Tajik Islamic Party as Seen by Kabiri

Шинохти Кабирӣ аз ҲНИТ

вижаи хафтаномаи Нигох

Ҳар касе аз худ шинохте дорад, ки илзоман бо шинохти дигарон аз ӯ ҳамхонӣ надорад. Розу рамзе ҳаст, ки танҳо барои худи ӯ ошкор асту аз чашми ғайр пинҳон. Ҳамин ҳақиқат дар бораи ниҳодҳову ҳизбҳо ҳам сидқ мекунад.

Дар дунболаи гуфтугӯ бо Муҳиддини Кабирӣ дар Ландан мехостам дидгоҳи ӯро дар бораи ҳизбаш бишнавам. Оё Ҳизби Наҳзати Исломӣ, ба гуфтаи бархе, як маҳфили ифротгароёни мусалмон аст, ки дар қолибу ҷомае нав дубора зуҳур кардааст ё ба бовари бархе дигар, ин ҳизб ташаккули либеролҳои миллигароест, ки бо истифода аз ислом дар ҷомеъа ҷойгоҳ ёфтааст?

Кабирӣ ҳар ду боварро пиндорҳои козиб медонад ва шинохти худ аз ҳизбашро баён мекунад:

“Мо худамонро як нерӯи ватании миллӣ медонем. На, ба маънии шовинистии ин иборат, албатта. Байни исломият ва тоҷикияти мо ҳеч фарқе нест. Мо нерӯе ҳастем, ки аз батни ормону орзуҳои мардум берун омадааст. Мо рисолати равшангарӣ дорем, бо шиъоре мушаххас: “Имон ба Худо, муҳаббат ба Ватан, хидмат ба миллат.”

Вале хидмат ба миллатро замоне ба наҳви аҳсант мешавад анҷом дод, ки аз қудрат бархурдор бошй. Кабирӣ қудрату раёсатро ҳадафи ҳизбҳои сирфан сиёсӣ медонад, дар ҳоле ки ба бовари ӯ, Ҳизби Наҳзати Исломӣ ба унвони як ҷунбиши равшангаро қудратро васила медонад, на ҳадаф. Ҳадаф боло бурдани сатҳи маърифати ҷомеъа ва ислоҳи он аст. Мепурсам, дар кишваре, ки ҳам давлат ва ҳам ҷомеъааш гирифтори бемориҳои фаровонанд, чи гуна метавон ба ин ҳадаф расид? Мегӯяд, бемории давлат ҳамонанди сармохурдагии сабук аст ва онро метавон бо доруи “мудирияти хуб” дармон кард. Барои муъолиҷаи ин беморӣ ниёзе ба инқилобе бунёдин нест. Чун кодрҳои хубе чи дар ҳайъати давлат ва чи берун аз он ҳузур доранд ва бо мудирияти дурусте ин кодрҳо метавон шароитро беҳтар кард. Муҳим нест, ки кодрҳо динианд ё дунявӣ. Муҳим он аст, ки ба ватану миллаташон хидмат кунанд.

Мегӯяд, ҳамон гуна ки мо натавонистаем аз сарватҳои обию маъдании худ истифодаи беҳина кунем, ба ҳамон шева дар корбурди сарватҳои инсонию кодрии худ бо мудирияти дуруст ҳам муваффақ набудаем.

Аз порлумони Тоҷикистон мегӯяд, ки пас аз истеъфои Муҳаммадшарифи Ҳимматзода Кабирӣ танҳо намояндаи Наҳзати Исломист, ки дар он мондааст. Муътақид аст, ки маҷлиси феълӣ беҳтарин порлумон барои ҳукумати иҷроияи Тоҷикистон будааст. Порлумоне бисёр орому бедардисар, ки дар ҳамаи масъалаҳо ёвари ҳукумат будааст. Порлумоне воқеъан корӣ, ки вакилонаш ба монанди дастёрону мушовирони вазирон кор мекунанд. Даҳҳо қонунро мурур мекунанду ҳамарӯза ба даҳҳо занги телефунӣ посух медиҳанд.

Посух гуфтан ба телефунҳо ва мурури қонунҳо корест, ки ҳар каси дигар ҳам метавонад дар баробари дастмузде муъайян анҷом диҳад. Мепурсам, аз мурури қонунҳову посух додан ба телефунҳо чи суде ба миллат мерасад, ки ҳазинаи ҳузури вакилон дар дафтарҳояшонро мепардозад.

Кабирӣ ҳазина ё хароҷоти порлумони моро дар муқоиса бо дигар порлумонҳо андак медонад, аммо мувофиқ аст, ки аксари намояндагони мардум аз ваколат ва вазифаҳои худ огоҳ нестанд ва худро бештар дар мақоми як маъмури ҳукумати иҷроия мебинанд.

“Яке аз вакилон мегуфт, ки мардум ҳанӯз ба ман ба унвони як шоъир муроҷеъа мекунанд; тӯли 4-5 сол касеро надидаам, ки ба ман ба унвони вакил муроҷеъа карда бошад. Чун на мардум ба ваколати ӯ бовар доранд, на худаш. Барои чунин вакил дар воқеъ ҳазина кардани пули мардум ҳайф аст.”

Кабирӣ дар мавриди порлумони оянда ҳам чандон хушбин нест. Ба гуфтаи вай,

“Вазъият дар порлумони баъдӣ ҳам чунин хоҳад буд. Ҳатман дар порлумони оянда ҳам курсиҳо барои теъдоди мушаххаси муҳандисону кишоварзону устодону ҳуқуқдонҳо тавзеъ мешавад.”

Вазъият дар қувваи қазоия ё додрасӣ ҳам чандон мутафовит нест. Он шохаи ҳокимият ҳам комилан таҳти фармони қувваи иҷроия аст. Дар воқеъ, ҳокимияти Тоҷикистон танҳо як қувваи фаъъол дорад (иҷроия) ва ду шохаи дигари қудрат (қонунгузорӣ ва додрасӣ) тобеъи қувваи иҷроия ҳастанд. Оё бо чунин вазъе, ки заруратҳои як ҷомеъаи модерн нодида гирифта мешавад, то куҷо метавон пеш рафт?

Кабирӣ пойдории ин яккатозиро хатарнок медонад.

“Хатар ин аст, ки бовари мардум аз порлумон, равандҳои сиёсӣ, созукор (меконизмҳо)-и демукротик бурида мешавад. Аз додгоҳ ҳам навмед мешаванд. Тамоми рӯзномаҳои Тоҷикистон пур аз номаҳои саргушода ба раисиҷумҳур шудааст. Ин табдил шуда ба як жонри журнолистӣ. Чун аз диди онҳо, ҳеч кас ҷуз ба раисиҷумҳур ба дардашон намерасад; на қонун, на порлумон, на додгоҳ, на додситон. Ба ҳеч кас бовар надоранд. Ва факсе надоранд, ки бо даргоҳи Худованд васл бошад. Танҳо додрас барои онҳо раисиҷумҳур аст, ҳамчун сояи Худованд, ҳамон тавре ки дар ҳама ҷо менависанд.”

Аммо чаро масъалаи истиқлоли қувваҳои ҳокимият аз ҳамдигар дар миёни ҷомеъа ба таври ҷиддӣ матраҳ намешавад? Дар кишварҳое, ки роҳи саъодату хушрӯзиро мепаймоянд, се шохаи ҳокимият дар кори ҳамдигар дахолат намекунанд ва ба ҳамдигар вобастагӣ ҳам надоранд, то авлавияти қонуну адолат таъмин шавад. Мегӯяд, ҷомеъа ҳанӯз ба дарки ин нукта нарасидааст. Дар гузашта амири Бухоро буд, ки сарнавишти ҳама чизу ҳама касро таъйин мекард. Дар замони Шӯравӣ Ҳизби Кумунист ҳамакора буд. Ва акнун ҷойгоҳи Ҳизби Кумунистро як ниҳоди дигар ишғол кардааст. Танҳо номҳову сохторҳо иваз шуданд, вале моҳият ҳамонест, ки буд. Пас ҷомеъае, ки ҳамеша аз сӯи давлатҳои якдаст идора шуда, аз куҷо бидонад, ки шеваи дурусти давлатдорӣ кадом аст? Пас наметавон аз ин ҷомеъа интизор дошт, ки хостори таҳаввуле бошад ё истиқлоли шохаҳои ҳокимиятро тақозо кунад. Танҳо бо равшангарӣ метавон ба рушди ҷомеъаи маданӣ даст ёфт ва як давлати дилсӯз бояд дар ин амри накӯ бештар аз ҳар каси дигар талош кунад.

A Cup of Tea with Kabiri (in Persian script)

با كبیری در لندن

ویژۀ هفته نامۀ "نگاه"، چاپ دوشنبه

ба дабираи сириллик

معرفی او به خبرنگاران غربی همراه با شگفتی و حیرت بود. تصور همپیشگان ما در غرب از رهبر یک حزب اسلامی مردی است با ریشی بلند و پوشیشی سنتی، أما محی‌الدین كبیری در لندن جلوه‌ای دیگر داشت. مردی مثل هر مرد دیگر در خیابان‌های پایتخت بریتانیا، اما با پیشینه و چشم‌اندازی متفاوت. پشت آن ظاهر خاکی و زمینی دنیايی از رمز و راز اسلام تاجیکستان نهفته‌است. اسلامی که راه پرفراز و نشیبی را طی کرده و انتظار می‌رود به فرازی دیگر برسد.


اما پرسش آشکار و پنهان خبرنگاران غربی از من این بود که چرا ظاهر اين آقا به رهبر یک حزب اسلامی نمی‌ماند. گفتم، در بند ظاهر نباشید واسلام تاجیکستان را با اسلام کشورهايی که از آنها شناخت نسبتاً کامل دارید، اشتباه نگیرید. پیچیده است و مستور و پرحدیث. ضمن آشنايی با دیدگاه های کبیری اندک اندک تصورات مبهم و موهوم همپیشگان ما شکل شناختی سطحی، اما قابل اعتماد از اسلام تاجیکستان را به خود می‌گرفت، رفتم پی صحبتش بنیشینم، تا تصور خودم از او را شکل بدهم.

در منطقۀ شمال غرب لندن پای یک پیاله چايی و قهوه صحبتی که داشتیم بس طولانی، اما دوست‌داشتنی بود. به گونه‌ای که انتظار پایانش را نمی‌کشیدم. برایم بی اندازه جالب بود که در قلب فرنگستان از نزديک با آرمان‌ها وهدف‌های یک تشکل سیاسی مذهبی در تاجیکستان آشنا می‌شدم. پاسخ‌های کبیری به پرسش‌های بی‌پایان من نیمرخ يا نمايۀ اورا در ذهنم ترسیم کرد: یک چهرۀ سیاسی بالغ که حاضر است رنج چالش‌های بیشتری را به جان بخرد.

می‌گفت، مردم تاجیکستان سزاوار حکومتی بهتر هستند، اما نباید همۀ بار مسئولیت را روی شانه‌های حکومت رها کرد. مخالفان هم نتوانسته‌اند پاسخگوی نیازهای مردم باشند.

با تسلطش بر زبان عربی ضرب المثلی را یاداور شد: "الناس علی دین ملوک"، یعنی "مردم در دین شهریارانشان هستند". اما عجیب آن است که در سال‌های اخیر خلاف این را در کشورهای خود مشاهده می‌کنیم که شهریاران پیرو دین مردم می‌شوند. هر گرایشی که میان مردم رایج می‌شود، آهسته آهسته شهریاران را به سوی خود می‌کشد و در نتیجه شهریاران به سطح مردم عوام فرود می آیند.

منظور محی‌الدین کبیری حتماً رفت و آمد حکومت تاجیکستان در دالان جستجوی هویت ملی بود. اما از دید کبیری ما هنوز در مورد ارزش‌های ملی و فرهنگی خود مطمئن نیستیم. زمانی سالی را به زرتشت و اوستا و تمدن آریايی اختصاص می‌دهیم و گاهی هم سراغ امام ابو حنیفه را می‌گریم. من به این نوع رویکرد بارها "فرهنگ قاطری" گفته‌ام. اما کبیری مطمئن نیست که ادامۀ این جستجوی هویت ما را به کدام کوچه یا پسکوچه‌ای خواهد کشاند.

خلاصۀ کبیری این است که "سال‌های اول، حکومت با برگزاری سال‌های زرتشت و تمدن آریايی تلاش کرد مردم را به اندیشۀ خود بگرواند. مردم یا درست نشناخت یا نفهمید، ولی نرفت واین طرح‌ها ناکام ماند. گفتند، حالا که مردم دنبال ما نيامد، بیايید ما دنبال مردم برویم." همین بود که امسال ما به فکر امام اعظم ابو حنیفه افتادیم. در واقع دولت ما به یاد او افتاد.

می‌گویم، پس دولت دنبال ایدولوژی نیست، بلکه آن پیرو آیین قدرت است، تا سر قدرت بیماند. می‌گوید، شکی نیست که دولت ما عملگرا است وایدولوژی برایش اهمیت چندانی ندارد؛ دیروز کمونيست بود، امروز خلق دموکرات است، عجب نیست که فردا طرح یک حزب اسلامی نوی را بریزد یا سراغ ایدولوژی به‌کل متفاوت برود. می‌گوید، نخبگانی که پایبند ایدولوژی نیستند، درازعمرترند.

می‌گویم، چرا مردم امروزه به این شدت و حدت به دین روی آورده اند. در پاسخ به این پرسش اتفاقی را به یاد می‌آورد که خود شاهدش بوده‌است، تا ثابت کند که به هنگام گرفتاری‌های اجتماعی دین تنها نجات‌دهنده است:

"باری از آلماتی به آستانه پرواز می‌کردیم. گفتند که قرار است یک نشست اضطراری داشته باشیم. گفتند کفش‌ها وکراوات‌هایتان را دربیارید. حالت ترس همه را فرا گرفت. آنجا نمایندگان بسیاری از دین‌ها بودند. تا خبر خطر اعلام شد، دیدیم که همه به خدا روی آورده‌اند. در حالت دشوار همه به خدا تکیه می‌کنند. این حالت روانی است. تاجیکستان هم حالت همان هواپیما را دارد. مردم دیگر امیدی به حکومت ندارند. در زمستان‌های گذشته روشن شد که دولت در برابر مشکلات طبیعی هم عاجز است. از کسی امیدی نیست. تنها تکیه‌گاه مردم خدا ودین می‌شود، چون آرامش قلب را در آنجا جستجو می‌کنند."

اما پیش‌دستی دولت برای پیاده کردن طرح‌های اسلامی او را نگران نمی‌کند. خوشحال است که ایدئولوژی حزب او در جامعه پیاده می‌شود. نگرانی او از جهتی دیگر است. می‌گوید، اسلام بدون معرفت می‌تواند خطرآفرین باشد و ما را به جامعه‌ای همانند افغانستان طالبانی برساند. راغب است که اسلام در تاجیکستان جایگاه خود را کسب کند، اما به هیج روی اسلام تعصبی یا به دور از معرفت نباشد، وگرنه جامعه دچار توقفی دیگر خواهد شد.

صحبت دو تاجیک، هزاران فرسنگ دورتر از زادبومشان سرِ سرنوشت وچشم‌انداز سرزمینشان به درازا کشید. دنبالۀ آن را سرِ فرصتی دیگر بازگو خواهم کرد.


پی نوشت: با سپاس از دوستم محمودجان فيض رحمانف برای برگردان نوشتار

Пайнавишт: Бо сипос аз дустам Махмудчон Файзрахмонов барои баргардони навиштор

A Cup of Tea with Kabiri in London

Бо Кабирӣ дар Ландан

вижаи ҳафтаномаи Нигоҳ

Муъаррифии ӯ ба хабарнигорони ғарбӣ ҳамроҳ бо шигифтию ҳайрат буд. Тасаввури ҳампешагони мо дар Ғарб аз раҳбари як ҳизби исломӣ мардест бо рише баланду пӯшише суннатӣ. Аммо Муҳйиддини Кабирӣ дар Ландан ҷилвае дигар дошт. Марде мисли ҳар марди дигар дар хиёбонҳои пойтахти Бритониё, аммо бо пешинаву чашмандозе мутафовит. Пушти он зоҳири хокию заминӣ дунёе аз рамзу рози исломи Тоҷикистон нуҳуфта аст. Исломе, ки роҳи пурфарозу нишеберо тай карда ва интизор меравад ба фарозе дигар бирасад.

Аммо пурсиши ошкору пинҳони хабарнигорони ғарбӣ аз ман ин буд, ки чаро зоҳири ин оқо ба раҳбари як ҳизби исломӣ намемонад. Гуфтам, дар банди зоҳир набошед ва исломи Тоҷикистонро бо исломи кишварҳое, ки аз онҳо шинохти нисбатан комил доред, иштибоҳ нагиред. Печида асту мастур ва пурҳадис. Зимни ошноӣ бо дидгоҳҳои Кабирӣ андак-андак тасаввуроти мубҳаму мавҳуми ҳампешагони мо шакли шинохте сатҳӣ, аммо қобили эътимод аз исломи Тоҷикистонро ба худ мегирифт. Рафтам пои суҳбаташ бинишинам, то тасаввури худам аз ӯро шакл бидиҳам.

Дар минтақаи шимоли ғарби Ландан пои як пиёла чою қаҳва суҳбате, ки доштем бас тӯлонӣ, аммо дӯстдоштанӣ буд, ба гунае, ки интизори поёнашро намекашидам. Бароям беандоза ҷолиб буд, ки дар қалби Фарангистон (Урупо) аз наздик бо ормонҳову ҳадафҳои як ташаккули сиёсии мазҳабӣ дар Тоҷикистон ошно мешудам. Посухҳои Кабирӣ ба пурсишҳои бепоёни ман нимрух (профил)-и ӯро дар зеҳнам тарсим кард: як чеҳраи сиёсии болиғ, ки ҳозир аст ранҷи чолишҳои бештареро ба ҷон бихарад.

Мегуфт, мардуми Тоҷикистон сазовори ҳукумате беҳтар ҳастанд, аммо набояд ҳамаи бори масъулиятро рӯи шонаҳои ҳукумат раҳо кард. Мухолифон ҳам натавонистаанд посухгӯи ниёзҳои мардум бошанд.

Бо тасаллуташ бар забони арабӣ зарбулмасалеро ёдовар шуд: “Анносу ала-д-дини мулуки”, яъне “мардум дар дини шаҳриёронашон ҳастанд”. Аммо аҷиб он аст, ки дар солҳои ахир хилофи инро дар кишварҳои худ мушоҳида мекунем, ки шаҳриёрон пайрави дини мардум мешаванд. Ҳар гароише, ки миёни мардум роиҷ мешавад, оҳиста-оҳиста шаҳриёронро ба сӯи худ мекашад ва дар натиҷа шаҳриёрон ба сатҳи мардуми авом фуруд меоянд.

Манзури Муҳйиддини Кабирӣ ҳатман рафту омади ҳукумати Тоҷикистон дар долони ҷустуҷӯи ҳувияти миллӣ буд. Аммо, аз диди Кабирӣ, мо ҳанӯз дар мавриди арзишҳои миллию фарҳангии худ мутмаин нестем. Замоне солеро ба Зартушту Авестову тамаддуни ориёӣ ихтисос медиҳем ва гоҳе ҳам суроғи Имом Абӯҳанифаро мегирем. Ман ба ин навъи рӯйкард борҳо “фарҳанги қотирӣ ё нахчирӣ” гуфтаам. Аммо Кабирӣ мутмаин нест, ки идомаи ин ҷустуҷӯи ҳувият моро ба кадом кӯча ё паскӯчае хоҳад кашонд.

Хулосаи Кабирӣ ин аст, ки “солҳои аввал ҳукумат бо баргузории солҳои Зартушту тамаддуни ориёӣ талош кард мардумро ба андешаи худ бигаравонад. Мардум ё дуруст нашинохт ё нафаҳмид, вале нарафт ва ин тарҳҳо ноком монд. Гуфтанд, ҳоло ки мардум дунболи мо наомад, биёед мо дунболи мардум биравем.” Ҳамин буд, ки имсол мо ба фикри Имоми Аъзам Абӯҳанифа уфтодем. Дар воқеъ, давлати мо ба ёди ӯ уфтод.

Мегӯям, пас давлат дунболи идеулужӣ нест, балки он пайрави ойини қудрат аст, то сари қудрат бимонад. Мегӯяд, шакке нест, ки давлати мо амалгарост ва идеулужӣ барояш аҳамияти чандоне надорад. Дирӯз кумунист буд, имрӯз халқи демукрот аст, аҷаб нест, ки фардо тарҳи як ҳизби исломии наверо бирезед ё суроғи идеулужии бакулл мутафовит биравад. Мегӯяд, нухбагон (элита)-е, ки пойбанди идеулужӣ нестанд, дарозумртаранд.

Мегӯям, чаро мардум имрӯза ба ин шиддату ҳиддат ба дин рӯй овардаанд. Дар посух ба ин пурсиш иттифоқеро ба ёд меоварад, ки худ шоҳидаш будааст, то собит кунад, ки ба ҳангоми гирифториҳои иҷтимоъӣ дин танҳо наҷотдиҳанда аст:

“Боре аз Олмотӣ ба Остона парвоз мекардем. Гуфтанд, ки қарор аст як нишасти изтирорӣ дошта бошем. Гуфтанд, кафшҳову каровот (галстук)-ҳотонро дарбиёред. Ҳолати тарс ҳамаро фаро гирифт. Он ҷо намояндагони бисёре аз динҳо буданд. То хабари хатар эълом шуд, дидем, ки ҳама ба Худо рӯ оварданд. Дар ҳолати душвор ҳама ба Худо такя мекунанд. Ин як ҳолати равонист. Тоҷикистон ҳам ҳолати ҳамон ҳавопайморо дорад. Мардум дигар умеде ба ҳукумат надоранд. Дар зимистонҳои гузашта равшан шуд, ки давлат дар баробари мушкилоти табиъӣ ҳам оҷиз аст. Аз касе умеде нест. Танҳо такягоҳи мардум Худову дин мешавад. Чун оромиши қалбро дар он ҷо ҷустуҷӯ мекунанд.”

Аммо пешдастии давлат барои пиёда кардани тарҳҳои исломӣ ӯро нигарон намекунад. Хушҳол аст, ки идеулужии ҳизби ӯ дар ҷомеъа пиёда мешавад. Нигаронии ӯ аз ҷиҳате дигар аст. Мегӯяд, исломи бидуни маърифат метавонад хатарофарин бошад ва моро ба ҷомеъае ҳамонанди Афғонистони толибонӣ бирасонад. Роғиб аст, ки ислом дар Тоҷикистон ҷойгоҳи худро касб кунад, аммо ба ҳеч рӯй исломи таъассубӣ ва ба дур аз маърифат набошад, вагарна ҷомеъа дучори таваққуфе дигар хоҳад шуд.

Суҳбати ду тоҷик ҳазорон фарсанг дуртар аз зодбумашон сари сарнавишту чашмандози сарзаминашон ба дарозо кашид. Дунболаи онро сари фурсате дигар бозгӯ хоҳам кард.

Is Khamenei Dead?

Хоманаӣ мурдааст?

Бозори шаҳрҳои бузурги Эрон ва торнигорҳои дохилӣ мамлувв аз шоеъот (овозаҳо)-и марги Алии Хоманаӣ - раҳбари Ҷумҳурии Исломист. Шуморе ҳам дар бораи иғмо (кома)-и ин оқо хабар додаанд.

Дар гузашта ҳам борҳо шоеъоти мушобеҳе дар Эрон печида буд, ки ҳокӣ аз хушбинии мухолифони режим ба ояндае бидуни Хоманаӣ аст. Аммо ин бор доманаи шоеъот басе густардатар аст ва фазои ниҳодҳои давлатие чун Садову Симо гирифтаву торик гузориш шуда. Шояд далели он ҳам нафрати физояндаи мардум ба шахси Хоманаӣ ва орзуи марги зудраси ӯ аз сӯи мухолифони бешумораш бошад.

Дар сурати марги Хоманаӣ дар мавқеъияти ҳассоси кунунии кишвар набарди қудрат пушти саҳнаи режим шиддат хоҳад гирифт. Бино ба Қонуни Асосӣ, бояд Шӯрои Хубрагон, ки акнун таҳти раҳбарии Ҳошимии Рафсанҷонист, раҳбари баъдиро таъйин кунад. Аммо феълан аз номзади мушаххасе ба ин мақом дар паи марги Хоманаӣ хабаре нест. Бо ин ки иддае бадгумонанд, ки Хоманаӣ писараш Муҷтаборо омодаи варосати тахту тоҷаш кардааст. Аммо зуҳури якбораи шахсияти ношинохтае дар раъси ҳирами қудрати шиъаҳо андаке баъид ба назар мерасад.

Дар сурати набуди номзади муносиб як шӯрои муваққати раҳбарӣ тасаддии умурро ба уҳда хоҳад дошт, то замоне ки солеҳтарини мусалмонон пайдо шаваду ба мақоми раҳбарӣ бинишинад. Аммо ин ҳам имкон дорад, ки дар паи дахолати нерӯҳои низомӣ ё ҳаводорони мухолифон мақоми вилоят бакуллӣ таътил шаваду ба торих бипайвандад. Ба вижа Сипоҳи Посдорон, ки ба Аҳмадинажод алоқаи хоссе дорад, бадаш намеояд, ки дар набуди раҳбар раисиҷумҳурии тундрав кулли ихтиёроти давлатро қабза кунад.

Ба ҳар рӯй, агар хабари марги Хоманаӣ ин бор ҳам шоеъае беш набошад, ин ҳақиқат мусаллам аст, ки рӯзе ин шоеъа воқеъият пайдо хоҳад кард ва дар шароити кунунӣ Эронро дастхуши муъзале печида хоҳад кард.

Competing with Aga Khan

Мусобиқа бо Оқохон

(вижаи гӯшаи "Ногуфтаниҳо"-и ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Ногуфтаниҳои мо андак-андак шакли занҷирае пайваста аз гуфтаҳоро ба худ мегирад. Ҳамин ҳафтаи гузашта буд, ки аз Оқохону корҳои неки ӯ дар заминаи густариши донишу огоҳӣ сухан ба миён овардам. Ғофил аз он ки қарор буда раҳбари исмоилиёни ҷаҳон зимни сафаре ба Тоҷикистон нахустин маркази исмоилиён дар пойтахтро ифтитоҳ кунад.

Бо шунидани ин хабар дудил будам, ки оё бояд дар ин бора чизе бинависам ва лаъни таблиғи ақидае вижаро бишунавам ё на. Пас аз тааммуле андак дарёфтам, ки ҷо дорад ба ин мавзӯъ бипардозам; чун бо ин шахси фарзона на иштироки мазҳабӣ дораму на қасди пайвастан ба ҷамъи касири муридонашро – мазҳаб шеваи муколамаи ҳар касе бо худовандгори худ аст ва ҷузъе аз ҳарими хусусии фард. Аммо ин ду омил маро аз шефтагӣ аз накӯкории ин марди Худо боз намедорад.

Сохтмони 23-милюндулории такондиҳандаи марказ бегумон аз зеботарин ва мондагортарин биноҳои Душанбе аст. Аммо фалсафаи ин бино зеботар аз вуҷуди худи он ҷилва мекунад: се милюн пора хишти самарқандӣ рӯи ҳам чида шуда, то дар хоки Душанбе сохтмонеро ба шеваи хонаҳои равзанадори бадахшӣ шакл диҳад, ки ишора ба зарурати якпорчагии қавми парешони мост. Яке аз сохтмонҳои аслии муҷтамаъ чаҳоргӯш аст; ба шакли сохтмонҳои Эрони Бостон, ки нишоне аз чаҳор охшиҷ (унсури зиндагӣ) - обу хоку боду оташ дорад. Худи марказ ҳам мураккаб аз чаҳор бахш аст, ки даври як чорбоғ сохта шудаанд: бахшҳои мазҳабӣ, омӯзишӣ, иҷтимоъӣ ва идорӣ.

Соли гузашта Оқохон ҳангоми боздид аз маҳалли сохтмони марказ гуфта буд: “Ин муҷтамаъ мояи ифтихори Тоҷикистон ва минтақа хоҳад шуд.” Акнун, ки муҷтамаъ гушоиш ёфтааст, фикр мекунам, ки меъмории он бешубҳа барои мо ифтихороте хоҳад офарид. Ба ҳар рӯй, касе, ки супориши сохтани онро додааст, бунёдгузори бузургтарин ҷоизаи меъморӣ дар ҷаҳон ҳам ҳаст, ки ҳар се сол як бор беҳтарин меъморони гетиро тақдир мекунад. Ва ҳамӯст, ки дар донишгоҳҳои муътабари Ҳорворду Моссочусетс барномаҳои вижаи омӯзиши меъмории исломиро роҳ андохтааст.
Аммо муҳимтар аз он муҳтавои зеҳние хоҳад буд, ки қарор аст марказ биофаринад. Соли гузашта Оқохон дар ташреҳи вазифаҳои як маркази исмоилӣ гуфта буд, ки он намоди иттисолу пайвастагӣ миёни бахшҳои рӯҳонӣ ва дунявии ислом аст. Аз ин ҷост, ки дар канори ниҳоди мазҳабии “ҷамоатхона” марказ шомили бахшҳои омӯзишию иҷтимоъӣ ҳам мешавад, ки фаротар аз масоили динӣ ба умури дунёи имрӯз хоҳанд пардохт, то миёни бошандагони марказ ва ҷаҳони хориҷ деворе зеҳнӣ шакл нагирад. Ҷолибтар он ки дарҳои марказ ба рӯи ҳама, чи исмоилию чи ноисмоилӣ, боз хоҳад буд, то аз имконоти он ҳар ташнаи имону донише кор бигирад. Ин нукта паҳлӯе дигар аз ҷаҳонбинии Оқохонро ошкор мекунад, ки ҳамеша кӯшидааст ба дур аз таассуб фарҳанггустарӣ кунад.
Албатта, бархе ин иқдомро шояд талош дар ростои дингустарӣ тафсир кунанд. Аммо посухи яке аз масъулони пешини барномаҳои Оқохон дар Тоҷикистон ба ин иддао бароям омӯзанда буд. Гуфт, мо талош мекунем сатҳи шууру огоҳӣ дар кулли ҷомеа боло биравад, то ақаллиятҳои мазҳабӣ ҳам нафасе осуда бикашанд ва дар канори дигарон дар камоли тафоҳуму ухувват зиндагӣ кунанд.
Барои дарки фалсафаи корҳои Оқохон бад нест ба гузаштаи ӯ гурезе бизанем. Аз имомати Шоҳзода Карим Оқохони 4 беш аз панҷ даҳа мегузарад. Пеш аз ӯ Султон Муҳаммадшоҳ пешвои исмоилиён буд, ки ду фарзанди рашиде бо номҳои Алихону Садриддин дошт. Аммо ӯ бо дирояти камназир тасмим гирифт, ки имоматро ба наберааш Карими 21-сола вогузор кунад ва ин иқдоми худро дар васиятномааш ин гуна тавзеҳ дод:
“Бо таваҷҷуҳ ба тағйири бунёдини шароит дар ҷаҳони имрӯз ва таҳаввулоте аз қабили кашфи илми ҳастаӣ (атомӣ) ман муътақидам, ки ба суди ҷамоати мусалмони исмоилӣ хоҳад буд, агар ман як ҷавонро вориси худам қарор диҳам; ҷавонеро, ки таи солҳои ахир парварда шуда ва бо асри навин ошност ва бо нигоҳе тоза имоматро ба дӯш хоҳад гирифт.”
Аз ин ҷост, ки бархе Оқохони Чаҳорумро “Имоми асри ҳастаӣ” ҳам номидаанд.

Султон Муҳаммадшоҳ иштибоҳ накард. Оқохони Чаҳорум аз ҳамон оғоз ошноӣ бо илмҳои муосирро ҷузъи фаризаҳои исмоилӣ унвон кард ва дар ҳамнавоӣ бо шароити навин дар ҷаҳон ба тарғиби ҳамзистии мусолиматомез бо пайравони дигар ойинҳо пардохт. Вай дар суханронии соли 2006-и худ дар Олмон эълом кард, ки масъулияти имоми исмоилиён на танҳо тафсири боварҳои мазҳабист, балки ниҳояти талош барои беҳбуд бахшидан ба зиндагии рӯзмарраи ҷамоати худ низ ҳаст. Вай дар ташреҳи манзураш аз “ҷамоат” мегӯяд, ки кумакҳои ӯ шомили афроде ҳам мешавад, ки дар муҷовират ё дар омехтагӣ бо исмоилиён зиндагӣ мекунанд.

Хушбахтона, ин калом аз қабили суханоне нест, ки аз коғаз фаротар намеравад. Шабакаи Тавсеаи Оқохон имрӯза аз бузургтарин шабакаҳои хусусии тавсеа дар ҷаҳон аст. Даҳ ниҳоди он тақрибан ҳамаи арсаҳои пешрафтро фаро гирифтаанд, ки Донишгоҳи Оқохон, Бунёди Тавсеаи Иқтисодии Оқохон, Хадамоти Беҳдоштии Оқохон, Хадамоти Омӯзишии Оқохон, Ҷоизаи Меъмории Оқохон аз ҷумлаи онҳост. Ва тозатарин ниҳоди ин шабакаи ғулосо Донишгоҳи Осиёи Миёна аст, ки дар шаҳри Хоруғи Тоҷикистон ҳам бахш дорад. Дуктур Боҳдан Кравченко, раиси ин донишгоҳ, дар тавзеҳи ҳадафҳои баландпарвозонаи ин тарҳ мегӯяд:

“Мо ҳадаф дорем нишон диҳем, ки дар як чунин ҷои кӯҳистонӣ ҳам мешавад донишгоҳе мумтоз дар сатҳи ҷаҳонӣ сохт. Манбаъи огоҳиҳои он беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон ҳастанд. Ҳадафи мо ин нест, ки беҳтарин донишгоҳи минтақа бошем. Мо мехоҳем аз ҷумлаи беҳтарин донишгоҳҳои ҷаҳон дар ин арса бошем. Ин тарҳ аз бинише бебокона бармеояд. Яке аз пояҳои ин биниш ин аст, ки навъи фаъолияти иқтисодӣ дар минтақаҳое, ки фаъолияти иқтисодии чандоне надоранд, дар воқеъ, омӯзиши олӣ ва таъмини хадамот аст. Яъне ояндаи Хоруғ, ба хусус, бо таъмини хадамоти омӯзишӣ ва беҳдоштӣ гиреҳ хоҳад хурд; таъмини ҳамаи манотиқи атроф бо ин хадамот; аз шимоли Афғонистон гирифта, то шимоли Покистону ҷойҳои дигар.”

Чунин дурнамое чаро хушоянд набошад? Вақте ки мебинем чи гуна садҳо тан аз ҳаммеҳанони мо ба ҳиммати Оқохон дар донишгоҳҳои муътабари ҷаҳон таҳсил мекунанд ё порае аз барномаҳои омӯзишии ҳамон донишгоҳҳо боз ҳам ба эҳтимоми Оқохон дар дохили Тоҷикистон тадрис мешавад, ба ин дурнамои равшан имон меоварем. Иддае шояд таслими ҳасодати ақидатишон шуда бошанду аз гушоиши Маркази Исмоилӣ дар Душанбе дили хуше надоранд. Аммо хуб аст бипурсем, ки аз ин ҳасодат морову ҷомеаи моро чӣ суд?

Мепиндорам, ки Оқохон дари сибқати сутуданиеро гушудааст: мусобиқа дар заминаи пахшу густариши донишу фарҳанг. Хуб аст, ки ҳам давлату ҳам миллат ба ин мусобиқаи наку бипайванданд, то бошад, ки рӯзе-рӯзгоре гӯи сибқатро ҳатто аз Оқохон бирабоянд. Ва ҳатто агар нарабуданд, боке нест; дар фароянди он мусобиқа Тоҷикистони мо ба гулистони донишу фарҳанг мубаддал хоҳад шуд.


Акси Марказ аз родю Озодӣ. Аксҳои бештар аз Маркази Исмоъилӣ рӯи сафҳаи Би-Би-Си

Nostalgic German Notes

Гарибонахои олмонй
به دبيرۀ پارسی


Чоизаи Нубели адабиёти имсол ба Херто Муллер (Herta Müller), нависандаи олмонии зодаи Румонй (Румыния) таъаллук гирифт, ки ба кавли Бунёди Нубел, «тавонистааст бо тамаркузи назму сарохати наср зиндагии афроди махрумро тасвир кунад.»

Херто Муллер духтари як афсари пешини Олмони нозист, ки соли 1953 дар шахраки олмонинишини Нитзкидурф (Nitzkydorf) дар Румонй ба дунё омад. Пас аз шикасти Олмон дар Чанги Чахонии Дувум модари у ба муддати панч сол ба як урдугохи кори шокка (концлагерь) дар Укроин табъид шуда буд.

Херто Муллер тачрубиёти талхи олмонитаборони Румонй дар Иттиходи Шуравиро дар достони ахири худ (Atemschaukel), ки мохи ут (август)-и соли мелодии равон ба забони олмонй мунташир шуд, ба тасвир кашидааст. Кахрамони ин достон, ки унвони онро шояд битавон «Нафасхои бурида» баргардон кард, як чавони 17-солаи олмонитабор дар Румонист, ки дар як урдугохи кори шокка дар Укроин ранч мебарад. Рузномаи «Frankfurter Algemeine» ин асарро «баёдмонданитарин китоби поиз (тирамох)-и 2009» тавсиф карда буд.

Мавзуъи китобхои Херто Муллер ба гузаштаи пурфарозу нишеби худи нависанда бар мегардад. Муллер дар яке аз мусохибахояш гуфта буд:

«Мухимтарин тачруба барои ман зиндагй тахти йуги диктортурии Румонй буд. Ва холо танхо ба далели ин ки садхо килуметр дуртар аз он кишвар дар Олмон зиндагй мекунам, тачрубиёти гузаштаам худ ба худ зудуда намешавад. Ман гузаштаамро дар чамадон гузоштаму бо худам ба Олмон овардам ва медонам, ки диктотурй дар Олмон хануз як мавзуъи матрах аст.»

Муллер дар даврони ихтиноки хукумати Чоушеску дар Румонй бо тасаллути комиле, ки бар забонхои олмонй ва румониёйи дошт, дар як ширкати мухандисй кори тарчума мекард, аммо ба хотири сарпечй аз хамкорй бо Секуритате ё созмони чосусии режим соли 1979 барканор шуд. Ин нокомй Херторо мунзавй кард, аммо саранчом ба гунаи як тавфики ичборй аз у як нависандаи забардаст сохт. Вале чун китобхояш голибан ховии матолибе алайхи режими хоким буд, дар бехтарин холат бо сонсур мунташир мешуд ё аслан чоп намешуд. Шугли аслии Муллер таи ин давра тадриси хусусии забони олмонй буд, аммо фишори давлати кумунистй нихоятан уро водошт, ки соли 1987 хамрох бо шавхараш Румониро ба касди Олмон тарк кунад. У то кунун дар шахри Берлин зиндагй мекунад.

Бо ин ки Олмони Шаркй хам дар он даврон чузъе аз каламрави пахновари урдугохи сурх буд, аз Херто Муллер ба унвони як олмонитабор истикбол шуд ва у дар он чо имкони тадрис дар донишгоххоро ёфт ва хамзамон ба навиштан ва чопи достонхои бештаре пардохт. «Он вакт дигар рубох хам сайёд шуда буд» (Der Fuchs war damals schon der Jäger) ва «Чонвари калбй» (Herztier), ки зери унвони «Гавчахои сабз» ба забони форсй хам мунташир шудааст, аз чумлаи достонхои муваффаки он давраи Херто Муллер аст.

Петер Энглунд (Peter Englund) – дабири доими Окодемии Нубели Суэд мегуяд, ки хатто агар Муллер достони ахирашро нанавишта буд, боз хам ба хотири осори каблиаш сазовори дарёфти чоиза мешуд. Ба гуфтаи вай, аммо, китоби ахири у («Нафасхои бурида») ба ростй такондиханда аст. Зеро Муллер барои нахустин бор бо махорате хиракунанда мочарохоеро таъриф карда, ки харгиз чузъе аз тачрубиёти шахсиаш набудааст.

Энглунд мегуяд, ки бо хондани китобхои Херто Муллер афзун бар дарки фазои як диктотурй метавон маънои акаллият буданро дарёфт. Вай тасаллути фавкулъода бар забон ва эъчози каломро чузъи тавоноихои ин нависандаи олмонй медонад.

Чоизаи адабиёти Нубел аз соли 1901 то кунун хамасола ба бехтарин нависандагони чахон такдим мешавад, ки бештари онхо мард будаанд. Херто Муллер дувоздахумин нависандаи занест, ки муваффак ба дарёфти ин чоизаи худуди 1.5 милюн дулорй шудааст.

Altar or Letter?

Масҷид ё мактаб?

(вижаи ҳафтаномаи "Нигоҳ")

Чанд рӯз пеш хабаре ба чашмам уфтод, ки қарор аст Эмомалии Раҳмон намози масҷиди навсохти рустои Тӯдаи Ҳисорро имомат кунад. Тасаввури ман ин буд, ки сарвари кишварамон дар созгории комил бо номи худ (Имом Алӣ) або (ҷомаи рӯҳониён)-ро ба тан хоҳад карду рӯ ба меҳроб хоҳад овард ва ҳамаи намозгузорони ҳозир ба ӯ иқтидо хоҳанд кард.

Аммо на, бад-ин шева шигифтангез набуд. Раисиҷумҳур суханроние эрод кард, шабеҳи хутбаҳои намози ҷумъаи Теҳрон, ки гоҳ аз забони Аҳмадинажод мешунавем. Ва пешниҳод кард, ки масҷид ба номи имоми дигаре номгузорӣ шавад: Имоми Аъзам, ки 1310-сола мешавад ва бино ба омор, аксарияти ҷамъияти кишвар пайрави андешаҳои ӯянд ва агар оморро канор бигзорем ва аз мардум бипурсем, ки он андешаҳо чӣ муҳтавое дорад, шояд бояд омор тағйир кунад. Пас бояд ба ёд дошта бошем, ки на ҳамеша “имомат” ба маънои або ба тан кардан аст ва на ҳамеша омор гӯёи ҳақиқати ҳол аст.

Масҷиде, ки дар Тӯда гушоиш ёфт, мизбони даҳ ҳазор намозгузор аст. Барои кишвари пасошӯравие чун мо тасаввури ин ҳақиқат сахт аст. Замоне лагоми намозгузоронро мекашиданду акнун фазои фарохеро дар ихтиёрашон мегузоранд. Гӯё гили моро бо ифроту тафрит (две крайности) сириштаанд. Дӯсте гуфт: “Эй кош ба ҷои он як мадраса, як донишгоҳ сохта буданд.” Гуфтам: “Пул аз они мардум аст ва шояд дар ҳоли ҳозир ба меҳроб бештар ниёз доранд то ба китоб.”

Дар ҳоле ки ман талош мекардам тасаввури ҳузури даҳ ҳазор нафар дар як фазои сарбастаро ба зеҳнам биқабулонам, хабари тозае ба дастам расид. Ин бор аз хабаргузории “РИА Новости”, ки маро дар ниҳояти шигифтӣ асир кард: қарор аст то соли 2014 дар маркази шаҳри Душанбе масҷиде сохта шавад бо гунҷоиши 150 000 намозгузор. Масҷид ба андозае бузург хоҳад буд, ки хабаргузорӣ онро “яке аз бузургтарин масҷидҳои торих” унвон кардааст. Масҷиду сохтмонҳои шомили он шакли нақшаи ҷуғрофиёии Тоҷикистонро хоҳад дошт. Пас бояд ба ростӣ бисёр густардаву бузург бошад. Мегӯянд, як донишгоҳи исломӣ ҳам шомили он маҷмаъ хоҳад буд, аммо намедонам, ки то кунун донишгоҳҳои исломии муосир дар пешрафти илмҳои ҷаҳон чӣ саҳме доштаанд. Бино ба ҳамин гузориш, раисиҷумҳур рӯзи шанбеи гузашта ба Дубай рафтааст, то бо тарҳи сохтмони ин масҷиди ғулосо ошно шавад. Чаро Дубай? Чун қарор аст ин масҷид бо кумаки Амороти Муттаҳидаи Арабӣ ва Қатар сохта шавад.

Нахустин пурсише, ки дари зеҳни маро мекӯбид, ин буд, ки чаро арабҳо дар ин тарҳи бахусус ба мо кумак мекунанд? Бо чи ҳадафе арабҳо мехоҳанд 7.5 ҳектори замини Душанберо бо нақшаи Тоҷикистон ва нақшу нигори исломӣ мунаққаш кунанд? Ва аслан Қатару Амороти Муттаҳида дар ҷаҳон чӣ ҷойгоҳе доранд? Магар ҳамон кишварҳое нестанд, ки бештарин ҳамкориро бо Омрико ва дигар қудратҳои ғарбӣ доштаанду доранд? Ва оё ин халаи идеулужик ё ақидатии Тоҷикистон нест, ки арабҳоро ба мо ҷазб кардааст?

Халаъ ё холигоҳи ақидатии Тоҷикистон аз замони фурӯпошии идеулужии кумунистӣ то кунун холӣ мондааст. Талошҳо барои пур кардани ин холигоҳ то кунун нофарҷом будааст. Дар натиҷа мардуми ин сарзамин ба маҳалле аз торихи худ бармегарданд, ки тавассути Русия аз он ҷо канда шуда буданд. Дар натиҷа савдогарони ақидаҳо бо дидани муштариёни билқувваи сардаргум дастбакор шудаанд. Вале оё тасаввури зиндагӣ дар як ҷомеъаи сарбаставу дарбастаи арабӣ барои шумо қобили қабул аст? Ва аслан, оё чархише ба ин шиддат барои ҳар ҷомеъае созанда хоҳад буд ё сӯзанда?..

Дар хилоли ҳаёҳӯи ин пурсишҳо дар зеҳни мағшушам як навори видеуӣ аз ҳузури Оқохон – пешвои исмоилиён дар Осиёи Миёнаро дидам. Саҳнаҳое васфнопазир, ки рашки раҳбари ҳар кишвареро бармеангезад: пайравони Имоми Ҳозири исмоилӣ ӯро “подшоҳ” хитоб мекарданд ва дар пешвозу гуселаш сиришки дилтангӣ мерехтанд. Баҳонаи ҳузури ӯ гушоиши бахшҳое аз Донишгоҳи Осиёи Миёна буд. Донишгоҳе, ки дар Тоҷикистону Қирғизистону Қазоқистон бахшҳое хоҳад дошт ва илмҳои ҷаҳони муосирро таълим хоҳад дод. Раиси донишгоҳ мегуфт, ки дар минтақаҳои кӯҳистонӣ тавлидоти иқтисодӣ андак аст; аз ин рӯ бояд дар тавлидоти зеҳнӣ сармоягузорӣ кард. Беҳтар аз ин наметавон ин тарҳро тавсиф кард. Бунёди Оқохон дар паи роҳҳои наҷоти кишварҳои дарбанди мо мегардад ва ҳатто роҳи наҷотеро пайдо кардааст ва моро ба сӯи он роҳнамоӣ мекунад: тавлиди дониш ва ироаи хадамот. Шояд пас аз оғози фаъолияти комил ин донишгоҳ ба арзишмандтарин муассисаи омӯзишии минтақа табдил шавад, ки баид нест.

Оё ман кадом як аз ду тарҳро бояд арҷ бигзорам? Тарҳеро, ки моро ба Аморати Бухоро роҳнамоӣ мекунад ё тарҳеро, ки дарро ба рӯи ҷаҳони имрӯзӣ мегушояд? Бо ин ки мутмаиннам садоҳои мухолиф ғулғулаосост, аммо зимни ташвиқу сипосгузорӣ аз имоми исмоилиён чашми умеди ман ба ӯст, ки шояд бо ин талошҳо битавон аз вартаи ҷаҳолати кунунӣ раҳо шуд. Ҷаҳолате, ки мисли як сиёҳчол (чёрная дыра)-и фазоӣ ҷомеаро мемакад ва ба гузаштаи торик мебарад. Дар торих аз касоне ба некӣ ёд шудааст, ки дар баробари ҷаҳолат поймардона истоданду дари фазилатро гушуданд. Ин бор ҳам торих доварӣ хоҳад кард.

Iranian Turmoil Not Over Yet. Why?

Почему не прекращаются протесты в Иране

Радио Свобода

29.09.2009 22:00

Ирина Лагунина: Выборы президента Ирана 12 июня этого года впервые обернулись серьезными неприятностями для клерикалов, которые за несколько месяцев до этого отпраздновали 30-летний юбилей исламской революции и установление теократического государства.

В Тегеране и других городах прошли массовые митинги и манифестации, которые жестоко подавлялись полицией и добровольными военизированными отрядами «басиджей», сторонников власти. По данным правозащитных организаций, были убиты 19 человек, более 300 арестованы. Среди них студенты, профессора университетов, активисты правозащитных организаций и те, кто пытался расследовать убийства и аресты в ходе демонстраций. Российские средства информации довольно скупо освещали все эти события. Так кто, почему и за что выходит на улицы Тегерана. Я передаю микрофон Олегу Панфилову.

Олег Панфилов: Прояснить ситуацию мне поможет Салим Аюбзод, мой коллега из таджикской службы Радио «Свобода», он по телефону из Праги, и Дариюш Раджабиян, журналист, живущий в Лондоне.

Салим, как вам удавалось получать информацию из Ирана?

Салим Аюбзод: Было очень сложно. Потому что после выборов и начала демонстраций в Тегеране многие зарубежные журналисты сначала были ограничены в передвижении и не могли непосредственно наблюдать за событиями, сидели в своих офисах. Я помню, первые передачи были очень интересные, отсюда звонили людям, живущим около тегеранского университета, в центре и просили рассказывать, что они видят через окно. Они рассказывали про то, как люди выходят на улицу, как полиция разгоняет их. И с каждым днем становилось все труднее и труднее найти информацию правдивую, объективную информацию о ситуации на улицах Тегерана и других городов. Единственная помощь была в том, что находилась масса желающих отвечать на вопросы.

Олег Панфилов: Салим, был ли под контролем интернет, могли ли люди с помощью интернета передавать информацию?

Салим Аюбзод: В начале была такая возможность, люди рассказывали, мои коллеги получали информацию по э-мейлу, получали короткие видеоролики, снятые на мобильные телефоны. Но со временем, видимо, ужесточался контроль в Тегеране и таких возможностей стало меньше и меньше. Молодежь Ирана опубликовала свои видеоролики, снятые на мобильные телефоны или голоса, записанные с улицы, они все это вешали на Youtube. Но это тоже до того момента, пока эти сайты были закрыты в Тегеране.

Олег Панфилов: Салим предугадал мой вопрос, который я хотел задать Дариюшу, это вопрос, касающийся гражданской журналистики. Потому что во время событий в Тегеране я наблюдал очень странное явление, как формирование непосредственно гражданской журналистики, когда с помощью мобильных телефонов снимались акции и иногда я в Youtube видел сразу по несколько десятков съемок с разных мобильных телефонов одного и того же события. Дариюш, насколько иранская диаспора способна была получать информацию или каким-то образом ее распространять?

Дариюш Раджабиян: Я думаю, уличные события в Иране дали новое понятие гражданской журналистике. Если эти события добились бы значительных политических перемен, безусловно, можно было бы их назвать первой интернет-революцией. Несмотря на все попытки властей, очень было интересно, что власти пытались перекрыть каналы утечки информации из страны. Но ежедневно публиковались десятки видеороликов и статей, подготовленных в самом Иране или за рубежом самими же недовольными гражданами этой страны. Этот канал до сих пор функционирует и такие инструменты, вэб-сайты сыграли такую же значительную роль, как настоящая штаб-квартира революционного движения.

Олег Панфилов: Что сейчас происходит с иранской журналистикой? В первые недели массовых выступлений населения говорилось о том, что были арестованы журналисты, даже были закрыты несколько газет. Какая сейчас ситуация? Способна ли сейчас пресса выходить, издаваться, могут ли люди покупать газеты?

Дарьюш Раджабиен: Ситуация не улучшилась, до сих пор остается такой же, и журналисты до сих пор очень многие или в тюрьмах или же журналисты не способны писать материалы. Множество сайтов заблокированы, газеты закрыты. Но в этом плане тоже, я думаю, гражданское общество выигрывает у властей и даже, можно сказать, гражданская журналистика была более способной, чем профессиональная. Потому что профессиональные журналисты не могли быть там, где были люди, где была масса. Но люди, которые были там, они записывали, писали статьи и передавали по всему миру. Ежедневно в Иране, это очень интересно, придумываются различные способы обхода правительственного фильтра, так, как я сказал, очень много сайтов заблокировано. По-персидски это называется фильтролом. С помощью этих фильтроломов вы можете попасть куда угодно по виртуальному простору. Одна из основных задач иранской внутренней разведки – это, наверное, ликвидирование обходных путей в интернете. В свою очередь иранские компьютерные знатоки, которых немало, считают создание новых фильтроломов своей основной задачей. Одно сообщение, которое было передано агентством «Рейтер», о 20-летнем британце иранского происхождения, этот человек перебрался в Нью-Йорк на встречу Ахмадинежада, и он сильно уверен, что его компьютерные навыки смогут свернуть Ахмадинежада с власти. Он говорит, что до сих пор создавал десятки оппозиционных сайтов и все они были перекрыты властями. На следующее утро все содержание предыдущего сайта украшало страницы свежего сайта. На этих сайтах формируются интернет-группировки оппозиции и эти группировки коллективно переходят с одного разбитого сайта на новый сайт. Поэтому неудивительно, что демонстрации протеста в иранских городах кажутся скоординированные до ниточки. Ребята занимаются хактивизмом, они сами так называют эту деятельность, то есть это группа хакеров или сетевых взломщиков, разбросанных по всему миру, которые вредят официальным сайтам исламской республики. То есть настоящая виртуальная борьба со своими стратегиями и тактиками.

Салим Аюбзод: Я бы добавил еще одно предложение относительно влияния гражданской журналистики на официальные средства массовой информации Ирана. Надо видеть обе стороны, потому что когда такой наплыв и такой взрыв информации произошел относительно уличных волнений в Иране, естественно, в это время официальные средства массовой информации находились в шоке, они не знали, что делать. Впервые телевидение исламской республики начало давать более или менее объективную информацию, допустим, о количестве первых убитых в ходе уличных волнений впервые заговорила именно эта телестанция и отсюда пошла информация, которая позже была подтверждена другими агентствами.

Олег Панфилов: Когда стали появляться видеосъемки в Youtube по поводу этих событий, то видно было или слышно было, как протестующие произносили не только слова «Марг бар диктатор», но и произносили слова «Марг бар Русие», то есть «смерть России». И многие русскоязычные блогеры были возмущены и не понимали, что происходит. Дариюш, что вы скажете по поводу лозунгов манифестантов?

Дариюш Раджабиян: Даже этим вопросом задавались иранские аналитики, так как устрашающий лозунг «Марг бар Русие!» появился внезапно в этих протестах. Хотя под словом «смерть» в этом контексте подразумевается не физическая смерть, правильный перевод слогана ближе к «долой Россию». У Ирана с Россией, как вы знаете, были свои счеты с давних пор, с 18-19 столетия, когда Персидская империя проиграла войну России и лишилась кавказских земель, как Грузии, части Азербайджана, Армении и тому подобное. Поэтому это сохранилось какое-то историческое воспоминание. Но то, что сейчас, скорее всего не имеет ничего общего с этим воспоминанием. Просто это подтекст, наверное, этого горького чувства. Так как мы видели после того, как Ахмадинежад объявил себя победителем выборов, с первым визитом он отправился в Россию, то есть Медведев его пригласил в Россию, он туда отправился, чтобы участвовать в международном заседании. Но после того, как все люди увидели, каким образом его встретили и как он пожимал руку Ахмадинежаду, иранцы, иранская оппозиция подумала, что таким образом Россия поддерживает Ахмадинежада, хотя в то время Медведев еще ничего не говорил. Но потом стало ясно, что действительно Москва, Кремль более придерживается позиции Ахмадинежада, нежели оппозиции иранской. Это, наверное, является самой главной причиной этого негодования.

People's Green Day - Khamenei’s Bleak Day

Рӯзи сабзи мардум - рӯзи сиёҳи давлат

Вопасин одина (ҷумъа)-и рамазони Хоманаию Аҳмадинажод табоҳ шуд.

Ба гузориши хабаргузории Фаронса, дар рӯзи Қудс (18.09.09), ки ҳамасола ба манзури ҳимоят аз мардуми ситамкашидаи фаластинӣ дар вопасин одинаи моҳи рамазон баргузор мешавад, даҳҳо ҳазор тан аз ҳаводорони сабзпӯши ислоҳот ба хиёбонҳо рехтанд ва бо шиъорҳои баланди худ пояҳои ҳукумати Хоманаиро бори дигар ларзонданд.

Ҳузури чашмгири муътаризон бисёреро ғофилгир кард. Дар паи гирифтугирҳои густарда ва тадбирҳои дадманишона алайҳи мухолифон ва ҳушдори сардори Сипоҳи Посдорон, ки мегуфт, бо “сабзҳо”-и муътариз дар рӯзи Қудс шадидан бархурд хоҳад шуд, мардум боз ҳам сина сипар карданду омаданд ва рӯзи Қудсро ба худашон ихтисос доданд.

“На Ғазза, на Лубнон! Ҷонам фидои Эрон!” деворҳои Донишгоҳи Теҳрон – маҳалли баргузории намози ҷумъаро рахна мекарду дар гӯшҳои Аҳмадинажод ва ёри тундравтараш Аҳмади Хотамӣ менишаст ва монеъ аз тамаркузи ҳавоси онҳо ба ҳангоми суханронӣ мешуд. Манзур аз ин шиъор равшан аст: вақте ки рафтори мақомоти Ҷумҳурии Исломӣ бо мардуми худаш аз бадрафториҳои Исроил бо арабҳо фарқе намекунад, чаро барои миллатҳои ғайр додхоҳӣ бикунем? Он вақт чи касе ба доди худи мо хоҳад расид ва моро аз чанги дижхимони ҳоким наҷот хоҳад дод?

Муътаризон Эронро бо Фаластин муқоиса мекарданду фарёд мекашиданд: “Эрон шуда Фаластин! Мардум, чаро нишастен?!” Аз минбари намози ҷумъа шиъори расмии “Марг бар Омрико!” баланд мешуд ва то ба беруни дарвозаҳои Донишгоҳ мерасид, ба “Марг бар Русия!” табдил мешуд. “Марг бар зидди вилояти фақеҳ!”-и охунди давлатӣ дар миёни тӯдаҳо ба шакли “Марг бар диктотур!” дар меомад. Мардум хитоб ба Хоманаӣ таҳдидомез фарёд мезаданд:

"Диктотур! Диктотур!
Ин охирин паём аст!
Миллати сабзи Эрон
Омодаи қиём аст!"

Ҷавононе, ки зарби ботум (калтак)-ҳои басеҷиҳову пулисҳоро хурда буданд, дубора дар хиёбонҳо бо сари баланд роҳ мерафтанду шиъор медоданд: “Бародари руфтгар! Махмуда бардор бибар!” Басеҷиҳо дигар ҷуръати онро надоштанд, ки мисли гузашта ба сару сурати мардум корд бикашанд ва бо танини шиъори “Марг бар басеҷӣ!” ҷо холӣ мекарданд.

Ин қиёми густарда танҳо дар Теҳрон набуд, балки Шерозу Исфаҳону Табрезу Раштро ҳам фаро гирифт. Бо вуҷуди ҳушдорҳо ва ҳатто тағйири як суннати 25-сола барои ҷилавгирӣ аз ҳузури сабзҳо, шаҳрҳои бузурги Эрон саропо сабз шуданд. Он суннати дерина, ки аз оғози барпоии рӯзи Қудс то дирӯз риъоят мешуд, суханронии Ҳошимии Рафсанҷонӣ дар хутбаҳои намоз буд. Хоманаӣ бо ин хиёл, ки шояд ҷойгузинии Рафсанҷонӣ бо Аҳмадинажоду Аҳмади Хотамӣ (бо Муҳаммади Хотамӣ нисбате надорад) Ҷунбиши Сабзро навмеду дилсард хоҳад кард, тасмим гирифт, ки барои нахустин бор Рафсанҷониро аз гардонандагии намози рӯзи Қудс канор бигзорад. Дар остонаи ин рӯз фарзандону бастагони шуморе аз чеҳраҳои саршиноси ислоҳталабро боздошт кард, то аз ин роҳ бар “сабз”-ҳо фишор овараду мавқеъияти онҳоро тангтар кунад. Аммо ҳеч як аз ин талошҳо корсоз нашуд. Се моҳ пайкору талоши дастгоҳҳои амниятию таблиғотӣ, боздоштҳову қатлҳову пахши “эътирофот”-и телевизюнӣ, шабехуни басеҷиҳо ба амволу амлоку худи мардум, ҳама ва ҳама ҳадар рафтанд.

Давлате, ки ҳамасола дар рӯзи Қудс дарбадар дунболи мардум мегашт, ки дар намозу роҳпаймоӣ ҳузур ёбанд, ин бор бо таҳдиду таъкид расман аз ҷавонони сабз хост, ки берун наоянд. Ба ростӣ, ба гуфтаи дуктур Сурӯш, ҷашнҳои Хоманаӣ барояш табдил ба мотам шуда ва донишгоҳие, ки қаблан ба побӯсаш меомад, акнун кобуси ӯ шуда. Оё ин ҳама накбату гирифторӣ арзиши ҳимоят аз раисиҷумҳурии қуллобие чун Аҳмадинажодро дошт? Мутмаиннан, ҳамин пурсиш аст, ки акнун дар сари парешони раҳбар мепечад.

Телевизюни давлатии Эрон, ки ҳамасола аз роҳпаймоиҳои рӯзи Қудс барномаҳои зинда пахш мекард, ин бор то шиъори “На Ғазза, на Лубнон!” имтидоди хиёбонро дарнавардид, якбора гузоришҳои хиёбониашро қатъ кард. Гӯяндаи даступохурдаи телевизюн пок ёдаш рафта буд, ки рамазон аст, дошт ба мусоҳибаш об таъоруф мекард.

Яъне Ҷунбиши Сабзи Эрон ҳамчунон побарҷову устувор аст, ба гунае, ки тавонист як барномаи давлатиро ба барномаи худҷӯши мардумӣ табдил кунад. Бо ин ки дорудастаҳои режим дастори Муҳаммади Хотамиро заданду ба замин афканданд ва ба худрави Мусавӣ ҳамла бурданд, аммо рӯзи Қудси имсол барои Хоманаӣ шумхабаре буду барои озодагон – муждае бошугун. Бори дигар фармони Хоманаӣ ношунида гирифта шуд.

Эрон бартарин намунаи гирифтории як давлати вопасмонда дар миёни издиҳоми пешрафтаву тараққихоҳ аст. Рӯзи ҳамаи режимҳои дадманиш сиёҳ хоҳад шуд, агар мардум аз худу перомуни худ огоҳ шаванд.

Тасвирҳое аз роҳпаймоии Теҳрон

Акс аз торнамои bbcpersian.com

Iran's Internal Rifts & Shifts

Эрон ва пайкорҳои даруниаш

вижаи хафтаномаи "Нигох", Душанбе

Бо коҳиши мизони пахши хабарҳо аз рӯйдодҳои хиёбонии Эрон шояд барои бархе ин пиндор эҷод шуда бошад, ки шӯриши хурдодмоҳ (июн) фурӯкаш карда ва пас аз муҷозоти сабабкорони он бакуллӣ фаромӯш хоҳад шуд.

Аммо нигоҳе жарфтар ба рӯйдодҳои ин кишвари ҳамзабон тасвири батамом мутафовитеро шакл медиҳад. Бонгҳои эътирозии шабонаи «Аллоҳу акбар!» ҳамчунон аз пушти бомҳои теҳрониҳо хоби мақомотро ошуфта мекунад ва муътаризони интихоботи ахир тарҳи роҳпаймоиҳои эътирозии тозаеро мерезанд. Ва муҳимтар аз ҳама, ихтилофот дар миёни чеҳраҳои барҷастаи Инқилоби Исломӣ на танҳо бартараф нашуда, балки рӯзбарӯз ошкортар ва саҳмгинтар мешавад.

Паёми Оятуллоҳ Мунтазирӣ

Тозатарин мавриди ин рӯёрӯӣ дар лаҳзаи тадвини ин гузориш боздошти се набераи Оятуллох-ул-ъузмо Мунтазирӣ дар паи интишори номаи муҳимми ӯ хитоб ба мароҷеъи тақлид ё фақеҳони аршади шиъа аст. Оятуллоҳ Мунтазирӣ дар ин номаи торихии худ, ки рӯзи душанбе мунташир шуд, аз рӯҳониёни умдаи кишвар хост, ки сукути худро бишкананд ва забон ба ҳимоят аз мардум бигушоянд ва давлатро ба хотири саркӯби бераҳмонаи мардум сарзаниш кунанд. Оятуллоҳ Мунтазирӣ дар гузашта ҷонишини Хумайнӣ маҳсуб мешуд, аммо баъдан мавриди ғазаби мақомоти низом қарор гирифт ва акнун дар ҳабси хонагӣ ба сар мебарад ва бо вуҷуди ин, ҳаргиз аз зикри кӯтоҳиҳои низом лаб фурӯ набастааст. Вай дар миёни тӯдаҳои мазҳабии Эрон пайравони бисёре дорад ва азияту озори хонаводаи ӯ бегумон мояи хашми бештари ҳаводоронаш хоҳад шуд.

Каррубӣ: «Хомӯш намешавам!»

Аз сӯи дигар, таҳдидҳои мукаррари мақомоти низом натавонистааст Меҳдии Каррубиро ҳам ба хомӯшӣ водорад. Ин номзади муътаризи интихоботи ахир ва раиси пешини Маҷлис таи чанд ҳафтаи гузашта батакрор иддаъо кардааст, ки мақомоти амниятию интизомии Эрон шумори зиёде аз боздоштшудагонро мавриди шиканҷаву таҷовуз қарор додаанд. Ҳарчанд бархе аз усулгароён хостори боздошти худи Каррубӣ шуданд, ба дафтари ӯ ҳамла бурданду онро муҳру мум карданд ва асноду мадракҳои «таҷовуз ба номуси боздоштшудагон» -ро бо худ бурданд, Каррубӣ дубора садо баланд карду гуфт, ки бо ин усулу равиш ӯро хафа (хомӯш) нахоҳанд кард. Ин иддаъои Каррубӣ, ки мегӯяд, ҳамлаи маъмурони давлат ба дафтарашро пешбинӣ карда буд ва нусхае аз ҳамаи мадракҳоро дар ҷое дигар нигаҳдорӣ мекунад, оташи хашми давлатро фурӯзонтар кардааст.

Меҳдии Каррубӣ дар тозатарин паёми худ, ки он ҳам рӯзи душанбе мунташир шуд, рӯйдодҳои ахирро «мояи нанги Ҷумҳурии Исломӣ» тавсиф карда, гуфтааст:

«Кош зинда набудаму намедидам, ки рӯзе дар Ҷумҳурии Исломӣ шаҳрванде назди ман биёяду шиква кунад, ки дар сохтмоне беному нишон тавассути афроде беному нишонтар ҳар амали қабеҳ ва ғайримаъмулӣ бар ӯ сурат гирифтааст: аз лухту урён кардани афрод ва нишондани онҳо дар муқобили якдигар то фаҳҳошиҳои вақеҳона ва идрор (пешоб) кардан дар сурати онҳо ва раҳо кардани чашму гӯшбастаи духтарону писарон дар биёбон.»

Иддаъоҳои Каррубиро даҳҳо наворҳои видеуиву навиштаҳои интернетӣ таъйид мекунанд. Шуморе аз ононе, ки мегӯянд, дар зиндонҳои Эрон ба онҳо таҷовуз шуда, бо истифода аз фурсате, ки изҳороти Каррубӣ барои онҳо падид овардааст, достонҳои дардноку тарснокеро аз таҷрубиёти талхи худ таъриф мекунанд. Ин дар ҳолест, ки Алии Лориҷонӣ - раиси Маҷлиси Эрон ин иттиҳомотро ба унвони “дасисаи душманони низом” такзиб мекунад.

Бархурди ғӯлҳои низом

Яке дигар аз мавориди ихтилоф дар садри ҳирами низом ҷараён дорад. Ҳошимии Рафсанҷонӣ - раиси Шӯрои Хубрагон ва раиси Маҷлиси Ташхиси Маслиҳати Низом, ки дар овардани Алии Хоманаӣ ба мақоми раҳбарӣ нақши мунҳасир ба фарде дошт, дар давраи корзори интихоботӣ аз ҳаводорони сарсахти Мирҳусейни Мусавӣ буд ва пас аз интихобот низ дар паёмҳои худ ошкор кардааст, ки аз дидгоҳҳои Хоманаӣ табаъият намекунад. Вай дар паёми рӯзи душанбеи худ бо даъвати мардум барои ширкат дар роҳпаймоии рӯзи Қудс (18.09.2009) талвеҳан нохушнудии худ аз рафтори давлатро бозгуфт ва изҳори умедворӣ кард, ки ҳузури мардум дар он роҳпаймоӣ “бедорбоше ҷовидона ба ғафлатзадагон” бошад. Ин роҳпаймоӣ ҳамасола ба нишони ҳимоят аз фаластиниён анҷом мегирад. Рафсанҷонӣ дар ин паёми худ “Фаластини ишғолӣ”-ро намоде аз “мазлумият ва асорат дар дасти як давлати саросар номашрӯъ, ҷаълӣ (сохтагӣ) ва ғосиб” номид, ки метавонад ишорае бошад ба бардошти худи ӯ аз давлати навини Маҳмуди Аҳмадинажод.

Эрон шуда Фаластин!

Қатлу қамъ ва латупори мардуме, ки дар тазоҳуроти мусолиматомез сарнавишти раъйҳои худро ҷӯё шуда буданд, обрӯи низомро таҳт-уш-шуъоъ қарор додааст ва ҳолаи тақаддусеро, ки атрофи ному симои раҳбар шакл гирифта буд, аз ҳам пошондааст. Дар оғози эътирозот мурод аз шиъори “Марг бар диктотур!” сарнагунии Маҳмуди Аҳмадинажод буд. Аммо акнун манзури муътаризон аз “диктотур” шахси аввали низом аст ва шиъори “Марг бар Хоманаӣ!” ё “Марг бар Ҷумҳурии Исломӣ!” беш аз пеш ба гӯш мерасад ё шабҳангом рӯи деворҳои шаҳрҳои умдаи Эрон падид меояд.

Муътаризон ин пурсишро матраҳ кардаанд, ки чи гуна метавон алайҳи бадрафториҳои Исроил дар баробари фаластиниён эътироз кард, дар ҳоле ки давлати бумии Эрон ҳамон рафторро бар мардуми худаш раво мебинад. Яке аз шиъорҳои маъруф ҳамин маъниро тадоъӣ мекунад: “Эрон шуда Фаластин! Мардум чаро нишастен?!”

Пушаймонон

Машрӯъияти низоми Ҷумҳурии Исломӣ на танҳо пеши мардуме, ки аз дербоз аз он дили хуше надоштанд, зери суол рафтааст, балки акнун барои бисёре аз саромадони ин ҷумҳурӣ ҳам пазируфтанӣ нест. Барои нахустин бор дар тӯли сӣ соли ҳукумати ҷумҳурии исломӣ шуморе аз соҳибназарони низом мавзӯъи барканории раҳбар ва ҷойгузинии ӯ бо як шӯрои раҳбариро ба миён кашидаанд. Аммо он чи мушоҳида мешавад, ин аст, ки Алии Хоманаӣ бо қотеъият ва густохии беш аз пеш мекӯшад аз ҳар роҳи мумкин садоҳои эътирозро фурӯ бинишонад, то шояд бад-ин гуна бар умри ҳукуматаш биафзояд.

Худи Хоманаӣ ҳам хуб огоҳ аст, ки ҳурмати низомаш осеб дидааст. Вай дар яке аз хутбаҳои худ изъон кард, ки “ҳурмати низом ҳатк (шикаста) шудааст”. Адбулкарими Сурӯш, аз файласуфони исломии барҷастаи Эрон, ин эътирофи Хоманаиро ба фоли нек гирифта, навиштааст:

«Шодам, ки охируламр оҳи саҳархезон ба гардун расид ва оташи интиқоми илоҳиро барафрӯхт. Шумо ҳозир будед обрӯи Худо биравад, аммо обрӯи Шумо наравад. Мардум ба диёнату нубувват пушт кунанд, аммо ба вилояти Шумо пушт накунанд. Шариъату тариқату ҳақиқат мучола (пажмурда) шаванд, аммо ридо (ҷома)-и раёсати Шумо чину чурук нахурад. Аммо Худо нахост. Дилҳои сӯхтаву лабҳои дӯхтаву хунҳои рехтаву дастҳои буридаву домонҳои дарида нахостанд ва нагузоштанд. Покону порсоёну паёмбарон нахостанд. Маҳрумону муслеҳону ситамкашидагону ситамситезон нагузоштанд.»

Абдулкарими Сурӯш аз ҷумлаи касоне буд, ки аз низоми “ҷумҳурии исломӣ” ҳимоят мекард ва акнун мегӯяд, ки пушаймон шудааст. Шумори пушаймононе чун ӯ, ки бо эътиқоди росих ба дину диёнат бар ҳукумати исломии Эрон пушт кардаанд, андак нест. Ин даста аз афрод, ки ба ҷамъи касири мухолифони ошкори Чумҳурии Исломӣ пайвастаанд, наҳваи бархурди давлат бо эътирозоти хурдодмоҳро ғайриинсонӣ ва ғайриисломӣ медонанд ва на танҳо барои давлати Аҳмадинажод, балки дигар барои раҳбарии Хоманаӣ ҳам машруъияте қоил нестанд. Ба бовари онҳо, давлате, ки барои раҳоӣ аз озору азияти шоҳи Паҳлавӣ рӯи кор омада буд, акнун ба рафтору ҷиноёте даст мезанад, ки бамаротиб бадтар аз мардумозориҳои давлати Паҳлавист. Онҳо мегӯянд, давлате, ки ба умеду орзуҳои миллат дар сӣ соли гузашта хиёнат кардааст, бояд барканор шавад. Бад-ин гуна, метавон бо ҷуръат иддаъо кард, ки саффи мухолифони Ҷумҳурии Исломӣ имрӯза пуррангтар ва рангинтар аз соли гузашта аст ва танҳо далели ин падида сиёсати номуносибест, ки давлат барои рафъи мушкилоти дохилиаш ихтиёр кардааст.

Хуршеди ғуруб

Сарфи назар аз талошҳои фаровони давлат барои ҷалби ҳимояти мардум аз роҳи баргузории додгоҳҳои столинӣ ва “эътирофот”-и телевизюнии боздоштиён, радду такзиби беравияи ҳамаи иттиҳомот, аз ҷумла муттаҳам кардани худи мухолифон ба куштани ҳаводоронашон дар хиёбонҳо, ҷосусу хоин хондани сарони Ҷунбиши Сабз ва ғайра, хуршеди толеъи Ҷумҳурии Исломӣ ҳамчунон рӯ ба уфуқ аст. Андак касе ба ахбори расмии кишвар эътимод мекунад ва алорағми монеътарошиҳои фаровони давлат рӯйкарди мардум ба расонаҳои хориҷӣ физоянда аст.

Дар ин миён ба назар меояд, ки ҳақиқатҳои нашткарда аз боздоштгоҳҳо ва зиндонҳо мабнӣ бар шиканҷаву таҷовуз ба номуси боздоштиён бештарин латмаро ба баданаи низом ворид кардааст. Низоме, ки иддаъо мекард бонии арзишҳои маънавии мардум аст ва барои хидмат ба мардум рӯи кор омада, акнун барои раъоёи худаш ба яке аз махуфтарин дастгоҳҳои ҳукуматӣ табдил шуда. Бисёре дар ҳоли расидан ба ин натиҷаанд, ки муроди давлатдорони кунунӣ аз сарнагунии давлати подшоҳӣ танҳо даст ёфтан ба қудрат буда, на ислоҳи авзоъе, ки сӣ сол пеш мардумро ба хиёбонҳо кашонда буд.

Режими низомӣ

Он чи мусаллам ба назар мерасад, ин аст, ки ҳукумати Эрон дар ҳоли табдил шудан ба як режими сирфан низомист. Оятуллоҳ Мунтазирӣ ҳам дар паёми ахири худ рӯи ҳамин нукта таъкид кардааст:

“Ба ман мегӯянд, ҳокимияти динӣ, ки шумо ваъдаи онро ба мардум додед ва вилояти фақеҳро муҷрии он медонистед ва мехостед онро бапо доред, ҳамин аст, ки имрӯз мо онро мушоҳида мекунем? Дар ҳоле ки он чи ки мушоҳида мешавад, дар воқеъ, ҳукумати вилояти низомист, на вилояти фақеҳ.”

Дар паи рӯйдодҳои фаҷеъи Эрон мудохилаи низомиён дар умури сиёсии кишвар беш аз пеш ҳувайдост. Ба гунае, ки моҳи гузашта яке аз фармондеҳони аршади Сипоҳи Посдорон аланан хостори боздошт ва муҳокимаи Мусавӣ - рақиби Аҳмадинажод дар интихобот шуд, ки эътирози бархе аз рӯҳониёнро барангехт ва аз ӯ хостанд, ки аз дахолат дар умури сиёсӣ парҳез кунад. Аммо бовари ғолиб бар ин аст, ки аз дербоз ҳукумати Эрон зери нуфузи низомиён қарор гирифта ва боризтарин намунаи он нуфуз паёмадҳои эътирозоти хиёбонист.

Калобаи тазоддҳо

Бад-ин гуна, эътирозоти Эрон ҳанӯз поён наёфтааст ва ҳамчунон дасту дили низомро меларзонад. Низоме, ки бо бонги “Аллоҳу акбар!” рӯи кор омада буд, акнун мардумро ба хотири зикри ин калом боздошт мекунад. Низоме, ки таҷаммуъоти густардаро яке аз корсозтарин расонаҳои таблиғотӣ медонист, акнун бо ҳар баҳонае аз баргузории таҷаммуъот ҷилавгирӣ мекунад. Низоме, ки дар Қонуни Асосиаш ранги сабзи парчами серанги кишварро ранги ислом зикр карда, акнун аз ин ранг безор аст. Ин ҳисси безорӣ аз ранги сабз дар ин гуфтаи имоми ҷумъаи Исфаҳон дар хутбаи одинаи гузашта машҳуд аст:

“Онҳо ки пухтаи сиёсат буданду мегӯянд, рӯзи Қудс бояд бо нишонҳои сабз биёед, бояд садояшон хафа шавад.”

Низоме, ки Оятуллоҳ Хумайниро поягузораш медонад, акнун ба ҷанги набераҳои ӯ рафта ва дар рӯзномаи “Кайҳон”-аш менависад, ки гурӯҳе “фитнагар ба байти Оятуллоҳ Хумайнӣ нуфуз” кардаанд. Далели ҳамла ба набераҳои Хумайнӣ ҳимояти онҳо аз номзадии Мирҳусейни Мусавӣ дар интихобот аст.

Низоме, ки аз хадамоти ҷосусии шоҳ (СОВОК) ҳаюлои ваҳшатноке сохта буд, бо Созмони Иттилоъоти худ дар эҷоди тарсу ваҳшат санги тамом гузоштааст.

Низоме, ки санги бинои худро усули маънавию арзишҳои динӣ медонист, бо эъломи иддаъоҳои ахир марбут ба шиканҷаву таҷовузҳо шабеҳи як низоми бехудову беарзиш шудааст.

Оё ҳеч низомеро дар торих мешиносед, ки бо вуҷуди ин ҳама тазодд ва дурӣ аз сиришти пиндории худ давом оварда бошад?

Yasna for Ahmad Shah Massoud

Яснои Ахмадшохи Масъуд

Яли Панчшер омаду зуд рафт
Бирафту дили сад хазорон битафт

Вале номи неки бузурги далер
Биафзуд бар шухрати Панчшер

Чароге шуда бар хиёбони ишк
Ва дурре шуда бар тахи кони ишк

Ки ишки Ватанро мар андоза нест
Ва ошиктар аз у дар ин хоза* нест

Ки то ишк номи барозандагист
Барозандатар з-у яке ном нест

Чи масъуд ному чи ахмад маком!
Чи шохона кому чи воло маром!

Дигарбора модар ба дахри дудар
Чу у шерзоде биёрад магар?

Ки бо парчами ковиёнй ба даст
Тавонад ба тахти каёнй нишаст?

Ба точики фархундапай сад дуруд
Ба Моми матини заминаш сучуд

Ки чун Шох Масъудро офарид
Ки хамтои у дар саро кас мадид

Ба хуни шахид Ахмади девбанд
Касам бар гилу обу кухи баланд

Хама Шох Масъуд бор оварем
Ва ишки нухуфта ба кор оварем

Ки хоки шикаста ба хам оварад
Ба андоми Иблис хам оварад
___________

*хоза – чомеъа, хамбудгох

12/09/2009


يسنای احمدشاه مسعود

يل پنجشير آمد و زود رفت
برفت و دل صدهزاران بتفت

ولی نام نيک بزرگ دلير
بيفزود بر شهرت پنجشير

چراغی شده بر خيابان عشق
و دُرّی شده بر ته کان عشق

که عشق وطن را مر اندازه نيست
و عاشق تر از او در اين هازه* نيست

چو پروانه در شمع عشقش بسوخت
در اين راه درخشيد و جانش فروخت

که تا عشق، نام برازندگیست
برازنده تر زو يکی نام نيست

چه مسعود نام و چه احمد مقام!
چه شاهانه کام و چه والا مرام!

دگرباره مادر به دهر دودر
چو او شيرزادی بيارد مگر؟

که با پرچم کاويانی به دست
تواند به تخت کيانی نشست؟

به تاجيک فرخنده پی صد درود
به مام متين زمينش سجود

که چون شاه مسعود را آفريد
که همتای او در سرا کس مديد

به خون شهيد احمد ديوبند
قسم بر گل و آب و کوه بلند

همه شاه مسعود بار آوريم
و عشق نهفته به کار آوريم

که خاک شکسته به هم آورد
به اندام ابليس خم آورد

داريوش
12 September 2009
________________
*هازه - جامعه، همبودگاه

12/09/2009

Celebrating the Fall of Religious Tyranny

Чашни заволи истибдоди динй

به دبيرۀ پارسی

Номи дуктур Абдулкарими Сурушро бисёре чун яке аз фархехтагони давр ва ситезандагони чавр шунидаанд. Файласуфест пурмагз бо гуфтору навишторе нагз, ки намунаашро инак хохед дид.

Тозатарин матлаби у, ки дар торнамои у мунташир шуда, бонги баланди бузургмардест хирадёр хитоб бар вопасгароёни рузгор. Мурод аз насри нокобили мои гофил дар дебочаи суханони гаррои устод истинод аст ба мусаччаъи маргуби у.Номаи дуктур Суруш ба Алии Хоманайи – рахбари Чумхурии Исломии Эронро метавон паёме ба мустабиддони чахон номид. Фишурдаи ин номаи баландро меоварам, ки саршор аз панд асту хушдор аз газанди истибдод, ки саранчом баночор барбод меравад.

***

Арусии хунин поён ёфт ва домоди дуругин ба хичла даромад.

Сандукхо бар худ ларзиданд ва девон дар торикй раксиданд.

Курбониён дар кафанхои сапед ба назора истоданд ва зиндониён бо дастхои бурида каф заданд.

Ва чахониён як чашм хашм ва як чашм нафрат домодро бадрака (гусел) карданд.

Чашми рузгор фош гирйист ва хун аз сари айвони чумхурй гузашт.

Шайтон хандид ва он гох ситорахо хомуш шуданд ва фазилат ба хоб рафт.

Окои Хоманайи,

Кй ин кунад, ки ту кардй ба заъфи химмату рой?
Зи ганчхона шуда, хайма бар хароб зада.
Висоли давлати бедор тарсамат надиханд,
Ки хуфтайи ту дар огуши бахти хобзада.

Дар ин кахтсоли фазилату адолат хама аз Шумо шокианд (шикоят доранд) ва ман аз Шумо муташаккирам. «З-он ёри дилнавозам шукрест бо шикоят.» На ин ки шикояте надошта бошам. Дорам ва бисёр дорам, аммо онхоро бо Худо дар миён ниходаам. Гушхои Шумо чандон аз ситоишу навозиши маддохон пуру сангин шудааст, ки чое барои садои шокиён надорад. Вале ман аз Шумо бисёр муташаккирам. Шумо гуфтед, ки «хурмати низом хатк (шикаста) шуд» ва обруи он ба ягмо рафт. Бовар кунед, ки дар тамоми умри худ хабаре бад-ин хушй аз касе нашунида будам. Офарин бар Шумо, ки накбат (бадбахтй)-у зиллат (хорй)-и истибдоди диниро изъон ва эълом кардед.

Шодам, ки охируламр охи сахархезон ба гардун расид ва оташи интикоми илохиро барафрухт. Шумо хозир будед обруи Худо биравад, аммо обруи Шумо наравад. Мардум ба диёнату нубувват пушт кунанд, аммо ба вилояти Шумо пушт накунанд. Шариъату тарикату хакикат мучола (пачак) шаванд, аммо ридо (чома)-и раёсати Шумо чину чурук нахурад. Аммо Худо нахост. Дилхои сухтаву лабхои духтаву хунхои рехтаву дастхои буридаву домонхои дарида нахостанд ва нагузоштанд. Покону порсоёну паёмбарон нахостанд. Махрумону муслехону ситамкашидагону ситамситезон нагузоштанд.

Окои Хоманайи,

Медонам, ки рузхои талху сахтеро мегузаронед. Хато кардаед. Хатое сахт. Тадбири ин хаторо ман 12 сол пеш ба Шумо нишон додам. Гуфтам, озодиро чун равиш баргиред. Аз хакк будану фазилат буданаш бигзаред. Онро барои расидан ба хукумате комёб ба кор гиред. Инро ки мехохед? Чаро шайпурро аз сари гушод (чапана) мезанед? Чаро миёни мардум асасону хуфянависону чосусон мегуморед, то замири ононро бихонанд ё ба хилаву тарфанд суханеро аз зери забонашон бикашанд ва росту дуругу норасу нокис ба Шумо гузориш диханд? Матбуъотро, ахзобро, анчуманхоро, нокидонро, муфассиронро, муъаллимонро, нависандагонро... озод бигузоред, мардум ба сад забон хикояти худро ошкоро хоханд гуфт ва панчарахои хабару назарро бар руи Шумо хоханд гушуд ва Шуморо дар тадбири мулку танзими низом ёрй хоханд кард. Матбуъотро хафа накунед. Онхо рия (шуш)-хои чомеъаанд.

Аммо Шумо аз бероха ва кажроха рафтед. Ва инак дар тилисми тахлукае уфтодаед ва курбонии низоми бастае шудаед, ки дергохест худ онро офаридаед, ки на накд дар он меруяд, на назар, на илм, на хабар. Гумон мекунед бо хондани бултенхои махрамона ва гуш кардан ба мушовирони гушбафармон хабархои комилу чомеъро ба чанг меоваред. Аммо хам интихоби Хотамй, хам интихоби сабзи Мусавй бояд ба Шумо намуда бошад, ки афюни истигно ва афсуни истибдод зиракй ва доноиро аз Шумо ситондааст. Ва инак барои чуброни он гунохи ношй (баромада) аз чахл, ношй аз истибдод, даст ба иртикоби гунохони бузургтар мезанед. Ва хунро ба хун мешуед, магар тахорате хосил кунед.

Хиёнат ва такаллуб кам буд, даст ба катлу чиноят бурдед. Хиёнату чиноят бас набуд, тачовуз ба зиндониёнро бар он афзудед. Катлу тачовузу такаллуб хануз кам буд, тухматхои чосусию номусиро хам бар он изофа кардед. Дарвешону рухониёну нависандагону донишчуёнро хам амон надодед ва аз дами тег гузарондед. Окибат хам ба чониён (чинояткорон)-у бониён (химоятгарон) чоиза додед ва ба реши хама хандидед ва риши сарбози бенавоеро гирифтед, ки чаро мошини риштароширо ба сиркат бурдааст (дуздидааст)!

Аз сабри Худо дар шигифт будам. Медонистам, ки:

Лутфи Хак бо ту мадорохо кунад,
Чунки аз хад бигзарад, расво кунад.

Нидои Окосултон, ки ба хоки шаходат уфтоду ханчара (гулу)-яш ба гулулаи ситам сурох шуд, ба даргохи Султони Олам нолидам, ки боз хам нидои халоикро намешунавй! Чун Исо бар салиб гила кардам, ки «Худоё, чаро моро рахо кардайи?» Магар сиёхкоронро намебинй, ки сабзхоро сурх кардаанд? Магар абусону туршруёнро наменигарй, ки ширинихоро талх кардаанд? Сухтани хирмани амнияту каромати инсонро менигарй ва зиллати эътирофи зиндониён ва шавкати шариронаи ситамгаронро мебинй ва боз хам истигно меварзй?

То рузе, ки икрори мачбурона ва макрухона, яъне он калимоти сегонаро шунидам: «хатки хурмати низом», ки чун хадиси сарву гулу лола ва чун салосаи гассола чонбахш буд. Гуйи калимоти он хатиб набуд. Калимоти ту буд, Худоё, ки дар хитоба чорй шуд. Донистам, ки даст ба кори ичобат шудайи ва бодро фармон додайи, то оташро ба киштзори фурумоягон бибарад. Сачда кардаму сипос гузорам, ки:

Офаринхо бар ту бодо, эй Худо,
Бандаи худро зи гам кардй чудо.
Оташе зад у ба кишти дигарон,
Бод оташро ба кишти у барон.

Окои Хоманайи,

Мехохам ба Шумо бигуям, дафтари айём варак хурдааст ва бахт аз низом баргаштааст. Обруяш ба ягмо рафтааст ва ташти расвоиаш аз боми торих уфтодааст. Кашфи аврат шудааст (Шармгохаш падидор шудааст). Худо хам аз Шумо ругардон шуда ва сатторияти худро боз гирифтааст. Он далерихо, ки дар кунчи хилват ва дар пардаи тазвир мекардед, фош шудааст. Охи чигарсухтагону чонбохтагону дахондухтагон коргар уфтодааст ва домону гиребони Шуморо сухтааст.

Солхо аъвону ансор (ёрон)-и Шумо зери чатри химояту вилояти Шумо чун шаголони гурусна дар пустини халк уфтоданд ва амнияту адолатро аз мардум рабуданд, дахонашонро бастанд, иззаташонро ситонданд, рохаташонро гирифтанд, гулуяшонро фишурданд, хун дар дилу ашк дар чашмонашон нишонданд, захри касоватро ба онон чашонданд ва чун кавме ишголшуда ба асораташон гирифтанд, хукукашонро поймол карданд, озодишонро ба тороч бурданд, хурматашонро шикастанд, афкорашонро ба сухра (масхара) гирифтанд, динашонро воруна карданд, корхонаи мукаддастарошй тарошиданд ва ба номи дин хурофа фурухтанд, комашонро талху рузашонро шаб карданд, дасти хиёнат дар сандуки ороашон гушуданд ва пои ихонат бар кароматашон ниходанд, донишгоххоро ба даст чухол (чохилон) супурданд ва байт-ул-азхон (фигонистон)-е ба номи «Садову Симо»-ро аз дуругу тухмат анбоштанд ва дарси гуломию гамнокй ба мардум доданд. Назар харом намуданд ва хуни халк халол, ичтимоъоти дуругину газоф барпо карданд ва лофзанон ба мардуми дунё фурухтанд, ки хамагон ошики синачоки низоми вилоятанд.

Дар зиндонхо ва катлгоххо аз катлу тачовузу таъаддию зарбу шатму чарх (захм задан)-у шиканча он карданд, ки мугулон накарданд, шаръу конунро зери по гузоштанд ва алам (парчам)-и чахлу таъассуб барафроштанд, нодононро бар кашиданд ва доноёнро фуру куфтанд, лаззатро аз чавонон ва хурматро аз пирон дарег доштанд, оятуллоххои рангин сохтанд ва фатвои сангин аз онон гирифтанд, то нависандагону нокидонро ба таноби таваххуш хафа кунанд ва ба сотур (табар)-и сабъият (вахшигарй) банд аз банд бигушоянд. Дар паи молихулиёи душманситезй хар руз мухликае ва маъракае тарошиданд ва чамъеро ба банд кашиданд ва акорир (икрорхо)-и музхик (хандадор) бар забонашон ниходанд ва кайфар (чурм)-хои мухлик бар чонашон.

Ин макрхои сарду риндихои вожгуна ва зиракихои аблахона ва ситамхои ошкору нихон ва зуру тазвирхои гарон ва хаккушихову одамкушихо ва такаллубхову тахаллуфхои пуръуфунату дарозмуддат оташе дар виждони раъият афрухт, ки кошонаи вилоятро бисухт.

Окои Хоманайи,

Чунбиши Сабз барои офаридани Эроне сабз акнун махкамниход шудааст. Чун шачараи тайибае, ки пое дар замину саре дар осмон дорад ва ба изни Худо дар самарбахшист. Ин чунбиш шахиди сабзи худ, шеъру шоъири сабзи худ, адабу хунару гуяндаву гуфтмони сабзи худро пайдо кардааст. Махсули 20 сол чиходи фархангию дардмандонаи равшанфикрону пайкоргарони арсаи сиёсату фарханг аст. Бехуда мекушед бо низомигарй ва анварипарварй басаби Султон Санчар ва Султон Махмуд онро дархам бишканед. Худро магар бишканед.

Фуру рехтани руъб (тарс)-и раъият ва заволи машруъияти вилоят бузургтарин дастоварди шуриши гайрат бар горат буд ва шери хуфтаи шучоъату муковиматро бедор кард. На татовули низомиён, на тачовузи харомиён, на хок афшондан дар чашми мурувват, на бод афкандан дар остини жандаи кудрат, на такя бар сабъияти хайвонй, на хамла ба улуми инсонй, на маддохии маддохони муздур, на шоъирии шеърфурушони камшуъур, хеч кадом комати муковиматро хам нахохад кард. Истибдоди динй расвои куфру дин шудааст. Ва дар мазраъи сабзи чунбиш хангоми дарави он расидааст. Мо инро ба дуъо аз Худо хостаем ва Худо бо мост.

Баргаштани бахту рузгор шохиде ширинтар аз ин надорад, ки идхои Шумо хама азо шудааст. Ва хар чи рузе Шуморо механдонд, инак мегирёнаду меларзонад. Донишгохй, ки мехостед ба побуси Шумо биёяд, акнун ба кобуси Шумо табдил шудааст. Тазохуроти хиёбонй, ичтимоъоти ойинй, рамазону мухаррам, хаччу равзаву мотам, хама барои Шумо намоди нухусат (нахсй) шудаанд ва ба зиёни Шумо равон мешаванд.

Мо насли комкорй хастем. Мо заволи истибдоди диниро чашн хохем гирифт. Чомеъае ахлокй ва хукумате фародинй толеъи тобноки мардуми сабзи мост.

Мо озодиро арч хохем ниход ва кадр хохем донист. Хамон озодиро, ки Шумо ба он зулм кардед ва кадрашро надонистед ва акнун мазламаашро мебаред (товонашро пас медихед). Фошизммашрабон ба Шумо фурухтанд, ки озодй, яъне булхавасию ибохигарию лоуболиравишй. Ва надонистед, ки шифои амрози мухлики низоми Шумо дар ин хучаста Озодй аст. Бечихат дунболи муфсидони иктисодй мегардед ( ки дар он хам азме ва чиддияте нест). Агар матбуъотро озод мегузоштед, фасодхоро ру мекарданд ва муфсидон чуръати фасод намекарданд. Мегузоштед накди Шуморо бигуянд, то Шумо хам ба вартаи истибдоди раъйу нухувват (гурур)-и шавкату фасоди кудрат дар намеуфтодед. Мегузоштед сухани ростини мардумро бо Шумо дар миён бигзоранд, то мастии бехабарй аз саратон бипарад. Онхо мадориси Механанд, на «пойгохи душман». Ва чи бок, ки дархои мадорис боз бошад ва Шумо хам дар он шогирдй кунед?

Хукумат бар мардуме шоду озоду огоху чолок ифтихор дорад, на раъияте дарбанду гамнок.

Poll: Are You Fasting?

Оё рузадоред?

Оре 7 (41%)

На 10 (58%)

Намехохам бигуям 0 (0%)

Votes so far: 17
Poll closed

Still, Happy Dream Day!

Хамчунон Рузи Орзу хучаста!


Гилояи яке аз хонандагони Як Дарвешро ба чон мепазирам:

«Салом бародари гироми. Ман яке аз хонандахои блоги шумо хастам... тули ду мох мешавад. Бо истифода аз архив анкариб аксари навиштахоятонро хондаам. Холо мехохам, ки бидонам чаро дар мавриди истиклолияти Точикистон (агар дошта бошад) чизе нагуфтед. Харчанд медонем хеле хам гуфтаед, вале дар ин мавсим хомушед...»

Аммо хар чи андешидам, дидам, ки ба навиштаи муртабити соли гузаштаам такрибан чизи тозае наметавонам биафзоям:

Имруз аз шумори зиёде аз дустони дуру наздик паёмхои шодбош дарёфт кардам. Ва дар посух ба хамагй паёмхои шодбош фиристодам. Шодбоши «истиклол»-е, ки дар хиёламон сабзиду хушкиду хазон шуд. Истиклоли намодинро ба хамагй хучастабод гуфтам ва орзу кардам, ки рузгоре ба истиклоли ростин бирасем. На, хануз нарасидаем. Ин ки дигар як амри мусаллам аст; мисли осмони Ландан, ки мебинам пур аз меги обистани тундар аст ва мисли мохе, ки дар чойгохи орзухои баландпарвозонаи мо нишастаасту моро сухра мекунад, мубархан аст.

Барои шинохти хар мафхум бехтар аст онро то ба тах бишикофем. Истиклол навъи густардатари худгардонй ё худфармоии як миллат ё кишвар аст. Мардуми он кишвар бояд дар таъйини роху равишу сарнавишти сарзаминашон батамом мухтор бошанд ва бар он хокимияти мутлак дошта бошанд. Дорем? Хануз на.

Вожаи мутазодд (антоним)-и истиклол (худфармойи) «итоъат» (фармонбардорй) аст. Яъне агар сарзамини мо тахти идораи сиёсй ва низомии давлате бегона карор дорад, пас мо мутеъем, на мухтор. Оё мо дар таъйини хатти машйи сиёсии худ харгиз Маскавро нодида гирифтаем? На. Оё харими хавоии мо тахти кунтрули давлате бегона аст? Оре. Оё давлати мо тахти каймумат ва химояти давлате бегона аст? Оре. Оё мо тавонистаем аз тамомияти арзии кишвар химоят кунем? На. Оё мо тавонистаем бонй ва хомии зиндагии мардуми кишварамон чи дар даруну чи дар берун бошем? На. Пас мо мутеъем ё мухтор? Аввалй ба вокеъият наздиктар аст.

Аз ин ру, орзуи истиклолро барои так-таки шумо шодбош мегуям ва орзумандам рузгоре ба ин орзуи баланд бирасем.

Оё истиклоли кишвари мо дар тули як соли гузашта аз хадди орзуву ормон фаротар рафтааст? Фикр намекунам. Ва хатто корбурди вожаи «ормон» дар ин таркибро бечо медонам. Миллати мо, ба кавли Зафар Суфй, як миллати беормон аст. Ва истиклол хам харгиз ормони ростини он набуда. Истиклол хам як тавфики ичборй буд, ки то кунун бештари мо арзиши онро дарнаёфтаем ва хатто иддае онро мояи бадбахтихои мо медонанд. Истиклоли тахмилй хануз дар зехни мо чои сазовори худро наёфтааст. Хануз хелехо бо такя бар мантик ба ин хакикат нарасидаанд, ки бадбахтихои мо бароянди корхои як давлати ношоиста аст, ки худи он низ то расидан ба кудрат аз истиклол безор ва даст ба домони Кремлин буд ва дар даштхои Русия суроги «Моми Механ»-ро мегирифт. Агар давлат ба истиклол арч мегузошт, кишвар ба истиклол ноил мешуд.

Пас хануз зуд аст, ки чашни истиклолро ба хамдигар шодбош бигуем. Хануз метавон орзуи истиклолро фархундабод гуфт.

ПС: Агар ба мохвора дастрасй доред, метавонед аз тарики барномаи "Навбати шумо"-и имшаби Би-Би-Сии порсй назароти шуморе аз хаммеханону хамкавмонамонро дар бораи "истиклол"-и Точикистон бишнавед ва худатон хам назар бидихед. Торнигорхои точикие хам ки ба ин мавзуъ пардохтаанд, дар ин барнома мурур хоханд шуд. Барномахои Би-Би-Сии порсй аз тарики Интернет хам кобили дарёфт аст. Ин чо хам метавонед назар бидихед.

The Way to Paradise

Рохи бихишт

Поулу Куэлйу (Paulo Coelho)

(аз номаи як дуст)

Марде бо аспу сагаш дар чоддае рох мерафтанд. Хангоми убур аз канори дарахти азиме соъикае фуруд омаду онхоро кушт. Аммо мард нафахмид, ки дигар ин дунёро тарк кардааст ва хамчунон бо ду чонвараш пеш рафт. Гохе муддатхо тул мекашад, то мурдахо ба шароити чадиди худашон пай бибаранд.

Пиёдарави дарозе буд. Теппаи баланде буд. Офтоби тунде буд. Арак мерехтанду ба шиддат ташна буданд. Дар як печи чодда дарвозаи тамом-мармарии азиме диданд, ки ба майдоне бо сангфарши тило боз мешуд ва дар васати он чашмае буд, ки оби зулоле аз он чорй буд. Рахгузар ру ба марди дарвозабон карду гуфт:

- Руз ба хайр. Ин чо кучост, ки ин кадр кашанг аст?

Дарвозабон:

- Руз ба хайр. Ин чо бихишт аст.

- Чи хуб, ки ба бихишт расидем. Хеле ташнаам.

Дарвозабон ба чашма ишора карду гуфт:

- Метавонед ворид шавед ва хар чи кадр дилатон мехохад, бинушед.

- Аспу сагам хам ташнаанд.

Нигахбон:

- Вокеъан мутаассифам. Вуруди хайвонот ба бихишт мамнуъ аст.

Мард хеле ноумед шуд, чун хеле ташна буд. Аммо хозир набуд танхойи об бинушад. Аз нигахбон ташаккур кард ва ба рохаш идома дод. Пас аз ин ки муддати дарозе аз теппа боло рафтанд, ба мазраъа (полиз)-е расиданд. Рохи вуруд ба ин мазраъа дарвозае кадимй буд, ки ба як чоддаи хокй бо дарахтоне дар ду тарафаш боз мешуд. Марде дар зери сояи дарахтхо дароз кашида буд ва сураташро бо кулохе пушонда буд. Эхтимолан хобида буд.

Мусофир гуфт:

- Руз ба хайр!

Мард бо сараш чавоб дод.

- Мо хеле ташнаем. Ман, аспам ва сагам.

Мард ба чое ишора карду гуфт:

- Миёни он сангхо чашмае хаст. Хар кадр ки мехохед, бинушед.

Мард, асп ва саг ба канори чашма рафтанд ва ташнагишонро фуру нишонданд.

Мусофир аз мард ташаккуо кард. Мард гуфт:

- Хар вакт ки дуст доштед, метавонед баргардед.

Мусофир пурсид:

- Факат мехохам бидонам номи ин чо чист?

- Бихишт.

- Бихишт? Аммо нигахбони дарвозаи мармарй хам гуфт, ки он чо бихишт аст!

- Он чо бихишт нест. Дузах аст.

Мусофир хайрон монд.

- Бояд чилави дигаронро бигиред, то аз номи шумо истифода накунанд! Ин иттилоъоти галат боъиси сардаргумии зиёде мешавад!

- Комилан баръакс. Дар хакикат, лутфи бузурге ба мо мекунанд. Чун тамоми онхое, ки хозиранд бехтарин дустонашонро тарк кунанд, хамон чо мемонанд...

It’s Only Sound that Remains

Танхо садост, ки мемонад

Шабакаи чахоруми телевизюни Бритониё имшаб даххо хазор тан аз бинандагонашро ба хашт сол пеш бурд: ба даруни хаводиси дилхароше, ки дар остонаи хаштумин солрузаш хастем; хаводисе, ки дунёи моро дигаргун кард ва бахшхои бузурге аз накшаи заминро бо ранги сурхи таъассубу хун даромехт.

11 септомбр хамеша бо намоди фуру рехтани ду бурчи гулосо дар калби Нйу Йурк дар зехнхо тадоъй мешавад ва хар он чизе, ки дар паи он рузи шум берун аз ин сохтмонхо рух дод. Аммо хастанд касоне, ки он рузро пеш аз хама бо иттифокхои дардноки даруни он сохтмонхо ба ёд меоваранд. Барномаи имшаб аз чашми хамин афрод ба он руз нигох мекард; одамоне, ки азизонашон чилави чашми чахониён чон медоданд, аммо аз дасти онхо коре сохта набуд.

Яке 130 мил дуртар аз махалли ходиса богдорй мекард, ки духтари махбубаш Мелисо аз даруни оташу дуди сохтмони бурчи шимолй занг заду хабари ба бурч хурдани хавопайморо дод. Падар намедонист чи кор кунаду чи бигуяд, чуз ин ки аз духтараш бихохад, ки аз хар рохи мумкин худро аз сохтмон берун бикашад. Гофил аз ин ки овори табакахои болойи рохи хуручро барои духтараш ва садхо тани дигар бастааст.

Модаре аз сайри бомдодй баргашту паёми телефунии писари азизашро аз бурчи шимолй дарёфт кард, ки аз модар мехост нигаронаш набошад. Модар ба дастури шавхараш телевизюнро равшан накард ва зери сояи дарахте нишаст, то хабари шуми фуру рехтани сохтмонро аз духтараш бишнавад ва аз худ садое дарбиоварад, ки ба кавли худаш, харгиз нашунида буд ва мегуяд, шояд он садо бугзи шикастаи хамаи дарддидагони чахон буд.

Ба ёди гузорише уфтодам, ки чанд руз пас аз вукуъи ходиса барои Би-Би-Си тахия карда будам: садохои телефунии бозмонда аз курбониёни сукути бурчхои дукулу. Он замон панч-шаш паёми телефунй бештар надоштем. Аммо бархе аз садохои барномаи имшаб нахустин бор буд, ки барои чахониён пахш мешуд ва 11 септомбрро аз чашми шохидони айнии рафтаи он тасвир мекард.

Нуктаи иштироки хамаи ин паёмакхо як чумла буд: «Дустат дорам». Хамаи онхо бидуни истисно бо огохй ё хадс аз марге, ки сурогашон омадааст, ба азизонашон занг мезаданду батакрор ин чумларо такрор мекарданд. Дар бештари маворид он суи хат касе набуд ва паёмхо руи паёмгирхо забт мешуд: «Занг задам, ки бигуям чи кадр дустат дорам ва хамеша дустат доштам. Мувозиби бачаамон бош»; «Бобо, намедонам чи ба сари мо хохад омад. Факат хостам мутмаин бошй, ки духтарат хеле дустат дорад.»

Падаре, ки паёми охирро аз духтараш дарёфт карда буд, бо ашк дар чашмонаш мегуяд: «Мехохам хар чи зудтар Мелисоро дубора бибинам. Барояш гуфтанихои зиёде дорам.»

Бародари Мелисо мегуяд, ки пас аз марги фачеъи у падари дарунгарову сахтгираш мехрубонтар шуда ва ба таври бесобика ба наздиконаш изхори алокаву мухаббат мекунад. Хатман дарёфта, ки умр метавонад чи кадр кутох бошад ва танхо накуию некист, ки мемонад.

Бардоште хам ки аз тамошои ин мустанади баланд дар зехнхо русуб мекунад, хамин аст: умр арзиши ин хама дагдагаро надорад. Нихояти он хомушист. Ва танхо садост, ки мемонад. Пас хуб аст садои накуеро аз худ ба чо бигзорем.

The Islamic Regime vs Social Sciences

Чаро Чумхурии Исломй бо улуми инсонй созгор нест?

به دبيرۀ پارسی

Он чи бар Эрон гузашту мегузарад, парда аз руи бисёре аз хакоики низоми он ва гирифторихояш бардошт. Яке аз бузургтарин пурсишхое, ки ба рахбарони режим саргичаи мумтадд додааст, билотаклифиашон дар баробари чавонон аст; яъне намедонанд бо ин неруи дигарандеши даманда чи кор кунанд.

Дар «эътирофот»-и додгохй, ки шабехи мухокимахои столинй буд, яке-ду бор бар ин мавзуъ таъкид шуд, ки дар донишгоххо устодоне тадрис мекунанд, ки магзи чавононро бо андешахои шаккокона меолоянд. Ба гуфтаи «муътарифон», ин иттифок голибан дар клосхои улуми инсонй (гуманитарй) сурат мегирад. Ба ростй, ин «эътироф»-ест, ки тавассути бозчуён ба хурди муттахамон дода шуда. Хафтаи гузашта ошкор шуд, ки шахси Хоманайи – рахбари Чумхурии Исломй (ЧИ) бо ин бозчуён хамнигар аст. Аз суи дигар, у ба таври талвехй таъйид кард, ки теъдоди зиёде аз чавонони кишвар аз низому рахбар дили хуше надоранд.

Ин око бо нигаронй, ки аз чашмонаш меборид, фарёд сар дод, ки «бисёре аз улуми инсонй мучиби беэътикодй ба таъолими илохй ва исломй мешавад» ва мураввичи «шаккокият ва тардид дар мабонии динй ва эътикодй» аст. Вай аз ин ки шумори донишчуёни улуми инсонй афзоиш ёфтааст, интикод кард ва аз давлат, Мачлис ва Шурои Олии Инкилоби Фархангй хост, ки мавзуъи хазфи ин гуна улум аз барномахои омузишии донишгоххоро пайгирй кунанд.

Аз бадви инкилоби исломй то кунун хеч ахаде дар Эрон бад-ин шиддату хиддат алайхи илму дониш сухан нагуфта буд. Аммо нигаронии масъулони давлати исломй аз руйкарди беш аз пеши чавонон ба фаро гирифтани дониш чизи тозае нест. Соли гузашта гурухе аз рухониён аз Ахмадинажод хоста буданд, ки чилави вуруди ин хама духтар ба донишгоххоро бигирад. Гуфта мешавад, ки шумори донишчуёни духтар дар донишгоххои Эрон худуди 65% аст. Агар ин раванд тагйир накунад, дар оянда занон хамакораи кишвар хоханд шуд ва дакикан хамин «оянданигарй» аст, ки муллохоро музтариб кардааст.

Аммо акнун Алии Хоманайи аз он хам по фаротар гузошта ва дар кулл, руй овардани чавонон ба улуми инсониро балои низоми исломй медонад ва дар садад аст чилави тавсеъаи чахонбинии мардумро бигирад.

Андар мушкили хукумати Эрон бо улуми инсонй ахиран матолиби фаровоне чоп шуда, ки аз он миён дидгоххои Мехдии Халачй, пажухишгар дар хавзаи исломшиносиро чомеътар ёфтам. Мехдии Халачй, ки худ аз тахсилкардагони хавзаи илмияи Кум аст, дар гуфтугу бо родю «Дойче Веле»-и Олмон батни ин мавзуъро бахубй шикофтааст. Матни зер шархи хамон гуфтугуст.

ДВ: Окои Халачй, руйдодхои ахир нишон доданд, ки ЧИ Эрон бо улуми инсонй мушкил дорад. Иллати ин мавзуъро дар чй мебинед?

МХ: Бо ин сухбатхое, ки окои Хоманайи карданд дар мавриди улуми инсонй, ман камубеш мувофик хастам. Ба далели ин ки доштани донишгох, тадриси улуми инсонй ва интишори китобхои марбут ба хавзахои мухталифи улуми инсонй вазифахоеро бар ниходи рухоният ва ниходи дин тахмил мекунад ва ин ниход бояд посухгуи мухтавиёт ва чолишхои фикрии чахони чадид бошад.

Хости окои Хоманайи барои махдуд кардани улуми инсонй дар Эрон гувохи равшанест бар шикасти фикрии рухоният, нокомии фикрии идеулужии ЧИ ва маглуб шудани хукумати динй дар баробари тафаккури чадид.

Ниходи рухоният ва акли динй дар Эрон дар 30 соли гузашта муваффак нашуд, ки худашро нав кунад ва саргарм шуд ба сурчаронии иктисодй ва чавлондихии сиёсй ва фикр кард, ки дар мунозеъоти фикрии бузург пул ё зури аслиха метавонад довари нихойи бошад. Акли динй дар Эрон фокиди навоварй ва пуёист ва хатто равшанфикрони мазхабй хам ки хостанд тархе нав дарандозанд, ба истилох, ба кахру хашми хукумат гирифтор шуданд. Яке мисли Абдулкарими Суруш дар хорич аз кишвар ба сар мебарад ва яке дигар мисли окои Саъиди Хаччориён – дар зиндон. Бино бар ин, ЧИ фикр кард, ки ин идеулужии исломй кабоест, ки ба комати хар чомеъае дармеояд. Холо баъд аз 30 сол ба фикри чора уфтодааст, ки чи гуна мешавад чомеъаи донишгохй ва нухба (элита)-и кишварро, ки зери таъсири тафаккури чадид аст, илоч кард ва фарханги таъаббуд (бардагй) ва итоъат аз худойгони диниро шабехи асри Сафавй ва Качарй дубора дар чомеъаи Эрон чо андохт.

ДВ: Рухоният дар Эрон бо физику шимй (химия) ва аз чумла бо физики атумй ва ин казоё зохиран мушкиле надорад. Пас чи гуна аст, ки бо ин бахш аз улум канор меоянд, вале бо бахши дигараш мушкил пайдо мекунанд?

МХ: Аз замоне ки эронихо бо тачаддуд (мудерните) ошно шуданд, рухоният аз ду чихат эхсоси хатар кард. Яке аз бобати ниходи чадиди додгустарй дар Эрон ва дувум аз бобати ниходи омузиш. Ба хотири ин ки суннатан казоват (доварй) ва таълиму тарбият дар дасти рухоният будааст. Вакте ки инкилоби Эрон хам рух дод, хуб, хеле рохат рухоният кувваи казоияро ба инхисори худаш даровард ва дар хакикат, онро мусодира кард. Аммо донишгох лукмаи бисёр-бисёр бузурге буд, барои ин ки дар хозима (дастгохи гувориш)-и ЧИ ва рахбарони рухониаш гуворда бишавад.

Аз замоне ки инкилоби соли 57 (1979) рух дода, ЧИ равишхои мухталиферо ба кор гирифтааст, барои ин ки донишгохро тахти кунтрули худаш дарбиёварад. Аз тарики «инкилоби фархангй», ки мунчар шуд ба ташкили «ситоди инкилоби фархангй» ва баъд Ситоди Инкилоби Фархангй табдил шуд ба «шурои инкилоби фархангй», намояндагии Имом дар донишгоххо, намояндагии Оятуллох Мунтазирй, ки он мавкеъ коиммаком (чонишин)-и рахбарй буд; ва баъд намояндагии валии факех ва окои Хоманайи дар донишгоххо, ташкили анчуманхои исломй, ки ба шаклгирии Дафтари Тахкими Вахдат мунчар шуд; басечи донишчуйи, чиходи донишгохй, нашри донишгохй, созмони мутолеъа ва тадвини кутуби улуми инсонй дар донишгоххо, дафтари хамкории хавза (-и мазхабй)-ву донишгох ва муъовинати устодони маъорифи исломй дар донишгох ва ниходхои дигар. Тамоми инхо хадафашон ин буд, ки донишгоххоро тахти кунтрули худашон биёваранд.

Он чи бад-он муваффак шуданд, ин буд, ки бисёр рохат мешавад дар хавзаи улуми табиъй ва улуми махз шумо нигохе абзорй дошта бошед ва дар хакикат, аз физику шимй (химия) ва пизишкй ва масоили дигар дар чорчуби арзишхо ва ахдофи ЧМ аз онхо истифода бикунед. Аммо он чи ЧИ натавонист бо он канор биёяд ва натавонист саранчом онро махор бикунад (лагомашро бикашад) ва онро ба абзор (инструмент)-е дар чихати ахдофу ормонхои идеулужии исломй табдил бикунад, улуми инсонй хастанд. Улуми инсонй чамуштар (нофармонтар) аз он хастанд, ки ба чунин чорчубхое, ки аз суи идеулужии исломй вазъ мешавад, тан бидиханд. Улуми инсонй кобилияти табдил шудан ба абзорро надоранд. Як навъ огохй, як навъ чахоннигарй хастанд, ки фаротар аз табдил шудан ба абзор хастанд. Дар натича идеулужии исломй ва рахбарони рухонии ЧИ натавонистанд ин илми чамушро махор бикунанд ва ба хамин далел аст, ки баъд аз 30 сол чунин аз он ибрози нигаронй мекунанд ва хостори эъмоли махдудиятхо мешаванд.

ДВ: Окои Халачй, шумо дар посухе, ки додед, ба «инкилоби фархангй» ишора кардед. Ал-он хам сухбат бар сари ин аст, ки гуё мавчи дувуме аз ин инкилоби фархангй ба хамон шакле, ки як бор дар худуди 30 сол пеш тачруба кардем, карор аст огоз бишавад. Оё шумо чунин эхтимолеро мебинед?

МХ: Ман муътакидам, ки як кудетои низомй дар ЧИ рух дода ва ба далели ин ки ин кудето ба тадрич шакл гирифта ва монанди бисёре аз руйдодхои тадричй, ки ба осонй дида намешаванд, хуб дида нашудааст. Ин кудето дар хакикат мохияти ЧИ-ро иваз кардааст. На танхо аз ин ба баъд дар ЧИ таклифи фархангро низомиёну фармондехони низомию амниятии ЧИ таъйин хоханд кард, балки аз ин пас таклифи хама чиз дар пушти дархои бастаи низомию амниятй таъйин хохад шуд.

Шумо агар никох бикунед ба харфхое, ки дар Мачлиси Шурои Исломй вазирони пешниходии окои Ахмадинажод заданд – махсусан сухбатхое, ки вазири пешниходии иттилоъот (чосусй) дар мачлис эрод кард – хохед дид, ки Вазорати Иттилоъот ин хакро барои худаш коил аст, ки таклифи фарханг, хунар, варзиш ва тамоми абъод (пахлухо)-и зиндагии ичтимоъии шахрвандонро таъйин бикунад ва масъала хатто басе фаротар аз инкилоби фархангй ва эъмоли махдудият бар улуми инсонист. Мо дорем меравем ба самти хукумате, ки ёдовари даврони вахшатсолории Шуравй тахти рахбарии Столин ё даврони Олмон тахти рахбарии Хитлер аст. Яъне хукумате, ки дар чузъиёти умури шахрвандон дахолат мекунад ва дар хакикат, рахбаронаш бовар доранд, ки худашон мукаллафу муваззафанд, ки зехни инсонхоро мухандисй кунанд ва рафтори инсонхоро мухандисй кунанд. Бино бар ин, таклифи хама чиз дасти Сипохи Посдорон ва Вазорати Иттилоъот аст.

ДВ: Окои Халачй, ба унвони охирин пурсиш. Шумо аз идеулужии исломй сухбат кардед. Хеле аз тахлилгархо бар ин бовар хастанд, ки дар вокеъ, ин тафаккури шиъии хоким хатто аз фалсафаи сиёсй хам бархурдор нест. Усулан, пояхои назарии чунин идеулужие аз назари шумо чист?

МХ: Идеулужии исломй аслан пояи назарй надорад. Яке аз мушаххасахои аслии ин идеулужии исломй ин аст, ки бо аклоният созгор нест. Шумо медонед, ки Оятуллох Хоманайи тахсилкардаи хавзаи илмияи Машхад аст ва яке аз тафовутхои боризи хавзаи илмияи Машхад дар киёс бо хавзаи илмияи Кум фазои гайриъаклонии ин хавза аст. Яъне як фазои фалсафаситезе дар карни бистум дар хавзаи Машхад ба вучуд омад, ки тахти таъсири Мирзо Махдии Исфахонй буд ва хатто хондани фалсафаи исломй куфр ба шумор меомад. Чунин тасаввуре дар он чо вучуд дошт, ки фалсафа як илми воридотй (бегона) аст. Яъне хамон тасаввуре, ки ал-он окои Хоманайи рочеъ ба улуми инсонй дорад, дар хавзаи илмияи Машхад буд, ки таъкид шуд фалсафаи исломй фалсафае нест, ки бархоста аз таъолими имомони шиъа бошад ва бештар тахти таъсири андешаи файласуфони Юнон ба вучуд омадааст.

Медонед, ки шахси окои Хоманайи фокиди тахсилоти ибтидойи дар фалсафаи исломй аст ва эшон фалсафаи исломиро ба хеч руй намешиносад. Табиъатан, ин фазои гайриъаклонй зехнро барои пазириши идеулужии исломй хеле мустаъид мекунад. Идеулужии исломй асосаш бар аклониятситезй аст ва дар хакикат, хамон тавр ки мебинем, касоне, ки назарияпардози идеулужии исломй хастанд, беш аз он ки назарияе бипардозанд, бештар шиъор медиханд. Дар хакикат, идеулужии исломии муъосир фокиди назария ба маънои дакики калима аст ва бештар аз мачмуъае аз шиъорхо таркиб шудааст ва яке аз вижагихои он ин аст, ки хатто бо аклонияти фалсафаи суннатй хам сари ситез дорад, чи бирасад ба аклонияти дунёи мудерн.