Бахси забон, ки поёнаш хануз нопайдост, дар торнигори Андеша низ идома дорад. Шояд суъитафохуме боъиси ба дарозо кашидани бахс шуд. Аммо, чун хамеша, бахс чизе накуст ва бархурди акоъид метавонад тафохумеро ба вучуд оварад.
Порае аз посуххоям дар он бахсро ин чо меоварам:
Ман хам аз тарафдорони парупокурси озодии баёнам ва то кунун дахони касеро мухру мум накардаам, ки назар надихад. Аммо нафахмидам, ки сухбати шумо аз кадом далоил аст? Зебоии ин ё он талаффуз? Аслан ин бахси мо рочеъ ба расмулхат буд ё зебоии талаффуз? Шояд хелехо аз нахваи талаффузи ман мутанаффир бошанд ва ба гунахое ин танаффурро ба хурди ман медиханд, ки ман онро хам ба хисоби адами рушди миллигаройи мегузорам. Аммо талаффузи ман ки дар навиштахоям бозтоб намеёбад. Ва аслан иртиботи он бо ин мавзуъро дарнаёфтам. Дар холе ки хамон хатти порсй руи тамоми талаффузхо сарпуш мегузорад, тавре ки шумо ба дилхохи худатон хар вожаро метавонед талаффуз кунед.
Устод Шакурй дар тозатарин гуфтугуи худ бо Чадид чизе дигар гуфт. Ба назари устод, агар карор аст мо аз худ хуввияте дошта бошем, бояд дар нихоят ба хатти порсй баргардем. Порае аз назархои эшонро метавонед дар ин пайванд бишнавед.
Ба назари ман, хатти лотин кучактарин тафовуте аз хатти сириллик надорад ва хамон костихоеро дорост, ки расмулхатти кунунии мо дорад. Он чо хам хар ду “бино” як тарзи навишт доранд. Он чо хам “мехр” бо “меравам” як чур “е” доранд, дар холе ки нахуст бояд кутох ва дуввуми дароз бошад.
Ба назари ман, мо шохиди дами сакароти “забони адабии хозираи точик” хастем. Ба хотири сустии пайванд миёни забон ва андеша, ки камтар ба он пардохтаем, фикри тозае тавлид намешавад ва хама такрору нушхори фикрхои гузашта аст. Касе, ки дар баёни мафхумхо мачбур аст ба “вай” ва “чиз” муттакй шавад (ба монанди “Вайро оварда вай кун, ки чиз шавад” - ба хотири дурй аз бадгумонихои махаллй ба хеч лахчае нагуфтам), дучори як мушкили бунёдин аст. Ин мавридест, ки дар чомеъаи мо бештар ба чашм мехурад.
Ба бовари ман, бояд вокеъиятро пазируфт, ки забони модарии мо дар Точикистон бисёр заъифу такида аст. Пурзуру кашангу бартар чилва додани он дар баробари дигар гуишхои порсй андаке хандаовар ба назар мерасад. Боз хам таъкид мекунам, манзур талаффуз нест. Аз диди торихи забоншинохтй, гуишхои Точикистон наздиктарин шеваи гуиш ба забони клоссики порсист ва техронй бисёр дуртар аз он аст. Аммо шерозаи забон дар Точикистон аз хам гусехтааст. Дарки ин кутохй ва пазириши он шахомат мехохад ва ислохи он шахомати бештар. Забон бояд ислох шавад.
Чанд намуна аз унвонхои маколоти нашрияхои хафтаи гузаштаи чопи Душанбе:
“Ё мулло бош, ё “бука”, на академики пиёда”, “Гимнро холо иваз накунед” ва як чумла: “Аз фурсат истифода намуда ба шахрвандон ва рахбарони хочагихо гуфтаниам, ки ба гасб намудани китъахои замини киштй, сохтмонхо рох надиханд, чунки окибати ин амал хуб анчом намеёбад.”
Холо ба хотири ин ки точикем, бояд бах-бах гуфт, ки чи забони зебое дорем, ки намедонад “окибат” анчомёфтанй нест, балки худ анчоми як кор аст? Ва он хама иборахои обшуставу бегонае, ки чун кайк бар баданаи забони мо часпида, то кучо хушоянд аст?
Умедворам, бо дарке мудерн аз бахс шаккокихои манро ба хисоби камлутфй ва белутфй нагзоред. Аммо он чи мебинам, забоне дар холи сакарот аст.
***
Устод Шакурй хам таъкид кардааст, ки гузор ба хатти порсй бояд тадричан ва охиста сурат бигирад, аммо анчоми он хатмист. Ин коре нест, ки якшаба анчом шавад, аммо агар мехохем забонамон дар канори забонхои пешрафта матрах бошад, бояд ба хатти худамон баргардем. Хамаи осори бузургони мо, аз Рудакй гирифта то Айнй ба хамин хатти порсй навишта шудаанд.
Нафси хондану навиштан нишони босаводй нест. Агар мо наметавонем аз файзи адабиёти беш аз хазорсолаи порсй бахра бибарем, пас бесаводем. Дар натича, метавон иддаъо кард, ки аксаран бесаводанд, аз ин ру чомеъа гирифтор мондааст. Бештари мушкилоти мо бо забони заъифамон пайванд дорад. Хатто мушкилоти иктисодй. Агар зехни нохудогохи мо мафхумхоро ба забони модариамон ламс ва дарк намекунад, кодир ба офариниши мафхуме тоза ва рохкоре нав нестем. Танхо рохи ислохи забон бозгашт ба хатти порсист.
Ва боз дар мавриди “ширинии талаффуз”, ки ба назари ман мавзуъи дарачаи як ба шумор намеояд. Гуиши Фирдавсй, Мавлавй, Хофиз ва гайра ба порсии точикй наздиктар будааст ва инро бисёре собит кардаанд. Худи ман хам дар як кунфронси Ландан дар ин бора суханронй доштам ва бо такя бар чанд байти Фирдавсй, Мавлавй ва Саъдй собит кардам, ки гуиши онон ба порсии точикй наздиктар будааст.
Барои намуна:
Гул хамин панч рузу шаш бошад
В-ин гулистон хамеша х(в)аш бошад.
Хаш ё х(в)аш, ки хамон “хуш” аст, бо “шаш” хамкофия шуда, на “шеш”, ки дар Техрон роич аст. Лахчаи техронй танхо пас аз омадани Кочор бар сари кудрат ва интиколи пойтахт ба Техрон муставлй шуд. Аммо хатти порсй тагйир накард. Зеро дар он хат чи “шаш” ва чи “шеш” як тарзи навишт доранд. Аз ин ру ман гуфтам, ки хатти порсй зомини бакои хамаи гуишхост. Бо хатти порсй метавон хамаи гуишхои порсиро як гуна навишт ва ба гуишхои мухталиф талаффуз кард.
Бародарони гиромии ман,
Лутфан мутаваччехи ин нукта шавед, ки то кунун чанд бор такрор шуд: Бахс сари расмулхат аст, на талаффузи ин ё он гуиш. Агар касеро гуиши ман озор медихад, саъй мекунам харгиз бо у мусохиб нашавам, то асбоби кудурати хотираш фарохам нашавад. Мавзуъ забони азхамгусехтаи мост ва хатте, ки ниёзхои моро бароварда намекунад ва боъиси чудойии мо аз хамкавмонамон ва аз осори гузаштагонамон ва аз худии худ ё хуввиятамон шудааст.
Поянда бошед
No comments:
Post a Comment