A Star Was Born 130 Years Ago

Имшаб мехохам ба муносибати 130-солагии марди баруманди торихи порсиёни Осиёи Миёна дар садаи 20-и мелодй Садриддини Айнй чизаке бинависам. Пири адабиёти шуравии точик, ки дар тули 76 сол умри бобаракаташ ба хар тарики мумкин аз хуввияти мутафовити порсиён ё точикони минтака дифоъ кард.

Дар ин миён у мачбур буд осоре хам бинависад, ки бо мазоки сардамдорон бихонад, то миллатро аз вучуди у махрум накунанд. Чун дар огози дахаи 1930 дар паи «форсиён» номидани точикхо ва навиштани «Намунаи адабиёти точик» ин хатар ба таври вокеъй бар сари у ва миллат хоил буд. Бисёре аз рафикону норафикони у тайи он солхо «хунсо шуданд».

Аммо Айнй монд ва боз хам офарид ва барои мондагорй ба чизхое тан дод, ки шояд ба дилхохи худи у набуд. Уро мо акнун бунёдгузори алифбое меномем, ки худи у бо истифода аз он каломе нанавиштааст. Забони Айнй порсй буду порсй монд. Аммо сиёсати замон дикта мекард, ки забон ба авом наздик шавад. Айнй мачбур буд забони фасехи худро канор бигзорад ва бархе аз осорашро ба забони содаву куча-бозорй бинависад, то ба бахонаи набуди нависанда куллан тархи «адабиёти шуравии точик»-ро таътил накунанд.

Оё бехтар набуд Садриддин Айнй ба фишори замонадорон тан дар надихад ва аз хуввияти ростини забони модариаш ва миллияташ дифоъ кунад? Бегумон бехтар буд. Вале агар у ин корро карда буд, точикхо хамсадояш мешуданд ё танхо мемонду сарбанест мешуд? Тасаввури он даврон ва посух ба ин пурсиш сахт аст.

Аз равзани вокеъиятхои имруз, ки нигох мекунам, дарег мегуям, ки бузургвори мо ба забони узбакй хам менавишт ва бархе аз навиштахояш нахуст ба туркии чагатойи иншо мешуданд. Лобуд барои он хам далел дошт. Аммо натичаи он навиштахоест, ки акнун дар матбуъоту китобхои туркй мехонем. Туркхову турктаборон, ки дар тасохуби чехрахои эронй (точикй) устухон надоранд ва хатто ба худ ичоза медиханд, ки дар бораи хуввияти миллии мо изхори назари козиб кунанд, ба рохатй ва содагй бо такя ба хамин хакикат муддаъии Айнй хам шудаанд. Айние, ки аз даргузашташ тоза 54 сол мегузарад ва бозмондагонаш зиндаанду точик.

Як торнамои мутаъаллик ба давлати Туркия мавсум ба «Културтуризм» (гардишгарии фархангй) дар бораи Садриддини Айнй матлабе дорад. Нахуст кас аз берабтии хузури Айнй дар ин торнамо гич мешавад. Аммо бо нигохе сарсарй ба матлаб метавон далели хузури у аз диди туркхоро пай бурд. Ду тикка аз ин макола:

Sadriddin Aynî
(Buhara, 1878 -1954)

Özbek ve Tacik dillerinde eserler veren, Özbek Sovyet edebiyatının ilk temsilcilerinden ve Tacik Sovyet edebiyatının kurucusu kabul edilen Sadriddin Aynî, 1878 yılında Buhara Emirliğinde Gıc-duvan şehrine bağlı Saktare köyünde doğdu. Buhara'daki Mir Arab, Badalbek ve Kökeldaş medreselerinde eğitim gördü (1890-1900).

Sadriddin Aynî, sosyal ve edebî faaliyetlerinde bir Ceditçi olarak tanındı. Onun bu yönünü, Turancılık, Türkistancılık ve Türklük ruhuyla yazdığı şiirlerinde ve bazı nesir yazılarında görmek mümkündür. Fakat Özbek ve Tacik Sovyet edebiyatçıları, onun bu yönünü açıkça ele almadılar, "aldanmışlık" olarak değerlendirdiler.

Нависандаи беноми ин матлаб (маъмури давлати Туркия) Айниро нахуст нависандаи узбак ва сипас адиби точик меномад ва менависад: «У ба забонхои узбакй ва точикй асархое навиштааст, аз нахустин намояндагони адабиёти шуравии узбак аст ва ба унвони бунёдгузори адабиёти шуравии точик пазируфта шудааст. Садриддин Айнй соли 1878 дар рустои Соктареи вобаста ба шахри Гиждувони Аморати Бухоро зода шуд. У дар мадрасахои Мири Араб, Бадалбек ва Кукалтоши Бухоро тахсил кард (1890-1900).»

Имлои мадрасаи «Кукалтош» хам дар ин навишта туркист, на узбакй.

Пораи дуввум хазёни баландтар аст: «Садриддин Айнй дар фаъъолиятхои ичтимоъй ва адабиаш ба унвони як чадидй (узви чунбиши чадидхо) шинохта шуд. Бад-ин чихат, дар шеърхо ва бархе аз осори мансур (насрй)-и Айнй метавон рухияи туронигарй, туркистонигарй ва туркгароёнаро радёбй кард. Аммо адабшиносони узбак ва точик он нукотро ошкоро баррасй накарданд ва онро «фиребхурдагй» номиданд.»

Маълум нест худфиребию худкехтарбинй ё укдаи хакорати туркхо кай ба сар мерасад, ки аз дасти ин иддаъохои аблахонаашон рохат шавем. Аз марги Мустафо Камол Отатурк мохи нувомбр (ноябр)-и имсол дуруст 70 сол мегузарад, аммо миллаташ хануз ба дарачаи рушде, ки зохиран у мехост, нарасидаанд ва хуи тачовузгарй ва турктозй хануз аз хунашон шуста нашудааст.

Равони устод Айнй шод бод.