? Ва то ба кай метавон афродро бо иттихоми кудетогарй ба махбас кашонид? Холо ин суол дигар чавоб пайдо кардааст, ки Рахмон аз рохи сиёсй рафтанй нест ва чи дар дохилу чи дар хорич ва хатто наздиктарин касонаш хам ба касди сарнагунии у уфтодаанд.
PS: Як Дарвеш бино ба мулохизоте номи бархе аз афроди мушаххасро, ки иддаъо шудааст аз хамрохони Сухроб Лангариев будаанд, аз матни ин гузориши дарёфтй хазф кардааст.
Thursday, June 12, 2008
Aytmatov Dies, Mankurts Remain
Ойтматов рафту манкуртхо мондандАгар дар Осиёи Миёна як нависанда бо эътибори байнулмилалй вучуд дошт, у хам вучудашро дарег дошту рафт. Ба гуфтаи бону Гулрухсор, карор буд Чингиз Ойтматов пас аз дидораш аз Тотористон вориди Точикистон шавад. Аммо дарег.
Киргизистон соли 2008-ро соли Ойтматов эълом карда буд. Зихй миллате, ки мурдапарвар нест! Чингиз Ойтматов барои хузур дар маросими бузургдошти худ дар кишвархои мухталиф дар холи сафар буд. Аз казо дар Тотористон вазъи саломати нависандаи забардаст ба хам хурду аз он чо ба Точикистон на, балки ба бемористоне дар шахри Нурнберги Олмон мунтакил шуд ва вопасин рузхои умри бошукухашро хамон чо ба сар бурд.
Ойтматов хамрохи хамешагии фарзандони даврони шуравй буд, бо ин ки дар осори у рухияи шуравй камтар эхсос мешуд. Марде мардумй буд бо хофизае кавй саршор аз руйдодхои гузашта ва хол. Достонхои «Джамиля», «Тополек мой в красной косынке», «Первый учитель», «Прощай, Гульсары!», «Белый пороход», «Буранный полустанок» ва «Плаха»-и у аз шохкорхои давраи шуравй буданд ва мо, чун шахрвандони шуравй, шарики ин ифтихори мардуми киргиз будем.
Бештари осори уро ба забони русй хонда будам, ки забони асли аксари офаридахои Ойтматов буд. Хаму буд, ки вожаи «манкурт»-ро вориди забони хавоси точик кард. Дар огози давраи бозсозии Горбачев дар ину он рузномаи точикй мехондем, ки мардуми мо «манкурт» шудаанд. Ба Ойтматов дар хамон рузхо офарин мегуфтем, ки пеш аз огози ошкоргуйи дар соли 1980 дар асари «И дольше века длится день», ки баъдан «Буранный полустанок» (Дурохаи буронй) ном гирифт, мафхуми «манкурт»-ро тафхим карда буд.
Маркурт инсоне буд, ки кабилаи душман уро дар даврони кудакй мерубуд, сарашро пок метарошид ва пусти шутурро руи сари у гармогарм мечаспонд, тавре ки муи у ба даруни чумчума (косахонаи сар) рушд мекард. Дар натича, кудак хофизаи худро пок аз даст медод ва табдил ба бардае харфшунав мешуд ва ба дастури сохибаш бечуну чаро гуш медод. Дар ин достон яке аз манкуртхо, бидуни ин ки бидонад чи кор мекунад, модари худро мекушад.
Ишораи зарифи Ойтматов ба бисёре аз афроди даврони шуравй буд, ки ба фархангу ториху пешинаи мардуми худ арч намегузоштанд ва бино ба дастури бегонагон амал мекарданд. Манкуртхои фаровонеро пеш ва баъд аз он дидему акнун хам мебинем. Дар вокеъ, дар Точикистони мо манкуртхо сари кудрат омаданду дар зудудани хофизаи торихии мардум талош карданд ва шуморе аз онхо хамчунон мекунанд ва то хадди зиёде хам комгор шуданд.
Чингиз Ойтматов дар соли 1928 дар рустои Шакари устони Толоси Киргизистон аз падаре киргиз ва модаре тотор ба дунё омад. Даврони кудакии у дар таркиби як кабилаи кучии киргиз гузашт, ки пайваста аз як махал ба маконе дигар куч мекарданд. Туракул Ойтматов, падари Чингиз, аз давлатмардони барчастаи Киргизистон буд, ки курбонии саркубхои хунини Столин шуд. Уро соли 1937 боздошт карданд ва соли 1938 ба гулула бастанд. Чингизро модари хунарпешааш бузург кард.
Пас аз солхои бозсозй ва фурупошии Иттиходи Шуравй Чингиз Ойтматов вориди арсаи сиёсй шуд ва дар кишвархои мухталиф аз Шуравй ва сипас Русия намояндагй мекард. У то мохи морси соли 2008 сафири Киргизистон дар Фаронса, Белжик, Луксембург ва Хуланд буд, аммо тайи ин муддат хам аз навиштан боз намонд ва шаш достони дигар навишт.
Бону Гулрухсор мегуяд, ки Чингиз Ойтматовро рузи шанбе дар канори гури падараш ба хок хоханд супурд. У оромгохи падари худро пас аз чандин сол чустучу пайдо карда буд.
Эмомъалии Рахмон хам бо ирсоли паёме ба хамтои киргизаш даргузашти Чингиз Ойтматовро зоеъае чуброннопазир номид. Ба гуфтаи Рахмон, «хамаи офаридахои у саршор аз хисси механпарастй, башардустй ва ишки ростин ба механ буд.» Эй кош аз он офаридахо Рахмон хам андаке бахра бурда буд. Ва эй кош ба дарки хатари манкуртият мерасид, ки холати котирии кунунии худи уст: мункири асолат ва хуввияти порсии миллати точик, мункири забони миллат, ки порсист.
Равони устод Чингиз Ойтматов шодмон бод.
Wednesday, June 11, 2008
Teardrops
АшкномаАшки ояндагон озорам медихад. Ашки надомату хичолат, ки наводагони як мушт одами беъурза (бездарный)-анд, ки чуз мояи хасрату маломат чизе ба мерос нагзоштаанд. Ашке, ки сузи онро шабхо дар хобу рузхо дар бедорй руи гунахоям хис мекунам. Ашке, ки аз хилоли хандахои талх, аз зери пустам, дарунамро шарха-шарха мешикофаду ба дарун мечакад. Берангу бенишон. Гуссахои носуруда. Андухи махбуси фардо. Накбати торики оянда. Ва сангхои бешуморе, ки пушти хам руи гурхоямон анбошта мешаванд.
Гуфтугу бо азизони азрохрасида аз хуштарини лахзахои мо дар гурбат аст. Ва аз талхтарини онхо. Хушии дидори ёру талхии сухбати мазор. Мазори орзухои шахидамон, ки то чавона заданд, табаре ба сарвакташон расиду буриду рафт.
Аз духтараке мегуфт, ки ба бахонаи кор дар Афгонистон аз канори падару модараш рубуданд ва дар чанги як мушт номарди айшталаб андохтанд. Акнун модари писараке яксола аст ва наметавонад бидуни шиноснома ба Точикистон баргардад. Ашки берангу бенишони хамон духтару фарзандаш аз чашмонам метаровад.
Мегуфт, он чи дар гурбат аз зодбумамон мешунавй, хама дуруст аст, гамафзост; аммо вокеъият фачеътар аз ин харфхост; вокеъият кушанда аст. Ашки мардуми гирифтори хамон вокеъият ба чои хун дар шараёнам медавад.
Мегуфт, шояд хатто Офрико акнун бехзистии бехтар дошта бошад. Якинан, кишваре чун Офрикои Чанубй дах сару гардан чойгохи фарозмандтаре дорад ва хануз сари созмонхои молии чахон кулох нагзоштааст. Ашки шарму сарафкандагии милюнхо ба чои арак руи сару суратам морпеч мешаваду мехушкад.
Яке дигар аз гаронии камаршикан мегуфт ва аз ранчи котили мардум дар сукути мутлак. Мегуфт, давлате, ки на нон медихаду на ком, махкуми торих аст. Давлате, ки забону дахони мардумро баста, то на ноне бихуранду на харфе ба лаб оранд, малъуни замона аст. Ва чои он зуболадони торих аст. Ашки замонаи мост, ки аз фалак мечакад ва мо ба хиёли ин ки борон аст, худамонро дилдорй медихем.
Шуъури хобидаи имрузиён шурии рузгори фардоиёни мост. Аз шуразори хушки шуъури имрузиён чашмони мо бод кардааст ва сакфи зехни хису шури мо хамчунон чакка мекунаду мерезад.
Танхо бо хамдилй метавон ин сели ашкро боз дошт. Хамдилон, кучоед?
Чаро торнигористони точик хомуш аст?
Monday, June 09, 2008
London Conference Afterthoughts
Пасандешахои кунфронси Ландан
Яке аз натичахое, ки аз гирдихамоии рузноманигорону филмсозони порсизабон дар Ландан хосил шуд, вопасмондагии Точикистон дар хар ду заминаи синемо ва рузноманигорй буд.
Хатто Афгонистоне, ки то кунун такопу мекунад аз чохи чангу низоъ худашро берун бикашад, дар хар ду арса мавкеъияте бехтар аз мо дорад: худуди 500 рузномаву нашрия, садхо истгохи родюиву телевизюнй. Мусалламан, бештари ин расонахо хусусист.
Дар кунфронси Ландан бисёре аз хамзабонон бо шигифтй ва ба такрор мепурсиданд: Оё ба ростй дар Точикистон рузнома надоред?
Барои исботи гирифтории забони расонахои мо, ки ниёзе ба баргузории кунфронс набуд.
Танхо мояи ифтихори мо хузури чанд рузноманигори кушо ва як филмсози халлок буд, ки хама бо талошу пайкори худчуш барои равшан нигох доштани шамъи ру ба хомушии фарханги порсй дар Точикистон бо марги он мечанганд. Далели ин болбастагии фархангии Точикистон чист?
Яке достонест пур оби чашм. Далел хам яке нест, балки даххост. Шояд мухимтарини онхо идомаи гусастагии мо аз фархангу дабираи порсист. Далели аслии гирифторихои мо фарханги котирй ё нахчирист. Ё фарханги барзахй. На русу узбаки мутлак, на порсии тамом. Норавшании хуввият. Норавшании забон. Ё шояд набуди хуввият ва набуди забон. Набуди ин ду унсури аслй мачол намедихад, ки шумори бештари афрод худии худро дарёбанд ва бахонае барои халлокият дошта бошанд. Каблан ситами шуравй сипари бахонахои мо буд. Акнун он сипарро хам надорем ва хамаи зарбахо ба сару сурати мо фуру мерезад.
Имруз як дусти бисёр арчмандам, ки аз точикони Афгонистон аст, достони хузнангезеро бароям таъриф кард. Мегуфт, дар як мехмонхонаи Душанбе кормандони чавоне, ки пушти мизи пазиройи нишаста буданд, барои соъатхо бо хам лак-лак харф мезаданду тухмаи офтобгардон (семечки) хурд мекарданду мечавиданд ва пустахои онро бо чидду чахд руи замин туф мекарданд. Дусти мо мепурсад, ки оё кори бехтаре барои вактгузаронй надоранд? Мегуянд, масалан, чи коре? Дусти мо андарз мекунад: оё намешавад чои тухма хурдан китоб бихонед ё инглисй ёд бигиред ё хондану навиштани порсй биомузед? Посухи чавонон ба ин пурсиши мантикй се-чахор туфи сахти дигар руи замине буд, ки хамчунон бори гарони моро тахаммул мекунад.
Давлат хам дар холи хурд кардани тухмаи офтобгардон ба шеваи худ аст. Хар соли мо гуё тачлил аз як садаи тамаддуни ориёйист. Аммо чи тачлиле? Даххо деги палаву мантуву кабоб, рубобу шароб, раксу карс-карс, хаёхуву такопу ва дарёе аз пул, ки дар хилоли ин гавго нопадид мешавад.
Дар холе ки тачлили ростин аз он фарханги дурахшон бояд талош барои тадовуму пойдории он бошад. Агар хамон дарёи пул ба сахрои хушки фархангу хунари мо бирезад, оё он сабз нахохад шуд ва бузургдошти дурусттари фархангу тамаддуни ориёйи нахохад буд? Оё бехтар нест бо тавлиди колои фархангии тоза пойдории онро собит кунем?
Ин тачлилу арчгузорихо шабехи маросими бузургдошти як мурдаи хазорсола аст, ки аз у чизе чуз номи баланду корномаи некаш бокй намонда. Вале равони у шодтар нахохад шуд, агар дар идомаи кори неки у бикушем, ки навоварй ва зодани андешахои нав буд?
Нудратан дар хабархо мехонем, ки Казокистон солеро, масалан, ба Обой (Абай) ё Форобии мо ихтисос дода бошад, ки они худ медонанд. Ба чои он давлати Назарбоев тарчех медихад ба филмсозонаш пули чашнворахои фарзиро бидихад, то филме чун «Кучй» (Кочевник) бисозанд, ки дар арсаи байнулмилалй ба хубй дурахшид ва нишон дод, ки чи гуна казокхо мояи нанги пешинашон (кучигарй)-ро ба мояи ифтихор табдил кардаанд. «Кучй» вокуниши хирадгароёнаи казокхо ба масхараи Казокистон тавассути Саша Барон Кохен (Борат) буд. Солхост, ки Равшан ва Чамшуди хаёлии русхо табли русвоии точикхоро дар Русия менавозад. Аммо дар паи сукути мутлаки Точикистон дар ин бора шохиди вокуниши хирадгароёнаи он дар шакли тавлиди як филми хунарии муъаррифи фарханги точикон набудем.
Чори шукуху уббухати Сомониён гуши фалакро кар кард, аммо оё чизе фаротар аз харфи тихй доштем, ки Сомониёнро ба чахониён бишиносонад? Бо бузургдошти Зартушту Авесто рашки хамзабононамонро дар кишвархои дуру наздик барангехтем. Дар холе ки тавлиди як филми хирфайи бо хазинаи хамон чашнхо метавонист барои вачхаву эътибори байнулмилалии кишвари гумноми мо хидмати садчанд бештаре кунад. Бузургдошти бузургон савоб асту фарз. Вале мо то кунун хатто як бор натавонистаем ин кори савобу фарзро ба дурустй анчом дихем, балки дуруст баръакс, бо сиёсй кардани арзишхои фархангй шаммае аз ганди сиёсатро дар мафхумхои арзишманду поку муназзахи фархангиамон рехтаем. Арзишхои фархангй бояд дар колиби фархангй арза шавад, на дар шакли суханронихои пуртумтароки сиёсатмардоне, ки пеши бисёре бадном шудаанд ва аз он арзишхо кучактарин бахраеро набурдаанд ва голибан мутаваччех нестанд, ки харфе гундатар аз дахони худ мезананд.
Бо «халво» гуфтан, ки то кунун дахонамон ширин нашудааст. Пас бехтар нест ба фикри тахияи халвое маргубтар бошем? Бо зикри мукаррари ин харфи музахраф, ки точикон бартар аз дигар мардумони минтакаанд, то кунун чуз масхара чизе нашунидем. Пас бехтар нест бидуни сарусадо бо тавлиди кору андешаи тоза дар исботи бартариамон бикушем? Агар посух мусбат аст, бояд давлатро мутакоъид кард, ки пули чашнхои бузургдошти ину онро ба филмсозону нависандагон бидихад, то бо бехтарин имконоту тачхизот бузургии ину онро руи пардаву сафха оваранд.
Яке аз натичахое, ки аз гирдихамоии рузноманигорону филмсозони порсизабон дар Ландан хосил шуд, вопасмондагии Точикистон дар хар ду заминаи синемо ва рузноманигорй буд.
Хатто Афгонистоне, ки то кунун такопу мекунад аз чохи чангу низоъ худашро берун бикашад, дар хар ду арса мавкеъияте бехтар аз мо дорад: худуди 500 рузномаву нашрия, садхо истгохи родюиву телевизюнй. Мусалламан, бештари ин расонахо хусусист.
Дар кунфронси Ландан бисёре аз хамзабонон бо шигифтй ва ба такрор мепурсиданд: Оё ба ростй дар Точикистон рузнома надоред?
Барои исботи гирифтории забони расонахои мо, ки ниёзе ба баргузории кунфронс набуд.
Танхо мояи ифтихори мо хузури чанд рузноманигори кушо ва як филмсози халлок буд, ки хама бо талошу пайкори худчуш барои равшан нигох доштани шамъи ру ба хомушии фарханги порсй дар Точикистон бо марги он мечанганд. Далели ин болбастагии фархангии Точикистон чист?
Яке достонест пур оби чашм. Далел хам яке нест, балки даххост. Шояд мухимтарини онхо идомаи гусастагии мо аз фархангу дабираи порсист. Далели аслии гирифторихои мо фарханги котирй ё нахчирист. Ё фарханги барзахй. На русу узбаки мутлак, на порсии тамом. Норавшании хуввият. Норавшании забон. Ё шояд набуди хуввият ва набуди забон. Набуди ин ду унсури аслй мачол намедихад, ки шумори бештари афрод худии худро дарёбанд ва бахонае барои халлокият дошта бошанд. Каблан ситами шуравй сипари бахонахои мо буд. Акнун он сипарро хам надорем ва хамаи зарбахо ба сару сурати мо фуру мерезад.
Имруз як дусти бисёр арчмандам, ки аз точикони Афгонистон аст, достони хузнангезеро бароям таъриф кард. Мегуфт, дар як мехмонхонаи Душанбе кормандони чавоне, ки пушти мизи пазиройи нишаста буданд, барои соъатхо бо хам лак-лак харф мезаданду тухмаи офтобгардон (семечки) хурд мекарданду мечавиданд ва пустахои онро бо чидду чахд руи замин туф мекарданд. Дусти мо мепурсад, ки оё кори бехтаре барои вактгузаронй надоранд? Мегуянд, масалан, чи коре? Дусти мо андарз мекунад: оё намешавад чои тухма хурдан китоб бихонед ё инглисй ёд бигиред ё хондану навиштани порсй биомузед? Посухи чавонон ба ин пурсиши мантикй се-чахор туфи сахти дигар руи замине буд, ки хамчунон бори гарони моро тахаммул мекунад.
Давлат хам дар холи хурд кардани тухмаи офтобгардон ба шеваи худ аст. Хар соли мо гуё тачлил аз як садаи тамаддуни ориёйист. Аммо чи тачлиле? Даххо деги палаву мантуву кабоб, рубобу шароб, раксу карс-карс, хаёхуву такопу ва дарёе аз пул, ки дар хилоли ин гавго нопадид мешавад.
Дар холе ки тачлили ростин аз он фарханги дурахшон бояд талош барои тадовуму пойдории он бошад. Агар хамон дарёи пул ба сахрои хушки фархангу хунари мо бирезад, оё он сабз нахохад шуд ва бузургдошти дурусттари фархангу тамаддуни ориёйи нахохад буд? Оё бехтар нест бо тавлиди колои фархангии тоза пойдории онро собит кунем?
Ин тачлилу арчгузорихо шабехи маросими бузургдошти як мурдаи хазорсола аст, ки аз у чизе чуз номи баланду корномаи некаш бокй намонда. Вале равони у шодтар нахохад шуд, агар дар идомаи кори неки у бикушем, ки навоварй ва зодани андешахои нав буд?
Нудратан дар хабархо мехонем, ки Казокистон солеро, масалан, ба Обой (Абай) ё Форобии мо ихтисос дода бошад, ки они худ медонанд. Ба чои он давлати Назарбоев тарчех медихад ба филмсозонаш пули чашнворахои фарзиро бидихад, то филме чун «Кучй» (Кочевник) бисозанд, ки дар арсаи байнулмилалй ба хубй дурахшид ва нишон дод, ки чи гуна казокхо мояи нанги пешинашон (кучигарй)-ро ба мояи ифтихор табдил кардаанд. «Кучй» вокуниши хирадгароёнаи казокхо ба масхараи Казокистон тавассути Саша Барон Кохен (Борат) буд. Солхост, ки Равшан ва Чамшуди хаёлии русхо табли русвоии точикхоро дар Русия менавозад. Аммо дар паи сукути мутлаки Точикистон дар ин бора шохиди вокуниши хирадгароёнаи он дар шакли тавлиди як филми хунарии муъаррифи фарханги точикон набудем.
Чори шукуху уббухати Сомониён гуши фалакро кар кард, аммо оё чизе фаротар аз харфи тихй доштем, ки Сомониёнро ба чахониён бишиносонад? Бо бузургдошти Зартушту Авесто рашки хамзабононамонро дар кишвархои дуру наздик барангехтем. Дар холе ки тавлиди як филми хирфайи бо хазинаи хамон чашнхо метавонист барои вачхаву эътибори байнулмилалии кишвари гумноми мо хидмати садчанд бештаре кунад. Бузургдошти бузургон савоб асту фарз. Вале мо то кунун хатто як бор натавонистаем ин кори савобу фарзро ба дурустй анчом дихем, балки дуруст баръакс, бо сиёсй кардани арзишхои фархангй шаммае аз ганди сиёсатро дар мафхумхои арзишманду поку муназзахи фархангиамон рехтаем. Арзишхои фархангй бояд дар колиби фархангй арза шавад, на дар шакли суханронихои пуртумтароки сиёсатмардоне, ки пеши бисёре бадном шудаанд ва аз он арзишхо кучактарин бахраеро набурдаанд ва голибан мутаваччех нестанд, ки харфе гундатар аз дахони худ мезананд.
Бо «халво» гуфтан, ки то кунун дахонамон ширин нашудааст. Пас бехтар нест ба фикри тахияи халвое маргубтар бошем? Бо зикри мукаррари ин харфи музахраф, ки точикон бартар аз дигар мардумони минтакаанд, то кунун чуз масхара чизе нашунидем. Пас бехтар нест бидуни сарусадо бо тавлиди кору андешаи тоза дар исботи бартариамон бикушем? Агар посух мусбат аст, бояд давлатро мутакоъид кард, ки пули чашнхои бузургдошти ину онро ба филмсозону нависандагон бидихад, то бо бехтарин имконоту тачхизот бузургии ину онро руи пардаву сафха оваранд.
Inflation Consequences Poll
Паёмади эхтимолии гаронии физоянда дар Точикистон:
12 раъй
Рохпаймоихо: 1 (8%)
Нооромихо: 5 (41%)
Идомаи хомушй: 6 (50%)
Дигар: 0 (0%)
12 раъй
Рохпаймоихо: 1 (8%)
Нооромихо: 5 (41%)
Идомаи хомушй: 6 (50%)
Дигар: 0 (0%)
Friday, June 06, 2008
A Friend's Poem
Чакомаи ёр
Дусте фарзона номае фиристод бо чакома (шеър)-и зер. Мухотаби он ба гунае тасвир шуда, ки дар бораи кй будани у шакке наметавонад вучуд дошта бошад. Боз шумо худ донед.
Ин чӣ хатту тамсил аст рӯи лавҳи пешонӣ,
Аз бурун ҳама тавсил, андарун парешонӣ?!
То ба кай дар ин темор бо табассуми бемор,
Зери пардаи лабханд нолаҳо бипӯшонӣ?!
Мезанӣ ба ҳарфу мушт лофи оташи Зардушт,
Қудрате надорӣ лек луқмае биҷӯшонӣ.
Обрӯ на беш аз кайк-аз ҳама тамаъ лаббайк?!
Гаҳ дари худо бандӣ, гаҳ фақеҳу эшонӣ?!
Метарошӣ ту Ҷамшед аз тарошаи Ҷамшуд
Бо ҳазор номи нанг-ин қадар хурӯшонӣ?1
Дод аз ҳаёи ту, фитнаву риёи ту,
Орзу макун дигар партаву дурахшонӣ.
Хӯрдаат заку лой аст,чун ки обат аз сой аст,
Кай ба хона оберо нӯшиву бинӯшонӣ?
Хонаи ту торик аст,мурдани ту наздик аст,
«Ҷомаи сафед»-атро ин қадар чӣ афшонӣ?
Озод
Дусте фарзона номае фиристод бо чакома (шеър)-и зер. Мухотаби он ба гунае тасвир шуда, ки дар бораи кй будани у шакке наметавонад вучуд дошта бошад. Боз шумо худ донед.
Ин чӣ хатту тамсил аст рӯи лавҳи пешонӣ,
Аз бурун ҳама тавсил, андарун парешонӣ?!
То ба кай дар ин темор бо табассуми бемор,
Зери пардаи лабханд нолаҳо бипӯшонӣ?!
Мезанӣ ба ҳарфу мушт лофи оташи Зардушт,
Қудрате надорӣ лек луқмае биҷӯшонӣ.
Обрӯ на беш аз кайк-аз ҳама тамаъ лаббайк?!
Гаҳ дари худо бандӣ, гаҳ фақеҳу эшонӣ?!
Метарошӣ ту Ҷамшед аз тарошаи Ҷамшуд
Бо ҳазор номи нанг-ин қадар хурӯшонӣ?1
Дод аз ҳаёи ту, фитнаву риёи ту,
Орзу макун дигар партаву дурахшонӣ.
Хӯрдаат заку лой аст,чун ки обат аз сой аст,
Кай ба хона оберо нӯшиву бинӯшонӣ?
Хонаи ту торик аст,мурдани ту наздик аст,
«Ҷомаи сафед»-атро ин қадар чӣ афшонӣ?
Озод
Wednesday, June 04, 2008
Tajikistan
Точикистон
Туро, эй Точикистон, мепарастам,
Туро, эй хокрези човидона.
Туро, эй хандаки човиди Хуршед,
Ба пеши зулмати номардумона.
Туро, эй нозхоят нохарида,
Парешон ахтари бекахкашонам.
Агар чоне марост, хохам, ки рузе
Ба даргохат ба осонй фишонам
Туро, эй механи маънии механ,
Ки хокат лонаи зогу заган шуд,
Шахона шахрхову коххоят,
Насиби душманони беватан шуд.
Дилам танг аст барои сангхоят,
Барои шохахои беди мачнун,
Барои кохгилободи кадимй,
Барои чуйхои шуху мавзун.
Чаро, эй ашки бепоёни такдир,
Ки хокат пур зи оби ашки шур аст,
Намехандй, ки андухат гурезад,
Чи рузе навбати созу сурур аст?
Фалакро мешикофем рустамона,
Ки оби рахматаш хокат бишуяд,
Зи рухсорат губори гам зудояд,
Бароят киссаи шодй бигуяд.
تاجيکستان
تورا ای تاجيکستان می پرستم
تورا ای خاکريز جاودانه
تورا ای خندق جاويد خورشيد
به پيش ظلمت نامردمانه
تورا ای نازهايت ناخريده
پريشان اختر بی کهکشانم
اگر جانی مراست، خواهم که روزی
به درگاهت به آسانی فشانم
تورا ای ميهن معنی ميهن
که خاکت لانه زاغ و زغن شد
شهانه شهرها و کاخ هايت
نصيب دشمنان بی وطن شد
دلم تنگ است برای سنگ هايت
برای شاخه های بيد مجنون
برای کاهگل آباد قديمی
برای جوی های شوخ و موزون
چرا ای اشک بی پايان تقدير
که خاکت پر ز آب اشک شور است
نمی خندی که اندوهت گريزد
چه روزی نوبت ساز و سرور است؟
فلک را می شکافيم رستمانه
که آب رحمتش خاکت بشويد
ز رخسارت غبار غم زدايد
برايت قصه شادی بگويد
Туро, эй Точикистон, мепарастам,
Туро, эй хокрези човидона.
Туро, эй хандаки човиди Хуршед,
Ба пеши зулмати номардумона.
Туро, эй нозхоят нохарида,
Парешон ахтари бекахкашонам.
Агар чоне марост, хохам, ки рузе
Ба даргохат ба осонй фишонам
Туро, эй механи маънии механ,
Ки хокат лонаи зогу заган шуд,
Шахона шахрхову коххоят,
Насиби душманони беватан шуд.
Дилам танг аст барои сангхоят,
Барои шохахои беди мачнун,
Барои кохгилободи кадимй,
Барои чуйхои шуху мавзун.
Чаро, эй ашки бепоёни такдир,
Ки хокат пур зи оби ашки шур аст,
Намехандй, ки андухат гурезад,
Чи рузе навбати созу сурур аст?
Фалакро мешикофем рустамона,
Ки оби рахматаш хокат бишуяд,
Зи рухсорат губори гам зудояд,
Бароят киссаи шодй бигуяд.
تاجيکستان
تورا ای تاجيکستان می پرستم
تورا ای خاکريز جاودانه
تورا ای خندق جاويد خورشيد
به پيش ظلمت نامردمانه
تورا ای نازهايت ناخريده
پريشان اختر بی کهکشانم
اگر جانی مراست، خواهم که روزی
به درگاهت به آسانی فشانم
تورا ای ميهن معنی ميهن
که خاکت لانه زاغ و زغن شد
شهانه شهرها و کاخ هايت
نصيب دشمنان بی وطن شد
دلم تنگ است برای سنگ هايت
برای شاخه های بيد مجنون
برای کاهگل آباد قديمی
برای جوی های شوخ و موزون
چرا ای اشک بی پايان تقدير
که خاکت پر ز آب اشک شور است
نمی خندی که اندوهت گريزد
چه روزی نوبت ساز و سرور است؟
فلک را می شکافيم رستمانه
که آب رحمتش خاکت بشويد
ز رخسارت غبار غم زدايد
برايت قصه شادی بگويد
Monday, June 02, 2008
Long Live Andesha!
Имруз барои торнигористони точикй рузи хуше нест. Точвар, гардонандаи пурхонандатарин торнигори точикй бо як падруди андухгин аз кор дар Андеша даст кашидааст. Коре, ки чуз хуни дил хурдан ачри ошкоре надорад, аммо ачри пинхони он таваччухи фарогири чавонони Точикистон ба торнигорхо, ба вижа Андеша, ва торнигорсозй буд. Точвар мегуяд, вазъи саломаташ хуб нест ва тахдидхои фаровон имкони идомаи корро намедихад ва аз ин ба баъд карор аст Рустами Субхонй чойгузини Точвар шавад ва матолиби сирфан хунарию фархангй бинависад.
Албатта, чои хушй бокист, ки Андешае, ки Точвар барафрухта буд, хамчунон фурузон хохад монд ва чароги хидоятро ба сарзамини тираи фархангу хунар хохад бурд. Аммо канорагирии Точвар мояи нигаронии жарфи хонандагони Андеша хохад шуд. Пурсишхои бешумор хаводорони ин торнигорро озор хохад дод, ки акнун Точвар дар чй шароите вазъиятест ва он тахдидхо то кучо чиддй будаанд, ки дастрасй ба матолиби Андеша хам махдуд шудааст.
Анкабути чомеъаи Точикистон дар берун аз марзхои он хам тор танидааст, ба гунае, ки дар хеч гушаи чахон як шахрванди кишварамон наметавонад ба дур аз изтироби паёмадхои баёни харфи сареху сахехаш чизе бигуяд. Ин дардноктарин мавриди иттифокест, ки бо Андеша уфтод. Агар карор аст шамъхои заъифе, ки дар гушахое аз торонаи Интернет равшан шудаанд, ба хамин шева якояк камнуртар шаванд, чи гуна метавон шамъи умед ба ояндаи равшанро фурузон нигох дошт?
Албатта, пардохтан ба масоили фархангу хунар хам коре бунёдин аст ва гохо метавонад дигаргунихоеро ба армугон оварад, ки хеч навъ мабхаси сиёсй кодир ба анчомаш нест. Агар фарханги мардум ислох шавад ва рухияи бардагй чои худро ба рухияи озодманишй дихад, сиёсат хам худ ба худ ислох хохад шуд ва хукумактхои бехтаре аз мардуми мо намояндагй хоханд кард. Мухим он аст, ки ба масоили решаии фарханг бипардозем, то зиштии фарханги хокими имруз нахуст собит ва сипас ислох шавад. Фарханге, ки маълул ё натичаи садсолахои саркуби мардуми мост, ки мунчар ба бардахуии фарогир шудааст.
Ба Точвари гаронмоя, хар чои дунё ки хаст, орзуи офияти зудрасро мекунам ва умедворам хеч газанде ба пайкару равони шарифаш ориз нашавад ва ба зудй дубора ба чамъи мо бипайвандад. Умедворам Рустами Субхонй ба хубии Точвар мурокиби машъали Андеша бошад ва дар болотар бурдани чойгохи он ба монанди Точвар бикушад.
Поянда бод Андешасарои Точвар!
Албатта, чои хушй бокист, ки Андешае, ки Точвар барафрухта буд, хамчунон фурузон хохад монд ва чароги хидоятро ба сарзамини тираи фархангу хунар хохад бурд. Аммо канорагирии Точвар мояи нигаронии жарфи хонандагони Андеша хохад шуд. Пурсишхои бешумор хаводорони ин торнигорро озор хохад дод, ки акнун Точвар дар чй шароите вазъиятест ва он тахдидхо то кучо чиддй будаанд, ки дастрасй ба матолиби Андеша хам махдуд шудааст.
Анкабути чомеъаи Точикистон дар берун аз марзхои он хам тор танидааст, ба гунае, ки дар хеч гушаи чахон як шахрванди кишварамон наметавонад ба дур аз изтироби паёмадхои баёни харфи сареху сахехаш чизе бигуяд. Ин дардноктарин мавриди иттифокест, ки бо Андеша уфтод. Агар карор аст шамъхои заъифе, ки дар гушахое аз торонаи Интернет равшан шудаанд, ба хамин шева якояк камнуртар шаванд, чи гуна метавон шамъи умед ба ояндаи равшанро фурузон нигох дошт?
Албатта, пардохтан ба масоили фархангу хунар хам коре бунёдин аст ва гохо метавонад дигаргунихоеро ба армугон оварад, ки хеч навъ мабхаси сиёсй кодир ба анчомаш нест. Агар фарханги мардум ислох шавад ва рухияи бардагй чои худро ба рухияи озодманишй дихад, сиёсат хам худ ба худ ислох хохад шуд ва хукумактхои бехтаре аз мардуми мо намояндагй хоханд кард. Мухим он аст, ки ба масоили решаии фарханг бипардозем, то зиштии фарханги хокими имруз нахуст собит ва сипас ислох шавад. Фарханге, ки маълул ё натичаи садсолахои саркуби мардуми мост, ки мунчар ба бардахуии фарогир шудааст.
Ба Точвари гаронмоя, хар чои дунё ки хаст, орзуи офияти зудрасро мекунам ва умедворам хеч газанде ба пайкару равони шарифаш ориз нашавад ва ба зудй дубора ба чамъи мо бипайвандад. Умедворам Рустами Субхонй ба хубии Точвар мурокиби машъали Андеша бошад ва дар болотар бурдани чойгохи он ба монанди Точвар бикушад.
Поянда бод Андешасарои Точвар!
Thursday, May 29, 2008
City Lights From Around The World
Нури шахрхои чахон
Аз дусти азизе паёме дарёфт кардам, бо анбухе аз аксхои зебо. Дустам мухтасару муфид навишта буд: "Барои истирохати чашм". Ман хам чашмонамро дар дарёе аз нур рахо кардаму хисобй лаззат бурдам... то расидам ба поёни олбум. Шумо хам ба махзи осоиши чашмони азизатон ин аксхои зеборо то ба охир мурур кунед. Барои ин ки зудтар ба интихои паём бирасед, шумори аксхоро камтар кардам.
Denver - Денвер
Petersburg - Петерзбург
Paris - Порис
Niagara Falls - Обшори Ниогоро
Las Vegas - Лос Вегос
London - Ландан
Moscow - Маскав
Dushanbe, Tajikistan - Душанбе, Точикистон
Бибахшед. Холи хозир барк надорем.
Аз дусти азизе паёме дарёфт кардам, бо анбухе аз аксхои зебо. Дустам мухтасару муфид навишта буд: "Барои истирохати чашм". Ман хам чашмонамро дар дарёе аз нур рахо кардаму хисобй лаззат бурдам... то расидам ба поёни олбум. Шумо хам ба махзи осоиши чашмони азизатон ин аксхои зеборо то ба охир мурур кунед. Барои ин ки зудтар ба интихои паём бирасед, шумори аксхоро камтар кардам.
Denver - Денвер
Petersburg - Петерзбург
Paris - Порис
Niagara Falls - Обшори Ниогоро
Las Vegas - Лос Вегос
London - Ландан
Moscow - Маскав
Dushanbe, Tajikistan - Душанбе, Точикистон
Бибахшед. Холи хозир барк надорем.
Wednesday, May 28, 2008
War Games in Kulab
Чангбозй дар КулобДар кучахои Ландан гох-гудоре роххоро мебанданд, тавре ки наметавонед хатто ба хонаи худатон рох ёбед. Албатта, ин холат танхо замоне иттифок меуфтад, ки бадшонсй оварда бошед ва карор бошад неруи пулис ба хонаи касе аз хамсоягонатон юриш бибарад. Навори зард бо навиштаи “Danger” (Хатар) майдони фарохи чандсадметриро фаро мегирад ва фосила ба андозае дур аст, ки иттифокоти махалли ходисаро хам наметавон дид. Пас аз муддате як марди чашму дастбастаро берун меоранду даруни худрави пулис хул медиханд ва навори зардро бехаёху боз мекунанд ва шумо хам орому беходиса вориди хонаатон мешавед.
Дар Точикистон мумкин аст хар он дари хамсояатонро бизананд ва бо шуру шавки кудакона ба чангбозй бипардозанд. Дуруст мисли иттифоке, ки дируз дар Кулоб уфтод. Дар натича афроди бегунохи рохгузар аз чумла як кудак, ки ноогохона аз канори махалли ходиса мегузаштанд, кушта шуданд ва руи макомоти кишварро сиёхтар карданд. Чони одамй барояшон сари сузан агар арзиш дошт, бояд бо эхтиёти бештар хамла ба хонаи дусти пешину душмани имрузашон Сухроб Лангариевро анчом медоданд.
Бародари «кахрамон»-и чанги дохилй, ки кахрамоне надошт, боздошт шуд. Агар давраи чанг буду давлати ларзон ба шонахои Сухроб ниёз дошт, ки мутаккояш бошад, албатта, аз тамоми табахкорихои у, аз чумла пинхон кардани 100 килуграм херуинаш чашм мепушиданд.
Аммо посухи модарони синарешу догдидаро кй бояд бидихад?
Tuesday, May 27, 2008
Tajikistan: The Land of Rumours
Точикистон – кишваре шоеъапарварШояд Точикистонро бишавад роздортарин кишвари чахон унвон кард. Мочарохои хаячонангезе сари забони мардум меуфтад ва пас аз муддате худамон хам намефахмем, ки он мочарохо чи гуна аз сари забонхо уфтод. Ангор на ангор.
Сухбат аз катли чехрахои барчастаи точик нест, ки котилонашон харгиз ошкор нашуданд. Достони хамин яке-ду соли ахирро мегуям. Масалан, замоне буд, ки хама ба миш-миш дар бораи барканории карибулвукуъи Махмадсаъид Убайдуллоев – шахрдори Душанбе ва раиси Мачлиси Миллй уфтода буданд. Обхо аз осиёб уфтод, аммо на иттифоке уфтоду на Убайдуллоев аз курсиаш.
Як чосуси рус, ки зохиран бо оромиши виждон дар гушаи динче аз Омрико ба сар мебарад, яке аз чехрахои сиёсии точикро ошкоро хамкори худ номид. Ба гуфтаи у, Рашид Олимов – намояндаи пешини мо дар Созмони Милал ва сафири кунунй дар Чин, тахти лакаби «Амир» иттилоъоти мавриди ниёзи Русия дар мавриди Точикистонро фарохам мекардааст. Ин иттихом (агар вокеъияташ надонем) дар китобу рузномахо мунташир шуд. Олимов телефуни махалли корашро руи паёмгири чинй гузошту барои муддати мадиде нопадид шуд. Шояд ба умеди ин ки шоеъот фуру нишинад. Умедаш абас набуд. Аз он шоеъот хам дигар хабаре нест, бо ин ки посухе ба пурсишхои бешумор дода нашуд. Хамчунон Олимови мо дар Пекин гашт мезанаду чои чинй менушад ва ба аморати худ идома медихад.
Тозатарин шоеъа хам, ки хануз нимачон аст, дар мархилаи нисён карор дорад. Шояд пас аз яке-ду хафтаи дигар миллат ба куллй ёдашон биравад, ки Хасан Саъдуллоев (Асадуллохзода) ном касе аз абармардони иктисоди Точикистон буд. Касе буд, ки ба хотири пайванди танготангаш бо хонадони раисичумхурй ба маснаде боло расид ва то метавонист, чайбашро пур кард; ба хадде пур кард, ки ба гуфтаи огохони хол, дигар худи саробони дору надораш (раисичумхурй) ба тахлука уфтод. Ва ба андозае чайбаш анбошта шуд, ки боз хам ба гуфтаи огохони амр, орзухои баландпарвозонааш авч гирифт ва ба фикри точу тахт уфтод. Баъд чй шуд? Дигар хамааш шоеъа аст ва шояд рузе ба монанди шоеъоти дигар фаромуш шавад.
Аммо хазорон фарсанг дуртар аз Точикистон афроде хастанд, ки ин шоеъотро чиддй мегиранд ва хамчунон бо чидду чахд дар паи кандукови он хастанд. Ба монанди Чонатан Манторп аз рузномаи The Vancouver Sun-и Конодо, ки бо котеъияти шигифтангез ба хамаи шоеъот мухри таъйид гузоштааст ва нокомихои ахири Хасан Саъдуллоевро якояк баршумурдааст. Ду мавриди тавкифи родю «Имруз»-и Саъдуллоев хам аз каламаш науфтодааст. Родюи «Имруз»-ро танхо истгохи родюии демукротик дар Точикистони мустабид медонад, ки пас аз ду-се бонги «бедор шав!» билофосила хафа шуд. Чонатан хатто тардид надорад, ки Саъдуллоевро куштаанд. Дар мавриди котили он хам шакке надорад: Рустами Рахмон.
Аммо Точикистон тарчех медихад сари ин казия сарпуше гунда биравад ва фаромуш шавад. Мисли хар шоеъаи дигаре. Лаби давлат дар ин маврид мухру мум аст. Факат наздикони шуглии Саъдуллоев ба такрор мегуянд, ки раиси Ориёнбонк хамчунон зиндаву солим аст ва дар камоли хушй дар чаласоти бонк хозир мешавад. Аммо ин хам шоеъае беш нест. Чун мардум шахси мавриди назарро бо ду чашми сар надидаанд, ки бигуянд дар чи хол аст. Ва агар хубу хуш аст, дар канори гарданаш чои захме хаст ё нест?
Танхо кишвархои мустабид маъмани шоеъасозонанд. Дар кишвархои озод ба шоеъот мачол намедиханд, ки шоху барг дарбиёранд. Аммо дар Точикистон агар касе сурфа кунад, шоеъаи гузиданаш даври кишвар хохад печид ва агар бигузад шоеъаи р...наш. Ин аз боризтарин нишонахои як кишвари баставу дармонда аст. Кишваре шоеъапарвар.
Зимнан, аз мохи оянда кимати об хам ду баробар мешавад. Ин яке дигар шоеъа нест. Чун мавзуъи пулу суд матрах аст. Чайбхоятонро хуб биполед, ки вокеъияти ноб аст. Шоеъа чизест, ки барои давлати Точикистон суд надорад ва чи басо, ки зиёнбор аст. Аз ин ру барои хамеша дар холати шоеъа мемонад.
Аммо хамин шоеъот аст, ки дар нихоят сахттарин зарбаро ба давлатхои худкома мезанад. Умедворам шоеъаи марги фачеъи Саъдуллоев дуруг бошад. Аммо хатто агар он дуруг бошад, зарбаи гурезнопазир бар пайкари давлат муддатхост, ки ворид шуда. То набошад чизаке мардум нагуянд чизхо. Бо пайдоиши шоеъаи набарди кудрат дар хонадони хоким нанги ношустание бар пешонии ин хонадон нишаст ва аз хурмати он дар миёни тудахо кост. Ин яке хам дигар шоеъа нест. Чизест, ки паёмадашро хохем дид.
__________________________
Sadullaev Rumours Poll
Асари шоеъот дар бораи марги Хасан Саъдуллоев:
17 раъй
Кохиши эътибори давлат: 3 (17%)
Кохиши эътимод ба давлат: 2 (11%)
Афзоиши хашм алайхи давлат: 8 (47 %)
Дигар: 1 (5%)
Хеч: 3 (17%)
Friday, May 23, 2008
Ibrahim Usman Sympathises with Khurram
Иброхим Усмон бо Хуррам хамназарй кард
Нашрияхои Точикистон ба хадде кобили пешбинй шудаанд, ки кофист ба ман бигуед мусохибае бо фулонй чоп шудааст ва ман бидуни огохии каблй бароятон хохам гуфт, ки он мусохиба метавонад дар кадом нашрияи Точикистон мунташир шуда бошад. Барои намуна, агар яке-ду сафха аз як нашрия ба Иброхим Усмон ихтисос дорад, бедиранг метавон хадс зад, ки он дар «Фараж» бояд чоп шуда бошад. Агар кахрамони мусохиба Масъуд Собиров аст, билофосила мешавад гумон бурд, ки трибунаш хатман бояд «Миллат» буда бошад. Чолиб ин чост, ки тайи хафтаи равон хар ду зохиран чизхое барои гуфтан доштаанд ва мусалламан, аз трибунхои маъмулии худ кор гирифтаанд.
Хадиси Собировро, ки муътакид аст чинохи давлатии Хизби Демукрот «шаш хазор узв дорад», борхо гуфтаем. Бимонад, ки аз 4500 узви Хизби муттахидаи демукрот чи гуна 6000 берун омадаанду хизби худро сохтаанд. Шояд ба ин бовари окои Собиров дар фурсате дигар баргардем. Бехтар аст акнун ба сухбатхои Иброхим Усмон бипардозем, ки маълум нест бар чй мабно ва ба далели кадом офаридае «олими сол»-и кишвар унвон шуда буд ва мавриди истехзои бархе карор гирифт. Барои ман, бисёре аз гуфтахои у хукми куфр дар киболи хуввияти забонй ва миллии точиконро дорад.
Саъй мекунам дидгохам дар бораи изхороти Иброхим Усмон ба дур аз бардоштам аз ин рузноманигор дар даврони навчавониам баён шавад. Фарз мекунем, ки ман эшонро ба хубй намешиносам ва танхо ба сухбатхое иктифо мекунем, ки Усмон дар гуфтугуяш бо «Фараж» ба миён овардааст.
Шир сапед аст
Сухбат аз бадехиёт огоз мешавад. «Вазирй касб нест, журналистика касб аст». Манзур аз «касб» косибии бозор нест, балки хирфаи рузноманигорист. Дар паи он Усмон талош мекунад барои хирфаи рузноманигорй хатхои кирмиз ва худудеро таъйин кунад, ки ба назари худи у, бояд аз суи як рузноманигори ростин муроъот шавад. Бо хондани матни мусохиба тасаввури ман ин буд, ки хануз хафдах солам аст ва пушти мизи донишчуйи дар як донишгохи шуравй нишастааму устод бароям «хакикати инкорнопазир»-и кумунистиро тавзех медихад. Аммо медонем, ки акнун дар дунёе дигар зиндагй мекунем. Дарег, ки бархе ба монанди Иброхим Усмон дар хами кучаи бунбасти кумунисм гир кардаанд ва бо чидду чахд сарашонро зери хок мекунанд, то вокеъиятхои атрофи худро набинанд.
Иброхим Усмон мухофизакорона таъкид бар баёни дерину махбуби худ дорад:
Чи гуна метавон ба эшон тафхим кард, ки ин баён ба торих пайвастааст? «Портфел» кадом аст? Дар забони порсй (ки ба бовари у «точикй» аст) калам хушранг мешавад, бофти таркиби «калами рангаш нагз» пок туркист ва бо забони мо миёнае надорад. Каламу когазро наметавон «кор фармуд», онхоро мешавад ба кор бурд. Аз саропои матни мусохиба метавон эрод гирифт, аммо мо ин кутохихоро ба хисоби зинда будани сухбат ва нахваи баёни муховараии устоди журнолисми точик мегузорем ва ба магзи сухбатхояш бармегардем.
Сурху сиёхи пиндор
Иброхим Усмон дунёро хануз бо рангхои сурху сиёх мебинад ва аз фармудае ёд мекунад, ки
Чандин соли зиндагй дар чанд кишвари «капиталистй» барои ман маънии ин иддаъоро ошкор накардааст. Харгиз шохиди шох ба шох шудани, масалан, “Independent”-и Ландан бо “Guardian” набудаам. Аммо ин ки хафтаномахои Точикистон акнун ба харбаномахои сардабиронашон табдил шудаанд, сирфан ба кишвари пора-пораи мо ва тафаккури махалгароёнаи сардабирони он марбут мешавад ва исботи пайванди он бо дунёи сармоядорй тахайюли ганитар мехохад.
Пиндошти Иброхим Усмон аз «иттиходи журналистон» хам кумунистист. У мегуяд:
Маъмулан вазифаи иттиходияхои синфй химоят аз хукуки аъзои он аст, на фарохам овардани асбоби айшу нуш ва бустонсарову тафарручгох барои аъзои он. Аммо хамин маврид аз вазифахои калидии Иттиходияи рузноманигорони даврони шуравй ба шумор меомад ва худи иттиходия дар поймол кардани хукуки рузноманигорон накши мустаким дошт ва озодии баёнро дар чорчуби махдуде карор дода буд ва агар як узви ин иттиходия харфе хилофи давлат ва усули танги эъломшуда мегуфт, худи иттиходия ба хисобаш мерасид ва рузгори он узви бечораро сиёх мекард. Чунин иттиходияе, ки дар вокеъ абзори эъмоли нуфузи давлат аст, барои кору эчоди аъзои он башиддат зиёнбор аст ва бехтар аст харгиз дубора эхё нашавад.
Идомаи гуфтугу ошкор мекунад, ки манзури Иброхим Усмон аз он иттиходия дакикан хамон «профсоюз»-и шуравист, ки нозири ичрои шуморе усули забонию сиёсист. Холо ки иттиходияи рузноманигорон кодир ба ичрои ин кор нест, Усмон пешниход мекунад, ки як кумитаи истилохоти вобаста ба Фархангистони улум ё хукумати Точикистон дар ичрои он бикушад. Яъне дасти зури давлат мустакиман бар сари рузноманигорони кишвар хоил шавад ва истилохотеро, ки Иброхим Усмон аз онхо хушаш меояд, дубора роич кунад.
Мушкили Усмон бо "нахуствазир"
Иброхим Усмон бо вожаи «нахуствазир» мушкил дорад ва мегуяд:
Агар мусохиби Иброхим Усмон аз чуръати кофй бархурдор буд, метавонист аз у бипурсад: «Шумо, ки ин хама пойбанди харфи конун хастед, чи гуна аз вожаи «Конститутсия» кор мегиред, дар холе ки ин вожа дар забони мо расман мурдааст?»
Иброхим Усмон далели танаффураш аз вожаи «нахуствазир»-ро ин гуна тавзех медихад:
Пас мушкил худи вожа нест, балки маншаъи он аст. Хатто агар бипазирем, ки «эронихо калимаи «сар»-ро хеле кам истифода мебаранд», наметавон мункири ин вокеъият буд, ки дар мавриди забон эронихо аз сари худ бештар кор мегиранд ва баёнашон аз сару забоне бармеояд, ки медонад чй мегуяд. Аммо ин иддаъо харфи муфте беш нест. Вожахое чун сардабир (ки порситар аз «сармухаррир»-и Усмон аст), сармакола, саррасид, саршуморй, сармоя, сарпизишк, саркор, сарпойи дар Эрон корбурди фаровон дорад. Пас ин яке аз мавориди пахши дуруг аст, ки Иброхим Усмон зохиран нигарони ривочи он дар матбуъоти Точикистон аст. Албатта, шояд он амдй хам набошад, балки аз ноогохии устоди рузноманигорони точик бармеояд.
Порсиситезй ба шеваи Хуррам
Усмон муътакид аст, ки рузноманигорони точик хакки конунии чойгузинии вожаи «судя» бо «козй» ва «суд» бо «додгох»-ро надоранд ва мегуяд, ки хамон вожахои бегона бояд дар забони мо роич бошанд. Аммо агар хамин «конуншиканй»-и рузноманигорон набуд, имруз бояд ба «чумхурй» «республика» ва ба «донишгох» «университет» мегуфтем. Усмон ба чои ин ки хостори ислохи забони конун шавад, аз рузноманигорон мехохад галатхои мусталах дар забони конунхоро бипазиранд.
Порае аз сухбати Иброхим Усмонро хиёнат ба забони порсии точикй медонам:
Пас ин око бо вазири фарханги паштуни Афгонистон хамдард аст ва мехохад хамон рафтори аблахона бо забони порсй дар Точикистон сурат бигирад. Абдулкарими Хуррам худ сохиби забони порсй нест ва хакки он изхори назарро надошт. Ва албатта, он галати Хуррам вокуниши воруна (баръакс)-ро барангехт ва акнун такрибан хеч рузноманигори порсизабоне дар Афгонистон аз вожаи «пухантун» ба чои «донишгох» кор намегирад. «Донишгох» роичтар шуд. Ва аслан харфи «мамнуъияти забони дарй» дар Афгонистон матрах набуд. Касе чуръат надорад ин харфи музахрафро дар кишвари хамзабон матрах кунад, чун порсй забони аксарияти мардуми он кишвар аст. Ин яке дигар аз мавориди пахши дуруг дар мусохибаи Иброхим Усмон буд.
Пешниход ба Иброхим Усмон
Ба тамоми гуфтахои Иброхим Усмон дар ин мусохиба мешавад эрод гирифт; ба интикодаш аз рузноманигорони «Озодй» ва Би-Би-Си хам ки далели он чизе чуз нотавонбинй нест; ба нигарониаш аз рушди журнолисми интернетй дар миёни точикон низ. Шояд сари фурсат ба идомаи суханони Усмон баргардем, ки саршор аз нигаронии у аз бохтани чойгохи пешинаш аст.
Ба устоди рузноманигорони Точикистон пешниходи худашро пас медихам. Эшон бар ин бовар аст, ки рузноманигорони точик бояд забони модарии худро ба хубй фаро бигиранд. Харфи дуруст аст. Аммо Усмон дар ин маврид мустасно нест ва хатман бояд забони модариашро бозомузй кунад ва мутаваччехи ин хакикат шавад, ки забон рокид нест, балки пуёст. Тарафдорони рукуди забонй навмед хоханд шуд, чун харгиз хостахои онхо дар тули торих бароварда нашудааст.
Назархои «коршиносона»-и Усмон дар бораи забони порсии точикй хам бехтар аст пеши худи у бимонад ва обруи точиконро бештар аз ин набарад. Забони порсй мутаъаллик ба дастикам се кишвари чахон аст ва хеч кишваре хак надорад ба танхойи дар бораи сарнавишти он тасмим бигирад. Забон сайри такомулии худро тай хохад кард ва конунхои масхара наметавонанд чилави рушди онро бигиранд.
Медонам, ки ислохи забон барои бисёре аз «олимон»-и Точикистон хушоянд нест, чун навиштахои «олимона»-и онхо дар бораи нуктаву вергул ва «бандаки саволии –мй» ва чойгохи онхо дар забонро накш бар об хохад кард. Аммо агар хобем, бехтар аст бедор шавем, чашмонамонро сахт бимолему дарёбем, ки он навиштахо хамагй муддатхо пеш накш бар об шудаанд ва дигар ба забони маснуъии «адабии хозираи точик» ниёзе нест. Забони мо порсист ва порситар хам хохад шуд.
Ман хозирам бипазирам, ки бо афроде чун Иброхим Усмон иртиботи забонии мо катъ шудааст ва у, ба унвони мункири хуввияти забони модарии мо, барои ман як хоричй махсуб мешавад. Бо ин ки мо хамдигарро хануз бидуни мутарчим мефахмем. Вале Усмон забони манро бегона медонад ва ман сохтори забони у ва пофишориаш ба идомаи истифода аз ачзоъи бегона дар забонамонро бегона медонам. Ва аммо:
Хар касе, к-у дур монд аз асли хеш,
Боз чуяд рузгори васли хеш.
Нашрияхои Точикистон ба хадде кобили пешбинй шудаанд, ки кофист ба ман бигуед мусохибае бо фулонй чоп шудааст ва ман бидуни огохии каблй бароятон хохам гуфт, ки он мусохиба метавонад дар кадом нашрияи Точикистон мунташир шуда бошад. Барои намуна, агар яке-ду сафха аз як нашрия ба Иброхим Усмон ихтисос дорад, бедиранг метавон хадс зад, ки он дар «Фараж» бояд чоп шуда бошад. Агар кахрамони мусохиба Масъуд Собиров аст, билофосила мешавад гумон бурд, ки трибунаш хатман бояд «Миллат» буда бошад. Чолиб ин чост, ки тайи хафтаи равон хар ду зохиран чизхое барои гуфтан доштаанд ва мусалламан, аз трибунхои маъмулии худ кор гирифтаанд.
Хадиси Собировро, ки муътакид аст чинохи давлатии Хизби Демукрот «шаш хазор узв дорад», борхо гуфтаем. Бимонад, ки аз 4500 узви Хизби муттахидаи демукрот чи гуна 6000 берун омадаанду хизби худро сохтаанд. Шояд ба ин бовари окои Собиров дар фурсате дигар баргардем. Бехтар аст акнун ба сухбатхои Иброхим Усмон бипардозем, ки маълум нест бар чй мабно ва ба далели кадом офаридае «олими сол»-и кишвар унвон шуда буд ва мавриди истехзои бархе карор гирифт. Барои ман, бисёре аз гуфтахои у хукми куфр дар киболи хуввияти забонй ва миллии точиконро дорад.
Саъй мекунам дидгохам дар бораи изхороти Иброхим Усмон ба дур аз бардоштам аз ин рузноманигор дар даврони навчавониам баён шавад. Фарз мекунем, ки ман эшонро ба хубй намешиносам ва танхо ба сухбатхое иктифо мекунем, ки Усмон дар гуфтугуяш бо «Фараж» ба миён овардааст.
Шир сапед аст
Сухбат аз бадехиёт огоз мешавад. «Вазирй касб нест, журналистика касб аст». Манзур аз «касб» косибии бозор нест, балки хирфаи рузноманигорист. Дар паи он Усмон талош мекунад барои хирфаи рузноманигорй хатхои кирмиз ва худудеро таъйин кунад, ки ба назари худи у, бояд аз суи як рузноманигори ростин муроъот шавад. Бо хондани матни мусохиба тасаввури ман ин буд, ки хануз хафдах солам аст ва пушти мизи донишчуйи дар як донишгохи шуравй нишастааму устод бароям «хакикати инкорнопазир»-и кумунистиро тавзех медихад. Аммо медонем, ки акнун дар дунёе дигар зиндагй мекунем. Дарег, ки бархе ба монанди Иброхим Усмон дар хами кучаи бунбасти кумунисм гир кардаанд ва бо чидду чахд сарашонро зери хок мекунанд, то вокеъиятхои атрофи худро набинанд.
Иброхим Усмон мухофизакорона таъкид бар баёни дерину махбуби худ дорад:
«Журналистоне, ки портфели калон доранд, калами нагз доранд, калами рангаш нагз доранд, когази нагзро ёфта хариданашон мумкин, кор фармуданашон мумкин, аммо журналист нестанд.»
Чи гуна метавон ба эшон тафхим кард, ки ин баён ба торих пайвастааст? «Портфел» кадом аст? Дар забони порсй (ки ба бовари у «точикй» аст) калам хушранг мешавад, бофти таркиби «калами рангаш нагз» пок туркист ва бо забони мо миёнае надорад. Каламу когазро наметавон «кор фармуд», онхоро мешавад ба кор бурд. Аз саропои матни мусохиба метавон эрод гирифт, аммо мо ин кутохихоро ба хисоби зинда будани сухбат ва нахваи баёни муховараии устоди журнолисми точик мегузорем ва ба магзи сухбатхояш бармегардем.
Сурху сиёхи пиндор
Иброхим Усмон дунёро хануз бо рангхои сурху сиёх мебинад ва аз фармудае ёд мекунад, ки
«дар кишвархои капиталистй агар матбуот ба якдигараш игво накунад, рузашро гузаронида наметавонад, чунки идоракунандааш гуногун аст» ва меафзояд, ки «дар мо хамин рухия ба вучуд омад».
Чандин соли зиндагй дар чанд кишвари «капиталистй» барои ман маънии ин иддаъоро ошкор накардааст. Харгиз шохиди шох ба шох шудани, масалан, “Independent”-и Ландан бо “Guardian” набудаам. Аммо ин ки хафтаномахои Точикистон акнун ба харбаномахои сардабиронашон табдил шудаанд, сирфан ба кишвари пора-пораи мо ва тафаккури махалгароёнаи сардабирони он марбут мешавад ва исботи пайванди он бо дунёи сармоядорй тахайюли ганитар мехохад.
Пиндошти Иброхим Усмон аз «иттиходи журналистон» хам кумунистист. У мегуяд:
«Пештар барои он журналистон муттахид буданд, ки Иттифоки журналистон имконияти ба журналистон хона додан дошт, имконияти бустонсаро (дача) додан дошт, имконияти ба истирохат фиристодан дошт, имконияти ба одамхои дармонда ёрй расондан дошт. Яъне вай иттифоки пулдор буд. Хозир Акбаралй Сатторов гайрати бештар дорад, ки хамон холатро баркарор кунад. Ман гумон дорам, ки шояд ба чизе муваффак, шаванд. Лекин холо, хозир ин иттифок дар холати эхёшавй асту бас.»
Маъмулан вазифаи иттиходияхои синфй химоят аз хукуки аъзои он аст, на фарохам овардани асбоби айшу нуш ва бустонсарову тафарручгох барои аъзои он. Аммо хамин маврид аз вазифахои калидии Иттиходияи рузноманигорони даврони шуравй ба шумор меомад ва худи иттиходия дар поймол кардани хукуки рузноманигорон накши мустаким дошт ва озодии баёнро дар чорчуби махдуде карор дода буд ва агар як узви ин иттиходия харфе хилофи давлат ва усули танги эъломшуда мегуфт, худи иттиходия ба хисобаш мерасид ва рузгори он узви бечораро сиёх мекард. Чунин иттиходияе, ки дар вокеъ абзори эъмоли нуфузи давлат аст, барои кору эчоди аъзои он башиддат зиёнбор аст ва бехтар аст харгиз дубора эхё нашавад.
Идомаи гуфтугу ошкор мекунад, ки манзури Иброхим Усмон аз он иттиходия дакикан хамон «профсоюз»-и шуравист, ки нозири ичрои шуморе усули забонию сиёсист. Холо ки иттиходияи рузноманигорон кодир ба ичрои ин кор нест, Усмон пешниход мекунад, ки як кумитаи истилохоти вобаста ба Фархангистони улум ё хукумати Точикистон дар ичрои он бикушад. Яъне дасти зури давлат мустакиман бар сари рузноманигорони кишвар хоил шавад ва истилохотеро, ки Иброхим Усмон аз онхо хушаш меояд, дубора роич кунад.
Мушкили Усмон бо "нахуствазир"
Иброхим Усмон бо вожаи «нахуствазир» мушкил дорад ва мегуяд:
«Масалан, дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон вазифа «сарвазир» навишта шудааст, матбуоти мо «нахуствазир» менависад. Комитети истилохот талаб бояд кунад то меъёрхоро риоя кунанд. Хозир, хамин чизро аслан аз матбуоти мо суд бояд талаб кунад, ки чаро ту Конститутсияро вайрон мекунй? Макоми кабулшуда дар Точикистон сарвазир аст.»
Агар мусохиби Иброхим Усмон аз чуръати кофй бархурдор буд, метавонист аз у бипурсад: «Шумо, ки ин хама пойбанди харфи конун хастед, чи гуна аз вожаи «Конститутсия» кор мегиред, дар холе ки ин вожа дар забони мо расман мурдааст?»
Иброхим Усмон далели танаффураш аз вожаи «нахуствазир»-ро ин гуна тавзех медихад:
«Эронихо калимаи «сар»-ро хеле кам истифода мебаранд. Дар забони точикй бо «cap» такрибан хазорто калима огоз мешавад. Сармакола, сармухаррир ва гайра хоказо.»
Пас мушкил худи вожа нест, балки маншаъи он аст. Хатто агар бипазирем, ки «эронихо калимаи «сар»-ро хеле кам истифода мебаранд», наметавон мункири ин вокеъият буд, ки дар мавриди забон эронихо аз сари худ бештар кор мегиранд ва баёнашон аз сару забоне бармеояд, ки медонад чй мегуяд. Аммо ин иддаъо харфи муфте беш нест. Вожахое чун сардабир (ки порситар аз «сармухаррир»-и Усмон аст), сармакола, саррасид, саршуморй, сармоя, сарпизишк, саркор, сарпойи дар Эрон корбурди фаровон дорад. Пас ин яке аз мавориди пахши дуруг аст, ки Иброхим Усмон зохиран нигарони ривочи он дар матбуъоти Точикистон аст. Албатта, шояд он амдй хам набошад, балки аз ноогохии устоди рузноманигорони точик бармеояд.
Порсиситезй ба шеваи Хуррам
Усмон муътакид аст, ки рузноманигорони точик хакки конунии чойгузинии вожаи «судя» бо «козй» ва «суд» бо «додгох»-ро надоранд ва мегуяд, ки хамон вожахои бегона бояд дар забони мо роич бошанд. Аммо агар хамин «конуншиканй»-и рузноманигорон набуд, имруз бояд ба «чумхурй» «республика» ва ба «донишгох» «университет» мегуфтем. Усмон ба чои ин ки хостори ислохи забони конун шавад, аз рузноманигорон мехохад галатхои мусталах дар забони конунхоро бипазиранд.
Порае аз сухбати Иброхим Усмонро хиёнат ба забони порсии точикй медонам:
«Афгонистонро дидед, «Пухантун»-ро як кас донишгох гуфтааст, кариб ки истифодаи забони дариро манъ мекарданд. Чаро истилохи «Пухантун»-ро ту ба шакли донишгох, истифода бурдй гуфтанд. Он чй ки расмй шудааст, хамонро талаб карданамон даркор аст. Мутаассифона, хамин корро намекунем.»
Пас ин око бо вазири фарханги паштуни Афгонистон хамдард аст ва мехохад хамон рафтори аблахона бо забони порсй дар Точикистон сурат бигирад. Абдулкарими Хуррам худ сохиби забони порсй нест ва хакки он изхори назарро надошт. Ва албатта, он галати Хуррам вокуниши воруна (баръакс)-ро барангехт ва акнун такрибан хеч рузноманигори порсизабоне дар Афгонистон аз вожаи «пухантун» ба чои «донишгох» кор намегирад. «Донишгох» роичтар шуд. Ва аслан харфи «мамнуъияти забони дарй» дар Афгонистон матрах набуд. Касе чуръат надорад ин харфи музахрафро дар кишвари хамзабон матрах кунад, чун порсй забони аксарияти мардуми он кишвар аст. Ин яке дигар аз мавориди пахши дуруг дар мусохибаи Иброхим Усмон буд.
Пешниход ба Иброхим Усмон
Ба тамоми гуфтахои Иброхим Усмон дар ин мусохиба мешавад эрод гирифт; ба интикодаш аз рузноманигорони «Озодй» ва Би-Би-Си хам ки далели он чизе чуз нотавонбинй нест; ба нигарониаш аз рушди журнолисми интернетй дар миёни точикон низ. Шояд сари фурсат ба идомаи суханони Усмон баргардем, ки саршор аз нигаронии у аз бохтани чойгохи пешинаш аст.
Ба устоди рузноманигорони Точикистон пешниходи худашро пас медихам. Эшон бар ин бовар аст, ки рузноманигорони точик бояд забони модарии худро ба хубй фаро бигиранд. Харфи дуруст аст. Аммо Усмон дар ин маврид мустасно нест ва хатман бояд забони модариашро бозомузй кунад ва мутаваччехи ин хакикат шавад, ки забон рокид нест, балки пуёст. Тарафдорони рукуди забонй навмед хоханд шуд, чун харгиз хостахои онхо дар тули торих бароварда нашудааст.
Назархои «коршиносона»-и Усмон дар бораи забони порсии точикй хам бехтар аст пеши худи у бимонад ва обруи точиконро бештар аз ин набарад. Забони порсй мутаъаллик ба дастикам се кишвари чахон аст ва хеч кишваре хак надорад ба танхойи дар бораи сарнавишти он тасмим бигирад. Забон сайри такомулии худро тай хохад кард ва конунхои масхара наметавонанд чилави рушди онро бигиранд.
Медонам, ки ислохи забон барои бисёре аз «олимон»-и Точикистон хушоянд нест, чун навиштахои «олимона»-и онхо дар бораи нуктаву вергул ва «бандаки саволии –мй» ва чойгохи онхо дар забонро накш бар об хохад кард. Аммо агар хобем, бехтар аст бедор шавем, чашмонамонро сахт бимолему дарёбем, ки он навиштахо хамагй муддатхо пеш накш бар об шудаанд ва дигар ба забони маснуъии «адабии хозираи точик» ниёзе нест. Забони мо порсист ва порситар хам хохад шуд.
Ман хозирам бипазирам, ки бо афроде чун Иброхим Усмон иртиботи забонии мо катъ шудааст ва у, ба унвони мункири хуввияти забони модарии мо, барои ман як хоричй махсуб мешавад. Бо ин ки мо хамдигарро хануз бидуни мутарчим мефахмем. Вале Усмон забони манро бегона медонад ва ман сохтори забони у ва пофишориаш ба идомаи истифода аз ачзоъи бегона дар забонамонро бегона медонам. Ва аммо:
Хар касе, к-у дур монд аз асли хеш,
Боз чуяд рузгори васли хеш.
Subscribe to:
Posts (Atom)